Odr2018-04

OP DE RAILS 2018-4

IN DIT NUMMER: Samarang – Joana Stoomtram De grenzeloze Flirt Trams in de Hongaarse provincie MAANDBLAD

VAN

DE

NVBS,

86E

JAARGANG,

APRIL

2018

BLZ.

153-200

Poerwodadie was een knooppunt met trams in drie richtingen. Hier zijn de locomotieven 32, 23 en onder de kap een onbekend exemplaar te zien. Het station is nog gebouwd door de PoerwodadiGoendih Stoomtram­ Maatschappij.

Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: Gedenkboek der Samarang-Joana Stoomtram Maatschappij, 1907.

Samarang-Joana Stoomtram Maatschappij De Samarang-Joana Stoomtram Maatschappij (SJS) exploiteerde een uitgebreid net van tramwegen in Semarang en ten oosten en noordoosten van de stad. De SJS was de eerste en uiteindelijk grootste tramwegmaatschappij op Java met een netwerk dat een maximale lengte van 426 kilometer kende.

A

HENRY VAN AMSTEL

anleiding voor de oprichting van de stoomtrammaatschappij was de slechte toestand van de infrastructuur in het gebied ten oosten van Semarang in de tweede helft van de negentiende eeuw.

Transport vond plaats met behulp van karren of paarden over moeilijk begaanbare wegen. Onderhoud aan deze wegen en het bevaarbaar houden van de weinige rivieren leidde tot aanzienlijke lasten die door de plaatselijke bevolking moesten worden opgebracht. Het omslachtige, langzame transport leidde eveneens tot zeer hoge kosten. Het was daarnaast de opkomende suikerindustrie die aanzet gaf tot verbetering van de vervoersmogelijkheden.

In Nederland verscheen in 1878 de Lokaalspoor- en tramwegwet waarin de mogelijkheid werd toegestaan spoorwegen aan te leggen met minder stringente eisen op het gebied

van beveiliging en een lagere maximum toegelaten snelheid die eerst op 30, later op 40 km/h begrensd werd. Het was vanwege de toepasbaarheid van deze wet dat in Nederland tal van tramwegen tot stand kwamen.

De Indische regering daarentegen was in eerste instantie zeer terughoudend met de behandeling van de eerste concessieaanvraag. Het was de Nederlandse minister van Koloniën baron Van Goltstein die erop toezag dat deze een positief vervolg kreeg. En zo werd op 18 maart 1881 vergunning verleend tot aanleg en exploitatie van een stoomtramverbinding tussen Semarang en Joana, via Demak, Koedoes en Pati. Op 28 september van hetzelfde jaar werd daartoe de SJS opgericht. Goedkeuring van de statuten vond een maand later plaats, waarna de definitieve concessie op 21 december werd verleend. In de concessie was een spoorO P D E R A I L S 4 - 2 0 1 8 175

OdR 2018-4 blz. 182-190 Flirt deel 1 v1 Q8:Op de Rails Basis 04-04-18 11:24 Pagina 2

Een vierdelig Flirttreinstel RABe 526 van de Zwitserse Südostbahn verheft zich als trein van Wil naar Nesslau-Neu St.Johann boven Dietfurt; 16 augustus 2011.

Foto: Raymond Kiès.

De grenzeloze Flirt De Flirt-treinstellen van Stadler zijn zonder overdrijving een succesnummer te noemen. In veertien jaar tijd zijn meer dan duizend treinstellen besteld door spoorbedrijven, zowel in Europa als daarbuiten. Het treintype droeg bij aan de stormachtige ontwikkeling die Stadler Rail doormaakte.

FRANS BLANKER-HALSTEIN EN RAYMOND KIÈS

et is nauwelijks te geloven dat Stadler Rail twintig jaar geleden nog een kleine materieelbouwer was, die het vooral moest hebben van opdrachten voor de levering van op specifieke omstandigheden afgestemd materieel aan Zwitserse bedrijven. Het aantal werknemers lag rond de dertig, directeur Peter Spuhler kende iedereen bij naam en nam bij behoefte ook gereedschap of een bezem ter hand. Spuhler, een voormalig ijshockeyspeler, had het bedrijf in 1989 inclusief de achttien medewerkers overgenomen van de tante van zijn vrouw, Irma Stadler, de weduwe van oprichter Ernst Stadler.

Spuhler en zijn medewerkers ontwikkelden de GTW, waarvan het eerste exemplaar in 1995 de fabriek verliet. Het was het eerste echt modulair gebouwde treintype dat in verschillende lengte- en breedtematen, instaphoogtes en spoorbreedten kon worden geleverd. De toepassing van een middenbak waarin de gehele aandrijving was ondergebracht

H

182

OP DE RAILS 4-2018

(‘Powerpack’) maakte het treinstel aantrekkelijk voor zowel kleine als grote bedrijven. Omdat vrijwel alle onderdelen direct bereikbaar zijn, hoefden kleine vervoerders hun werkplaatsen niet aan te passen; vervoerders met een groot park konden relatief makkelijk de motorbak vervangen door een reserve-exemplaar, zodat onderhoud en schadeherstel minder invloed hebben op de beschikbaarheid van het park.

De lancering van de GTW kwam precies op het juiste moment. Enerzijds was de Duitse markt voor regionaal spoorvervoer net geopend en zochten nieuwe vervoerders naar passend kant-en-klaar materieel, anderzijds was een flink deel van het materieel van de kleinere Zwitserse vervoerders aan vervanging toe. De doorbraak voor de GTW op de Duitse markt kwam met de bestelling van dertig dieseltreinstellen GTW 2/6 door de Hessische Landesbahn (HLB).

Omdat de fabriek van Stadler in het dorpje Bussnang (kanton Thurgau) een dergelijk omvangrijke bestelling niet snel

Miskolc, Vasgyár, samenkomst van lijn 1 en lijn 2 vanaf de grote eindlus met geleed motorrijtuig 103 en het tweeassige stel 43 + 300 + 302; 7 juli 1966.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.

Trams in de Hongaarse provincie Na mijn eerste drie dagen in Budapest was het moment voor mijn geplande rondreis langs enkele Hongaarse provinciesteden aangebroken. Die reis voerde eerst in oostelijke richting naar de industriestad Miskolc en bood de gelegenheid om behalve de tram daar ook verschillende smalspoorlijnen te bezoeken.

V

MAURITS VAN WITSEN

anaf het belangrijke station Keleti pú. vertrok mijn semi-sneltrein om 9.10, om ruim drie uur later na een rit van 182 kilometer in Miskolc aan te komen.

In die periode geen slechte prestatie, hoewel de huidige echte sneltrein er nog geen twee uur over doet. De deels geëlektrificeerde reis viel mij wat tegen wegens het wat eentonig vlakke en dorre landschap. De benaming puszta klinkt veel avontuurlijker…

Miskolc zelf bleek ook al geen toeristentrekpleister te zijn.

Het was een zware industriestad met nochtans een fraaie binnenstad, al was die bedolven onder roet en zwaar verwaarloosd.

Voor mij maakte de zeer drukke tramlijn heel veel goed.

Het betrof uiteraard een verbinding met een belangrijk staalindustriecomplex, want in de Sovjet-tijd stonden dergelijke voorzieningen bovenaan. Deze oost-west gerichte route werd door liefst vijf tramlijnen bereden. Hoofdlijn 1

vertrok vanaf het hoofdstation Tiszai pú en liep via de binnenstad en Vasgyár naar Diosgyör. Lijn 2 begon ook bij het station, maar ging niet verder dan Vasgyár, waar hij in een tegen de klok in bereden grote lus eindigde naast het fabrieksterrein. Dit complex was natuurlijk ook het beginpunt van twee andere lijnen: lijn 3 die vandaar naar Diosgyör leidde en lijn 4 die ook deze route volgde, maar halverwege via een enkelsporig traject in Tatardomb eindigde, naar mijn gevoel volledig in het niets. En dan reed ook nog af en toe de merkwaardige lijn 0 die zich beperkte tot het rondje in Vasgyár. Verder had er in het verleden nog een korte noord-zuidlijn door de binnenstad bestaan.

Het materieel was veelal van het ouderwetse type dat ook in Budapest werd ingezet, een motorwagen met een of twee bijwagens of twee gekoppelde motorwagens. Soms reden er ook wat modernere motorwagens en zelfs de in Budapest herbouwde combinaties van twee motorwagens O P D E R A I L S 4 - 2 0 1 8 191

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

OdR 2018-04 blz. 200 AP v0 Q8:Op de Rails Basis 04-04-18 11:26 Pagina 1

Over het algemeen is het park ICE-treinstellen van DB mooi uniform van kleur: wit met een rode streep. De vreugde onder de liefhebbers is dan ook groot als er een uiterlijk afwijkend treinstel op de baan verschijnt. De eerste maanden van 2018 zullen daarom als ‘memorabel’ de boeken ingaan, want maar liefst drie treinstellen gaven aanleiding er met de camera op uit te trekken. Uiteraard was hierop gerekend, want er waren net zoveel fotowedstrijden uitgeschreven als er afwijkende treinstellen reden: drie. Het meest in het oog lopende exemplaar was ICE 1 401 012 dat als reclamedrager voor de chocoladerepen van Ferrero Duplo fungeerde (foto boven, bij Kerzendorf, 23 februari 2018). Twee andere treinstellen kregen bij de ingebruikname van de nieuwe ICE-werkplaats in Keulen slechts een groene baan om te benadrukken dat alle treinen van DB Fernverkehr op ‘groene’ stroom rijden. Naast ICE 3 403 019 was ICE 4 412 012 (foto onder, Nieder-Wöllstadt, 25 februari 2018) hiervoor uitverkoren.

Foto’s: Norman Gottberg en Mathias Oestreich.