OP DE RAILS 2017-10
IN DIT NUMMER: Amsterdamse tramnet vanaf 2018 Nieuwe spoorinfra Wenen Goederendienst Nederland Trams in Hongarije anno 1966 8 5 E J A A R G A N G , O K T O B E R 2 0 1 7 B L Z . 4 6 5 - 5 1 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN
De oudste tramlijn van Amsterdam is aan zijn laatste jaar begonnen. Combino 2014 bij de nieuwe, in de Marnixstraat gelegen halte Leidseplein van de lijnen 7 en 10; 27 juli 2017. Foto: AndrĂŠ van der Smaal.
Het Amsterdamse tramnet vanaf 2018 De ingebruikname van de Noord-Zuidlijn staat gepland op 22 juli 2018, tegelijk met het begin van de zomerdienst 2018. Of die datum wordt gehaald is nog niet zeker, want zowel op het gebied van de beveiliging als van de infrastructuur doen zich problemen voor en het is de vraag of deze tijdig kunnen worden opgelost. De opening heeft hoe dan ook grote gevolgen voor het tram- en busnet.
D
CHRIS VONK
e Noord-Zuidlijn (lijn 52) was vanaf het begin bedoeld als een regionale metrolijn die de buurgemeenten van Amsterdam (Purmerend, Amstelveen en later ook Zaanstad) en Schiphol met het centrum van de stad zou gaan verbinden. Er is daarom dan ook gekozen voor grote halteafstanden. Om de reizigers in de stad zelf te bedienen zou het fijnmazige tramen busnet gehandhaafd worden. Het is anders gelopen. De gemeente Purmerend toonde geen enkele belangstelling voor een metroverbinding en was tevreden met het huidige fijnmazige busnet dat elke wijk vanuit Purmerend een rechtstreekse hoogfrequente verbinding geeft met Amsterdam. Pogingen om de nieuwe metroverbinding aan te leggen naar Amstelveen liepen stuk op de te verwachten lage passagiersaantallen en de te hoge kosten. Na overleg met het Rijk werd besloten tot vervanging door een snelle tramverbin486
OP DE RAILS 10-2017
ding tussen station Zuid, Amstelveen en Uithoorn. Voorts voorziet de nieuwe indeling van de omgeving van station Zuid, het Zuidasdok, niet in een tunnel voor de toen nog gedachte lijn naar Amstelveen. Rest alleen de gewenste verbinding naar Schiphol, maar dat gaat nog decennia duren. De perikelen rond de aanleg van de Noord-Zuidlijn zijn inmiddels bekend. Het verzakken van huizen en wateroverlast in de tunnel zorgden voor jarenlange vertraging en voor een verdrievoudiging van de kosten. De geplande omleiding van de lijnen 24 en 25 door de werkzaamheden in de Ferdinand Bolstraat, die anderhalf jaar zou duren, liep ruim tien jaar uit en leidde tot het opheffen van lijn 25. Nu duidelijk werd dat de nieuwe metrolijn niet de beoogde status van regionale lijn zou krijgen, bleef de lijn beperkt tot een binnenstedelijke metrolijn tussen station Noord (Buikslotermeerplein) en station Zuid. Om de lijn te vullen met passagiers kon niet meer worden vastgehouden aan
De hoofdingang van Wien Hauptbahnhof aan de Südtiroler Platz; 14 september 2017. In de omgeving van het station verschijnen in hoog tempo hotels, kantoren en woningen. Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: Albert Koch.
Nieuwe spoorinfra Wenen Bij het begin van de dienstregeling 2018 neemt de Oostenrijkse ÖBB met de goederenlijn om de stad St. Pölten in Niederösterreich een nieuw gedeelte van de uitgebreide en vernieuwde Westbahn in gebruik. Het project kadert in een grootschalige uitbreiding van de railinfrastructuur in Oostenrijk. Dit artikel beschouwt de veranderingen in en rond Wenen. ALBERT KOCH
O
p 9 december 2012 ging het eerste centrale station in de geschiedenis van Wenen open, in aanvang alleen voor regionale treinen. Met ingang van de dienstregeling 2015 was het station volledig in gebruik, nadat de officiële opening van het totale stationscomplex op 10 oktober 2014 had plaatsgevonden. Tot dan toe was het langeafstandsverkeer van en naar Wenen verdeeld over het Westbahnhof voor verkeer uit de richting Linz/Salzburg en het Südbahnhof voor treinen uit de richtingen Graz, Villlach en Budapest/Bratislava. Het Südbahnhof bestond feitelijk uit twee stations. Het echte Südbahnhof voor de treinen in de richting Graz/Villach en internationale treinen richting Italië en Kroatië (de Südbahn) was het voormalige, in 1841 geopende Gloggnitzer Bahnhof. In 1956/’57 vond de samenvoeging plaats met het Ostbahnhof, het voormalige Staatsbahnhof, dat in 1845 geopend was als Raaber Bahnhof. Het Ostbahnhof was het beginpunt voor de Laaer Ostbahn naar Laa an der Thaya, de Ostbahn richting Bruck an der Leitha (Bratislava/ Hegyeshalom/Boedapest) en de Marchegger Ostbahn naar
Marchegg (Bratislava). Nadat vanaf 1945 het Nordbahnhof geen rol meer speelde in het reizigersverkeer van en naar Wenen, werden treinen van de Nordbahn uit de richting Břeclav via de Laaer Ostbahn en Ostbahn ook naar het Ostbahnhof geleid. Na de samenvoeging van Süd- en Ostbahnhof deelden beide stations een stationsgebouw. Het voormalige Ostbahnhof ging voortaan als Südbahnhof (Ostseite) door het leven. In de driehoek van het Südbahnhof en Südbahnhof (Ostseite) bevonden zich het Frachtenbahnhof Südbahnhof, faciliteiten voor posttreinen en het depot Südbahnhof. Het Westbahnhof werd in 1858 geopend als beginpunt van de spoorlijn van Wenen naar Linz en fungeerde tot eind 2015 als westelijk eindpunt voor het langeafstandsverkeer richting Linz, Salzburg, Innsbruck en Duitsland. Ideeën om de verschillende kopstations in de Weense regio met elkaar te verbinden, ontstonden voor het eerst rond 1870. In die dagen waren weliswaar al verbindingen tussen Süd- en Nordbahn en tussen West- en Südbahn gecreëerd, maar daarmee was nog geen attractieve doorgaande treinOP DE RAILS 10-2017
489
De bediening van Electrolux in Alphen aan den Rijn vindt sinds 4 september in de avond plaats. Door de kwartierdienst die wordt uitgevoerd tussen Gouda en Alphen aan den Rijn is er overdag geen plaats meer voor goederentreinen. In juli werd tijdens werkzaamheden op het baanvak Gouda – Alphen aan den Rijn gekozen voor het omleiden van de treinen via Bodegraven. Zwammerdam, 25 juli 2017. Foto: Tim Sabelis.
H
Stand van zaken september 2017
Goederendienst Nederland
Het afgelopen jaar groeide het railvervoer in ons land licht. Het volume steeg met 0,8 % en voor 2017 wordt ook lichte groei verwacht, met name in het intermodale vervoer en het vervoer naar bestemmingen in Italië en Oost-Europa. Sinds januari zijn er maar liefst vier goederenvervoerders gestopt en zijn er drie bijgekomen. EMIEL DE BLOCK
et aantal spoor(goederen)vervoerders in ons land bedraagt nu 23. Eind maart beëindigde ERS Railways de activiteiten (zie OdR 2017-3, blz. 135). Dit in 1994 opgerichte bedrijf werd het slachtoffer van de harde concurrentiestrijd in het railvervoer, zowel nationaal als internationaal. In april stopte ook HSL Logistik nadat het in februari onder verscherpt toezicht kwam te staan van de Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT). Onvoldoende vakbekwaamheid van het personeel en een rammelend veiligheidbeheerssysteem speelde het bedrijf uit ’s-Hertogenbosch parten. Inmiddels is het Nederlandse HSL Logistik geliquideerd en is HSL Logistik uit Duitsland, één van de aandeelhouders van de gestopte vervoerder, bezig een nieuw bedrijf in ons land op te richten. Daarvan is nog weinig vernomen. In april
moest ook TrainServices haar activiteiten staken. Behalve de concurrentie had het bedrijf, dat voorheen onder de naam TrainSupport opereerde, te maken met stijgende kosten door de toenemende regelgeving die instanties als ILT en spoorbeheerder ProRail opleggen. Vooral kleinere goederenvervoerders halen de kritische vervoervolumes niet meer om die kosten te dragen. Bovendien is er een trend waarneembaar van veelal kortdurende vervoercontracten, zodat het lastig inspelen is voor wat betreft benodigd materieel en personeel. Ook de vierde goederenvervoerder die de activiteiten staakte – Locon Benelux – had met dat laatste fenomeen te maken. De na DB Cargo eens grootste railvervoerder in ons land werd in juli failliet verklaard. Daarnaast ook een naamswijziging: B-Logistics werd Lineas. Het bedrijf wil zich met de nieuwe naam losmaken van het OP DE RAILS 10-2017
497
Een driewagenstel van lijn 3 vertrekt van het beginpunt Marx tér. Het drukke tramverkeer vereist een speciale verkeersregelaarster; 4 juli 1966. Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.
Trams in Hongarije anno 1966 Na het bezoek aan Joegoslavië was mijn volgende stap om naar een land te reizen dat volkomen door het IJzeren Gordijn aan mijn ogen was onttrokken. Die stap werd pas na drie jaar gezet, mijn keuze viel toen op Hongarije. Dit kwam doordat ik als onervaren oostblokganger nog niet helemaal op eigen kracht durfde te reizen. Ik riep daarom de hulp in van mijn vriend en NVBS-lid Nico Zeevenhooven, die als materieelingenieur bij NS ook internationale contacten onderhield.
Z
MAURITS VAN WITSEN
eevenhooven zat in een werkgroep waaraan ook een collega deelnam die werkzaam was bij de Hongaarse spoorwegmaatschappij Magyar ÁllamVasutak (MÁV). Deze persoon bleek bereid om mij in Budapest te ontvangen en op grond van een door mij tevoren vastgesteld reisschema aan onderdak in hotels in de verschillende steden te helpen. Mijn echtgenote en ik achtten het hierbij raadzaam om mijn tramreisvakantie te scheiden van een zuivere ontspanningsreis met mijn gezin en aldus geschiedde dat ik van 2 tot 17 juli 1966 mijn reis naar Hongarije alleen volbracht. De meeste lezers zullen weten dat er van 1867 tot het einde van de Eerste Wereldoorlog een grote dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije heeft bestaan, die na 1918 is opgedeeld en herverdeeld in tal van staten, waaronder het (veel
kleinere) huidige Hongarije. De monarchie was, evenals Duitsland, een pionier op het gebied van de elektrische tram en ook nadien mocht het kleine Hongarije zich als zodanig beschouwen. Evenals Wenen behoorde en behoort Budapest tot de grootste tramsteden van Europa. Er waren in Hongarije nog meer steden met uiteraard veel bescheidener trambedrijven. Na 1918 waren dat Debrecen, Miskolc, Nyiregyháza, Pécs, Sopron, Szeged en Szombathely, de ene naam nog onuitspreekbaarder dan de andere. Hiervan waren alleen de allerkleinste bedrijven in Pécs (1960) en Sopron (1923) ten tijde van mijn reis al verdwenen, maar dankzij de informatie uit Der Stadtverkehr van de hand van de Weense heer Lehnhart wist ik dat de overige steden hun trambedrijven nog in volle omvang hadden behouden. Hierbij is vermeldenswaardig dat – behoudens het sterk OP DE RAILS 10-2017
503
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
In de landen achter het IJzeren Gordijn was Pioniereisenbahn een wijdverbreid begrip. Dit waren spoorlijnen waarbij volgens de regels van het ‘grote spoor’ leden van jeugdorganisaties van de communistische partij een aantal functies vervulden, zoals conducteur, seinhuiswachter, lokettist of stationschef. De kinderen werden op die manier spelenderwijs klaargestoomd om later bij de echte spoorwegen in dienst te kunnen komen. Na de Wende zijn veel van deze spoorlijnen verdwenen of omgevormd tot parkspoorlijn. De langste nog bestaande Pioniereisenbahn (of in het Hongaars Gyermekvasút) is te vinden in het noordoosten van Budapest. De lijn met een spoorwijdte van 760 millimeter is ruim elf kilometer lang en vrijwel het hele jaar rijden er treinen. Bijzonder is dat de spoorlijn een keertunnel heeft, waaruit op de bovenste foto een van de in Roemenië gebouwde diesellocomotieven komt. Onder heeft het personeel van station Hüvösvölgy het vertreksein gegeven en doet het de trein uitgeleide, op de manier zoals in Hongarije nog gebruikelijk is. Foto’s (3 september 2017): Raymond Kiès.