odr2018 08

OP DE RAILS 2018-8

IN DIT NUMMER: Burenhulp voor een koning De toelating van spoorvoertuigen Spoorwegen in Israël Bestemming bereikt De grenzeloze Flirt MAANDBLAD VAN DE NVBS, 86E JAARGANG, AUGUSTUS 2018 BLZ. 361-416

Great Western Railway 6023 King Edward II tijdens een indrukwekkende proefrit op de Severn Valley Railway. Eardington, 28 februari 2018.

Foto: James Corben.

Burenhulp voor een koning Na een moeizame restauratie van 25 jaar heeft op 27 februari de stoomlocomotief van de Great Western Railway, 6023 King Edward II, een serie van zes proefritten met een trein van zeven rijtuigen en een meegesleepte diesel voor de retourrit voltooid. Door het geldende verlaagde Britse omgrenzingsprofiel had de locomotief een verkorte schoorsteen gekregen. Een van de redenen voor de test was de nieuwe exhaust met vier monden, voorgesteld als remedie omdat een enkele exhaustmond geen trek bleek te geven. Zou dat wel werken? Dit is het verhaal van de betrokkenheid van de auteur.

D

J.J.G. KOOPMANS

e locomotiefserie die bekend staat als ‘King’ bestond uit dertig zware sneltreinlocomotieven met asindeling 2’C, ontworpen door Collett en tussen 1927 en 1930 door de Great Western Railway (GWR) in eigen beheer gebouwd. De eerste locomotief werd vernoemd naar de toen regerende koning George V, de volgende daarna systematisch naar eerdere koningen, vandaar dat ze ‘Kings’ werden genoemd. De vergelijking met de NS 3900 dringt zich op, maar de ‘Kings’ waren een stukje groter met cilinders van 413 bij 711 millimeter en rond de 17,5 bar ketelspanning. De trekkracht, volgens de Engelse formule met een hogere vulling, was 179 kN en het totale dienstgewicht met tender was 138 ton.

De locomotieven hebben na de Tweede Wereldoorlog nog een aantal aanpassingen gehad waaronder een herziening

van het exhaustsysteem, dat de trek op het vuur door de afgewerkte stoom verzorgt, en een nieuwe ketel met een grotere oververhitter. In 1962 zijn ze allemaal afgevoerd. De 6000 is in het National Railway Museum (NRM) in York terechtgekomen, de locomotief had een Amerikaanse toer in 1927 op haar conto. De 6023 en 6024 zijn nog enige tijd voor het testen van bruggen gebruikt om te eindigen op de werf van de sloper in Barry. Daar werden de locomotieven systematisch ontdaan van allerlei interessante delen, zodat ze er uiteindelijk redelijk desolaat bijstonden.

Bij een rangeerbeweging werd tenslotte ook nog de 6023 zo klemgezet dat er een stuk uit het achterste drijfwiel werd gesneden. De 6024 werd als eerste van Barry voor restauratie weggehaald waarbij de 6023 als pluklocomotief diende.

In 1982 werd de 6023 alsnog voor een restauratie uitgeOP DE RAILS 8-2018

381

Een groot aantal testritten vormt vast onderdeel van de toelatingsprocedure, waarbij het materieel op plaatsen komt waar het in de normale dienst niet te zien zal zijn. Dat geldt voor dit Eurostartreinstel bij doorkomst in station Halfweg-Zwanenburg op 4 mei 2016.

Foto: Marc Kessen.

De toelating van spoorvoertuigen Met enige regelmaat worden nieuwe spoorvoertuigen toegelaten op het hoofdspoor. Dat toelatingsproces vergt tijd, soms veel tijd. Het is ook niet eenvoudig, zeker niet als een spoorvoertuig in meerdere landen moet worden toegelaten. Wat komt er kijken bij de toelating, wie zijn erbij betrokken en waarom is het zo complex? Dit artikel laat zien hoe dat proces verloopt.

V

WIM BEUKENKAMP

oordat we het proces zelf gaan bekijken is het goed om enige begrippen vast te leggen: ATB – Automatische Trein Beïnvloeding AVVI – Aanvullende vergunning voor indienststel-

ling Debo – Designated body: een door een overheid erkende keuringsinstantie die toetst of een spoorvoertuig aan de nationale eisen voldoet ERA – European Railway Agency: het spoorwegbureau van de Europese Unie, gevestigd in Valenciennes ERTMS – European Rail Traffic Management System: het Europese beveiligingssysteem als opvolger van landspecifieke beveiligingssystemen als ATB 386

OP DE RAILS 8-2018

ETCS – European Train Control System: het boordgedeelte van het beveiligingssysteem ERTMS ILT – Inspectie Leefomgeving en Transport Nobo – Notified body: een door een overheid erkende keuringsinstantie die van producten moet testen of zij aan de daarvoor geldende (Europese) richtlijnen voldoen, in dit geval de TSI’s (technische specificatie voor interoperabiliteit) NSA – National Safety Authority, in Nederland ILT OVV – Onderzoeksraad voor veiligheid RIS – Regeling Indienststelling Spoorvoertuigen van 5 maart 2012, houdende vaststelling van regels met betrekking tot de indienststelling van spoorvoertuigen op de (Nederlandse) hoofdspoorweginfrastructuur

Haifa East station in 1945. Passagiers maken aanstalten in te stappen in de trein met eindbestemming Cairo.

Op de achtergrond zijn de werkplaatsen van de Hedjaz-spoorlijn zichtbaar.

Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: collectie Israëlisch spoorwegmuseum.

Deel 1: tot 1948

Spoorwegen in Israël Het grondgebied van de huidige staat Israël maakte vele eeuwen deel uit van het Ottomaanse Rijk dat vanuit Constantinopel (het huidige Istanbul) werd bestuurd. Na de Eerste Wereldoorlog werd dit rijk opgeheven en bleef Turkije als erfgenaam van het voormalige sultanaat voortbestaan. De overige gebieden in het Midden-Oosten werden overgenomen door Groot-Brittannië en Frankrijk, die deze namens de Volkenbond als mandaatgebied gingen besturen. En zo ontstond het Britse mandaatgebied Palestina.

A

HENRY VAN AMSTEL

anvankelijk was een groot gebied ten oosten van de Jordaan bij het gebied inbegrepen, maar dat werd in mei 1923 bestuurlijk afgescheiden en verboden voor Joodse immigratie. Dit oostelijke deel kreeg de naam Transjordanië en werd in 1946 de onafhankelijke staat Jordanië.

Voortdurende instroom van Joodse immigranten veroorzaakte in de jaren twintig, dertig en veertig toenemende onenigheid met de plaatselijke Arabische bevolking. De Britse bezetter, onmachtig als deze bleek met deze proble390

OP DE RAILS 8-2018

matiek, liet een besluit over de toekomst van het gebied over aan de Verenigde Naties. Deze koos voor een delingsplan: Palestijnen en Joden zouden elk een deel van het grondgebied in bezit krijgen. Dit leidde zowel tot onafhankelijkheid van de staat Israël in mei 1948 als tot oorlog tussen Arabieren en Israëliërs.

De oorlog werd overtuigend door de laatsten gewonnen en leidde tot het Israël zoals wij dat vandaag de dag kennen.

De Gazastrook verviel in dat jaar aan Egypte en de westelijke Jordaanoever aan Jordanië.

De meest opvallende toepassing van lijnkleuren was te vinden in Glasgow. De beplating onder de ramen van het bovendek van de trams was geschilderd in de kleur van de lijn of lijnenbundel.

De opstelling van historische trams in het National Tramway Museum in Crich geeft daarvan een beeld.

Later is overgegaan op het gebruik van lijnnummers en kregen alle trams de beschildering zoals de Coronation links; 15 september 2012.

Foto: Steve Kemp.

H

Lijn- en nummeraanduidingen op de tram

Bestemming bereikt Lijnaanduidingen op trams vinden we vanzelfsprekend. Toch hebben ze niet altijd en overal bestaan. In de loop der tijd zijn diverse systemen ontwikkeld om lijnen te identificeren. Ook zijn er talloze manieren gevonden om de lijnaanduiding en bestemming op de trams kenbaar te maken. Nu de rijkdom aan lokale gebruiken meer en meer plaatsmaakt voor gelijksoortige methoden en technieken, is het een goed moment om daar eens bij stil te staan.

TIM BORIC

et was in 1992 in Sint-Petersburg. Na lang wachten in het donker op een ijskoud plein kwam er eindelijk een tram, lijn 12 volgens het verlichte bordje boven de voorruit. Achter die voorruit stond een soortgelijk bordje ‘5’. De snijdende wind op de halte maakte korte metten met opkomende twijfels. Toen de volbezette tram na een aantal haltes op een splitsing rechtsaf sloeg, ontstond tumult. Ook zonder beheersing van het Russisch waren in de discussies de nadrukkelijk uitgesproken woorden pjat (vijf) en dwanatsat (twaalf) te herkennen. Bij de eerstvolgende halte stapte de halve tram luid mopperend uit. Boze passagiers die voorlangs liepen schudden hun vuist naar de bestuurder, één sloeg zelfs hard op de voorruit. Stoïcijns vervolgde de halflege tram daarna zijn weg. Ziedaar het nut van duidelijke lijnaanduidingen in het stedelijk openbaar vervoer.

398

OP DE RAILS 8-2018

Behoefte aan herkenbaarheid

Het gebruik van lijnnummers is al jaren wijd verbreid. Toch waren zij bij de komst van de eerste tramlijnen bepaald niet vanzelfsprekend. De paardentrams in Amsterdam bijvoorbeeld bedienden zich aanvankelijk alleen van koersborden waarop de route stond. Nadat er behoefte bleek aan meer duidelijkheid, kwamen er aan de voor- en achterzijde op het dak bordjes met de bestemming, die per lijn in vorm en kleur verschilden. Deze geschiedenis herhaalde zich bij de komst van de elektrische tram. Ook al was in Amsterdam een net van twaalf lijnen gepland, het onderscheid tussen de lijnen was alleen af te lezen uit de straatnamen op de zwarte koersborden. Toen er lijnen kwamen met gemeenschappelijke trajecten, kreeg de Gemeentetram al snel klachten over gebrekkige herkenbaarheid. Het bedrijf reageerde met de invoering van lijnkleuren in 1903, aanvankelijk als

 

De eerste Flirt 3-treinstellen waren voor Meridian. ET 323 naar München bij Niederaudorf; 25 mei 2014.

Foto: Christoph Schneider.

De grenzeloze Flirt (vervolg*)

FRANS BLANKER-HALSTEIN EN RAYMOND KIÈS

De invoering van nieuwe botsbestendigheidseisen voor spoorwegmaterieel betekende het einde van het ‘oer-model’ van de Flirt-treinstellen. Hoewel voor bestaande orders en vervolgopdrachten daarop de oude botsnormen nog beperkte tijd toepasbaar waren, was een herontwerp onafwendbaar. De basis voor dit ontwerp is te vinden in de Noorse Flirt-treinstellen.

Witrusland De Witrussische spoorwegen Belaruskaja tschyhunka (BCh) werd opgericht na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in het begin van de jaren negentig. BCh is een staatsbedrijf dat rechtstreeks wordt aangestuurd vanuit het ministerie van transport. Bij de boedelscheiding kwam een grote hoeveelheid Russisch materieel mee. Dit was weliswaar voldoende om de dienstverlening op het 5500 kilometer lange netwerk op peil te houden, maar voldeed slechts beperkt aan de toenmalige en hedendaagse comforteisen. De bescheiden budgetten van de jonge natie boden slechts beperkt ruimte voor de aanschaf van nieuw materieel in de vorm van enkele door Pesa Bydgoszcz (PL) gebouwde dieselmotorwagens.

De economische crisis die rond het begin van dit decennium ontstond, leidde bij Stadler tot de noodzaak uit te breiden naar nieuwe markten. Dit werd bemoeilijkt door het hoge loonniveau in Zwitserland en de inmiddels geopende vestigingen in onder meer Duitsland. Voor export buiten de Europese Unie wordt bovendien vaak de eis gesteld dat een substantieel deel van de productie in het betreffende land plaats vindt. De contacten die directeur Peter Spuhler aanknoopte met de Witrussische president/dictator Alexander Lukaschenko leidden uiteindelijk tot de oprichting van een joint venture met Belkommunmash. Dit nieuwe bedrijf, waarin Stadler een aandeel van 60 % heeft, werd rond het in Minsk gehouden Europees kampioenschap ijshockey

(Spuhler speelde deze sport op professioneel niveau) van 2014 geopend onder de naam Stadler Minsk. Het bedrijf geniet naar verluidt ook een aantal belastingvoordelen.

Om het nieuwe bedrijf een goed begin te geven, lagen er direct contracten klaar voor de levering van nieuw materieel in de vorm van tien Flirt-treinstellen. De eerste treinstellen zijn in 2011 in Polen en Bussnang gebouwd. Ze zijn gelijk aan de Finse Sm5, met als belangrijkste verschil de vier millimeter geringere spoorbreedte van 1520 millimeter. Er zijn twee series geleverd, zes vierwagenstellen type EPg voor voorstadsdiensten rond Minsk en vier vierwagenstellen type EPr voor interregionale treinen. De treinstellen hebben als hoofdkleuren wit en lichtgrijs; ze onderscheiden zich door de kleur van de deuren en de dakrand: rood bij de EPg en groen voor de EPr. De treinstellen zijn in 2011 en 2012 in dienst gesteld. In 2014 leverde Stadler Minsk nog zes vijfwagenstellen type EPr. De fabriek in Minsk bouwde verder Kiss-treinstellen voor de Russische spoorwegen, een serie slaaprijtuigen voor de spoorwegen in Azerbeidzjan en recentelijk 23 Metelitsa-trams voor St. Petersburg. In 2016 volgden twee zevendelige Flirt G-treinstellen (de breedspoor-versie van de Flirt 3) voor de intercitydienst, waarover in een volgende aflevering meer.

Estland Estland is, net als Witrusland, een jonge staat die is ontstaan na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie. Het netwerk is gebouwd in Russisch breedspoor van 1520 millimeter en omvat 968 kilometer, waarvan 132 kilometer is geëlektrificeerd met 3000 volt gelijkspanning. Na de onafhankelijkheid van Rusland in 1991 werd op 1 januari 1992 staatsbedrijf AS Eesti Raudtee opgericht, dat de beschikking kreeg * Vervolg op OdR 2018-7.

OP DE RAILS 8-2018

403

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Als gevolg van spoorvernieuwing in de Haagse tramtunnel waren er in de tweede helft van juli omleidingen in het stadscentrum van de lijnen 2, 3, 4 en 6.

Foto boven: Lijn 4 reed vanaf de Prinsegracht door de Jan Hendrikstraat naar de keerlus rond de Grote Kerk. De sporen hier zijn onlangs geschikt gemaakt voor de inzet van de brede RegioCitadis. Foto onder: Op het stadsgedeelte van lijn 3 deden voor het eerst Avenio’s dienst, hier gezien op de Laan van Meerdervoort, omdat op het traject langs de Groenmarkt nog geen RegioCitadis mag rijden; 17 juli 2018.

Foto’s: Maurits van den Toorn.

000