Odr2015 10

OP DE RAILS 2015-10

IN DIT NUMMER: Goederenvervoer in Nederland Trams rond Gotha Het materieel ’64 Modernisering in Hongarije 8 3 E J A A R G A N G , O K T O B E R 2 0 1 5 B L Z . 4 7 7 - 5 2 4 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

De kans is groot dat het afvalvervoer per spoor volgend jaar wordt beĂŤindigd. Locon rijdt nog treinen uit Noordwijkerhout, Crailoo, Apeldoorn en de Sloehaven bij Vlissingen. Diesellocomotief 203 163 is met twee wagens op weg naar het verlaadstation in Noordwijkerhout en komt langs het voormalige station van Lisse; 20 augustus 2015.

Foto: Kevin Piket.

Stand van zaken september 2015

Goederenvervoer in Nederland Momenteel zijn er geen grote wijzigingen te noteren in het Nederlandse railgoederenvervoer. Wel is er een aantal nieuwe intermodale shuttles vanaf onder andere de Moerdijk en Geleen en naar de zelden gebruikte Holland Container Terminal (HCT) in het Amsterdamse havengebied.

Het vervoer van containers, wissellaadbakken en combitrailers van en naar het achterland groeit al enkele jaren.

EMIEL DE BLOCK

D

e concurrentiepositie van de Nederlandse havens neemt af ten opzichte van de Duitse havens Bremen en Hamburg. Deze bieden steeds betere scheepvaart- en treinverbindingen aan. Toch zit het aantal shuttleverbindingen van Rotterdam richting Oost-Europa in de lift; na de frequentieverhoging van de Poznań-shuttle van ERS Railways in september heeft Rurtalbahn het aantal wekelijkse verbindingen met Kutno/Frankfurt (Oder) ook verhoogd. Deze treinen nemen ook chemieproducten mee; dit vervoer neemt toe. Bureau Panteia, dat het railgoederenvervoer analyseert en de jaarlijkse Korte Termijn Voorspeller opstelt, verwacht dit jaar 1,2 % meer vervoervolume over het spoor dan vorig jaar en voor 2016 zelfs een stijging van 1,7 %. Het grootste deel daarvan is 498

OP DE RAILS 10-2015

chemie- en intermodaal vervoer. Het vervoer van energiedragers, zoals kolen en biobrandstoffen, zal afnemen als gevolg van de verminderde behoefte bij onze oosterburen.

Gebruiksvergoeding

Hoewel het vervoer per spoor de komende jaren kan groeien, zit er volgens brancheorganisatie Koninklijk Nederlands Vervoer (KNV) een rem op. De vergoeding voor het gebruik van de infrastructuur en de stations die vervoerders moeten betalen aan ProRail is gestegen en dreigt eind 2015 nog eens met 18 % toe te nemen als gevolg van andere rekenmethodieken; het bedrag dat ProRail aan infraheffing wil ophalen moet zo van 279 miljoen euro in 2014 tot 330 miljoen euro in 2016 stijgen. ProRail neemt in de bere-

De 316 van de Thüringerwaldbahn und Straßenbahn Gotha is op weg van Gotha naar Tabarz en heeft Wahwinkel achter zich gelaten; 4 juli 2015.

Foto’s bij dit artikel: Wim Verver.

Trams rond Gotha Zo’n vijfentwintig jaar geleden bezocht een groepje Nederlanders regelmatig Eisenach en Gotha op zoek naar auto’s van DDR-makelij om zich ook in eigen land in stijl te kunnen verplaatsen. Enkele hiervan deelden de liefde voor Trabanten en Wartburgen met die voor het railvervoer, zodat met een schuin oog ook naar treinen en trams werd gekeken. Daarbij konden vooral de trams in Gotha en op de Thüringerwaldbahn op grote sympathie rekenen.

RAYMOND KIÈS

E

lke keer was het voornemen de camera mee te nemen om tijdens de zoektocht naar auto’s de trams vast te leggen, maar op de een of andere manier kwam hiervan nooit iets terecht. Het kostte veel tijd de kaf van het (auto)koren te scheiden en als je eindelijk in de pas aangeschafte Wartburg op pad kon, dan bleek de aanwinst dermate nukkig dat alle aandacht moest worden gericht op het aan de praat houden van het vehikel. Of je moest een reisgenoot lokaliseren die al na enkele kilometers met pech was gestrand. Dat was in een tijd zonder mobiele telefoons of navigatiehulpmiddelen geen eenvoudige opgave. Rond 1995 was het aanbod zo mager geworden dat regelmatig zonder ‘nieuwe’ auto naar Nederland werd teruggekeerd en zo kwam er een einde aan de tochtjes naar het oosten. Sindsdien bleef het knagen dat er nooit in Gotha of omgeving een tram op de foto was gezet. Daarom werd in juli koers gezet naar Thüringen. Dit keer niet in een Wartburg of Trabant, maar in een airconditioned automobiel.

Dat was geen overbodige luxe, want het bleek het warmste weekend van het jaar te zijn.

De eerste tramplannen in Gotha dateren uit de periode rond 1890. Het station van de toen 27.000 inwoners tellende stad lag aan de zuidkant, ver verwijderd van het centrum.

Een paardentram bleek op dat moment echter te duur. In 1893 besloot het gemeentebestuur tot de aanleg van een 2,7 kilometer lange metersporige elektrische tramlijn tussen het station en het centrum. In het najaar kreeg de Union Electizitäts-Gesellschaft uit Berlijn opdracht voor de bouw die voortvarend ter hand werd genomen, want een maand later ging de eerste spade de grond in. Na vijf maanden vonden in april 1894 de eerste proefritten plaats. Elektrizitätz-AG vormals W. Lahmeyer & Co (EAG) uit Frankfurt (Main) was de eigenaar van het trambedrijfje. De hertog van Sachsen-Gotha verrichtte op 2 mei 1894 de openingshandelingen. Het nieuwe vervoermiddel mocht zich in grote populariteit verheugen: in de eerste maand werden negentigduizend reizigers vervoerd. Een plaatsbewijs kostte tien pfennig, kinderen betaalden de helft. De lijn was enkelsporig met drie wisselplaatsen, genoeg voor een tienminutendienst. Aan vaste halten deed men nog niet.

OP DE RAILS 10-2015

505

De ABk 908 is bij vertrek uit Hoek van Holland ontspoord en omgevallen; 17 april 1978.

Foto: G. Damme/collectie Het Utrechts Archief.

Het materieel ’64

(vervolg*)

J.M. TEN BROEK

Tijdens de late jaren zeventig en de jaren tachtig van de vorige eeuw waren treinstellen plan V nogal vaak betrokken bij botsingen en aanrijdingen. Op een park van 246 treinstellen is dat op zichzelf niet zo verwonderlijk, maar opvallend is wel hoeveel plan V’s dermate zware schade opliepen dat zij soms jaren uit de roulatie waren. Nog opvallender is dat het in die jaren vrijwel altijd stellen van de serie 801965 betrof. Van de 401-438 werd na het verongelukken van de 420 alleen de 401 getroffen door een flinke brand, de 441-483 lieten zich in die tijd zelfs maar zelden in de hoofdwerkplaats Haarlem zien voor schadeherstel. De 801965 stonden in dit opzicht blijkbaar onder een ongunstiger gesternte, waarbij opvalt dat enkele stellen als ware brekebenen meermaals het slachtoffer waren van botsingen en van aanrijdingen met het wegverkeer. In een aantal gevallen paste Haarlem een bakwisseling toe als er meerdere stellen met schade op het terrein stonden, om zo de onttrekking van treinstellen aan de rijdende dienst zoveel mogelijk te beperken.

827 en 845 Op 8 augustus 1975 vertrok de Spanje Expres uit Amsterdam CS voor een rit van 21 uur naar Port Bou. Na twee minuten eindigde de rit echter al, doordat de trein midden op het emplacement Oostelijk Eiland in frontale botsing kwam met stoptrein 7342 uit Utrecht, die naar alle waarschijnlijkheid door stoptonend sein was gereden. De bolle neus van de BPk van de 845 drukte de cabine van locomotief 1112 deels tot op tien centimeter van de achterwand, maar de machinist van de Spanje Expres kwam er nog goed vanaf, in aanmerking nemende dat hij geruime tijd bekneld zat. Het was nog voor de tijd van de botsneuzen op de

1100’en. Het in de trein lopende A-rijtuig plan D werd met schade en al verkocht aan de Veluwsche Stoomtrein Maatschappij en staat al decennia lang als kantoor in Beekbergen met een kromme bufferbalk. De 845 kwam op 14 augustus 1975 voor herstel van de beschadigde BPk naar de hoofdwerkplaats Haarlem. Hier rolde op 29 oktober ook de 827 binnen, die twee dagen eerder op een overweg tussen Nieuwersluis en Breukelen als trein 7337 op een vrachtauto was gebotst en forse schade aan de ABk had opgelopen. Bij deze twee stellen werd de eerste bakwisseling tussen twee plan V’s uitgevoerd, zij het dat dit een tijdelijke was. Op 26 november kwam in de samenstelling ABk 845 + BPk 827 stel 845 in dienst (de bak met de eerste klasse bepaalt het stelnummer). Het was het eerste stel met een door Werkspoor en een door Talbot gebouwde bak, en verrassender voor de machinisten: met een cabine met en eentje zonder Telerail. Het duurde maar twee maanden: op 25 januari 1976 kwam de 845 terug naar Haarlem, waarna op 30 januari de 827 en op 25 februari 1976 de 845 in hun oorspronkelijke samenstelling in dienst terugkeerden.

908 en 871 Op 17 april 1978 ontspoorde de 908 als trein 4153 uit Hoek van Holland op een van de eerste wissels na vertrek.

Het stel liep niet ‘gewoon’ uit de rails, maar de ABk kantelde en viel zelfs om. De bak stond binnen enkele uren weer op zijn wielen en de 908 kwam op 19 april in de hoofdwerkplaats Haarlem aan, van buiten gezien nauwelijks beschadigd, maar met een enigszins ontzette bak. Het herstel was dan ook nog lang niet klaar toen de 871 op

* Vervolg op OdR 2015-8.

OP DE RAILS 10-2015

509

Het Kossuth Lajos tér voor het parlementsgebouw in Budapest met een gemoderniseerde Ganz-tram op lijn 2.

Het is de bedoeling dat na de komst van nieuw materieel de bovenleiding hier wordt verwijderd; 25 april 2015.

Foto: Paul van Baarle.

Modernisering in Hongarije In Hongarije zijn vier trambedrijven: het nog steeds gigantische bedrijf in de hoofdstad Budapest en drie kleine bedrijven in de provinciesteden Debrecen, Miskolc en Szeged. De kleintjes opereerden lange tijd onder de vleugels van het bedrijf van Budapest en moesten het stellen met afleggertjes van de grote broer. Van de eenvormigheid die daardoor ontstond is tegenwoordig geen sprake meer. Sinds de jaren negentig hebben de vier bedrijven zich elk op eigen wijze gemoderniseerd.

O

MAURITS VAN DEN TOORN

p het grondgebied van het huidige Hongarije zijn er in totaal acht trambedrijven geweest, maar de piepkleine bedrijfjes in de provinciesteden Pécs (1960), Sopron (1923) en Szombathely (1974) zijn in de genoemde jaren opgeheven. Bovendien was er tot 1969 in Nyiregyháza een tramdienst op het stadsgedeelte van een smalsporige lokaalspoorlijn. De nu nog bestaande bedrijven hebben allemaal normaalspoor.

De hoofdstad

Budapest (1,7 miljoen inwoners) ligt aan weerszijden van de Donau, met aan de westzijde het heuvelachtige Buda en aan de oostkant het vlakke en veel grotere Pest met het cen-

trum. De stad heeft ondanks inkrimpingen vanaf de jaren zestig nog steeds een van de grootste tramnetten van Europa met een lijnlengte van ruim 165 kilometer. Bovendien is er een metronet van vier lijnen.

Al in 1866 verscheen de eerste paardentramlijn en ook met de elektrische tram was men er vroeg bij: in 1887 opende Siemens & Halske een metersporige lijn. In 1889 volgde een concurrerende onderneming met een normaalsporig traject. Het normaalspoor won en in 1923 gingen de twee bedrijven samen. Het huidige vervoerbedrijf Budapesti Közlekedési Vállalat (BKV) is in 1968 ontstaan uit een fusie van de tot dan toe gescheiden tram en trolleybus-, bus- en voorstadsbedrijven. In 1973 kwam ook de metro erbij.

OP DE RAILS 10-2015

513

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Sinds mei 2014 rijdt de Hoftrammm door Den Haag. Het is de voormalige 3035 van de HTM, die van binnen is omgebouwd tot sfeervol restaurant. Tijdens een rit van twee uur en een kwartier door de Hofstad en Scheveningen wordt een viergangendiner geserveerd. Het begin- en eindpunt is bij het Kerkplein, waar de tram op 16 april 2015 stond te wachten om aan zijn culinaire reis te beginnen. Ook op het spoor kan men tegenwoordig op hoog niveau dineren. De eerste rit van het Panorama Rail Restaurant van Railpromo en restaurant One in Roermond vond plaats op 21 augustus 2015. De uit drie rijtuigen bestaande trein werd bij Delft getrokken door elektrische locomotief 1252.

Foto’s: Maurits van den Toorn en Alex van Dijk.