OP DE RAILS
2018-1
IN DIT NUMMER: De Buffels Stoomsneeuwblazers Per PCC naar Purmerend MAANDBLAD
OdR 2018-01 blz. 1 cover v01.indd 1
VAN
DE
NVBS,
86E
JAARGANG,
JANUARI
2018
BLZ.
1-48
03-01-18 09:51
NS DM’90 3438, 3437 en 3436 rijden door de groene zone bij het voormalige Kristalbad tussen Hengelo en Enschede; 19 november 2017. Foto: Pieter Plas.
De Buffels Met het begin van de elektrische dienst op de spoorlijnen Zwolle — Kampen en Zwolle — Wierden kwam niet alleen een einde aan de dieseltractie in de NS-reizigersdienst, maar ook de inzet van DM’90 in Nederland. We kijken terug op amper 22 jaar inzet van deze treinstellen die we beter kennen als Buffels.
I
NIELS KARSDORP
n de jaren 1990 naderde het oude dieselmaterieel, de gerenoveerde DE2’en plan U, het eind van zijn levensduur. NS overwoog verschillende opties, een vervolgbestelling van de dieselhydraulische Wadlopers met onder andere een hogere topsnelheid en een comfortabeler interieur, constructie van nieuw dieselmaterieel gebaseerd op het in ontwikkeling zijnde nieuwe elektrische materieel SM’90, revisie van de oude dieseldrieën of de bestelling van bestaand dieselmaterieel zoals recentelijk geleverd aan bijvoorbeeld British Rail of Deutsche Bundesbahn. Uiteindelijk bleek de dieselvariant van SM’90 de beste optie. Verdere studies betroffen de keuze voor dieselelektrische aandrijving met dezelfde tractiemotoren als gebruikt in SM’90, of de hydraulische overbrenging waarmee ervaring was opgedaan met de Wadlopers. Op basis van de kosten werd gekozen voor dieselhydraulische aandrijving. Voor de bouw viel uit verschillende leveranciers de keuze op de combinatie van Duewag, SIG, Holec en enkele kleinere leveranciers voor bepaalde onderdelen. NS besloot om in eerste instantie 53 tweedelige treinstellen type DM’90 te bestellen, met een optie op nabestelling van losse motorrijtuigen. Het uiterlijk van de rijtuigbakken werd ontworpen door Talbot, een partner van Duewag en tevens leverancier
van SM’90. Hierbij werd ook de extra breedte door de knik in de zijwanden toegepast. Naar aanleiding van negatieve reacties op de hoekige kopvorm van SM’90 besloot NS voor de dieselvariant een andere kop te laten ontwerpen. Verder was naar aanleiding van de keuze voor dieselhydraulische aandrijving geëist dat het materieel gecombineerd moest kunnen worden met de Wadlopers, waarbij de snelheid bij gecombineerde inzet werd beperkt tot 100 km/h, de maximumsnelheid van de Wadlopers. DM’90 zelf moest 140 km/h kunnen halen. Ook de ervaringen met het interieur van het inmiddels afgeleverde SM’90 werden meegenomen in het ontwerp. Van de als krap bevonden indeling van vijf zitplaatsen op een rij werd afgezien en de als te hard bevonden zittingen werden vervangen door zachtere zitkussens en rugleuningen. Nadien werd vanaf 1996 ook het interieur in SM’90 vervangen door het nieuwe interieur zoals toegepast in DM’90. De draaistellen werden betrokken van het Zwitserse SIG en waren gebaseerd op de loopdraaistellen van de dubbeldekstreinstellen DD-IRM. Als aandrijving werd gekozen voor watergekoelde zescilinder-in-lijn-dieselmotoren type NTA855R4 van Cummins met een vermogen van OP DE RAILS 1-2018
Op_de_Rails_2018_01.indb 23
23
03-01-18 08:56
Schneeschleuder Xrot 9213 (bouwjaar 1910) van de Rhätische Bahn in actie op de Berninapas tussen Bernina Lagalb en Ospizio Bernina; 26 februari 2017. Voor de tractie zorgt museumlocomotief Ge 4/4 182 uit 1928. Foto: Georg Trüb.
Stoomsneeuwblazers Een winter met sneeuw en ijs betekent een lastige periode voor het spoor. IJzel op de bovenleiding en vooral sneeuw die al gauw in staat is het treinverkeer behoorlijk in de war te sturen. De huidige intensieve en gecompliceerde dienstregeling kan nauwelijks verstoringen verdragen zonder ontregeld te raken of zelfs tot stilstand te komen. Komt daarbij dat de gevolgen van de vereenvoudigde infrastructuur en verkeersleiding op afstand de handdoek al gauw in de ring doen belanden.
M
SJOERD BEKHOF
et een (nep-)bericht op een van de Duitse internetsites werd kortgeleden aangekondigd dat de Deutsche Bahn zou gaan oefenen met het regulier schrappen van diverse soorten treinen en het personeel zou gaan trainen in de omgang met – op z’n minst verontwaardigde – reizigers. Je ziet het voor je. Mensen kleumend op een perron, de mobiele telefoon in de hand om vooral niets van het laatste nieuws te missen, kijkend op de steeds lege aanwijsborden en op zoek naar personeel dat misschien uitkomst biedt
30
over het al dan niet rijden van de gewenste treinen. De winter toont eens te meer aan dat de complexiteit van het systeem onder weerbarstigheid lijdt. Was het vroeger anders en beter? Oudere lezers zullen zich de lange winters van 1962/’63 en 1978/’79 in Nederland herinneren. In de laatste winter had niet alleen het noorden van Nederland te lijden onder het slechte weer. Vooral in Duitsland raakte op een aantal plaatsen het verkeer ontwricht.
OP DE RAILS 1-2018
Op_de_Rails_2018_01.indb 30
03-01-18 08:56
Het tramstation Amsterdam Noord met drie Métallurgiquemotorwagens (waaronder de A26 en A25) en een aantal bijwagens. De middelste tram (met vlaggetjes) is de Marken Expres; 21 mei 1956. Foto: fotograaf onbekend. Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: collectie NVBS-Railverzamelingen.
Plannen tot modernisering van de NZH-tram
Per PCC naar Purmerend
Aanleiding voor dit artikel is de vondst in 2016 van een bijzonder document in de verzameling van de Stichting NVBS-Railverzamelingen (SNR). Het betreft een op 22 oktober 1947 gedateerde, door Werkspoor vervaardigde, tekening ‘Plan-PCC-Motorwagen voor tweerichtingverkeer, order W-2439 tekeningnummer E-5011, schaal 1:20’ voor de Noord-Zuid Hollandsche Vervoer Maatschappij (NZH), en toont een metersporige PCC-car.
D
DIRK EVELEENS MAARSE
at is bijzonder, omdat Werkspoor geen licentie bezat voor het bouwen van de gepatenteerde PCC (die was al sinds augustus 1946 in handen van het Belgische consortium Electrorail) en vooral omdat er tot nu toe niets bekend was over een PCC-project bij de NZH. Nieuwsgierig naar de achtergronden van deze tekening ging uw auteur op zoek naar relevante NZHarchiefstukken in de collectie van de SNR. Dit leverde een dik dossier op met de intrigerende titel ‘Aanschaf PCC’s
36
A700’. Nu is er over de modernisatieplannen van de NZH uit de jaren na 1945 al meer geschreven, bij voorbeeld door Harry Hondius in 2006 in het NVBS-jubileumboek ‘Sporen van Verandering’. Bij de SNR is veel uit het NZHbedrijfsarchief terechtgekomen, iets waaraan een enkel artikel onmogelijk recht kan doen. Eerdere publicaties op basis van andere brondocumenten geven wellicht hier en daar andere ‘feiten’. Het zij zo. Dit artikel heeft een beperkte scope. Het onderstaande
OP DE RAILS 1-2018
Op_de_Rails_2018_01.indb 36
03-01-18 08:57
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
De huidige winter is vooralsnog te karakteriseren als ‘kort maar hevig’, met zware sneeuwval op 10 en 11 december 2017. Boven: in Den Haag verschenen de pekeltrams op straat voor het berijdbaar houden van de sporen. Nieuwe Parklaan, 10 december 2017. Onder: in Rotterdam riep de RET RoMeO te hulp, die vierasser 2605 als sneeuwschuiver inzette om de ingesneeuwde trajecten naar Vlaardingen Holy en Barendrecht Carnisselande voldoende sneeuwvrij te maken. Pompenburg, 11 december 2017. Foto’s: Karel Hoorn en Bas Schenk.
000
Op_de_Rails_2018_01.indb 48
03-01-18 08:57