Odr2015-11

OP DE RAILS

2015-11

IN DIT NUMMER: NS-materieelshows v贸贸r 1989 Spoorwegen in Kroati毛 Avenio, nieuwe Haagse stadstram Transpraia 8 3 E J A A R G A N G , N O V E M B E R 2 0 1 5 B L Z . 5 2 5 - 5 7 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN OdR 2015-11 cover.indd 1

03-11-15 14:21

De CD 315 passeert onderweg naar ‘Rotterdam Ahoy’ de Puntegaalstraat. Op de achtergrond het in 1948 geopende en sinds 1996 niet meer als zodanig gebruikte belastingkantoor.

Foto: NS; collectie Het Utrechts Archief.

Materieel ’40 op ‘Rotterdam Ahoy’

NS-materieelshows vóór 1989

In de afgelopen decennia waren er grote NS-materieelshows, zoals NS 150 in 1989 en NS 175 vorig jaar. Maar zeker zo indrukwekkend waren de presentaties in 1952 in Amsterdam en ’s-Hertogenbosch.

Er zijn ook manifestaties geweest waar het materieel met veel moeite naar de tentoonstellingslocatie moest worden gebracht, zoals bij het honderdjarige bestaan van NS in 1939, bij Rotterdam Ahoy in 1950 en later de E55 in 1955.

I

P.W. VAN DER VLIST

n 1950 werd een nog niet van oorlogsschade hersteld rijtuig type mat ’40 getoond, een in veel opzichten imponerende blikvanger. In dit artikel wordt naast de materieelshows nader ingegaan op dit rijtuig en de serie tweewagenstellen mat ’40, inclusief enkele aanvullingen en correcties op mijn artikel over dit materieeltype in OdR 1971-12, blz. 274 (voor leden te lezen op de NVBS-site).

NS-jubileum in 1939

Ondanks de door velen gevoelde oorlogsdreiging was NS van plan in 1939 een klinkend eeuwfeest te organiseren.

De jubileumviering zou een aantal onderdelen krijgen: een 546 O P

tentoonstelling voor het publiek, een gedenkboek, een jubileumfilm, festiviteiten voor het personeel en de aanbieding van een geschenk van de gezamenlijke vakorganisaties van het personeel (de personeelraad) aan de directie. In OdR 2000-7, blz. 247 wordt uitgebreid ingegaan op deze groots opgezette manifestatie. In dit artikel beperk ik mij tot de materieelshow die in Amsterdam werd georganiseerd.

Dat gebeurde op het Frederiksplein, een groot en centraal gelegen terrein waar tot 1929 het Paleis voor Volksvlijt had gestaan. Nadat dit was afgebrand was het terrein nog niet opnieuw bebouwd. De tentoonstelling bestond uit drie delen: een overdekte hal, een aantal commerciële stands

DE RAILS 11-2015

OdR 2015 11 blz 546-553 Artikel Materieelshows.indd 546

03-11-15 14:12

OdR 2015-11_554-558 Kroatië deel 1 v1 Q8:Op de Rails Basis 03-11-15 14:24 Pagina 2

HŽ-diesellocomotief 2044 027 rijdt met stoptrein 5503 Perković – Split bij Labin Dalmatinski; 26 mei 2015.

Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: Date Jan de Vries.

Spoorwegen in Kroatië Niet alleen voor treinenliefhebbers is Kroatië een geweldig land. Voor wie van mooie landschappen, prachtige kusten, sporen van verschillende culturen (onder andere Romeinen, Osmanen, Habsburgers en Venetianen), vriendelijke mensen, lekker eten en geweldig weer houdt, is het Zuid-Europese land een echte aanrader. Het land kent een roerige geschiedenis die ook invloed heeft gehad op de ontwikkeling van het spoorwegnet.

DATE JAN DE VRIES

roatië is een parlementaire republiek en is sinds 2013 lid van de Europese Unie. Het land is langgerekt, ligt grotendeels langs de kust van de Adriatische Zee en grenst aan Slovenië, Hongarije, Servië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro en Italië. Het vasteland is in het zuidoosten gescheiden door een kort stukje kust van Bosnië en Herzegovina. In het zuidelijke deel van Kroatië is onder meer de bekende stad Dubrovnik te vinden. Het noorden van Kroatië is nauw verbonden met het Habsburgse Rijk. De architectuur doet Weens aan. Het oosten is de overgang naar de Hongaarse vlakte met brede rivieren en huizen met overhangende daken. De kuststeden aan de Adriatische kust ademen de eeuwenlange invloed van Venetië.

Kroatië werd een zelfstandige staat nadat het op 25 juni 1991 de onafhankelijkheid uitriep. Voor de onafhankelijkheidsverklaring maakte Kroatië sinds 1945 deel uit van het

K

554

OP DE RAILS 11-2015

voormalige Joegoslavië als Socialistische Republiek Kroatië (Socijalistička Republika Hrvatska). Tot 1941 was Kroatië onderdeel van het koninkrijk Joegoslavië; in de Tweede Wereldoorlog was Kroatië met Bosnië en Herzegovina en Syrmië verenigd in de onafhankelijke staat Kroatië, een fascistische vazalstaat onder de Ustaša’s van Ante Pavelić.

In 1991 tot 1995 was er oorlog in het land. In augustus 1995 eindigde deze door de herovering van het door de Serviërs bezette Kraijina en Oost-Slavonië.

Spoorwegen in Joegoslavië De Joegoslavische spoorwegen begonnen in 1918 als een samensmelting van de nationale spoorwegen van de staten die Joegoslavië vormden: Bosnië en Herzegovina, Macedonië, Servië, Kroatië en Slovenië. In eerste instantie heette het bedrijf Jugoslovenske Železnice (Joegoslavische Spoorwegen), in 1929 veranderde dit in Jugoslovenske državne

Avenio 5012 tijdens een van de vele proefen instructieritten.

Daarbij wordt soms ook gereden op het traject naar en van de remise Lijsterbesstraat. Laan van Meerdervoort bij de Fahrenheitstraat, 23 juli 2015.

Foto: Chris Westerduin.

Avenio, de nieuwe Haagse stadstram Het heeft langer geduurd dan verwacht, maar een dezer weken komen als het goed is de eerste Avenio’s in Den Haag in de reizigersdienst.

Hoewel München al acht trams van dit type heeft ontvangen, durfde de HTM het vier jaar geleden als eerste aan dit nieuwe type lagevloertram van Siemens te bestellen. Het is de opvolger van de Combino die is gebaseerd op technieken die zich al bij enkele honderden trams hebben bewezen.

H

MAURITS VAN DEN TOORN

et nieuwe materieel is nodig ter vervanging van een aantal trams van de serie 3001-3100 (de eerste reeks van het type Gelede Tram Lang oftewel GTL-1) uit het begin van de jaren tachtig.

Weliswaar is dit oersterk en betrouwbaar materieel, maar na bijna 35 jaar wordt het als verouderd beschouwd. Vooral het ontbreken van een gelijkvloerse instap wordt tegenwoordig als nadeel gezien. Bovendien nemen de onderhoudsinspanningen toe, mede doordat een aantal componenten, zoals motoren en assen, afkomstig is uit PCC’s en dus nog aanzienlijk ouder is. De afgelopen jaren moesten voor het onderhoud al onderdelen worden overgenomen uit Marseille en Brussel.

Uiteraard is er gekozen voor lagevloertrams. Vier fabrikanten toonden in eerste instantie belangstelling, maar Alstom en Bombardier vielen om diverse redenen af; CAF en Siemens bleven over. CAF bood het model Urbos AXL aan, een drie- of vierdelige lagevloertram met draaistellen onder de kopbakken. Siemens offreerde de vierdelige Avenio.

Begin 2011 viel de keuze op Siemens, wat bijna vanzelfsprekend door CAF werd aangevochten. Merkwaardig genoeg maakte CAF in eerste instantie alleen bezwaar tegen het niet bekend worden van de wegingsfactoren bij de keuze. Die moesten van de rechter bekend worden gemaakt, waarna Siemens alsnog nipt de winnaar bleek. Toen CAF in een tweede procedure alsnog de hele aanbesteding ongeldig O P D E R A I L S 1 1 - 2 0 1 5 559

OdR 2015 11 blz 559-564 Avenio.indd 559

03-11-15 14:14

OdR 2015-11_565-567 Transpraia Q8 v2:Op de Rails Basis 03-11-15 14:26 Pagina 1

Tegen het vallen van de avond is diesellocomotief 4 van Transpraia met de laatste strandgangers op weg naar Fonte da Telha. Costa da Caparica, 10 september 2015.

Foto’s bij dit artikel: Raymond Kiès.

Transpraia Op 30 september eindigde het rijseizoen van Transpraia, de strandspoorlijn tussen Costa da Caparica en Fonte da Telha in Portugal langs de kust van de Atlantische Oceaan. Het is niet zeker of het sympathieke bedrijfje volgend jaar nog bestaat.

RAYMOND KIÈS

en zuiden van Lissabon, aan de andere kant van de Taag, ligt aan de kust van de Atlantische Oceaan Costa da Caparica. Wie de mooie zandstranden en de gezellige drukte in het plaatsje nu ziet, kan zich waarschijnlijk niet voorstellen dat hier in de jaren vijftig van de vorige eeuw vrijwel niets te doen was. Het is aan twee plaatselijke industriëlen te danken dat hierin verandering kwam. Ze namen het initiatief om het toerisme in de regio te bevorderen en waren bereid om te investeren. Eén van de ideeën die ze hadden, was de aanleg van een smalspoorlijn door de duinen om de stranden ten zuiden van Costa da Caparica te ontsluiten. Het beginpunt van het spoorlijntje was gedacht bij het centrum van Costa da Caparica en het zou via Fonte da Telha moeten lopen naar Cabo Espichel, de kaap met uitzicht over de oceaan en het aan de rand van de kliffen gelegen heiligdomcomplex Santuário de Nossa Senhora do Cabo Espichel. Daarmee zou het lijntje zo’n twintig kilometer lang worden.

In maart 1960 werd Transpraia – Transportes Recreativos da Praia do Sol (Transpraia) opgericht voor de aanleg en exploitatie van de nieuwe spoorlijn. De aanleg werd voortvarend ter hand genomen. De rails kwam uit Luxemburg in secties van twaalf meter op betonnen dwarsliggers, systeem Decauville. De spoorbreedte was zeshonderd millimeter.

T

Op 29 juni 1960 werd de spoorlijn geopend. Volgens de beste Portugese tradities was het project toen nog lang niet voltooid. Het spoorlijntje was nog maar vier kilometer lang, maar dat mocht de pret niet drukken. De belangstelling bij de opening was groot. De plaatselijke blaaskapel was uitgerukt en talloze hoogwaardigheidsbekleders stonden elkaar tijdens de feestelijkheden te verdringen. Het treintje kon natuurlijk niet vertrekken voordat de priester van Monte de Caparica zijn zegen had gegeven. Bij het voorlopige eindpunt Praia da Riviera (praia = strand) ontbraken nog de mogelijkheden om de locomotief te draaien en laten te omlopen, zodat de feesttrein geduwd terug moest. Maar de Atlantische kust had zijn toeristische trekpleister gekregen en daar was het om te doen geweest.

De diesellocomotiefjes hadden één stuurstand en konden daarom maar in één richting rijden. Aan de eindpunten kwamen kleine draaischijfjes, waarop maar net een locomotiefje paste. Het draaien geschiedde met handkracht door tegen de locomotief te duwen. Een derde draaischijf bevond zich bij de remise bij Praia da Riviera, een geel gebouw met op de gevels trots in felrode letters ‘Transpraia’ geschilderd.

Hierin werd het materieel gestald en vond het onderhoud aan de treinen en de spoorsecties plaats.

OP DE RAILS 11-2015

565

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

De herfst zorgt traditiegetrouw niet alleen voor gladde sporen en kleine aanpassingen in de dienstregeling, maar ook voor mooie foto’s. Twee VIRM-treinstellen (boven) zijn op 27 oktober 2015 bij Stroe onderweg richting Amersfoort. Op 11 oktober 2015 rijdt mat ’46 273 van het Nederlands Spoorwegmuseum door Utrecht als Heimwee Express naar Amersfoort.

Foto’s: Hans Zuyderduyn en Remco Bruggink.

OdR 2015-11 blz. 572 Achterpagina v0.indd 1

03-11-15 14:20