Odr2014-12

OP DE RAILS 2014-12

IN DIT NUMMER: 65 jaar geleden: de NS in 1949 Wisseling van de wacht Metro de Madrid De Portugese Spoorwegen 8 2 E J A A R G A N G , D E C E M B E R 2 0 1 4 B L Z . 5 7 7 - 6 2 8 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2014-12 blz. 578 cover v1.indd 1

03-12-14 08:52

OdR 2014 12 blz 597-605 NS in 1949 kopie_Op de Rails Basis 04-12-14 11:28 Pagina 1

Het is 11 november 1949 en de verbouwing van station Leiden is aan de gang. Het eerste perron is afgebroken en spoor 1 is buiten gebruik. Het tijdelijke perron is in bedrijf (op de achtergrond zichtbaar). Spoor 2 voert via een slinger naar dat noodperron, het materieel ’36 is ernaar onderweg. Het tweede perron is er nog wel en de opname zal om en nabij het sluiten van dit perron zijn gemaakt.

Foto: Archief NVBS Railverzamelingen.

65 jaar geleden: de NS in 1949 In het decembernummer van de vorige jaargang werd in vogelvlucht het jaar 1948 doorgelopen. Het ging om gebeurtenissen die het waard waren om het geheugen een beetje op te frissen. Geen uitgebreide materieeloverzichten, geen standplaatswisselingen of nummerlijsten, maar wel vermeldenswaardigheden op het gebied van spoorse zaken in Nederland. Zonder ook nu compleet te zijn wordt in dit artikel ingegaan op het in veel opzichten boeiende jaar 1949.

P.W. VAN DER VLIST

en misschien nog wel interessanter jaar dan 1948.

Het herstel en de vernieuwing van het NS-bedrijf wordt namelijk op vele fronten zichtbaar. Kijken we naar de voortgaande levering van nieuw materieel: er komen niet alleen nieuwe locomotieven serie 1000 en daarmee parallel stoomverwarmingswagens, maar ook de levering van de viertjes mat ’46 komt goed op gang. Nog net voor het eind van het jaar wordt treinstel 668 in dienst gesteld. Ook de eerste tweetjes van dit type komen op de baan: vanaf 3 juni worden de 241-246 en 248 afgeleverd, de 247 verschijnt pas in januari 1950. Beijnes levert tussenrijtuigen voor tweetjes mat ’36, die zo de driewagenstellen serie 441 gaan

E

worden. Op 23 februari komt als eerste de El2 213 na grote revisie in dienst als El3 441. Omdat de productie van de tussenrijtuigen voorspoedig verloopt, kan al op 9 juli als laatste de voormalige 219 als 453 in dienst worden gesteld.

Een paar dagen later, op 18 juli, verschijnt diesellocomotief 511 in ons land, geheel gelijk aan de al rijdende serie voormalige WD-locomotieven 501-510. Maar van groot belang is natuurlijk de komst in mei van drie gehuurde Franse elektrische locomotieven, zodat NS in de zomerdienst over veertien elektrische locomotieven kan beschikken. In december tenslotte levert Werkspoor nieuwe locomotoren af, de 322 en 323. Er verschijnt ook nieuw goederenmateri-

OP DE RAILS 12-2014

597

OdR 2014-12 blz 606-609 Wisseling v0 Q8_Op de Rails Basis 02-12-14 17:03 Pagina 2

Een nieuwkomer op het Duitse spoorwegnet is vlexx, dochtermaatschappij van de Italiaanse spoorwegen. In december gaan de nieuwe Lint-treinstellen van deze vervoerder in het gebied tussen Frankfurt (Main) en Saarbrücken rijden. Op 20 juli 2014 was zo’n treinstel tijdens een extra rit ver van het nieuwe inzetgebied te vinden: de 622 418 ging naar Viechtach, hier bij Ruhmansfelden.

Foto: Matthias Schmid.

Wisseling van de wacht in Duitsland De opdrachtgevers voor het regionale vervoer in Duitsland besteden regelmatig de exploitatie van spoorlijnen aan. Dit leidt vaak tot de inzet van nieuw materieel en de komst of het vertrek van vervoerders. Met ingang van de nieuwe dienstregeling op 14 december vindt opnieuw een aantal veranderingen plaats. Dit artikel zet de belangrijkste mutaties op een rij.

FRANS BLANKER EN RAYMOND KIÈS

e komst van de nieuwe dienstregeling betekent dat twee vervoerders hun activiteiten moeten beeindigen. De grootste daarvan is vectus, in 2003 ontstaan als dochtermaatschappij van de Hessische Landesbahn (HLB) en Westerwaldbahn voor de exploitatie van de verbindingen Limburg (Lahn) – Niedernhausen – Wiesbaden, Koblenz – Limburg (Lahn), Limburg (Lahn) – Au (Sieg) en Limburg (Lahn) – Siershahn. Deze diensten werden in december 2004 van DB Regio overgenomen, waarvoor tien Lint 27-motorrijtuigen en achttien Lint 41treinstellen in dienst zijn genomen. De naam vectus is losjes gebaseerd op het Latijnse woord vehere, dat rijden betekent. Ook de Hellertalbahn verdwijnt. Hierin hebben de HLB en Westerwaldbahn ook aandelen, samen met de Kreisbahn Siegen – Wittgenstein. Deze spoorwegmaatschappij voerde sinds 1999 de treindienst Haiger – Betzdorf uit met drie GTW 2/6-treinstellen. Beide vervoerders verliezen

D

606

OP DE RAILS 12-2014

hun bestaansrecht door de gunning van de contracten Lahn-Eifelbahn en Dreiländerbahn aan DB Regio en HLB. Daartegenover staat de komst van vlexx, een nieuwe dochtermaatschappij van Netinera. Netinera op haar beurt is onderdeel van Trenitalia uit Italië en ontstond toen Arriva werd ingelijfd door de DB. Een voorwaarde bij deze overname was dat de Duitse Arriva-activiteiten naar een andere partij zouden gaan. De treinen van vlexx gaan in Hessen, Rheinland-Pfalz, het Saarland en de Elzas rijden.

Ook op materieelgebied verandert een en ander. Het opvallendst is de eerste inzet in Duitsland van de door Pesa uit Polen gebouwde Link II-dieseltreinstellen. De Regentalbahn neemt hiervan twaalf exemplaren in gebruik. Later volgen de Niederbarnimer Eisenbahn (NEB) en DB. De nieuwe generatie Lint-dieseltreinstellen (Lint 54 en 81, waarbij het cijfer staat voor de lengte in meters) gaat voor het eerst bij particuliere vervoerders rijden. DB Regio zet dit materieel

OdR 2014 12 blz 610-615 Metro de Madrid kopie_Op de Rails Basis 03-12-14 09:04 Pagina 2

Een kleinprofieltreinstel van de serie 3000 doet dienst op lijn 4 en komt binnen in het station Serrano; 3 augustus 2011.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van den Toorn.

Metro de Madrid De Spaanse hoofdstad heeft een van de oudste metronetten van Europa. In oktober van dit jaar is op bescheiden wijze het 95-jarige bestaan gevierd. De afgelopen twintig jaar is het ambitieus tot een omvangrijk net uitgebreid, dat met een lengte van bijna driehonderd kilometer tegenwoordig het op twee na grootste van Europa is. De grootscheepse uitbreiding en modernisering heeft echter op sommige plaatsen geleid tot overhaaste planning en overinvestering.

MAURITS VAN DEN TOORN

adat er al in 1892 plannen voor een metrosysteem waren gemaakt die steeds stukliepen op de financiering, lukte het in 1913 drie private initiatiefnemers voldoende geld bij elkaar te krijgen om aan de slag te gaan. Ze ontwierpen een net van vier metrolijnen voor de stad die toen zeshonderdduizend inwoners had (terwijl tegenwoordig een agglomeratie van 6,5 miljoen bediend wordt). Middelpunt van het net werd Sol, het centrale plein van de stad en het symbolische centrum van heel Spanje.

Zelfs de toenmalige koning Alfonso XIII nam met een miljoen peseta deel aan het project, 10 % van het totale kapitaal. Het leidde ertoe dat als ‘tegenprestatie’ in 1917 de Compañia Metropolitano Alfonso XIII werd opgericht. Op 17 oktober 1919 kon de monarch het eerste traject openen, een vier kilometer lange lijn van Sol naar Cuatro Caminos, dat toen nog aan de noordelijke stadsrand lag. Twee jaar later werd de lijn in zuidoostelijke richting verlengd van Sol

N

610

OP DE RAILS 12-2014

naar station Atocha. Daarmee was het kerntraject van metrolijn 1 ontstaan. Heel modern was dat er al enkele roltrappen waren; voor het gebruik ervan moest extra worden betaald. Ook opmerkelijk is dat het bedrijf vanaf het begin vrouwelijk loketpersoneel in dienst had. Er hingen bordjes met het verzoek om de dames vriendelijk te bejegenen. In het conservatieve Spanje van die dagen was dat vermoedelijk niet overbodig.

De initiatiefnemers kozen voor de weinig gangbare spoorbreedte van 1445 millimeter, die verder alleen voorkomt bij Italiaanse trambedrijven. Ook niet zo gebruikelijk was de keuze om bovenleiding te gebruiken. In veel gevallen is dat tegenwoordig een boven de sporen hangende stroomrail geworden. De spanning was 600 volt; tegenwoordig wordt er op steeds meer lijnen 1500 volt gebruikt. Er werd en wordt nog steeds links gereden.

Het net werd in de jaren twintig en dertig uitgebreid met delen van de huidige lijnen 2, 3 en 4. Ook kwam in 1925

OdR 2014-12 blz. 616-623 Portugal v0.1 Q8_Op de Rails Basis 02-12-14 17:13 Pagina 2

Een Portugees familielid van de NS 1600/ 1700/1800: CP-locomotief 2612 komt met een goederentrein van Pampilhosa naar Praias do Sado langs Riachos; 22 juni 2010.

Foto: Pedro Almeido.

De Portugese spoorwegen ERNST KERS

Rollend materieel Het is moeilijk om een accuraat overzicht op te stellen. Van recent ter zijde gesteld materieel is het naar traditie vaak lang onduidelijk of het wordt opgeknapt, verkocht, gesloopt of ter plaatse over een periode van enkele decennia geleidelijk door de elementen tot roest wordt omgezet.

Hierna volgt een overzicht van wat in dienst is, aangevuld met wat tot redelijk recent in dienst was. In de musea, opgesteld op sokkels op diverse plaatsen of geleidelijk op een zijspoor wegroestend zijn nog andere, eerder afgevoerde types te vinden. In het eerste decennium van de 21e eeuw is overbodig materieel verkocht naar het buitenland. Het gaat onder andere om treinstellen serie 2000, diesellocomotieven uit de series 1200, 1400 en 1930, motorwagens serie 100 en een groot aantal rijtuigen naar Argentinië, en smalspoorlocomotieven en treinstellen serie 9600 naar diverse Afrikaanse landen.

Elektrische locomotieven Afgezien van drie locomotieven voor 1500 volt voor de Linha de Cascais van twee verschillende types werden de eerste vijftien (2501-2515) elektrische locomotieven voor 25 kV, 50 Hz in 1956 geleverd door een consortium van Alsthom, Henschel, Siemens en Jeumont-Schneider. In 1963 volgden er nog twintig (2551-2570) die zich van de eerste serie onderscheidden door een roestvrijstalen bak.

Aan de bouw nam dit keer ook Sorefame deel. In de jaren 1974 en 1987 leverde een consortium van Alsthom, BBC en Jeumont-Schneider de series 2601-2612 en 2621-2629. De serie 2600 kwam uiterlijk overeen met de NS 1600/1700 en was dan ook de breedspoorversie van de SNCF CC 15000.

Nadat eerder al de serie 2500 was afgevoerd is recentelijk ook de serie 2600 terzijde gesteld.

616

(vervolg *)

OP DE RAILS 12-2014

In 1993 leverde een consortium van Siemens, Krauss-Maffei en Sorefame de serie 5601-5630. Deze locomotieven met een maximumsnelheid van 160 km/h en een vermogen van 5600 kW zijn gelijkelijk verdeeld over CP Carga en CP Longo Curso. Ze zijn grotendeels gelijk aan de serie 252 van Renfe en doorontwikkelingen van de Baureihe 120 van de Deutsche Bahn.

In 2008/’09 leverde Siemens aan CP Carga de serie 47014725. Deze 4600 kW sterke locomotieven zijn van het type ES46F1 en hebben een maximumsnelheid van 140 km/h.

De eerste machines zijn bij Siemens in München gebouwd; de rest is in Portugal geassembleerd. De serie 4700 is het zusje van de NMBS-reeksen 18 en 19. Alle elektrische locomotieven hebben/hadden de asindeling Bo’Bo’.

Diesellocomotieven CP kende een grote verscheidenheid aan dieselmaterieel.

Door de elektrificaties van de laatste jaren zijn vele typen buiten dienst gesteld. Recentelijk is er door CP geen nieuw dieselmaterieel aangeschaft. Van de vijf typen rangeerlocomotieven is alleen ongeveer de helft van de serie 1151-1186 nog in gebruik. Deze uit 1966 stammende dieselhydraulische locs hebben asindeling C met koppelstangen.

Van de ruim tweehonderd diesellocomotieven voor de lijndienst zijn er nog ongeveer vijftig in gebruik. Deze zijn verdeeld over de series 1401-1467 (24 stuks), 1901-1913 (elf), 1931-1947 (acht) en 1961-1973 (acht).

De Bo’Bo’-serie 1400 stamt uit de jaren 1967-’69 en was betreft aantal veruit de grootste serie die CP kende. De eerste tien zijn gebouwd door English Electric, de overige in licentie door Sorefame. Het waren de zwaarste locomotie*

Vervolg op OdR 2014-9.

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Een vierdelig treinstel mat ’64 laat op 27 september 1986 de Koningshavenbrug achter zich op weg naar Rotterdam CS. Na de opening van de Willemsspoortunnel ging de kenmerkende brug op 15 september 1993 buiten dienst. Onder: sindsdien staat de monumentale brug geopend vast op de hoogste stand; 10 oktober 2013. In 2015 krijgen de torens en ‘het val’ (het beweegbare deel van de brug) groot onderhoud.

Foto’s: John Krijgsman en Koen Brouwer.

Op de Rails Achterpagina 2014-12c2.indd 1

24-11-14 19:09