Odr2014-11

OdR 2014 11 cover_Op de Rails Basis 28-10-14 10:23 Pagina 1

OP DE RAILS 2014-11

IN DIT NUMMER: Goederendienst Nederland 150 jaar tram in Nederland Blauwe Belgische diesellocs 8 2 E J A A R G A N G , N O V E M B E R 2 0 1 4 B L Z . 5 2 9 - 5 7 6 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-11 blz. 551-556 Goederen v0 Q8 20141025_Op de Rails Basis 04-11-14 16:52 Pagina 1

HSL Logistik ondervindt de problemen die de verwijdering van ATB tussen Zevenaar en Emmerich met zich meebrengt en maakt daardoor vrijwel uitsluitend nog gebruik van de grensovergang Bad Bentheim. De 1832 komt met lege ketelwagens langs de Koppelboerweg in Oldenzaal; 19 september 2014.

Foto: Daniel Ohm.

Stand van zaken oktober 2014

Goederendienst Nederland In het railgoederenvervoer zijn er weinig veranderingen te melden ten opzichte van een half jaar geleden. Overnames van vervoerpakketten blijven regelmatig plaatsvinden, wat geïnteresseerden soms weer naar de camera doet grijpen: een andere locomotief of route. Vervoerders ondervinden de nadelen dat Emmerich alleen nog met locomotieven met ETCS te bereiken is. ProRail en Keyrail fuseren op organisatorisch vlak en op Europees niveau is een aantal veranderingen aangekondigd die gunstig kunnen uitpakken voor vooral de op het achterland gerichte goederenstromen.

EMIEL DE BLOCK

m met het laatste te beginnen: begin oktober besloten de Europese ministers van Transport dat het netwerk van spoorcorridors wordt uitgebreid.

Een spoorcorridor is een route door verschillende landen waarbij belemmeringen zoveel mogelijk zijn weggenomen. Deze bestaan uit organisatie, tractie, verkeersleidingen en ook administratieve handelingen aan de grenzen.

Het gaat met name om de routes van de West-Europese havens naar het achterland en dan met name Duitsland, Frankrijk en Italië. Ook opkomende Midden-Europese landen als Polen, Tsjechië, Slowakije, Bulgarije en Hongarije vormen een steeds groter wordend achterland. Het is wen-

O

selijk dat er zoveel mogelijk één beveiligingssysteem (ERTMS) actief is. Er zijn door de Europese Unie in 2010 negen spoorcorridors benoemd, ieder met een corridormanager (zie tabel). Corridor 1 van Rotterdam via de Betuweroute naar Italië is een belangrijke, maar nog steeds niet in zijn geheel uitgerust met ERTMS. In België is een deel van corridor 2 inmiddels wel van het beveiligingssysteem voorzien: op 20 oktober liet infrabeheerder Infrabel weten dat 160 kilometer tussen Namen via de Athus – Meuse-lijn en de Luxemburgse grens ermee uitgerust is en eind volgend jaar moet het gehele Belgische deel gereed zijn.

In oktober besloot de Europese Unie (EU) dat de Sloehaven

OP DE RAILS 11-2014

551

OdR 2014-11 blz 557-564 artikel 150 jaar tram slot_Op de Rails Basis 04-11-14 17:00 Pagina 1

Veteranen uit de beginperiode van de elektrische tram op straat in Amsterdam: de motorwagens 144 uit 1904 en 307 uit 1910 op het Stadionplein; 9 oktober 2014.

Foto: Karel Hoorn.

150 jaar tram in Nederland (vervolg*) JOHAN BLOK

ELEKTRISCHE TRAMS De geschiedenis van de elektrische tram in de wereld, gevoed vanuit een stroombron buiten het voertuig, begon in de zomer van 1879. Toen reed zo’n tram, bestaande uit een tweeassig locomotiefje en drie lorries die elk plaats boden aan zes personen, op de Nijverheidstentoonstelling in Berlijn. Het was een uitvinding van Werner von Siemens en gemaakt door de firma Siemens & Halske van Werner von Siemens en Johan G. Halske. De stroom werd toegevoerd (pluspool) vanuit een derde spoorstaaf en afgevoerd via de andere twee spoorstaven (minpool).

De eerste elektrische tramlijn ter wereld werd op 16 mei 1881 in Gross-Lichterfelde bij Berlijn tussen de cadettenschool en het station geopend. Hierop reden twee tot elektrische tram verbouwde paardentramwagens. De stroom werd toegevoerd via de ene spoorstaaf (pluspool) en afgevoerd via de andere (minpool), waarbij de spoorstaven op houten dwarsliggers waren bevestigd. De wielen waren met houten bussen op de assen aangebracht, waardoor zij geheel geïsoleerd waren ten opzichte van de assen en andere delen van het rijtuig. Op de wielen zaten sleepschoenen die zorgden voor de stroomdoorvoer van 140 volt bij 60 amp naar de elektromotor van 5 pk met een maximale rijsnelheid van 15 km/h. De stroom werd geleverd door een ‘dynamomachine’, later generator genoemd, die in 1866 eveneens door Werner von Siemens was uitgevonden. Een

nadeel van beide systemen was dat mens en dier niet op de spoorstaaf moesten komen waardoor de stroom werd aangevoerd. Toch zijn er voor zover bekend geen dodelijke ongevallen mee gebeurd.

De eerste elektrische tram in Nederland en de tweede in Europa werd op 8 juni 1882 in Zandvoort geopend. De lijn tussen het een jaar eerder geopende spoorstation en Kostverloren was ook gebaseerd op dit systeem, waarbij een voltage van 170 volt werd gehanteerd. Van 9 juni tot en met 30 september 1882 reed de technisch niet zo succesvolle tram, waarvan Siemens de eigenaar was. Een paardentram die tussen 4 juli 1884 en 23 september 1889 alleen in de zomerseizoenen reed, volgde de elektrische tram op.

De eerste volwaardige elektrische bovenleidingtram in Nederland reed vanaf 7 augustus 1895 vanuit Aken (D) naar Vaals. Vanaf 3 juli 1899 reed de elektrische tram tussen Haarlem en Zandvoort, op 27 juli 1899 gevolgd door een stadslijn in Haarlem, de Ceintuurlijn. De op 4 juni 1898 opgerichte Eerste Nederlandsche Electrische TramMaatschappij (ENET) exploiteerde deze metersporige lijnen met een spanning van 600 volt. De ENET werd in 1904 overgenomen door de eind 1902 opgerichte Electrische Spoorweg Maatschappij (ESM), die op 6 oktober 1904 de lijn Haarlem – Amsterdam opende en daarna nog veel meer elektrische tramlijnen rond Amsterdam en Leiden. Nadat de * Vervolg op OdR 2014-10.

OP DE RAILS 11-2014

557

OdR 2014-11 blz. 565-571 Blauwe diesels Q8_Op de Rails Basis 04-11-14 09:50 Pagina 2

De blauwe reeks 55 is jarenlang onafscheidelijk verbonden geweest met de landschappelijk fraaie spoorlijn Luik – Luxemburg. De 5540 passeert op 3 juli 1996 met M4-rijtuigen de toen al twaalf jaar gesloten halte van Grand-Halleux.

Foto: Sicco Dierdorp.

Elektrische treinverwarming bij de NMBS

Blauwe Belgische diesellocomotieven Of diesellocomotieven reizigerstreinen wel of niet elektrisch kunnen verwarmen, is voor velen niet meer dan een triviaal gegeven. Bij de NS kwamen diesellocomotieven voor reizigerstreinen bijna nooit voor. In veel andere landen was dat dan weer zo gewoon dat het weinig interessant gevonden werd, vooral als er geen sprake was van een specifieke uiterlijke herkenning.

SICCO DIERDORP

oe anders was dat bij de NMBS. Ondanks het relatief wijd verspreide gebruik van diesellocomotieven in de reizigersdienst waren er geen mogelijkheden om die treinen elektrisch te verwarmen. Tot in deze eeuw reden er vrijwel alleen stoomverwarmde dieseltreinen in België. De uitzonderingen vielen op door hun uiterlijk en hun diensten. Het bijzondere verhaal van de fameuze blauwe diesels.

H

Met stoom verwarmde dieseltreinen Vandaag de dag kent België een modern, gerationaliseerd spoorwegnet dat niet anders is dan de meeste in WestEuropa. Niet zo lang geleden werden de spoorwegen bij onze zuiderburen echter nog als ‘ouderwets’ gekarakteriseerd. Tot diep in de jaren negentig en hier en daar zelfs nog in deze eeuw kon men zich in België decennia terug in de tijd wanen, zeker in vergelijking met Nederland. Voor de

kenner was dit beeld niet altijd en overal terecht, maar ontegenzeggelijk was er op sommige plekken in België de spoorsfeer te vinden uit een voor ons ver verleden. Zo verdwenen pas in 2002 de laatste met stoom verwarmde reizigerstreinen.

Hoe ontstond deze merkwaardige situatie? Met een park locomotieven dat niet ouder was dan in veel andere landen en een grote moderniseringsgolf in de jaren zeventig en tachtig, lijkt het zo lang gebruiken van stoomverwarmingsketels in diesellocomotieven onwaarschijnlijk, zeker in een land waar de dieseltractie nog zo lang de voornaamste tractievorm is gebleven. Het antwoord op deze vraag is een combinatie van de eenzijdige moderniseringspolitiek en wat toevalligheden.

Net als andere spoorwegmaatschappijen was de NMBS berooid uit de Tweede Wereldoorlog gekomen, hoewel niet in de mate zoals de NS. De moderniseringsgolf die de

OP DE RAILS 11-2014

565

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Achterpagina 2014 11 Q8_Op de Rails Basis 04-11-14 17:05 Pagina 1

Mat ’54-treinstel 363 trok in 1993 in een opvallend jasje aandacht voor de KunstRAI. Uitgedost met verfvlekken met een knipoog naar de intercityhuisstijl van NS staat het treinstel op 28 mei 1993 in Amsterdam CS klaar voor vertrek als intercity naar Vlissingen, de eerste rit in de reguliere reizigersdienst.

Ruim twintig jaar later, op 20 september 2014, werd tijdens het spoorfeest op Amsterdam – Haarlem VIRM-treinstel 9556 gepresenteerd als Groene Trein, waarmee NS en Eneco willen laten zien dat alle treinen in 2018 op groene stroom rijden. Hier zien we het treinstel ter hoogte van Amsterdam Geuzenveld. Verfvlekken hebben zich ontwikkeld tot pixels. Zouden de ontwerpers van de Groene Trein zich hebben laten inspireren door de KunstRAI-trein?

Foto’s: Victor Lansink en Dennis Koster.