Odr2017-01

OP DE RAILS 2017-1

IN DIT NUMMER: De Wiederline Joegoslavische trams in 1963 Wisseling van de wacht Trein en tram in Zweedse metropool 8 5 E J A A R G A N G , J A N U A R I 2 0 1 7 B L Z .

1 - 5 6 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN

NS 2229 wacht op de goederentrein uit Duitsland, een DE2 op vertrek naar Groningen.

Nieuweschans, 8 februari 1979.

Foto: Roelof Hamoen.

De Wiederline JAAP VEEN

Het tijdperk van de DR 1920-’39 De inmiddels gevormde belangengemeenschap tussen de Nederlandse spoorwegmaatschappijen, in de praktijk onder de naam Nederlandsche Spoorwegen (NS), en de Reichseisenbahnen kwamen al spoedig overeen een doorgaand rijtuig Amsterdam – Groningen – Bremen v.v. te laten rijden.

Dit gebeurde met ingang van 1 juli 1920. Helaas hield dit maar tot half september stand. Het werd veroorzaakt door de onmogelijkheid om het rijtuig buiten het badseizoen vanaf Leer door te voeren. Maar een jaar later werd deze dienst hervat. Duitsland had echter gebrek aan kolen en moest de treindiensten inkrimpen, waardoor ook de doorgaande rijtuigen in januari 1922 weer vervielen. Met ingang van 12 maart werden ze weer ingelegd. Maar in juni werd de het draaibare deel van de Eemsbrug aangevaren en was deze wekenlang niet bruikbaar. Pas met ingang van de winterdienst 1922/’23 was er weer een doorgaand treindeel, te weten een rijtuig en een bagagewagen van Amsterdam naar Bremen en een restauratierijtuig tot Leer. Maar de Frans/Belgische herbezetting van het Ruhrgebied en de gevolgen daarvan voor de rest van Duitsland, men denke aan de gierende inflatie, maakte hieraan een einde. Pas op 18 mei 1923 werd deze service hervat en zou tot mei 1934 gehandhaafd blijven, zij het dat de treinsamenstelling nogal eens wijzigde.

De aanvaring van de Eemsbrug in 1922 leidde er toe dat de gehele brug vervangen moest worden. Daarom werd in 1924-’26 een geheel nieuwe brug gebouwd naast de oude.

Deze werd hoger dan zijn voorganger zodat kleine schepen er onderdoor konden en kreeg een basculebrug voor de hogere schepen. Bij de opening kreeg zij de naam Friesenbrücke. Het betekende ook dat de spoorbaan aan beide zij22

(vervolg*)

OP DE RAILS 1-2017

den van de brug verlegd en verhoogd moest worden en dat Hilkenborg een nieuwe halte kreeg, nu met een echt haltegebouw. Dit verving de vroegere dienstwoning, die als haltegebouw had dienstgedaan. De dienstruimten lagen ter hoogte van de nieuwe spoorbaan. Vanaf de straat was het perron via een trap bereikbaar.

Ook voor Duitse lokale begrippen was de stoptreindienst Leer – Nieuweschans niet erg frequent. Ten gevolge van de naoorlogse omstandigheden reden hier aanvankelijk drie treinparen. Al spoedig werd dit uitgebreid tot vier, maar daar was de bovengenoemde sneltrein, die alleen in Weener een tussenstop had, bij inbegrepen. Geleidelijk werd dit aantal groter en in 1938 waren het tien waarvan op zon- en feestdagen er één treinpaar verviel. De meeste hadden in Nieuweschans behoorlijke aansluitingen naar en van Groningen. Vanaf de zomerdienst 1934 tot het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in september 1939 reed overdag een doorgaand treindeel tussen Groningen en Bremen mee in een van de stoptreinen. Alle treinen tussen Leer en Nieuweschans werden gedurende het interbellum gereden door locomotieven van de DR. Aanvankelijk zullen dit nog steeds en voormalige GOE-machines met asindeling 2’B zijn geweest, die eind jaren twintig werden afgevoerd en vervangen door ex-Pruisische locomotieven. Omdat de nieuwe Friesenbrücke een grotere asdruk toeliet, kon de DR vanaf 1926 zwaardere locomotieven inzetten. Dat gold vooral voor de serie 17.10, de voormalige Pruisische serie S 101, met een asdruk van achttien ton, die vanuit Oldenburg ingezet werden. De originele GOE-machines hadden asdruk van maximaal vijftien ton. Alleen was de bestaande * Vervolg op OdR 2016-9.

Landelijke sfeer in Osijek op de Vladmira Nazora die wordt bereden door lijn 1 met de wagencombinatie 13 + 32; 28 mei 1963.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.

Joegoslavische trams in 1963 Na mijn tochten op de omvangrijke Belgische tramnetten en de stervende Franse trams werd het tijd om eens naar onbekende oorden te reizen waar de tram nog een belangrijke rol te vervullen had, namelijk achter het toenmalige IJzeren Gordijn. Dit geschiedde voor het eerst in 1963, maar omdat de modernisering daar nog sterk op West-Europa achterliep, was er nog flink wat historie te beleven.

O

MAURITS VAN WITSEN

mdat ik inmiddels was getrouwd, koos ik als eerste land Joegoslavië, dat voor ‘normale mensen’ veel toeristisch schoon had te bieden en bovendien aanmerkelijk gemakkelijker toegankelijk was dan de landen die zwaar gebukt gingen onder de Sovjet-heerschappij. Joegoslavië was toen nog één land onder leiding van de fameuze maarschalk Tito, die zich enige vrijheden op Rusland had weten te bevechten.

Omdat de combinatie met het berijden van talrijke tramlijnen met een ontspannen vakantie met mijn echtgenote en mijn oudste zuster niet ideaal werd geacht, reisde ik op 24 mei alleen vooruit om, na het bezoek van de grote tramsteden, elkaar ruim een week later in Zagreb te ontmoeten om vervolgens gezamenlijk via Sarajevo de fraaie stadjes Mostar, Dubrovnik en Split te bezoeken.

Het verenigde Joegoslavië

Joegoslavië heeft op zijn toenmalige grondgebied, dat voor 1918 deels tot de Donaumonarchie Oostenrijk-Hongarije had behoord, beschikt over niet minder dan veertien tramsteden, waarvan een groot deel was voorzien van minibedrijfjes waarvan er inmiddels alweer acht waren verdwenen.

Dankzij publicaties in Der Stadtverkehr van de hand van de in Wenen woonachtige Hans Lehnhart was ik te weten gekomen dat er in 1963 nog trams reden in Zagreb, Belgrado, Osijek, Subotica, Sarajevo en Dubrovnik. Het meterspoor was er dominant, maar de beide laatstgenoemde steden hadden de bijzonderheid dat de spoorbreedte er 76 centimeter was (in 1960 in Sarajevo overigens vervangen door normaalspoor), zodat de treinen op het toen nog enorm uitgebreide smalspoorwegnet via de tramsporen OP DE RAILS 1-2017

29

Op de verbinding Mönchengladbach – Duisburg – Wesel, die van het Niederrheinnetwerk deel uitmaakt, zet Abellio vijfdelige Flirt 3-treinstellen in. Rheinhausen, 8 september 2016.

Foto: Jeroen de Vries.

Wisseling van de wacht in Duitsland De ingangsdatum van de nieuwe dienstregeling is het logische moment om nieuwe vervoercontracten en -concessies in te laten gaan.

In Duitsland is het aanbesteden van exploitatiecontracten voor regionaal spoorvervoer gemeengoed, zodat in diverse regio’s oude vervoerders verdwijnen en nieuwe verschijnen of terugkeren.

Onvermijdelijk valt daarbij de term Ersatzkonzept.

D

FRANS BLANKER EN RAYMOND KIÈS

e dienstregeling die op 11 december 2016 is ingegaan, telt slechts een beperkt aantal wisselingen van vervoerder. De belangrijkste oorzaak is dat de ‘zittende’ vervoerders beter in staat bleken om de aanbesteding van de eigen vervoercontracten te winnen.

Daarnaast is een groot aantal in december 2016 aflopende contracten voor korte duur onderhands – dus zonder aanbesteding – verlengd, vooral in het Ruhrgebied en BadenWürttemberg. Nieuwe vervoerders zijn dit keer niet te vermelden, maar de Nord-Ostsee-Bahn (NOB) verdwijnt van het spoortoneel.

Marschbahn

De aanbesteding van de treindienst op de Marschbahn van Hamburg naar Westerland op het Waddeneiland Sylt kent een roerige voorgeschiedenis. Vooral DB Regio had grote problemen met de verplichte overname van de married pair-rijtuigen die Transdev-dochter NOB op deze dienst inzette. De uiteindelijke oplossing, verkoop van de rijtuigen aan leasebedrijf Paribus, dat deze aan de winnaar van de aanbesteding verhuurt, bleek acceptabel, maar zorgde wel voor vertraging.

36

OP DE RAILS 1-2017

Voor de benodigde diesellocomotieven is eenzelfde oplossing gekozen. Paribus schafte voor deze treindienst vijftien Traxx P160 DE ME-diesellocomotieven Baureihe 245 aan, die al vanaf 2015 bij de NOB in dienst kwamen ter gedeeltelijke vervanging van diesellocomotieven type MaK DE2700 en ER20 ‘Euro Runner’. De Traxx-locomotieven, die overigens voor behoorlijk wat problemen zorgen, zijn in de nieuwe blauw/groene Landesfarben geleverd, de rijtuigen krijgen deze kleuren bij hun revisie. Naast de ‘lange dienst’ Hamburg – Westerland omvat het contract ook de stoptreindienst tussen Itzehoe en Heide (met uitlopers tot Westerland), waarvoor drie dieseltreinstellen Lint 54 (Baureihe 620) beschikbaar zijn. Deze zijn niet bij een leasemaatschappij ondergebracht, maar eigendom van de deelstaat Schleswig-Holstein en rijden al enige tijd voor de NOB. De aanbesteding zelf leverde een verrassende winnaar op in de vorm van DB Regio, dat in het verleden categorisch weigerde om in te schrijven op aanbestedingen waarbij de opdrachtgever het materieel beschikbaar stelt. Een door de NOB ingediend bezwaar tegen de uitslag bracht daarin geen

Een pendeltåg, bestaande uit een Coradia Nordictreinstel van Alstom, op het drukke traject langs de binnenstad van Stockholm tussen de stations Södra en Central. Dit traject is de grootste flessenhals in het spoorwegnet rond de Zweedse hoofdstad; 23 augustus 2013.

Foto: Robert Schwandl.

Trein en tram in de Zweedse metropool Het hoofdstedelijk gebied van Zweden, de provincie Stockholms län met zo’n 2,2 miljoen inwoners, is een van snelst groeiende metropolen in de wereld. Om de groei in goede banen te leiden, is een ambitieus programma opgesteld om de luchtverontreiniging terug te dringen en het stedelijke gebied goed bereikbaar te houden. Plannen maken is één ding, besluiten om ze uit te voeren een tweede. Zweden overwegen voorstellen goed; is het besluit genomen, dan voeren ze dat ook uit.

S

HERMAN WILMER

inds 1971 valt de stad Stockholm binnen de gelijknamige provincie Stockholms län, vaak aangeduid met Storstockholm (Groot-Stockholm). Het met de Nederlandse provinciale staten vergelijkbare verkozen algemeen bestuur van het län is het landsting. De provincie is verantwoordelijk voor het regionale openbaar vervoer. Bij de overdracht van stad naar provincie in 1971 werd de naam van het stedelijke vervoerbedrijf Stockholms Spårvägar (SS) gewijzigd in Storstockholms Lokaltrafik (SL). Deze onderneming is vervoerbedrijf en tegelijk koepelorganisatie voor alle openbaar vervoer in de provincie.

SL kreeg ook het beheer over alle regionale stations aan de hoofdlijnen van de nationale spoorwegmaatschappij Statens Järnvägar (SJ). Hierdoor kan een integraal openbaar vervoerbeleid tot stand komen.

In 1993 werd SL omgevormd van vervoermaatschappij tot exploitatiemaatschappij, nog steeds onder verantwoordelijkheid van het län-bestuur. SL is, met uitzondering van de hoofdspoorlijnen van de SJ, juridisch eigenaar en beheerder van alle railinfrastructuur en rollend materieel. Anders dan in Nederland hebben de Zweedse provinciebesturen geen taak als beheerder van welke vorm van infrastructuur dan OP DE RAILS 1-2017

41

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Trein- en tramliefhebbers sloten het jaar 2016 traditiegetrouw af met ‘oliebollenritten’. Stichting Hondekop maakte op 17 december 2016 met treinstel 766 een rondrit door het land. De belangrijkste bestemming was Hoek van Holland, omdat de Hoekse Lijn dit jaar dicht gaat voor de ombouw tot metrolijn. Zal het de laatste keer zijn dat we hier een Hondekop konden zien? Onze eigen vereniging, de NVBS, organiseerde op 30 december 2016 een ‘oliebollenrit’ met Amsterdamse trams. In eerste instantie zouden alleen ‘Blokkendoos’ 794 en grijze ‘Bolkop’ 586 ingezet worden, maar door de grote belangstelling werd de gele 602 aan het gezelschap toegevoegd. Het eindpunt Sloterpark was een van de plekken waar het drietal naast elkaar kon worden vastgelegd.

Foto’s: Cornelius Koelewijn en Erwin Voorhaar.