odr2014-09

OdR 2014-09 blz. 417 cover v0 Q8_Op de Rails Basis 03-09-14 15:30 Pagina 1

OP DE RAILS 2014-9

IN DIT NUMMER: Tachtig jaar Sik Ontdekking Franse trambedrijven Op rails over het eiland Taiwan Inzet van het NS-materieel De Portugese spoorwegen 8 2 E J A A R G A N G , S E P T E M B E R 2 0 1 4 B L Z . 4 1 7 - 4 7 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-09 blz. 437-443 80 jaar Sik Q8_Op de Rails Basis 03-09-14 10:48 Pagina 2

Locomotor 340 rangeert in Arnhem Goederen temidden van de 2423 met een convooi voor Arnhem Berg en de 2425 met een goederentrein bestemd voor Zevenaar; 20 juli 1990.

Foto: Victor Lansink.

Tachtig jaar Sik Dit jaar is het tachtig jaar geleden dat de eerste locomotoren van de NS-serie 200 werden afgeleverd. Ze hebben dus bijna de helft van het 175-jarige bestaan van de spoorwegen in ons land meegemaakt! Reden te meer om eens aandacht te besteden aan deze markante serie, waarvan de helft (85 stuks) nog aanwezig is. Geen enkele Sik is nog commercieel in bedrijf; wel zijn er veel bewaard bij musea, stichtingen en als monument.

TIM GOORMAN

n de jaren twintig van de vorige eeuw begon de toenemende motorisering van het wegverkeer de spoorwegen parten te spelen. De vrachtwagen kwam op en kon gemakkelijk en snel lading vervoeren. Dat was voor de spoorwegen reden om te bezien hoe de trage lokale goederentreinen versneld konden worden. Het was tot dan toe gebruikelijk dat buurtgoederentreinen op elk station wagens moesten in- en uitrangeren; daardoor lag de gemiddelde snelheid erg laag. In 1923 waren voor de reizigersdienst de eerste verbrandingsmotorrijtuigen in Nederland in dienst gekomen en het jaar erop volgden er meer. Alle reden dus om te onderzoeken wat de verbrandingsmotor voor de goederendienst kon betekenen. Een kleine locomotief met verbrandingsmotor, een zogenaamde locomotor, kon op de kleinere stations het rangeerwerk verzorgen zodat de goederentreinen alleen een korte stop hoefde te maken. Daardoor steeg de gemiddelde snelheid aanzienlijk.

I

Locomotoren serie 100 Nadat de eerste poging (locomotor nummer 1) was mislukt, werd in 1927 locomotor 101 besteld, naar een ontwerp van ir. Labrijn. Al snel volgde een tweede exemplaar, maar nu met cabine en een wat sterkere benzinemotor.

Deze beviel goed, zodat daarna een eerste serie volgde: de 103-119, gebouwd door de Berliner Maschinenbau-ActienGesellschaft BMAG (voorheen L. Schwartzkopff), gevolgd door de 120-152 van Werkspoor. Deze series werden gebouwd in 1930-’32. Ze voldeden, maar de techniek ging zo snel vooruit dat enkele jaren later een nieuw ontwerp ten tonele verscheen.

Locomotoren serie 200/300 In 1933 verscheen uit naam van de Dienst van Materieel en Werkplaatsen het ‘Bestek no. 12 – Voorwaarden voor de levering van 12 locomotoren Nos. 201-212’. Hierin zaten de volgende opvallende punten: ‘…een Dieselmotor, waarvan de ontwikkelde arbeid electrisch op de wielassen wordt overgebracht.’

‘Het gewicht van den dienstvaardigen locomotor moet ca. 16 ton bedragen.’

‘Voor den koeler is een rolgordijn aan te brengen, dat in elken gewenschten stand kan worden vastgezet.’

‘De locomotor is te voorzien van een sirene (…) ingericht voor het werken met samengeperste lucht. (…) De samengeperste lucht wordt geleverd door een der cilinders van den Dieselmotor.’

OP DE RAILS 9-2014

437

OdR 2014 09 blz 444-449 artikel ontdekking Franse trambedrijven_Op de Rails Basis 02-09-14 14:47 Pagina 2

Verborgen in een zijstraat achter het station van Lille vertrekt smalspoorlijn 2 richting oostelijk Roubaix. Op deze lijn rijden kleine motorwagens, in dit geval de nummers 16 en 49. De laatste heeft ook een trolleystang voor het noordelijkste traject; 13 september 1953.

Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Maurits van Witsen.

De ontdekking van de Franse trambedrijven In Op de Rails van mei heb ik mijn artikelenreeks over de ontdekking van de Belgische trambedrijven afgerond. Toen na 1945 de grenzen binnen West-Europa weer waren opengesteld, lokten ook andere landen. Om begrijpelijke redenen viel Duitsland voorlopig af, dus naast Luxemburg kwam Frankrijk in het vizier.

MAURITS VAN WITSEN

n het voorjaar 1945 had ik, na een rit met lijn 1 vanuit Doornik naar Toufflers aan de Franse grens, al ontdekt dat er vandaar groene trams vertrokken richting Roubaix. Ondanks de opheffing van het enorme tramnet van Parijs in 1938 bleken er in Frankrijk dus toch nog trams te bestaan. Literatuur was schaars, maar na enkele jaren slaagde ik erin om een dik boek van de hand van de heer Lartilleux in te zien, die de geografie van de Franse spoorwegen besprak en op kaarten had vastgelegd. Er waren heel veel schema’s van steden voorhanden en daarin stonden ook de anno 1945 bestaande tramlijnen ingetekend.

Voorts gaf de Guide Michelin op zijn stadskaartjes aan waar tramrails lagen, al wilde dat nog niet zeggen dat er trams reden. De tram in Frankrijk was in ernstig verval geraakt en na de zware oorlogsjaren veelal ten dode opgeschreven.

Toen ik dus besloot om mijn tramverkenningsaandacht op

I

444

OP DE RAILS 9-2014

dit land te gaan richten, ging het voornamelijk om een afscheidstocht. Vaak kwam ik toch al te laat, wat de reizen er niet minder spannend om heeft gemaakt. Juist vanwege de ‘schilderachtigheid’ van deze bezoeken wil ik mijn reiservaring met anderen delen.

Op een koopje Vooraf enige algemene informatie. Bijna in elke stad met meer dan vijftigduizend inwoners heeft een tramnet bestaan. Ik zal de lezer niet vermoeien met een immense lijst, maar bijgaand kaartbeeld spreekt boekdelen. Mij beperkend tot de steden met een elektrische tram kom ik tot niet minder dan negentig tramsteden (een overzicht van de bedrijven die in 1945 nog bestonden volgt in een latere aflevering van deze artikelen). Maar in tegenstelling tot veel andere landen waren de trambedrijven in Frankrijk op een

OdR 2014-09 blz. 450-458 Taiwan v0.1 Q8_Op de Rails Basis 03-09-14 10:50 Pagina 2

Naast de kolenopslag bij het depot van Hsinchu staat 1D1-goederenlocomotief DT669 onder stoom. Deze behoort tot de serie zwaarste machines van TRA, overeenkomend met het Japanse type D52 uit 1940; 7 mei 1972.

Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: Ciril van Hattum.

Op rails over het mooie eiland Taiwan Een klein eiland voor de kust van China, ervan gescheiden door de Oostchinese Zee. De Kreeftskeerkring loopt er dwars doorheen. Een gebied met een bijzondere geschiedenis, ook wat de spoorwegen betreft. Vrij onbekend en (nog) niet door het massatoerisme ontdekt.

Daarom goed om er eens te gaan kijken.

CIRIL VAN HATTUM

ijna geruisloos loopt de exprestrein het station binnen. Passagiers stappen gedisciplineerd in en uit.

Precies op tijd geeft de stationschef het sein van vertrek en wederom bijna geruisloos verdwijnt de trein uit het zicht. Het lijkt of we in Japan zijn, maar als je de borden op het perron goed bekijkt ontdek je geen Japanse maar Chinese karakters; we bevinden ons in het ondergrondse centraal station van Taipei, de hoofdstad van Taiwan. Om de geschiedenis van de spoorwegen te kunnen begrijpen moeten we ook in de geografie en geschiedenis van het land duiken.

B

Het begin Taiwan behoort tot de dichtstbevolkte landen ter wereld.

Op een oppervlakte gelijk aan Nederland leven 23 miljoen mensen. Tweederde van het eiland bestaat uit bergland van leisteen, waar weinig mensen kunnen wonen; het resterende derde deel, de noordpunt en de westkant, telt dan ook veel grote steden. De belangrijkste zijn Taipei, Kaoshiung, Taichung, en Tainan, alle vier miljoenensteden.

450

OP DE RAILS 9-2014

Reeds lang voor het begin van onze jaartelling zetten HanChinezen voet aan wal op Taiwan, toen bewoond door verschillende stammen van Maleise oorsprong. Vanuit Europa ‘ontdekken’ in 1544 eerst de Portugezen het eiland, dat ze Ilha Formosa – mooi eiland – dopen. Na hen komen Spanjaarden en Hollanders delen van het eiland bezetten. De laatsten houden vijftig jaar stand dankzij hun fort Zeelandia aan de kust bij Anping voor de stad Tainan. De indrukwekkende muren en toren zijn bewaard gebleven en gerestaureerd; zij vormen nu een toeristische attractie. Uiteindelijk verdrijft de Chinese legeraanvoerder Koxinga alle buitenlanders en wordt Taiwan in 1686 ingelijfd bij het Chinese keizerrijk, waar het later bestuurlijk als de 23e provincie deel van uitmaakt.

Over het jaartal van de eerste spoorlijn kom je in de verschillende bronnen jaren tegen tussen 1872 en 1891, nogal een verschil. De spoorwegmaatschappij zelf houdt 1881 aan: mooi middenin. Waarschijnlijk is dit het jaar van het begin van de bouw, want pas in 1887 wordt het eerste tra-

OdR 2014-9 blz. 459-464 omloop v1_Op de Rails Basis 03-09-14 13:31 Pagina 3

Slechts enkele maanden was de sneltreinserie 3400 het domein van SGM. Op 1 juni 2014 reed de 2953 hierin en snelde als trein 3451 door Santpoort Noord.

Foto: Koen van der Lee.

Ontwikkelingen in 2014

Inzet van het NSmaterieel Met wat vertraging is het DDZ nu ook als zeswagenstel op het toneel verschenen, waardoor bijna een tijdelijk overschot aan materieel ontstond. De trekduwstammen ICR zijn aan het laatste jaar begonnen voordat de rijtuigen overgaan naar IC Direct en Benelux en de locomotieven 1700 naar de herrezen treinstammen DDAR. De hulp van het slinkende park plan V is nog altijd nodig om de omloop rond te krijgen.

J.M. TEN BROEK

O

p 16 augustus liet president-directeur Huges in de pers optekenen dat NS ‘achttien oudere dubbeldekkers oplapt om het probleem van de overvolle treinen aan te pakken’, waarmee NS ‘voor het eerst de hele strategische reserve inzet om het tekort aan treinen tegen te gaan’. Het opknappen van oudere dubbeldekkers is herkenbaar en het bedrag van zeventien miljoen euro dat daarmee gemoeid is, zal ongetwijfeld juist zijn, maar verder klopte deze mededeling niet erg. Dat er achttien driewagenstammen DDAR een technische revisie krijgen, zal de lezers van Op de Rails bekend zijn (al was er tot nu toe sprake van negentien stuks), maar hun terugkeer is bepaald niet bedoeld om het probleem van overvolle treinen te helpen oplossen. Ze zullen dienen om ongeveer net zoveel zitplaatsen buiten gebruik te kunnen stellen, in de vorm van te reviseren ICR en te slopen plan V. Overigens is het probleem van overvolle treinen geen natuurverschijnsel of het gevolg van onstuimige groei van het reizigersvervoer,

maar het resultaat van een beleid van krapte in de materieelstelling dat enkele jaren geleden is ingezet en dat in deze artikelen een aantal malen aan bod is gekomen. Het berouw komt dus na de zonde, zoals dat in de recente geschiedenis na een periode van krap plannen telkens het geval is geweest.

Ontwikkelingen in het materieelpark Om te voorkomen dat u als lezer de weg kwijtraakt in de gedetailleerde beschrijvingen van de wijzigingen in de materieelinzet, eerst een kort overzicht van wat er sinds eind 2013 in het materieelpark van NS gebeurt.

ICR De Beneluxdienst is gebleven en de rijtuigen zijn daarom niet afgevoerd. In de dienstregeling 2015 wordt het park Beneluxrijtuigen zelfs flink uitgebreid.

Door de komst van treinstellen DDZ is de rest van het ICR-

OP DE RAILS 9-2014

459

OdR 2014-09 blz.465-468 Portugal v0 Q8_Op de Rails Basis 02-09-14 16:36 Pagina 1

CP-treinstel 0456 heeft bij Lagos het westelijke eindpunt van de Linha do Algarve bereikt; 4 mei 2013.

Foto: Raymond Kiès.

De Portugese spoorwegen

(vervolg*)

ERNST KERS

Zuid Portugal Linha do Sul. De Linha do Sul begint in Lissabon op het station Campolide in aansluiting op de Linha da Cintura en loopt via Setúbal naar Tunes in de Algarve. De lijn is 274 kilometer lang en geheel geëlektrificeerd. Een groot deel van de lijn is geschikt voor snelheden van meer dan 160 km/h tot maximaal 220 km/h. De rest is vrijwel geschikt voor snelheden boven de 120 km/h tot maximaal 160 km/h. Alleen over het eerste stuk tot Corroios, waarin zich de Ponte 25 de Abril bevindt, mag maximaal 120 km/h worden gereden. Ongeveer een derde deel heeft dubbelspoor, de rest is enkelspoor. De Variante de Alcácer is een 29 kilometer lange enkelsporige verbinding tussen de stations Pinheiro en Grândola, waarbij ook de oorspronkelijke route van 37 kilometer via Alcácer do Sal in gebruik is gebleven.

De Linha do Sul kent dagelijks twee AP- treinparen Porto – Faro en drie IC’s Lisboa Oriente – Faro. Er zijn geen regionale treinen, waardoor de IC's ook op vrij kleine stations moeten stoppen. Anderzijds volgen de AP/IC-treinen niet de route via Setúbal maar de kortere route via de Concordância de Poceirão. De stations op het meest noordelijke deel van de lijn worden bediend door de suburbanos van Fertagus.

De Linha do Sul kent vrij veel goederenvervoer, mede door de in Funcheira aansluitende zijlijn naar de pyrietmijn van Neves-Corvo en de in Ermidas-Sado aansluitende Linha de Sines. Deze 27 kilometer lange lijn naar de haven van Sines aan de Atlantische kust is geëlektrificeerd en kent alleen goederenvervoer. Het PETI3+ noemt een bedrag van 34 miljoen euro voor aanpassingen die bedoeld zijn voor het ver-

betering van het goederenvervoer op de Linha do Sul. Hier boven op komt nog elf miljoen euro voor de lijn naar Neves-Corvo.

Linha do Alentejo en Linha de Évora. De Linha do Alentejo begint in Barreiro en loopt naar Beja. De lengte is 154 kilometer, waarvan de eerste negentig kilometer tot Casa Branca is geëlektrificeerd. De Linha de Évora sluit in Casa Branca aan op de Linha do Alentejo en gaat naar Évora. Deze lijn is 26 kilometer lang en geëlektrificeerd. Beide lijnen zijn enkelsporig. Van oorsprong waren beide lijnen langer en kenden een aantal zijlijnen. Al deze lijnen, met een lengte van rond de 350 kilometer, zijn inmiddels gesloten. Viermaal per dag en in het weekend een keer minder is er een IC-treinpaar Lisboa Oriente – Évora via de Ponte 25 de Abril en Pinhal Novo. In Casa Branca wordt aansluiting gegeven op treinen van/naar Beja met dieseltractie. Het eerste deel van de Linha do Alentejo van Barreiro tot Pinhal Novo wordt bediend door de ‘Sado’-suburbanos van USGL. Linha de Vendas Novas. De 69 kilometer lange lijn van Setil aan de Linha do Norte naar Vendas Novas aan de Linha do Alentejo was jarenlang de belangrijkste verbinding tussen het zuidelijke net en het deel van Portugal ten noorden van Lissabon. Het reizigersvervoer stelde nooit veel voor en is inmiddels geheel verdwenen, maar de lijn is nog steeds een belangrijke schakel in het goederenvervoer. Dat is dan ook de reden dat de lijn is geëlektrificeerd. Tot de belangrijkste treinen behoren de zware kolentreinen van de haven van * Vervolg op OdR 2014-7.

OP DE RAILS 9-2014

465

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Achterpagina 2014 09_Op de Rails Basis 25-08-14 20:12 Pagina 1

De trambedrijven op het eiland Man en in Blackpool liggen tegenover elkaar aan de Ierse zee. Terwijl op het eiland de meer dan honderd jaar oude trams nog steeds dagelijks rijden, is aan ‘de overkant' de door East Lancashire Coachbuilders geleverde 648 (in 1985 gebouwd met gereviseerde onderdelen van afgevoerde trams) sinds 2012 museumwagen. Begin 2013 kreeg deze vierasser zijn oorspronkelijke kleuren groen-crème terug. Manx Electric Railway motorwagen 22 is met bijwagen 47 onderweg ter hoogte van Maughold in juni 2013; Blackpool 648 maakt kop in Bispham op 30 september 2010.

Foto’s: René Platjouw en Arthur Staal.