OP DE RAILS 2017-2
IN DIT NUMMER: Inzet van het NS-materieel Oude trams buiten Europa Materieeloverzichten Allans in Uruguay Nederlands Indische Spoorweg Mij 8 5 E J A A R G A N G , F E B R U A R I 2 0 1 7 B L Z . 5 7 - 1 1 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN
De inzet van Flirt 3 door NS was de eerste weken zeer beperkt. Stel 2213 vertrekt als trein 7547 uit Oosterbeek naar Arnhem; 21 december 2016. Foto: Bert Stortenbeker.
Jaardienst 2017
Inzet van het NS-materieel De snelle en heel stipte levering van treinstellen Flirt 3 doet het materieelpark in omvang groeien, al wordt de extra capaciteit in 2017 alleen maar benut om de reserve te vergroten. Naast de Flirt 3-treinstellen hebben de wijzigingen in de dienstregeling op grote schaal verschuivingen in de inzet van het materieel veroorzaakt, waarbij vooral het sprintersegment flink is opgeschud.
D
J.M. TEN BROEK
e dienstregeling 2017 heeft een schokgolf door de materieelomloop van NS veroorzaakt, met als resultaat dat veel meer dan in voorgaande jaren treinseries door ander materieel worden gereden dan voorheen. Voor een deel is daar de dienstregeling met zijn gewijzigde treinseries zelf debet aan, een deel is het gevolg van het gereedkomen van de verbouwing van Utrecht Centraal, de derde oorzaak ligt in het verlies en wijziging van vervoerconcessie en last but not least zijn de nieuwe Flirt 3-treinstellen aan een opmars begonnen.
Flirt 3
Het eerste deel van de spoedbestelling van 58 treinstellen type Flirt 3 (in de wandeling en in dit artikel kortweg aangeduid als ‘Flirt’) is door Stadler met Zwitserse stiptheid afgeleverd. Zeventien driewagenstellen en achttien vieren stonden klaar om op 11 december 2016 in de rijdende dienst te worden ingezet in veertien, respectievelijk dertien
diensten, maar dat gebeurde niet. Mede omdat NS er zelf nog niet helemaal klaar voor was (de opleidingen liepen nog volop), werd ervoor gekozen een zeer bescheiden begin te maken en enkele stellen de serie 7500 Arnhem – EdeWageningen en de nieuwe spitsserie 6700 Oss –’s-Hertogenbosch te laten rijden. Juist toen besloten was per 9 januari de gekoppelde series 4400 Nijmegen – ’s-Hertogenbosch en 9600 ’s-Hertogenbosch – Deurne volgens omloop geheel van Flirts te voorzien, werden de vierwagenstellen getroffen door een inzetbeperking die onder andere het baanvak Boxtel – Eindhoven betrof (zie het railnieuws) en moest noodgedwongen gereden worden met een mengelmoes van driewagenstellen Flirt 3, DDAR en SGM. Nadat ook deze laatste belemmering was weggenomen, konden vanaf 12 januari de Flirts volgens de geplande omloop worden ingezet. Zoals uit het bovenstaande al blijkt, omvatte deze omloop twee diensten (voor driewagenstellen) om de serie 7500 mee te rijden en eveneens twee diensten voor drietjes O P D E R A I L S 2 - 2 0 1 7 77
Tram nummer 4 is een van de talloze malen verbouwde en gemoderniseerde dubbeldekkers van het trambedrijf van Hongkong. Happy Valley, 30 oktober 2008. Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Marco Moerland.
Oude trams buiten Europa Het artikel ‘De oudjes doen het nog best’ in OdR 2016-11 zou de indruk kunnen wekken dat er alleen in Europa nog oude tot zeer oude trams in de dagelijkse dienst zijn aan te treffen. Dit is een misvatting, zoals blijkt uit de volgende korte rondgang door de overige werelddelen van oost naar west. Ook daar kan de reislustige liefhebber van oude trams volop variatie aantreffen.
T
MARCO MOERLAND
ot de opvallendste oude trams in de gewone dienst horen ongetwijfeld de dubbeldekkers in Hongkong. De gehele dienst op de klassieke tramlijn op Hongkong Island wordt met deze dubbeldekkers uitgevoerd. In de loop der jaren is er zoveel aan de vanaf 1949 geleverde trams vervangen dat er in feite geen sprake meer is van het oorspronkelijke materieel. Zo hebben de oorspronkelijke houten wagenbakken plaatsgemaakt voor wagenbakken die opgebouwd zijn uit aluminium profielen en is ook de klassieke elektrische installatie vervangen door een moderne tractie-inrichting. Door die voortdurende vernieuwing onder handhaving van het oorspronkelijke wagennummer lijken de trams het eeuwige leven te hebben. Het gehele wagenpark heeft een aantrekkelijke nostalgische
uitstraling en een rit in een van de tweeassige dubbeldekstrams door de drukke winkelstraten van Hongkong vormt een ware belevenis! In de Chinese havenstad Dalian rijden op tramlijn 201 nog vierassers die tijdens de Japanse bezetting van Mantsjoerije in de jaren dertig van de vorige eeuw geleverd zijn. Op de overige tramlijnen doen lagevloertrams dienst, maar lijn 201 wordt met de nostalgische vierassers geëxploiteerd. De wagens zijn rond 1995 gemoderniseerd. Een bijzondere transfer was de verkoop van achttien oude Zwitserse standaardstellen van Zürich aan Pyongyang in Noord-Korea. Daar doen de trams uit 1947-’54 dienst op de tramlijn naar het mausoleum van de zeer vereerde grote leider Kim Il Sung. In tegenstelling tot het met Tatra-trams OP DE RAILS 2-2017
83
Alle bedrijfsvaardige Allan-rijtuigen van de twee clubs van Uruguayaanse spoorwegliefhebbers in één trein, getrokken door stoomlocomotief 120 (Beyer Peacock, 1910), in Santa Lucía op 12 december 2015. Foto: Oscar Bagnasco.
Allans in Uruguay De eerste stalen rijtuigen van Uruguay zijn in 1952 geleverd door Allan in Rotterdam. Deze zestien personenrijtuigen hebben nog steeds een goede reputatie, vooral dankzij hun degelijkheid en rustige loop. Ze staan model voor een bloeiperiode van de spoorwegen in Uruguay. Zelfs na de teloorgang van het reizigersvervoer zijn de Allans aan de snijbranders ontkomen.
D
FABIAN IGLESIAS ¹
e rijtuigen werden in de eerste helft van 1952 met vier transporten verscheept naar de hoofdstad van Uruguay, Montevideo. Elke partij bestond uit exemplaren van een van de vier typen. In januari kwamen de rijtuigen eerste klas, in februari de rijtuigen eerste klas met restauratie, in maart de rijtuigen tweede klas en in april de rijtuigen tweede klas met bagageruimte. Dankzij deze indeling was het mogelijk vier stammen samen te stellen met alle beschikbare voorzieningen. Ze werden getrokken door nieuwe diesellocomotieven van General Electric. De levering van de rijtuigen was indirect een gevolg van de Tweede Wereldoorlog. Dankzij de lucratieve export van grondstoffen en voedsel over de hele wereld had Uruguay extra geld te besteden. De modernisering van het land, dat toen ongeveer twee miljoen inwoners telde, strekte zich ook uit tot de spoorwegen. Uruguay beschikte over een net van ongeveer 2900 kilometer normaalspoor, dat Montevideo met alle delen van het land verbond. Stoomlocomotieven met oude houten rijtuigen onderhielden tot dan toe de meeste diensten. Het toppunt van comfort waren motorrijtuigen en Pullmanrijtuigen van Belgische oorsprong uit 1929. De aanschaf van diesellocomotieven en ander materieel ging gepaard
met de nationalisatie van particuliere, overwegend Britse, spoorwegmaatschappijen in Uruguay. Dit proces mondde in 1952 uit in de oprichting van een nog steeds bestaand staatsbedrijf voor de spoorwegen: Administración de Ferrocarriles del Estado (AFE). Al in het begin van de jaren vijftig was een openbare aanbesteding uitgeschreven voor de aanschaf van stalen rijtuigen op tweeassige draaistellen volgens de nieuwste technische inzichten. Als winnaar kwam de firma Allan (voluit: Allan & Co’s Koninklijke Nederlandsche Fabrieken van Meubelen en Spoorwegmaterieel N.V.) in Rotterdam uit de bus, die ook in Nederland, Portugal en Egypte bijdroeg aan de modernisering van de spoorwegen. Een rijtuig eerste klas had tachtig zitplaatsen, een rijtuig tweede klas 110. ¹ De auteur was tot voor kort lid van de Circulo de Estudios Ferroviarios del Uruguay (CEFU). Deze organisatie van spoorwegliefhebbers heeft onder meer enkele rijvaardige Allanrijtuigen in haar bezit. Dit artikel is een samenvatting van een geschiedschrijving in het Spaans, bewerkt en aangevuld door Sieger de Boer, Roelof Hamoen, Marc Stegeman en Cor de Vos. O P D E R A I L S 2 - 2 0 1 7 93
De trein naar Solo is lang en zwaar, vandaar de dubbeltractie. Voorop staat een locomotief van de serie 121-124, gevolgd door een exemplaar van de oudere serie 87-94; 30 april 1939. Foto: L.J. Biezeveld.
De Nederlands Indische Spoorwegmaatschappij Op 17 juni 1864 legde de gouverneur-generaal van Nederlands-Indië, Sloet van de Beele, de eerste steen voor het station Kemijen, nu gelegen in het oostelijke deel van de stad Semarang. De NV Nederlandsch Indische Spoorweg Maatschappij (NIS) begon op dat moment aan de bouw van een 26 kilometer lange spoorweg van Kemijen naar Tanggoeng, net ten oosten van Semarang. In 1867 werd hiermee de eerste lijn op Java geopend. HENRY VAN AMSTEL
n 1870 was de spoorweg verlengd tot 110 kilometer, zodat van Semarang naar Solo in de Vorstenlanden gereisd kon worden. Aan aanleg en opening waren jaren van overleg en voorbereiding vooraf gegaan. Nederlands-Indië had een enorme economische ontwikkeling doorgemaakt in de negentiende eeuw. In eerste instantie concentreerde deze zich op het hoofdeiland Java. Producten als rubber, tabak en olie zouden met name in de tweede helft van de negentiende eeuw hun waarde gaan bewijzen, vooral op Borneo en Sumatra.
I
Een moeizame start Nadat in 1796 de Nederlandse staat de schulden van de failliete Verenigde Oostindische Compagnie had overgenomen, werd Indië staatsbezit. In de eerste decennia van de negentiende eeuw zag men in dat Indië, met zijn vele landbouwproducten, basis zou kunnen worden voor nieuwe Nederlandse rijkdom. Hiertoe werd in 1830 het Cultuurstelsel geïntroduceerd. Javaanse boeren werden verplicht zonder vergoeding een deel van hun grond te bebouwen met producten die vervolgens in Nederland met hoge win-
OP DE RAILS 2-2017
99
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Met het strengelspoor in de Ferdinand Bolstraat komt er in Amsterdam na de Leidsestraat, de Utrechtsestraat en de Amstelstraat (bovenste foto) een vierde traject waar zich door onoplettendheid of misverstand gevallen kunnen voordoen zoals afgebeeld; 22 september 2001. Toch kunnen ook op dubbelsporige trajecten situaties ontstaan waarbij het enige moeite kost om ze te ontwarren. Een voorbeeld daarvan zien we op 23 maart 1974 op de Nieuwezijds Voorburgwal. Foto’s: André van der Smaal.
000