Odr2014-10

OdR 2014-10 blz. 473 Cover NIEUWE EN JUISTE VERSIE Q8_Op de Rails Basis 01-10-14 13:56 Pagina 1

OP DE RAILS 2014-10

IN DIT NUMMER: Innotrans 2014 Feest: 175 jaar spoorwegen 150 jaar tram in Nederland De Hoekse Lijn 175 jaar materieel 8 2 E J A A R G A N G , O K T O B E R 2 0 1 4 B L Z . 4 7 3 - 5 2 8 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-10 blz. 495-503 Innotrans_Op de Rails Basis 02-10-14 11:01 Pagina 1

Het buitenterrein van de Innotrans 2014.

Foto: Matthias Winkler.

Innotrans 2014 Innotrans is ’s werelds grootste vakbeurs op het gebied van railvervoer.

De tiende editie vond tussen 22 en 26 september plaats in Berlijn.

Traditiegetrouw was een deel van de beurs in het daaropvolgende weekend toegankelijk voor het gewone publiek.

FRANS BLANKER

e eerste Innotrans-beurs vond in 1996 plaats in Berlijn. De omvang was nog beperkt met ‘slechts’ 4500 m2 oppervlakte en ruim zesduizend bezoekers. In 1998 was Innotrans gecombineerd met Eurailspeed, waardoor voor het eerst het complete spectrum van tram tot hogesnelheidstrein te bewonderen viel. Deze combinatie bleek een gouden greep, want het aantal bezoekers verdubbelde. Onder de naam Innotrans werd de formule voortgezet in een tweejaarlijks ritme. De Innotrans van nu is echter niet te vergelijken met de eerste beurzen.

De expositieruimte is met 260.000 m2 bijna dertig maal zo groot, ofwel zo’n 350 voetbalvelden. Dat is te omvangrijk om alles te tonen en te bespreken. Dit artikel beperkt zich daarom tot de hoofdlijnen van wat voor de Op de Railslezer het interessantst is: het rollend materieel.

D Alstom

De presentatie van Alstom draaide op materieelgebied om de nieuwe Citadis compact-trams. Deze 22 meter lange, driedelige trams met zwevend middendeel zijn uitgerust met nieuwe onderstellen type Ixège, die zich onderscheiden

door een betere vering en compacte permanent-magneetmotoren. Alstom toonde een van de acht voor het in september geopende trambedrijf van Aubagne bestelde trams, die in samenwerking met beeldend kunstenaar Hervé Di Rosa zijn ontworpen (zie de foto op blz. 493). Alstom verkocht tot nu toe meer dan 1.600 stadstrams van het type Citadis.

Eveneens nieuw is het platform drieassige rangeerlocomotieven type H3, ontwikkeld door de Alstom-vestiging in Stendal (D). Getoond werd de hybride variant in DB-uitvoering, die ten opzichte van vergelijkbare rangeerlocomotieven 30 tot 50 % minder brandstof gebruikt en daardoor navenant minder schadelijke stoffen uitstoot. Op deeltrajecten kan dit locomotieftype volledig elektrisch rijden, waardoor reizigers op perrons niet aan dieselwalmen worden blootgesteld. Deutsche Anlagen-Leasing bestelde vijf stuks die met financiële ondersteuning van de deelstaat Beieren gedurende acht jaar door DB worden geleased en in Würzburg en Nürnberg worden beproefd.

Het regionale reizigersvervoer blijft een belangrijk marktsegment voor Alstom, dat de hiervoor bedoelde treinstellen

OP DE RAILS 10-2014

495

OdR 2014-10 blz. 504-507 175 v0 Q8_Op de Rails Basis 02-10-14 11:04 Pagina 2

Feest in Amsterdam; 20 september 2014.

‘Maar meneer, kunt u mij vertellen waar de trein naar Haarlem vertrekt?’

Foto: Arthur Staal.

Feest: 175 jaar spoorwegen In het weekend van 20 en 21 september stonden we stil bij het 175jarige jubileum van de spoorwegen in Nederland. Het meest in het oog sprongen de activiteiten tussen Amsterdam en Haarlem, maar ook bij het Spoorwegmuseum en Museumspoorlijn STAR viel veel te vieren.

TIM GOORMAN EN RAYMOND KIÈS

it jaar beperken de feestelijkheden zich tot twee grotere landelijke evenementen: de SpoorParade in Amersfoort later deze maand en de ritten tussen Amsterdam en Haarlem met museummaterieel, gecombineerd met de Open Dag van de NedTrain-vestiging Haarlem. Deze vonden plaats op 20 september, precies de dag dat Nederland 175 jaar eerder kennis had gemaakt met het fenomeen ‘trein’ en de locomotieven De Arend en De Snelheid de bevolking hadden verbaasd. Zouden deze helse machines het einde van de wereld betekenen of juist het begin zijn van een nieuw tijdperk? Gelukkig weten we nu dat dat laatste het geval is.

Zeker voor degenen die het vorige jubileum in 1989 hebben meegemaakt, is het gebodene dit jaar beduidend minder. Toen kon het voorkomen dat de argeloze reiziger op het station opeens met veel geweld een grote stoomlocomotief uit (niet meer bestaande) landen als Tsjechoslowakije of de DDR voorbij zag komen met een sleep plan E-rijtuigen.

D

504

OP DE RAILS 10-2014

Of dat de trein die je naar Vlissingen nam, onaangekondigd werd getrokken door een Franse CC 7100. De locomotief die het stoomtijdperk bij NS had uitgeluid – de 3737 – was weer op de been gebracht en de materieelshow bij de Jaarbeurs toonde een keur aan exotisch materieel uit binnen- en buitenland. Er was zelfs een televisie-uitzending aan het jubileum gewijd die een dag duurde.

Haarlem – Amsterdam In de treinen die in de ochtend van 20 september richting Haarlem of Amsterdam onderweg waren, zaten opvallend veel mensen met fototassen en de gesprekken gingen in veel gevallen over SGM-treinstellen, Traxx-locomotieven of fotopunten. Het was duidelijk: het evenement mocht zich in grote belangstelling verheugen. En dat bleek ook later langs de baan: de meeste stations waren bevolkt met fotografen, net als de voor publiek toegankelijke plaatsen langs de spoorlijn. Maar waarvoor kwamen ze?

OdR 2014-10 blz. 510-517 artikel Blok 150 jaar deel twee_Op de Rails Basis 01-10-14 14:10 Pagina 2

Dieselmotorwagen M67 van de RTM is met vier rijtuigen zojuist uit Spijkenisse vertrokken voor een rit naar Oostvoorne; 26 augustus 1964.

Foto: J. Blok.

150 jaar tram in Nederland (vervolg*) JOHAN BLOK

Stoomtramrijtuigen De meeste rijtuigen voor de stoomtrams waren gesloten, vierassig en hadden frontbalkons. Tweeassers, open rijtuigen of rijtuigen met middenbalkon kwamen in kleine aantallen ook voor. De lengte van de rijtuigen varieerde van 5,7 tot bijna veertien meter, het aantal zitplaatsen van zestien tot 56. Beijnes was de grootste bouwer van (stoom) tramrijtuigen, in 1890 had deze firma al meer dan elfhonderd tramrijtuigen gebouwd. Ook Allan, NFRT, Pennock en J.J. de Groot in Utrecht bouwden rijtuigen voor de stoomtram. Ook Métallurgique in Nijvel (B) moet worden genoemd, want die zorgde voor een vierassig teakhouten prototype zonder lichtkap, dat veel voor de stoomtrams in Nederland is gebouwd, ook door de Nederlandse fabrieken.

Zowel bij de RTM in Ouddorp als bij de SHM zijn meerdere exemplaren hiervan te zien.

Stoommotorrijtuigen Naast de door stoomlocomotieven getrokken rijtuigen heeft Nederland twee stoomrijtuigen gekend. In 1903 zette de Nederlandsche Centraal-Spoorweg-Maatschappij (NCS) op de paardentramlijn Utrecht – Zeist een tweeassig rijtuig in met nummer 1. Het had een wagenbak van Herbrand uit Keulen en een vuurloze ketel van Hohenzollern. Omdat het rijtuig niet bedrijfszeker bleek, werd het al in 1907 buiten dienst gesteld, waarna de lijn op 20 augustus 1909 elektrische trams kreeg. Onder het nummer 42 dook het stoomrijtuig in 1912 weer op als aanhangwagen achter de elektrische motorwagens.

In 1908 stelde de Gooische Stoomtram (GS) stoommotor508

OP DE RAILS 10-2014

rijtuig 1 in dienst. In dit geval kwam de wagenbak van de firma Wumag in Görlitz (D), de stoomaandrijving en stoomketel waren van Henschel und Sohn in Kassel (D).

Het rijtuig had twee klassen met daartussen een ruimte voor de staande stoomketel. Omdat het stoomverbruik te hoog was, werd de stoommachine al snel vervangen door een compoundmachine. Het rijtuig is slechts zo’n vier jaar ingezet, vooral op de lijn Amsterdam – Diemerbrug. Op 17 november 1924 werd de 1, na verbouwd te zijn tot benzinemotorwagen met een zescilinder motor van de National Automobil-Gesellschaft (NAG) en een mechanische overbrenging van AEG, weer in dienst gesteld.

Verderop in dit artikel zullen we het opnieuw tegenkomen.

MOTORTRAMS Nederland heeft diverse vormen van trams met verbrandingsmotoren gekend, met in volgorde van opkomst petroleummotor, gasmotor, benzinemotor en dieselmotor.

Benzinemotoren bleken te weinig vermogen te hebben om langdurig (over)belast te worden. Na verdere ontwikkeling bleken dieselmotoren veel beter in staat om continu grote vermogens af te geven. Daarom hebben zij uiteindelijk het pleit gewonnen. De gasmotor voldeed technisch wel, maar het vullen van de gastanks na een rit gaf te veel rompslomp.

De eerste motortram, rijdend op petroleum, verscheen in 1891, de eerste op lichtgas in 1896. In 1910 reden zowel de eerste benzinemechanische als de eerste benzine-elektrische * Vervolg op OdR 2014-6.

OdR 2014-10 blz. 504-505 HvH v0 Q8_Op de Rails Basis 01-10-14 14:15 Pagina 4

Station Hoek van Holland Haven op 28 mei 1971. NS 1504 vertrekt met TEE ‘Rheingold’, de 1312 zal korte tijd later met de Holland – Scandinavië Express volgen.

Foto: Brian Stephenson.

De Hoekse Lijn (vervolg*) KEES VAN DE MEENE EN SJOERD EEFTENS

Mede dankzij opmerkingen van enkele lezers is er een aantal correcties en aanvullingen op het artikel over de Hoekse lijn bijeengebracht.

Zo staat op de baanvaktekening in OdR 2014-3, blz. 144 maar één perron getekend bij Poortershaven terwijl in de tekst op blz. 337 ‘perrons’ staat en ook op de foto op blz. 143 te zien is dat er na de spoorverdubbeling twee perrons waren.

Poortershaven wordt ook genoemd bij de tekst over de deuren over de spoorweg die door de Duitse bezetter werden gesloten, waarbij het openen in de vroege ochtend ooit eens was vergeten. De deuren staan eenmaal vermeld bij Poortershaven en eenmaal bij Nieuwlandse Polder; dat moet in beide gevallen Poortershaven zijn.

Er is, alleen op 10 mei 1997, een stopplaats in gebruik geweest bij de Maeslantkering, nabij km 19,7. Op die dag werd de stormvloedkering officieel in gebruik genomen. In een bericht in het personeelsblad De Koppeling van NS nr. 1470 van 16 mei 1997 staat het volgende: ‘(…) Speciaal voor deze gelegenheid heeft NS Railinfrabeheer op verzoek van Rijkswaterstaat een houten perron aangelegd. Een half uur voor de aankomst van de Koningin arriveerde daar een extra trein met zo’n 450 genodigden. (…)’. Hierna kwam Koningin Beatrix per Koninklijke trein aan, waarna zij de opening van de Maeslantkering heeft verricht. Vast staat dat er twee treinen aan het perron zijn gestopt, maar wellicht is iedereen, ook de Koningin, ook weer per trein teruggereisd.

De opmerking op blz. 144 over de boottreinen, bij de verwijzing naar een uitgebreid artikel daarover, is te beknopt en geeft aanleiding tot misverstanden. Wij werden er terecht 516

OP DE RAILS 10-2014

op gewezen dat al op 4 mei 1947 de dagbootverbinding Hoek van Holland – Harwich PQ werd ingelegd, voorlopig slechts driemaal per week; met ingang van 3 oktober 1948 was dat dagelijks. Met ingang van 15 mei 1949 gingen er weer internationale treinen rijden in aansluiting op de dagboot. Zoals Max Ockeloen heeft beschreven in OdR 1999-8, blz. 298 werd de bootdienst Engeland – Vlissingen op 25 november 1939 gestaakt. Deze dienst is na de oorlog niet hervat.

In het artikel is een aantal ongevallen beschreven, maar er zijn er meer geweest. Vaak waren ze niet ernstig, zoals de botsing tussen een goederentrein en een aantal goederenwagens in Vlaardingen op 18 januari 1921, maar ook zijn er zwaardere ongevallen te melden.

In OdR 2014-3, blz. 145 is vermeld dat op 4 juli 1914 trein 9, met in dat jaar rijtuigen uit Leipzig en Amsterdam, bij binnenkomst in Hoek van Holland door het stootblok reed en in het plaatskaartenkantoor terecht kwam. Een uitvoerig verslag van dit ongeval staat onder andere in het boek ‘Van Snellopers en Sprinters’ van Hans Kaas.

Maar al eerder was trein 9 betrokken bij een ongeval: op 20 juni 1911 ontspoorde de trein door onopgehelderde oorzaak even ten westen van de draaibrug te Maassluis.

Niemand raakte gewond of erger, maar er was veel schade aan baan en materieel. Een beschrijving ervan, met aanhalingen uit krantenberichten, staat in het tijdschrift Modelpraat, No. 96, 27e jaargang winter 2013-’14 van de Model Spoor Vereniging ‘De Hoekse Lijn’.

Trein 9, met rijtuigen uit Amsterdam, werd gereden door een HSM-locomotief uit de serie 700 die een bagagewagen * Vervolg op OdR 2014-7.

OdR 2014-10 blz. 518-524 175jaarmaterieel v1 Q8_Op de Rails Basis 02-10-14 11:09 Pagina 1

De serie 6300 staat mede symbool voor het late stoomtijdperk bij NS en komt voor in het beeldmerk van de NVBS. Locomotief 6307 in Maastricht; 20 april 1957.

Foto: Kees van de Meene.

175 jaar materieel Vorige maand was het 175 jaar geleden dat de eerste trein in Nederland reed. De locomotieven De Arend en De Snelheid trokken toen hun eerste baantjes tussen Amsterdam en Haarlem. Anno 2014 zou de ‘Albatros’, de Italiaanse hogesnelheidstrein, het paradepaardje van de Nederlandse spoorwegen moeten zijn. Dat het anders liep, mag als bekend worden verondersteld, maar dat is geen reden om niet te kijken wat er tussen De Arend en ‘Albatros’ zoal gebeurd is.

J.M. TEN BROEK EN RAYMOND KIÈS

Tussen Arend en Albatros

Tussen De Arend en ‘Albatros’ (een bijnaam voor de V250-treinstellen) ligt 175 jaar en dus een wereld van verschil. Beide treinen hebben gemeen dat ze het gesprek van de dag waren: de gemengde gevoelens die heersten over het nieuwe fenomeen in 1839 en de ietwat gekleurde, negatieve berichtgeving over de Italiaanse flitstreinen bijna 175 jaar later. De rol van de V250 op het Nederlandse spoorwegnet is nu alleen nog beperkt tot gesleepte ritten naar de grens en verder naar fabrikant AnsaldoBreda. Daarentegen draait De Arend, zij het in de vorm van een in 1939 gebouwde replica, nog steeds haar rondjes zoals tijdens het 150-jarige spoorwegjubileum op het terrein van de Jaarbeurs in Utrecht (9 juli 1989); de V250 laten we zien in de korte periode dat de treinen tussen Amsterdam (foto, 6 januari 2013) en Brussel reden.

Foto’s: Raymond Kiès en Bob Visser.

518

OP DE RAILS 10-2014

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Achterpagina 2014 10_Op de Rails Basis 01-10-14 13:57 Pagina 1

Ondanks de aanleg van honderden kilometers aan metrolijnen besluiten steeds meer steden in China ook tramlijnen aan te leggen. Bijzonder daarbij is dat vaak wordt besloten om geen bovenleiding te gebruiken. In Nanjing (boven) zijn er alleen bij de haltes korte stukjes bovenleiding om de tram tijdens stilstand op te laden; 29 augustus 2014. De tramlijnen in Shenyang (onder) hebben op rechte trajecten wel bovenleiding, maar die ontbreekt bij wissels en kruisingen. Hier zijn er aan de eindhaltes korte stukken bovenleiding om op te laden; 25 augustus 2014.

Foto’s: Luc Koenot.