Odr2015-12

OP DE RAILS 2015-12

IN DIT NUMMER: 65 jaar geleden bij NS Comeback van de M端nchense tram Vijftien jaar Euregiobahn 8 3 E J A A R G A N G , D E C E M B E R 2 0 1 5 B L Z . 5 7 3 - 6 2 4 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

De gloednieuwe locomotief 1103 met trein D126 langs een perron van Den Haag HS. Rechts staan tweewagenstellen mat ’35 (Hoek van Hollander) en mat ’46; 5 december 1950.

Foto’s bij dit artikel tenzij anders aangegeven: J.A. Bonthuis, archief Stichting NVBS Railverzamelingen.

65 jaar geleden: de NS in 1950 Het jaar 1950 wordt wat het spoorse gebeuren betreft gekenmerkt door de elektrificatie van de Brabantroute en Leiden – Woerden, de komst van de eerste 1100’en, de bestelling van de serie 1200 en het in gebruik nemen van het nieuwe station Enschede. Maar ook door het grotendeels afronden van het herstelprogramma na de oorlog en het vernummeringsprogramma van het reizigersmaterieel. Kortom, veel aspecten in deze derde aflevering van deze artikelenreeks, met opnieuw de relativerende opmerking dat compleetheid niet is nagestreefd.

D

P.W. VAN DER VLIST

e bestelling van de eerste tranche van 25 locomotieven serie 1100 was al gedaan op 14 april 1948.

De tweede bestelling (twintig locomotieven) kwam op 27 december dat jaar en de 1146-1150 werden besteld op 14 januari 1949. De laatste tranche 1100’en (1151-1160) zou pas worden besteld op 28 juli 1954. Zoals in 1948 al was aangekondigd, zijn de locomotieven bedoeld voor het trekken van zowel de Limburgse kolentreinen als de binnenlandse sneltreinen. Het was de bedoeling dat onze 1100 geheel gelijk zou zijn aan de

594 O P

DE RAILS 12-2015

door Alsthom in samenwerking met de SNCF ontworpen locomotieven voor de te elektrificeren lijn Parijs – Lyon.

Ervaringen bij de fabricage en nadere wensen van NS maakten dat de 1100 toch afweek van de Franse variant.

Op 31 mei 1950, de verjaardag van zowel president-directeur ir. F.Q. den Hollander van NS als van de voor het 1100-project verantwoordelijke ir. J.P. Koster, wordt in Frankrijk de nog niet geschilderde 1101 gepresenteerd. Op 20 juni is de locomotief klaar, maakt in Frankrijk nog enkele proefritten en komt op 3 juli in de werkplaats Tilburg

Een van de nieuwe Avenio’s voor het Maximilianeum. Dit gebouw uit 1876, ooit opgezet als huisvesting voor getalenteerde studenten, is tegenwoordig onder meer de zetel van het Beierse parlement; 29 augustus 2015.

Foto’s bij dit artikel tenzij anders aangegeven: Maurits van den Toorn.

De comeback van de Münchense tram München, de hoofdstad van Beieren en een centrum van kunst en cultuur, heeft een omvangrijk tram- en metronet. Lange tijd leek het erop dat alleen dat laatste uiteindelijk het geval zou zijn, maar in 1986 viel het besluit de tram te handhaven. Sindsdien is er veel gebeurd: er kwam nieuw materieel, opgeheven trajecten werden opnieuw aangelegd en er kwamen enkele nieuwe trajecten bij. De geschiedenis van een trambedrijf dat een aantal opmerkelijke keuzes heeft gemaakt.

M

MAURITS VAN DEN TOORN

ünchen was in 1839 een van de eerste steden in Duitsland met een spoorlijn. Dat zal zeker hebben bijgedragen aan de snelle economische ontwikkeling en de groei van de stad in de decennia daarna: het aantal inwoners nam toe van honderdduizend in 1850 tot vijfhonderdduizend in 1900.

Vanaf 1876 was er ook in de stad railvervoer in de vorm van een paardentramlijn met 1440 millimeter spoorbreedte. Dat was zoals gebruikelijk een particuliere affaire, aanvankelijk in Belgische handen, maar in 1882 nam op aandringen van het stadsbestuur de Duitse Münchner Trambahn AG de zaak over. Tot op de huidige dag wordt in München trouwens het woord ‘tram’ gebruikt in plaats van

het gangbaardere Strassenbahn. In 1892 waren er al negen lijnen met een lengte van veertig kilometer. Daarnaast was er tussen 1883 en 1900 een stoomtramlijn van het Hauptbahnhof naar de toen nog zelfstandige gemeente Nymphenburg ten noordwesten van de stad.

In 1886 schreef de stad bovendien geschiedenis met de opening van de derde elektrische tramlijn ter wereld, na Berlijn (1881) en Offenbach (1884). Het lijntje van ruim een kilometer was het initiatief van de eigenaar van een zwembad in Schwabing. De twee trams kregen hun voeding via de rails, net zoals de lijn van Siemens in Berlijn. Het bedrijfje ging aan zijn eigen succes ten onder: de trams konden op drukke dagen het vervoer naar het zwembad niet aan, zodat O P D E R A I L S 1 2 - 2 0 1 5 603

DB-treinstellen 643 225 en 218 arriveren op 20 oktober 2007 in Stolberg-Altstadt, nog met klassieke beveiliging.

Foto: Frans Blanker.

Vijftien jaar Euregiobahn De Euregiobahn Aachen ontstond als alternatief voor een sneltramnet naar Karlsruher voorbeeld. In vijftien jaar is een spoorwegnet ontstaan dat een groot deel van de regio ontsluit. Voor het eerst in decennia werd zelfs een nieuwe spoorlijn voor regionaal reizigersvervoer aangelegd. Het aantal reizigers groeit sterk, de Euregiobahn wordt alom als een succes gezien.

FRANS BLANKER

e Duitse stad Aken kan bogen op een lange geschiedenis die teruggaat tot de Romeinse tijd.

De aanwezigheid van steenkool en andere delfstoffen zorgde al aan het begin van de negentiende eeuw voor een snelle ontwikkeling van de industrie die werd gestimuleerd door de snelle ontwikkeling van de spoorwegen. De Rheinische Eisenbahn Gesellschaft opende in 1841 een spoorlijn tussen Keulen en Aken. Twee jaar later was de verbinding met het Belgische Herbesthal gereed, waar aansluiting was op het Belgische spoorwegnet. In 1853 volgden de lijnen naar Mรถnchengladbach (17 januari) en Maastricht (23 oktober). De goede verbindingen gaven de industrie een nieuwe impuls met als gevolg dat rond Aken een dicht net aan industrielijnen ontstond. Daarnaast ontsloot een groot aantal lijnen de regio, zoals de 1899 geopende Vennbahn naar Troisvierges.

D

Vanaf 1880 kende Aken ook trams, in eerste instantie met paardentractie en vanaf 1895 elektrisch. De elektrificatie gaf een ongekende impuls aan het tramsysteem. In hoog tempo legde men nieuwe lijnen aan om de dorpen rond Aken met de stad te verbinden. Hieronder viel ook de tramlijn naar het tot 1920 bij Duitsland horende Eupen, met zijlijnen naar Raeren en Herbesthal. De regionale tramlijnen dienden zowel het reizigers- als het goederenvervoer en beconcurreerden in een aantal gevallen de spoorwegen. De grootste netomvang werd bereikt in 1914 met een lengte van 181,4 kilometer.

Neergang railvervoer De Eerste Wereldoorlog had relatief beperkte gevolgen voor het spoor- en tramnet, al had het vredesverdrag van Versailles tot gevolg dat de tramlijnen naar Herbesthal en Eupen

OP DE RAILS 12-2015

611

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Het kan raar verkeren in een locomotiefbestaan. Zou de 1304 in 1974 (foto boven, met plan N- en K-rijtuigen als intercity van Den Haag naar Venlo bij Rotterdam Lombardijen) hebben vermoed dat hij, 31 jaar later, de meest besproken locomotief van 2015 zou worden? Dat hij het blauw via een omweg langs geel/grijs en geel zou verruilen voor het bruin van een commerciële goederenvervoerder? Toch zou het gebeuren. Op 20 november kwam de machine na ruim vijftien jaar stilstand in dienst van HSL Logistik. Op Arnhem Berg poseert de 1304 met generatiegenoot 1254 als Angstlok (‘beter mee dan om verlegen’) op weg naar Amersfoort. Beide ruim zestig jaar oude machines zijn nog lang niet uitgediend en vinden dagelijks emplooi in de goederendienst. Dat had, denken we, niet alleen de 1304 nooit vermoed, maar waarschijnlijk niemand.

Foto’s: Hans Scherpenhuizen en Harry Schneider.