Odr2017 12

OP DE RAILS

2017-12

IN DIT NUMMER: Programma hoogfrequent spoor 65 jaar geleden: de NS in 1952 25 jaar tram-trein in Karlsruhe Hogesnelheidslijn Erfurt – Nürnberg 8 5 E J A A R G A N G , D E C E M B E R 2 0 1 7 B L Z . 5 7 7 - 6 3 2 NEDERLANDSE VERENIGING VAN BELANGSTELLENDEN IN HET SPOOR- EN TRAMWEGWEZEN Op_de_Rails_2017_12.indb 1

29-11-17 14:49

Geldermalsen zal worden verbouwd tot draaipunt in de tienminutendiensten die zowel intercity's als sprinters gaan rijden. Intercity 3531 Schiphol – Venlo/ Heerlen haalt hier op 25 oktober 2017 sprinter 6933 Utrecht – 's-Hertogenbosch in.

Foto: Kars Cleveringa.

Programma hoogfrequent spoor Een van de belangrijkste onderwerpen van de spoorsector op dit moment en feitelijk al een aantal jaren is het Programma Hoogfrequent Spoor (PHS). Iedere tien minuten een intercity en/of sprinter op de drukste trajecten moet het reisgemak van de reizigers vergroten.

Daarmee zou ‘spoorboekloos reizen’ mogelijk moeten worden. De reiziger hoeft niet meer op de tijd te letten omdat de wachttijden tussen treinen kort zijn. Naast reisgemak is PHS vooral een oplossing voor broodnodige capaciteitsuitbreiding voor de drukste treinen op drukke trajecten.

H

JIP KLOK

et PHS gaat uit van de logische basisgedachte dat er met meer treinen meer reizigers kunnen worden vervoerd, in de zin dat het rijden van meer treinen sneller en meer capaciteit oplevert dan de bestaande treinen te verlengen. Na de testwoensdagen die sinds september zijn uitgevoerd, worden in de dienstregeling 2018 de eerste definitieve stappen van de ambitie van PHS gezet. Tussen Amsterdam en Eindhoven gaan intercity’s

596

in een tienminutendienst rijden. Dat wekt zowel enthousiasme als kritiek. Voor bepaalde groepen zijn er meer reismogelijkheden of worden overstaptijden korter, maar er zijn ook groepen die met fors langere overstaptijden en langere reistijden worden geconfronteerd. PHS is nog lang niet klaar en er zal de komende tien jaar nog veel veranderen. In dit artikel wordt uitgelegd wat PHS is en welke plannen en projecten daarbij komen kijken.

OP DE RAILS 12-2017

Op_de_Rails_2017_12.indb 596

29-11-17 14:50

De instroom van nieuwe locomotieven betekent teruggang in de stoomtractie. De 3771 lijkt zich nog niet gewonnen te geven bij vertrek met de Scandinavie Expres uit Amsterdam CS. Links de 1206 met de Genua Expres; 18 februari 1952.

Foto: L. Stigter; alle foto’s bij dit artikel zijn afkomstig uit het archief NVBS Railverzamelingen.

65 jaar geleden: de NS in 1952 In de vijfde aflevering van deze artikelenreeks gaan we terug naar 1952.

De elektrificatie Amersfoort – Zwolle – Groningen/Leeuwarden is afgerond, tussen Arnhem en Zwolle is men daaraan begonnen en eind 1952 is Arnhem – Zutphen onder de draad. In Zutphen staat een nieuw stationsgebouw, in Arnhem wordt daaraan gebouwd. Er zijn twintig postrijtuigen plan D, de aflevering van mat ’46 is afgerond, de eerste vijftig locomotieven serie 1100 zijn in dienst, de serie 1200 is vrijwel geheel afgeleverd, de eerste 1300’en rijden en de ‘Blauwe Engelen’ zijn besteld.

A

P.W. VAN DER VLIST

l in de oorlog waren plannen ontwikkeld om het station Amersfoort te verbeteren: twee eilandperrons, beide met zogenoemde zaksporen voor de stoptreinen naar Amsterdam en Utrecht en een tunnel tussen beide perrons. In de loop van 1951 is kopspoor XXII (later 22) aangebracht, bedoeld voor de stoptreinen naar Amsterdam met aan de noordzijde een hekwerk om te voorkomen dat reizigers daar ongemerkt kunnen instappen.

Op 7 januari 1952 wordt het geëlektrificeerde baanvak 602

Amersfoort – Zwolle in gebruik genomen. Hier wordt dezelfde portaalconstructie toegepast als op de Twentse lijn.

Het seinstelsel is ook gemoderniseerd door het in gebruik nemen van de nieuwe daglichtseinen.

In Putten zijn de perrons verhoogd en is een aansluiting naar het onderstation gebouwd. Aan weerszijden van de hoofdsporen waren hier al inhaalsporen van voldoende lengte aanwezig, tussen Putten en Zwolle (ongeveer 48 kilometer) ontbraken die. Daarom zijn er halverwege, bij Oldebroek, nieuwe inhaalsporen gelegd.

OP DE RAILS 12-2017

Op_de_Rails_2017_12.indb 602

29-11-17 14:51

Op de rit naar Freudenstadt passeert een tram van lijn S41 de Murgtalsperre; 16 juli 2004.

Foto: Maurits van den Toorn.

25 jaar tram-trein in Karlsruhe

(vervolg*)

FRANS BLANKER-HALSTEIN

De enkelsporige Rijnbrug bleef nog enkele jaren een bottleneck in het verkeer naar Wörth, tot op 8 april 2000 een tweede, door de regio mede gefinancierde brug in gebruik werd genomen. Als voorlopig laatste stap werd het tramtraject in Wörth op 14 juni 2003 over een afstand van anderhalve kilometer doorgetrokken naar het Badepark, waar desgewenst kan worden aangesloten op de spoorlijn naar Kandel.

Het nieuwe tramtraject is vanwege de afstand tot de bebouwing met 750 volt gelijkspanning geëlektrificeerd, waartoe bij de Bienwaldhalle een spanningssluis is aangelegd.

De laatste grote uitbreiding betrof de verbinding met Heilbronn, die net voor de eeuwwisseling in gebruik kwam. De eerste stap werd gezet met de verlenging van de in BrettenGölshausen eindigende lijn S4 naar Eppingen. Naast de gebruikelijke maatregelen volgens de AVG-standaard werd het door de tram gebruikte kopspoor in Bretten-Gölshausen verbouwd tot doorgangsspoor, zodat trams elkaar hier konden kruisen. De doortrekking naar Eppingen kwam op 1 juni in dienst. De tot dan toe door DB uitgevoerde treindienst, die tussen Gölshausen en Karlsruhe als sneltrein reed, werd vervangen door Eilzüge met trams die in Karlsruhe eveneens via de binnenstad reden. In Eppingen moest worden overgestapt op de DB-dienst naar Heilbronn.

Om de bedrijfsvoering en de verbouwing van Eppingen – Heilbronn te vergemakkelijken pachtte de AVG met ingang van 15 december 1997 de gehele lijn Grötzingen – Heilbronn voor een periode van vijfentwintig jaar. In

Heilbronn, waar ook plannen waren gemaakt voor een Stadtbahn-net naar Karlsruher voorbeeld, werd op het stationsplein een nieuw tramstation aangelegd als aanzet voor een lijn door de binnenstad. Dit station diende voorlopig als eindpunt voor de vanuit Karlsruhe komende lijn S4. Op 12 maart 1999 kwam deze verbinding in dienst, wegens materieelgebrek vooralsnog alleen in de weekends.

Op 26 september kon de gehele dienst tussen Eppingen en Heilbronn worden overgenomen door tweesysteemtrams.

Middenvloermaterieel

De enorme groei van het AVG-netwerk in de jaren negentig is het eenvoudigst te illustreren aan de hand van de netlengte. De in 1992 geopende lijn naar Bretten had een lengte van 31,7 kilometer, inclusief het stadstraject, samen met lijn A bedroeg de gezamenlijke lengte 95 kilometer. Eind 2000 was dit gegroeid naar driehonderd kilometer, waarbij de frequenties ook nog eens waren toegenomen. Het materieelpark groeide uiteraard mee met de netuitbreiding.

De 36 trams van het type GT8-100C/2SY bleken al snel onvoldoende om het in 1994 bestaande netwerk te exploiteren, laat staan de ambities waar te maken. Hoewel de trams prima voldeden werd de hoge vloer als belangrijk nadeel gezien. Daarnaast werd de toepassing van choppers als verouderd beschouwd ten opzichte van draaistroom, dat

* Vervolg op OdR 2017-9.

OP DE RAILS 12-2017

Op_de_Rails_2017_12.indb 611

611

29-11-17 14:51

OdR 2017-12 blz. 625-630 NBS Q8:Op de Rails Basis 29-11-17 08:35 Pagina 1

Een ICE 3-treinstel Baureihe 403 van DB passeert tijdens een rit ter beproeving van de ETCS-treinbeveiliging de brug over de Main bij Wiesen, tussen Unterleiterbach en de Eierberge-tunnel; 2017.

Foto: Claus Weber/ Deutsche Bahn.

Hogesnelheidslijn Erfurt – Nürnberg Met de opening van de hogesnelheidslijn Erfurt – Nürnberg is het laatste gedeelte van de geheel vernieuwde verbinding Berlijn – München in dienst gesteld. De gevolgen voor het Duitse Intercity-net zijn aanzienlijk.

HENRY VAN AMSTEL

H

et is 3 oktober 1990 en het ongelofelijke is gebeurd. De vele jaren communistisch geregeerde Duitse Democratische Republiek (DDR) wordt opgenomen in de Bondsrepubliek Duitsland.

Door oud-bondskanselier Willy Brandt treffend verwoord: ‘Jetzt wächst zusammen, was zusammen gehört’. De Duitse euforie, na 45 jaar deling, laat zich nauwelijks beschrijven, maar van echte eenheid is nog lang geen sprake. Beide Duitslanden zijn cultureel en economisch sterk uiteen gegroeid; er zullen nog vele jaren en honderden miljarden Duitse marken en later euro’s nodig zijn om het armlastige oosten op hetzelfde welvaartspeil te brengen als het rijke westen, ‘waar Mercedes en Cola nog steeds op hun voetstuk staan’.

De Bondsregering van het nieuwe grote Duitsland was zich al vroegtijdig bewust van de uitdaging die haar te wachten stond. Al voor de eenwording werd nagedacht over de wijze waarop beide Duitslanden op het gebied van infrastructuur dichter bij elkaar konden worden gebracht. Het was bovendien het voornemen om Berlijn weer, zoals vroeger, hoofd-

stad te maken in plaats van Bonn. Na jaren van voorbereiding vertrok in 1999 de regering, met in haar kielzog de ministeries, naar Berlijn en werd de stad weer het belangrijkste Duitse economische en politieke centrum met inmiddels meer dan 3,4 miljoen inwoners.

Lange tijd bestond er maar weinig verkeer tussen oost en west. Het merendeel van de reizigers, die aan de oost-westgrens het IJzeren Gordijn overstaken, hadden West-Berlijn als reisdoel. Voor dit vervoer waren enkele spoorlijnen en autosnelwegen aangewezen, waarbij het zeker niet de bedoeling was dat men zonder toestemming onderweg uitstapte.

En zo bleven ruim veertig jaar enkele spoorlijnen vanuit het westen naar West-Berlijn in gebruik: onder meer vanuit Hamburg, Hannover, Bebra en Nürnberg, waarvan geen enkele geëlektrificeerd was. De nooddruftige DDR kon zich de investering niet veroorloven, beschikte niet over voldoende materieel en de frequentie was er ook niet naar.

Naast deze verbindingen waren vele voormalige grensoverschrijdende spoorlijnen abrupt afgebroken of zelfs opgebroOP DE RAILS 12-2017

Op_de_Rails_2017_12.indb 621

621

29-11-17 14:51

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Om na de Tweede Wereldoorlog de wederopbouw op gang te helpen, bracht het Amerikaanse leger meer dan honderd diesellocomotieven type Whitcomb 65-DE-19A naar Europa. De NS kocht hier twintig van en stelde ze op een na tussen 1946-’48 in dienst als 601-619, al kennen de meesten ze als de serie 2000 waarin ze begin jaren vijftig werden vernummerd. Alle locomotieven waren gestationeerd in Zwolle en deden dienst in de omgeving, zoals hier de 613 op 2 juli 1952 met een korte goederentrein in Hattem. Ze zijn vanaf 1958 afgevoerd. De Stoomtrein Goes – Borsele heeft door middel van crowdfunding een vergelijkbare Whitcomb-locomotief gekocht van een cementfabriek in de Verenigde Staten. Na een reis over de oceaan kwam de toekomstige NS 2000-replica op 7 november 2017 aan in de haven van Antwerpen en ging vervolgens per dieplader naar Goes.

Foto’s: J.J. Overwater en Hans Altena.

Op_de_Rails_2017_12.indb 632

29-11-17 14:52