OP DE RAILS
2016-6
IN DIT NUMMER: Stoomtram Katwijk Leiden De Flachbahn Vluchtelingencrisis en spoorwegen De groei van het RTM-museum 8 4 E J A A R G A N G , J U N I 2 0 1 6 B L Z . 2 7 3 - 3 2 0 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN OdR 2016-06 blz. 273 cover v1.indd 1
24-05-16 08:12
De stoomritten konden tijdens de NVBSledendag op veel belangstelling rekenen. Katwijk, 6 mei 2016. Foto: Bastiaan Luytjes.
NVBS-jubileumviering
Stoomtrein Katwijk Leiden Zonder Jan Pellenbarg, LDM-directeur ir. C. De Jong en de NVBSafdeling Den Haag zou de Stoomtrein Katwijk Leiden waarschijnlijk niet hebben bestaan. Alle reden om de NVBS-jubileummanifestatie op vrijdag 6 mei 2016 bij de Stoomtrein Katwijk Leiden te houden.
D
GERARD DE GRAAF
e Leidse Duinwater Maatschappij (LDM) beschikte in de Katwijkse Zuid-Duinen over uitgestrekte terreinen waarin zich filterbekkens bevonden. Al die locaties waren vanaf circa 1910 door middel van een uitgebreid smalspoornet met elkaar verbonden. Dat smalspoor had een wijdte van zevenhonderd millimeter, het depot bevond zich bij de Katwijkse watertoren. De uit Diemen afkomstige Jan Pellenbarg had het smalspoor kort na de oorlog op papier ‘ontdekt’ toen hij als militair een papierfabriek van Van Gelder bezocht en daar stafkaarten van het Katwijkse duingebied vond met ingetekend smalspoor. Hij verzocht de LDM in 1969 of hij eens mocht komen kijken. Dat mocht en samen met zijn vrouw werd een rit met een Simplex-railauto uitgevoerd. Pellenbarg onderkende de schoonheid van duinlandschap en het unieke karakter van het uitgebreide twaalf kilometer lange smalspoornet en ontwikkelde het plan er museumritten uit
te voeren. Hij benaderde de LDM-directie opnieuw, nu met het voorstel museumritten op het smalspoor in de duinen te maken en in ruil met zijn vrijwilligers het onderhoud van de baan uit te voeren. De directie hapte toe! Alleen: hij had helemaal geen mensen en geen trein! Pellenbarg kende echter ons (nu ere-)lid Frits van der Gragt, die de afdeling Den Haag van de NVBS inschakelde. Er werd op zaterdag 8 november 1969 een excursie op het smalspoor in de Katwijkse duinen voor de NVBS-afdeling Den Haag geregeld. De LDM maakte geregeld ritten voor scholieren en had voor dat doel de beschikking over onderstellen van kipkarren, waarop eenvoudige houten bankjes waren aangebracht. Deze wagens werden ‘Groene banken’ genoemd. De tractie werd verzorgd door diesellocomotieven van de LDM. Die bezat in die tijd een Engelse Ruston & Hornsby locomotief en een railtractor van Spoorijzer uit O P D E R A I L S 6 - 2 0 1 6 293
OdR 2016-6 blz. 293-297 NVBS Jubileum v1.indd 293
01-06-16 08:21
Na jarenlang boren vond op 15 oktober 2010 bij Sedrun de hoofddoorbraak plaats, wat gepaard ging met een groot feest. Foto’s, tenzij anders vermeld: AlpTransit Gotthard AG
Bouw van de Gotthard-basistunnel
De Flachbahn
Stel u eens voor dat Zwitserland geen bergen had, maar net zo vlak was als ons kikkerlandje. Dan zouden de spoorwegen in dat land lang niet zo interessant zijn als nu. De toekomst ziet er voor de Zwitserlandliefhebber anders uit vanaf 16 juni, de dag van de officiële opening van de nieuwe basistunnel onder het Gotthard-massief. RENÉ PLATJOUW
D
e nieuwe spoorlijn tussen Zürich en de Italiaanse grens wordt Flachbahn (vlakke lijn) genoemd en dat is de enig juiste omschrijving van deze lijn. In plaats van langzaam kronkelend de hoogte te overwinnen langs de bergflanken met hellingen tot 28 promille om door de huidige vijftien kilometer lange tunnel op 1150 meter hoogte te rijden, zullen de zwaarste treinen straks onder de berg doorgaan in een 57 kilometer lange tunnel. Het hoogste punt in het traject zal dan slechts 550 meter boven de zeespiegel liggen en de hellingen bedragen maximaal zeven promille.
Een beetje geschiedenis
De pashoogte over de Gotthard werd eeuwenlang als kortste verbinding benut door karavanen van muilezels, beladen met goederen, via gevaarlijke bergpaden. De aanleg van een pasweg in 1830 gaf een enorme stijging van het vervoer, zowel van goederen als van personen. De muilezeltransporten behoorden snel tot geschiedenis. Omstreeks 1850 ontstonden de eerste ideeën voor een doorboring van de centrale Alpen ten behoeve van het spoorwegverkeer. Zo’n dertig jaar later was deze droom werkelijkheid. Op 29 februari 1880 was het bergmassief van de St. Gotthard 298 O P
doorboord en ruim twee jaar later, op 1 juni 1882, kon het traject van Luzern naar Chiasso bereden worden. Door de enorme capaciteit van het goederen- en personenvervoer door de Gotthardtunnel verloor de pasweg zijn betekenis even snel als dat daarvoor bij de muilezeltransporten het geval was. De tunnel was met zijn vijftien kilometer lengte toentertijd een meesterwerk van ingenieurskunst en gold lange tijd als langste spoortunnel ter wereld. Ingenieur Louis Favre (1826-’79) wist de bouw ervan te verwezenlijken. Helaas mocht hij de doorbraak in 1880 en het succes van de voltooide tunnel niet meer beleven. Hij kreeg tijdens werkzaamheden in de tunnel een hartaanval. Toen men in 1913 besloot om spoorlijnen in Zwitserland te elektrificeren, was het bergtraject van Erstfeld naar Biasca via de Gotthardtunnel een eerste keus. De Gotthardlijn met zijn hellingen is altijd het toneel geweest voor de zwaarste locomotieven met imposante goederentreinen: ‘Olifanten’ op stoom, ‘Krokodillen’ op elektriciteit, de Ae 6/6 ‘Wappenloks’ met hun chromen sierstrips. Menig spoorwegliefhebber heeft er rolletjes volgeschoten. De huidige moderne locomotieven zijn veel sterker dan die locomotieven van toen, maar voor de liefhebber missen ze een bepaald Zwitsers charisma.
DE RAILS 6-2016
2016-06 Flachbahn deel 1.indd 298
01-06-16 08:23
Trein IC 200 ‘Agram’ van Budapest naar Zagreb, bestaande uit twee rijtuigen, passeert op 23 april 2016 het Hongaarse grenshek kort na vertrek uit Gyékényes. De caravan rechts is het onderkomen van de grenswachten. In tegenstelling tot de Serviërs laat de Kroatische grenspolitie zich hier niet zien. Foto’s bij dit artikel: John Krijgsman.
De Balkanroute afgesloten Sinds de zomer van 2015 reisden ruim een miljoen migranten vanuit Turkije via Griekenland, Macedonië en Servië naar het Noordwesten van Europa. Door afspraken met Turkije over het terugsturen van vluchtelingen en het afgrendelen van de Grieks-Macedonische grens zit deze route door de Balkan nu op slot voor reizigers zonder de juiste papieren. Voor de spoorwegen in de betrokken landen betekent dit echter niet dat ze weer volledig onder normale omstandigheden kunnen opereren.
I
JOHN KRIJGSMAN
n OdR 2016-2 zijn de effecten van de vluchtelingencrisis op de spoorwegen in Europa uitvoerig beschreven. Door het opdrogen van de migrantenstroom uit Griekenland is er sinds maart 2016 amper nog sprake van extra aanbod van treinreizigers, zodat die druk op de spoorwegbedrijven verdwenen is. Het rijden van extra treinen is voorbij en de opvangkampen bij grensstations staan leeg of zijn afgebroken. Maar intensieve grenscontroles en stevige grensversperringen hebben tussen een aantal landen een min of meer permanent karakter gekregen en daar hebben zowel de spoorwegen als de treinreizigers en de verladers last van. 306 O P
Griekenland – Macedonië
Tegen het einde van 2015 besloten de Macedonische autoriteiten de grens met Griekenland te voorzien van afsluitingen om grensoverschrijdingen te kunnen reguleren. Geleidelijk werden de grensversperringen steviger en de bepalingen om de grens over te mogen steken strenger. Dit leidde tot een ophoping van migranten aan de Griekse zijde van de grens, waar het stationsemplacement van Idoméni veranderde in een tentenkamp waar nog maar enkele sporen gebruikt konden worden door het treinverkeer. Het stationsgebouw werd vrijwel volledig bezet door vluchtelingen. Ook slooprijpe goederenwagens en rijtuigen
DE RAILS 6-2016
OdR 2016 06 blz 306-308 artikel Balkan.indd 306
01-06-16 08:24
Zicht op de dam, het Grevelingenmeer (links) en de Noordzee. Het RTM-museum kan als een van de weinige railmusea in Nederland een representatieve goederentram op de baan brengen; 27 september 2015. Foto: Marco Moerland.
Van lelijk eendje tot sierlijke zwaan
De groei van het RTM-museum
In 1965 was de opheffing van de laatste tramlijnen van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) aanstaande. De dreigende afvoer van het stoomtrammaterieel vormde de directe aanleiding tot oprichting van de Tramweg Stichting. De doelstelling was om Nederlands trammaterieel te verwerven, op te knappen en ermee te gaan rijden op een echte stoomtramlijn. Door het sluiten van de laatste RTM-tramlijnen zou dat op het smalsporige net ten zuidwesten van Rotterdam mogelijk zijn.
O
MARCO MOERLAND
p 10 december 1965 kreeg het bestuur van de Tramweg Stichting (TS) het bericht van de directie van de RTM dat er samen met enige sloopbedrijven ingeschreven kon worden op het af te voeren stoomtrammaterieel. Omdat de RTM op een efficiënte manier van het materieel af wilde, werd het in kavels ondergebracht en aan de slopers en de TS aangeboden. In een van die kavels was het interessante stoomtrammaterieel ondergebracht. Het bod van dertigduizend gulden van
de TS was succesvol, maar men kwam daardoor noodgedwongen ook in het bezit van een hoeveelheid slooprijp materieel. De stoomlocomotieven 50, 54 en 56 die al enige jaren buiten dienst stonden, maar nog bij de RTM aanwezig waren, kwamen zo in het bezit van de TS. Daarnaast kwam men in het bezit van zeventien houten stoomtramrijtuigen en een groot aantal goederenwagens. Net als de locomotieven was een deel van dit materieel al jaren niet meer gebruikt en verkeerde het in een ernstig verwaarloosO P D E R A I L S 6 - 2 0 1 6 309
OdR 2016 06 blz 309-315 artikel RTM.indd 309
01-06-16 08:27
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Komende en gaande metro/sneltramstellen in Rotterdam. Boven zien we op 27 april 2016 het splinternieuwe stel 5707 in Bautzen (D) aan het begin van de reis naar Rotterdam. Op de foto onder staan de fink besmeurde stellen 5221, 5243, 5219 en 5236 bij de Hapag Lloyd-terminal langs de Den Hamweg te wachten op hun verkoop en sloop. Eerder stonden ze op het emplacement ’s-Gravenweg, maar daar is als gevolg van werkzaamheden geen plaats meer; 9 mei 2016. Foto’s: Marco Verzijl en Alex van Dijk.
000
OdR 2016 06 achterpagina.indd 1
24-05-16 09:24