Odr2015-04

OP DE RAILS 2015-4

IN DIT NUMMER: De spoortunnel in Delft Spoorwegen in Vietnam Stadtbahn Type B 150 jaar tram in Nederland Een spoorlijn op IJsland?

8 3 E J A A R G A N G , A P R I L 2 0 1 5 B L Z .

1 5 7 - 2 1 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

OdR 2015-04 blz. 157 cover v1.indd 1

31-03-15 16:00

OdR 2015-4 blz. 179-184 Delft 2 v1 kopie_Op de Rails Basis 31-03-15 15:37 Pagina 3

Locomotief E186 142 met Beneluxtrein 9248 (Amsterdam C – Brussel Z) op het spoorviaduct in Delft; 31 januari 2015.

Foto: Chris Pescher.

De spoortunnel in Delft

(vervolg*)

SJOERD EEFTENS

Tegelijk met het openen van de spoortunnel is het derde stationsgebouw van Delft in gebruik genomen. Het staat in feite op een plaats tussen het eerste en het tweede stationsgebouw in. Het ontwerp is van Mecanoo Architecten in Delft. Het is het eerste station van de stad dat uitziet op een groot plein. De ondergrondse ligging van de perrons biedt de gelegenheid om het publiek op straatniveau te ontvangen in een ruime, overzichtelijke hal, die tevens toegang biedt tot het nieuwe stadskantoor. In de hal is op de begane grond plaats ingeruimd voor winkels en horeca. Van hieraf is het eilandperron bereikbaar, dat is aangelegd in de oostelijke tunnelbuis. Doordat alle voorzieningen op het hoogste niveau zijn ingebouwd, doet het perron erg leeg aan.

Strakke, eenvoudige lijnen en overzicht vallen ook hier op.

Het ondergrondse deel is een ontwerp van Benthem Crouwel Architekten. In een vervolgartikel wordt verder ingegaan op de bouw van het nieuwe station.

Sinds de opening op 3 juni 1847 lag de spoorweg ter hoogte van de binnenstad van Delft op de westelijke oever van de Spoorsingel, die ooit de westelijke stadsgrens vormde. Er waren van oudsher nogal wat overwegen, die bewaakt werden door wachters, en ook overpaden, die voorzien waren van klaphekken. Een klaphek draaide vanzelf weer dicht doordat het bevestigd was aan een hellende paal. Op tekening 1 staan alleen de overwegen waarbij een wachtpost aanwezig was. Bij enkele wachtposten stond ook een wachterswoning. Deze woningen zijn later veelal vervangen door nieuwe, tegenover de oude, aan de andere zijde van de spoorweg. De Spoorsingel bood een schilderachtig uitzicht over de sporen en het water op de molen De Roos, de restanten van de stadsmuur en de stadsvilla’s aan de overzijde.

Tussen de grote bladerkronen door had men zicht op de torens van de stad. Van dit tafereel zijn vele prentbriefkaarten gemaakt.

Tussen 1895 en 1913 waren er op het baanvak ten noorden van Delft vier stopplaatsen over een afstand van anderhalve

kilometer. Links en rechts voor de overweg bij km 67.657 (gezien in de richting van de kilometrering van de Oude Lijn, de eerste HSM-spoorweg die begon in Amsterdam en eindigde in Rotterdam) lagen de beide perrons van de stopplaats Het Haantje. De oude wachterswoning 77 stond rechts voor de overweg; de vervangende dubbele houten woning stond links voor de overweg. Links en rechts voor de overweg bij km 68.261 lagen de beide perrons van de stopplaats Singelweg. De oude wachterswoning 78 stond rechts voorbij de overweg; de vervangende dubbele houten woning 78 stond links voorbij de overweg. Rechts bij km 68.368 stond de stenen opzichterswoning 79. Links en rechts voorbij de overweg bij km 68.820 lagen de beide perrons van de stopplaats Schoolpoort. Links voor de overweg stond wachtpost 80. Hier was geen wachterswoning aanwezig. Links en rechts voor de overweg bij km 69.148 lagen de perrons van de stopplaats Oud Station Delft. Deze was in de plaats gekomen van het verlaten eerste station, vandaar de naam. Links voor de overweg stond wachtpost 81, later seinhuis I van station Delft. De beschreven situatie is weergegeven in tekening 1.

In de late jaren twintig werd de oever naast het spoor hier en daar versterkt en verbreed wegens het plaatsen van bovenleidingsmasten. Daardoor werd de aanwezigheid van het spoor sterker benadrukt. Men had hier (om het uitzicht niet al te zeer aan te tasten, of omdat er erg weinig ruimte was?) gebruik gemaakt van een vroeg model driescharnierportalen, terwijl op het grootste deel van de Oude Lijn hoge vakwerkmasten met dwarsdraden waren toegepast.

Het eerste station Delft Er zijn, voor zover bekend, geen foto’s van het eerste station Delft. In het boek De Hollandsche IJzeren SpoorwegMaatschappij van Jacq. van der Meer staat op blz. 34 een kunstzinnige afbeelding van het gebouw. Het stond links *

Vervolg op OdR 2015-2.

OP DE RAILS 4-2015

179

OdR 2015-04 blz 185-193 Vietnam v0 Q8 20150311 kopie_Op de Rails Basis 31-03-15 15:39 Pagina 1

De in Lille gebouwde 2’C-sneltreinlocomotief no. 340 wordt gereed gemaakt voor vertrek.

Quang Tri, 1935.

Alle foto’s bij dit artikel: verzameling Tim Doling.

Tijden van overheersing

Spoorwegen in Vietnam Weinig landen zullen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw zo vaak en indringend in het nieuws zijn geweest als Vietnam. Beelden van gebombardeerde steden, verwoeste dorpen, ontploffingen, helikopters in de jungle en door napalm gewonde kinderen zijn ook in Nederland in veler geheugens gegrift.

HENRY VAN AMSTEL

a de hereniging van Noord- en Zuid-Vietnam in 1975 duurde het jaren voordat het land zich had hersteld van alle oorlogsschade. Tegenwoordig is Vietnam uit de as herrezen en maakt het een economische groei door die het land in snel tempo moderniseert. Wat blijft zijn verlaten tunnels van de vroegere Vietcongstrijders, ontelbare aantallen oorlogskerkhoven en lichamelijk gehandicapte kinderen van vroegere slachtoffers van het door de Amerikanen in de oorlog gebruikte chemische ontbladeringsmiddel Agent Orange.

De oppervlakte van Vietnam bedraagt 331.000 km², iets minder dan bijvoorbeeld Duitsland. Een goede vergelijking gaat echter snel mank want Vietnam is een smal, langgerekt land. De hemelsbrede afstand tussen Ho Chi Minh-City en Hanoi bedraagt duizend kilometer. Heden ten dage wonen er 93 miljoen inwoners en aangenomen kan worden dat het aantal van honderd miljoen over enkele jaren wordt gepas-

N

seerd. De grootste bevolkingsconcentraties bevinden zich in de grote delta’s van de Rode Rivier in het noorden en de Mekong in het zuiden. Daarnaast zijn er enkele grote steden gelegen aan of nabij de oever van de Zuid-Chinese Zee: Hue, Danang en Nha Trang.

Ho Chi Minh-City is met acht miljoen inwoners de grootste stad van Vietnam. Het voormalige Saigon maakt, na jaren van stagnatie sinds de hereniging, een indrukwekkende economische ontwikkeling door die het hele land op sleeptouw neemt. Het is overigens opvallend hoe vaak uit nostalgische en ook commerciële overwegingen wordt teruggevallen op de oude naam.

Alhoewel eeuwen ouder, is de hoofdstad Hanoi qua inwonersaantal de tweede stad. Onmiskenbaar is er rivaliteit tussen beide steden. De zetel van de regering kan zich qua economische groei niet meten met de zuidelijke rivaal maar de communistische Partij doet er veel aan het aanzien van Hanoi

OP DE RAILS 4-2015

185

OdR 2015-04 blz 194-202 Stadtbahn B_Op de Rails Basis 31-03-15 09:17 Pagina 2

Stadtbahn zoals het is bedoeld: druk vervoer op een eigen, in dit geval ondergronds, tracé. Twee Stadtbahn B-stellen van de derde generatie in Keulen.

Station Breslauer Platz/Hauptbahnhof, 30 augustus 2014.

Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Maurits van den Toorn.

Stadtbahn Type B In 1973 rolde de eerste van een succesvolle serie trams uit de fabriek van Düwag in Düsseldorf: de Stadtbahn B. Toen de laatste wagen in 2002 was geleverd, stond de teller op ruim vijfhonderd. Ontwikkeld voor het geplande Stadtbahn-net in Nordrhein-Westfalen werd het type een internationaal succes dat nog steeds maatgevend is voor sneltramsystemen over de hele wereld. Ruim veertig jaar na de introductie is verreweg het grootste deel van de Stadtbahn B-wagens nog in dienst, enkele exemplaren kregen een tweede leven in het buitenland en er is al een museumwagen.

ARTHUR STAAL

n het ‘epicentrum’ van het Wirtschaftswunder, het stedelijk gebied rondom de rivieren Rhein en Ruhr, begon het snel toenemende autobezit aan het begin van de jaren zestig dusdanige vormen aan te nemen dat ook het openbaar vervoer vastliep in de dagelijkse verkeersdrukte. De Deutsche Bundesbahn (DB) was in de jaren zestig al begonnen met de aanleg van een S-Bahn-net in deze regio.

De directies van de stadsvervoerbedrijven en de politici van de deelstaat zagen in dat het noodzakelijk was maatregelen te nemen om het tramverkeer in de toekomst goed te laten doorstromen. Daarbij werd niet alleen gedacht aan tracés op eigen bedding en tunnels voor bestaande tramlijnen, er kwamen in 1965 ook plannen op tafel voor een Stadtbahnnet dat, in aanvulling op de S-Bahn, steden en dorpen met elkaar zou verbinden, vaak op basis van bestaande tramverbindingen.

I

194

OP DE RAILS 4-2015

Een aantal steden richtte in 1969, onder lichte drang vanuit de deelstaat Nordrhein-Westfalen (NRW), de Stadtbahngesellschaft Ruhr op; na toetreding van Düsseldorf en Hattingen in 1972 Stadtbahngesellschaft Rhein-Ruhr (SRR) geheten. Doel van de onderneming was de ontwikkeling van een uniform normaalsporig Stadtbahn-net met een lengte van ongeveer driehonderd kilometer dat zich zou moeten uitstrekken van Düsseldorf tot Dortmund. Het netwerk moest volledig kruisingsvrij worden, in de binnensteden in tunnels en daarbuiten op viaducten.

In de loop der tijd bleken de ambities te hoog. Ontwikkelingen in Keulen en Bonn kregen grote invloed op het gebied van de materieelkeuze. Reden om voor een belangrijk deel stil te staan bij de voertuigen die daar op de Stadtbahn-trajecten in dienst kwamen. Uiteindelijk namen

OdR 2015 04 blz 203-205 150 jaar tram_Op de Rails Basis 31-03-15 15:41 Pagina 1

De in 1930 gebouwde Amsterdamse bijwagen 946 met middenbalkon met lage vloer achter het Paleis op de Dam; 21 juni 1975.

Foto: Johan Blok.

150 jaar tram in Nederland (vervolg*) JOHAN BLOK

Meerdere lezers hebben opmerkingen en aanvullingen gestuurd over het artikel 150 jaar tram in Nederland dat in OdR 2014-6, 10 en 11 is geplaatst. De auteur reageert hieronder op een aantal opmerkingen. Voorop wordt gesteld dat de bedoeling van het artikel is geweest in het kort een overzicht te geven van de geschiedenis van 150 jaar tram in Nederland, waarbij niet al teveel op details is ingegaan.

Onjuistheden Pagina 511, linkerkolom in opsomming: GWSM vanaf 1921 de motorwagens 1 en 2 (later 401-402) tussen Velp en Dieren. Zoals het er staat is het onjuist. Bij het korter maken van het eerste concept van het artikel door het maken van een opsomming over de motorwagens van DWK in plaats van een tekst, is er door mij teveel geschrapt: er zijn met deze wagens eerste ritten gehouden op de lijn van de GSTM tussen Velp en Dieren, maar ze zijn uiteindelijk ingezet op de GWSM-lijn tussen Zeddam, Terborg, Lichtenvoorde en Aalten.

Pagina 514, fotobijschrift: de MABD 1803 van de RTM was geen dieselelektrische motorwagen maar een dieselmechanische. In de tekst van het artikel op pagina 512 staat wel dat deze wagen onder nummer 317 in 1924 als benzinemechanische wagen in dienst is gesteld. Niet is vermeld dat deze na verbouwing in 1953 als dieselmechanische MABD 1803 in dienst kwam. De tekst in het onderschrift dat het tramstel gereed staat voor vertrek schept verwarring.

Aangekomen uit Rotterdam was nog niet omgelopen met de 1803. De passagiers mochten al wel in de rijtuigen instappen; rechts op de foto zijn de passagiers te zien die

vanuit Oostvoorne komend naar het tramstel dat naar Rotterdam zal gaan rijden, toelopen.

Pagina 558, linker kolom: de A201-202 en B201-202 van de NZH waren in 1918 niet de eerste schakeltrams in Nederland maar wel de eerste nieuwe, tezamen met de ook in dat jaar nieuw in dienst gestelde 101-105 en 151-159 van de ESM. In 1914 waren al vier trams van de ESM uit de serie 1-34 uit 1904 verbouwd tot schakeltrams. Later volgden er meer, waardoor het mogelijk was met A + B + A-trams en zelfs met A + A + B + A-trams te rijden.

Pagina 559, linker kolom: dat de eenmansbediening tot de opheffing van de laatste tramlijn in de genoemde steden bleef bestaan is in zoverre onjuist dat behalve in Den Haag ook de tramlijnen in Groningen, Leiden en Nijmegen in de Tweede Wereldoorlog wegens het drukkere vervoer hun eenmanbediening kwijtraakten. De na 1934 overgebleven lijn rond Haarlem Soendaplein – Heemstede raakte deze in de tweede helft van de jaren dertig kwijt.

Pagina 559, rechter kolom: niet alleen de 37-40 en 58 en 59 (dus zes wagens) van de ESM hebben maximum-traction draaistellen gehad. Dit was ook het geval bij de 41-59; in totaal ging het dus om 23 wagens.

Pagina 559, rechter kolom: niet de LTM was in 1923 het eerste trambedrijf in Nederland dat railremmen toepaste, maar de Gemeentetram Nijmegen (GTN) in 1913. Daar is nog aan toe te voegen dat het GVBA in 1922 ook nog eerder was dan de LTM met railremmen in de nieuwe eenmanwagens serie 391-395 (de Bergmann-wagens). * Vervolg op OdR 2014-11.

OP DE RAILS 4-2015

203

OdR 2015-4 blz. 206-208 IJsland v1 kopie_Op de Rails Basis 31-03-15 15:45 Pagina 2

Locomotief Minør als monument in de haven van Reykjavik; 7 juli 2013.

Foto: Yuri Zhuck.

Een spoorlijn op IJsland?

Het is alweer zes jaar geleden dat het Engelstalige IJslandse tijdschrift The Reykjavik Grapevine een artikel bracht over de mogelijke aanleg van een spoorlijn tussen de hoofdstad Reykjavik en de ongeveer vijftig kilometer westelijker gelegen internationale luchthaven Keflavik. Dit project is in de onderzoeksfase en wordt echt actueel omdat de in 2008 grotendeels tot vierbaans weg verbouwde weg 41 tussen de twee steden al vaak overbelast is en men om milieutechnische redenen deze weg – afgezien van het oplossen van twee kleine knelpunten – niet verder wil uitbreiden.

REMMO STATIUS MULLER

G

edacht wordt nu aan een volwaardige spoorweg, voorlopig alleen voor personenvervoer. Daaraan zou een light-railway of een geavanceerd tramwegstelsel gekoppeld moeten worden voor het lokale vervoer in en om de 155.000 inwoners tellende hoofdstad. Men hoopt hiermee het toerisme te kunnen stimuleren, een sterk groeiend segment van de IJslandse economie. De aan- en afvoer van grondstoffen en producten 206

OP DE RAILS 4-2015

van de recent gebouwde aluminiumsmelterijen bij Reykjanes naar de haven van Reykjavik zou in de toekomst ook mogelijk zijn. De spoorlijn kan binnen tien jaar gerealiseerd zijn.

De eerste serieuze plannen voor een spoorweg dateren van 2001; in dat jaar publiceerde Orkuveita Reykjavíkur (Reyjavik Energy), een overheidsorganisatie verantwoorde-

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

OdR 2015-04 blz 212 Achterpagina Q8 20150318_Op de Rails Basis 24-03-15 14:30 Pagina 1

De spoorlijn tussen Arnhem, Doetinchem en Winsterswijk is de laatste jaren uitgegroeid tot een drukke verbinding. Op werkdagen wordt er tussen Arnhem en Doetinchem tegenwoordig door twee verschillende vervoerders zelfs een kwartierdienst uitgevoerd. Een aantal jaren geleden was zoiets voor onmogelijk gehouden. De uitbreiding van de treindienst begint gevolgen te krijgen voor de infrastructuur. In Wehl is begonnen met de aanleg van zevenhonderd meter dubbelspoor richting Doetinchem, om ‘de treindienst robuuster te maken’. Het nieuwe spoor komt in augustus in dienst.

In Doetinchem zullen de lang niet meer gebruikte goederensporen wijken voor nieuwe opstelsporen, zodat vervoerder Breng zich een aantal lege kilometers naar en van Arnhem kan besparen. Boven: de GTW 2/8-treinstellen 5049 en 5047 zijn als trein 30733 Arnhem – Doetinchem net uit Wehl vertrokken en komen langs de eerste werkzaamheden voor het dubbelspoor. Onder: Arriva GTW 2/8 365 als trein 30933 van Arnhem naar Winterswijk ontmoet in Doetinchem de GTW 2/8 5046 en 5045 van Breng. Links de te verwijderen goederensporen.

Foto’s (13 maart 2015): Raymond Kiès.