OP DE RAILS 2018-11
IN DIT NUMMER: Goederendienst Nederland Noord-Zuidlijn, een heikel avontuur De grenzeloze Flirt NS en de watersnoodramp Spoorwegen in Israël MAANDBLAD VAN DE NVBS, 86E JAARGANG, NOVEMBER 2018 BLZ. 521-576
CapTrain begon in oktober regelmatig containervervoer naar de Amsterdamse Houtrakpolder, in aansluiting op een veerdienst van TMA naar het Verenigd Koninkrijk. Op 7 oktober 2018 staat locomotief 9802 van Rail Force One met de trein bij de containerterminal HTC. Traxx 186 104 van het Zwitserse BLS Cargo zal de trein vanaf het emplacement AziĂŤweg naar ItaliĂŤ brengen. Foto: Dennis Koster.
Stand per oktober 2018
Goederendienst Nederland Het verminderen van het kolenvervoer en het gebruikelijke wisselen van diverse vervoerscontracten kenmerken het huidige railgoederenvervoer. Er wordt meer vervoer naar China aangekondigd, maar dat is een zaak van lange adem: in de praktijk rijden niet alle aangekondigde treinen. Tijdens de zomermaanden was er meer vervoer vanwege de lage waterstanden.
D
EMIEL DE BLOCK
e halfjaarcijfers van de activiteiten in de Rotterdamse havens, een van de grootste aanjagers van het Nederlandse railgoederenvervoer, laten een daling van 2,2 % zien ten opzichte van 2017. Dat komt vooral door vermindering van natte en droge bulkgoederen als kolen (-12 %) en ruwe olie (-7,6 %). Een iets hoger volume aan containeroverslag van bijna 6 % heeft dat verlies niet kunnen compenseren. Het Havenbedrijf is volop bezig om nieuwe markten aan te boren als de komende jaren de overslag van fossiele brandstoffen nog verder daalt; het zoekt bijvoorbeeld samen met DB Cargo naar mogelijkheden om grote projectladingen en break bulk
540
OP DE RAILS 11-2018
over te slaan, losse grote goederen waarvan het lucratief is om ze per spoor verder te vervoeren. In andere havens vinden dezelfde ontwikkelingen plaats; ook in Amsterdam werden in de periode januari-juni minder fossiele brandstoffen overgeslagen (een kwart minder kolen), maar steeg de containeroverslag met 30 % door nieuwe lijnverbindingen over zee. Het railvervoer profiteert daar echter niet van; dat is als vanouds marginaal of afwezig in de havens rond de hoofdstad. In juni heeft de politiek in samenwerking met de Spoorgoederentafel, het platform waarin betrokken partijen uit het railgoederenvervoer deelnemen, een stimuleringspakket
Binnenkomst van een trein naar Noord in station De Pijp op 27 augustus 2018. De belettering op de stationswand is erg klein uitgevallen. Foto: Maurits van den Toorn.
De Noord-Zuidlijn, een heikel avontuur Op 21 juli 2018 was het eindelijk zover, dertien jaar later dan volgens de eerste ramingen kon de Noord-Zuidlijn feestelijk worden geopend. De dag erna begon de normale dienst. Reizigers kunnen nu in iets meer dan een kwartier onder de stad door reizen van noord naar zuid en een aantal belangrijke knooppunten snel bereiken. Naar Amsterdamse traditie verliep de aanleg niet zonder strubbelingen.
I
CHRIS VONK EN MAURITS VAN DEN TOORN
n de jaren zestig ontstond het plan om in Amsterdam het zogenaamde Stadsspoor aan te leggen. Dat zou een metronet worden dat alle wijken van de stad grotendeels ondergronds met het centrum ging verbinden. Het plan vond een gewillig oor bij de politiek en in 1968 werd het door de gemeenteraad aanvaard, waarbij in een dubbelbesluit werd gekozen voor de aanleg van een Oostlijn en een Noord-Zuidlijn. Gelet op de toenmalige mogelijkheden werd als eerste gekozen voor de aanleg van de Oostlijn. Dit zou de minste technische problemen opleveren en de grote nieuwbouwwijk die op dat moment in de Bijlmermeerpolder werd gebouwd een goede ontsluiting bieden. Omdat de aanleg in een open bouwmethode moest plaats-
546
OP DE RAILS 11-2018
vinden, betekende dit grote bouwputten in de Wibautstraat en in de Nieuwmarktbuurt, met de sloop van veel panden om de aanleg mogelijk te maken. De sloop van de panden in de Nieuwmarktbuurt bleek de achilleshiel van het metroproject. In 1975 leidde deze sloop tot gigantische veldslagen in deze buurt en in één keer verloren de voorstanders van de metro het vertrouwen van de politiek. Het resultaat was dat men het woord ‘metro’ uit het woordenboek schrapte. Onder de in 1978 aangetreden verkeers- en vervoerswethouder Michael van der Vlis viel er niet meer te praten over een nieuwe metrolijn. In zijn tijd werd de Amstelveenlijn aangelegd als sneltramlijn (al had Amstelveen liever een metro gehad). Ook de later aangelegde Ringlijn 50, net als de Amstelveenlijn geschikt voor materieel van 2,65 meter
Treinstel 457 van Arriva is onderweg van Roermond naar Maastricht Randwyck en komt station Maastricht binnen; 2 april 2017. Foto: Raymond Kiès.
De grenzeloze Flirt
In Nederland is de Flirt 3 in korte tijd een vertrouwde verschijning geworden. NS rijdt ermee, net als Arriva, Connexxion en Keolis. In dit deel over de Flirts staan we uitgebreid stil bij de treinstellen die de vervoerders in Nederland inzetten. De treinstellen van Abellio en Keolis die vanuit Duitsland naar Arnhem respectievelijk Hengelo rijden, komen in de volgende aflevering aan bod.
De Flirt 3 bij NS De treindienst Gouda – Alphen aan den Rijn is voortgekomen uit de plannen voor de RijnGouweLijn, de door de provincie Zuid-Holland gepromote lightrail-verbinding van Gouda via Leiden naar Noordwijk en Katwijk. Ondanks de redelijk geslaagde proef tussen maart 2003 en december 2009 met de inzet van zes A32-trams van NS en de Haagse Tramweg Maatschappij tussen Gouda en Alphen aan den Rijn nam de weerstand vooral vanuit Leiden steeds verder toe. In 2012 is daarom besloten het dossier tram-train te sluiten en in plaats daarvan een hoogwaardig busnet uit te werken dat onderdeel zou worden van R-net. Enige uitzondering was de treindienst tussen Alphen aan den Rijn en Gouda (in de wandelgangen afgekort tot TAG), die als eerste treindienst de R-net-status kreeg. De dienst is uitgebreid met de al in de RijnGouweLijn-plannen opgenomen haltes Boskoop Snijdelwijk (december 2017) en Waddinxveen Triangel (februari, oorspronkelijk geprojecteerd als Waddinxveen Coenecoop). 552
(vervolg*)
FRANS BLANKER-HALSTEIN EN RAYMOND KIÈS
OP DE RAILS 11-2018
De provincie Zuid-Holland besteedde de concessie voor de TAG in 2013 openbaar aan. In april 2014 werd bekend gemaakt dat de combinatie NS Reizigers/Abellio Rail NRW de vijftienjarige concessie met ingangsdatum december 2016 gewonnen had, de enige andere inschrijver was Arriva. Voor de dienstuitvoering bestelde Abellio Rail NRW bij Stadler zes tweedelige Flirt 3-treinstellen, waarbij waarschijnlijk werd meegelift op bestaande opties. De treinstellen werden in de Stadler-vestiging in Bussnang (CH) gebouwd. De rijtuigbakken kregen ieder twee deurpartijen aan elke zijde; de machinist moet door het reizigerscompartiment naar zijn cabine. De treinstellen hebben twintig zitplaatsen in de eerste klas en 83 in de tweede. De beschildering in de R-net kleuren rood en grijs was voorgeschreven door de provincie Zuid-Holland. De treinstellen voor de Gouwelijn hebben één aangedreven draaistel. De maximumsnelheid is 140 km/h, een treinstel is 45,70 meter lang. Treinstel 2014 heeft de naam Klaas gekregen, het is vernoemd naar de teammanager van de machinisten die op de Gouwelijn rijden. Het eerste exemplaar, de 2010, arriveerde op 3 december 2015 in ons land. Met de komst van de 2014 en 2015 op 27 juli 2016 was de serie compleet. De nieuwelingen kregen * vervolg op OdR 2018-8.
De ‘badkuipspoorweg’ door de Kruiningerpolder bij laag water. Links woning 30 bij de overweg in de Noordpoolweg te Kruiningen/Yerseke met een groene vlag uit het dakraam als bloksein. Aan beide zijden van de spoorbaan is de aangebrachte geïmproviseerde ‘bekisting’ te zien; 1 juli 1953 Foto: J.Voerman, archief NVBS Railverzamelingen.
NS en de watersnoodramp Vooruitlopend op het artikel ‘65 jaar geleden, de NS in 1953’ in het decembernummer wordt in dit artikel apart aandacht geschonken aan de ramp die zich in de nacht van 31 januari op 1 februari 1953 voltrok. In de jaargang 1953 van Op de Rails doet N.J. van Wijck Jurriaanse uitgebreid verslag van (met name) de exploitatieve gevolgen van de watersnood. Bij de samenstelling van dit artikel is gebruik gemaakt van wat hij toen in Op de Rails publiceerde, dit jaar dus 65 jaar geleden.
A
P.W. VAN DER VLIST
ls gevolg van de overspoeling en doorbraak van dijken door de springvloed en zware noordwesterstorm in de nacht van 31 januari op 1 februari wordt ook een aantal NS-baanvakken gestremd, waaronder de Zeeuwse Lijn, Hoekse Lijn, westelijke Betuwelijn en Breda/Roosendaal – Dordrecht – Rotterdam, resulterend in een ingrijpende wijziging in de exploitatie van de spoorlijnen in Zuidwest-Nederland. Terwijl op de noodlottige zondag 1 februari het overgrote deel van Nederland zich nauwelijks bewust is welke ramp ons land heeft getroffen, heeft in Utrecht de Chef Exploitatie om 8 uur een bespreking belegd met alle betrokken diensten over de te nemen maatregelen. Wetend dat grote hoeveelheden zand nodig zullen zijn voor het herstel van de infrastructuur wordt meteen het zandvervoer op gang gebracht. Uit Maarn vertrekt al om 11.46 de eerste zandtrein, die in Den Haag SS gecombineerd zal worden met een trein uit Zwolle. Uiteindelijk gaan deze zondag vijf zandtreinen met in totaal 136 zandwagens en 34 kolen-
wagens in de richting Maassluis en Dordrecht. De wagenverdeling bij NS krijgt de opdracht om de in Nederland aanwezige zandwagens op te sturen naar de verzamelstations Amersfoort en Utrecht. De extra zandtreinen zouden via de al druk bezette trajecten Utrecht – Rotterdam en Utrecht – ’s-Hertogenbosch kunnen rijden, maar besloten wordt de zandtreinen voor Breda via Arnhem – Nijmegen te laten rijden. Omdat er maar één spoor beschikbaar is, worden de eerste Maarnse zandtreinen vanaf Breda naar Lage Zwaluwe geduwd. Omdat de locomotief niet kan omrijden gaat de terugweg naar Breda over verkeerd spoor. Het Spoorwegbouwbedrijf vergroot de capaciteit van de zanderij Maarn van 225 naar driehonderd ton per uur door het plaatsen van een dragline naast de aanwezige zandgrijper. De spoorcapaciteit in Maarn laat toe dat er per dag maximaal tien beladen zandtreinen kunnen vertrekken. Met ingang van 12 februari wordt er een nachtdienst gesteld ten behoeve van het zand laden, maar nadat er begin maart bij Moerdijk voldoende zand is aangevoerd kan die OP DE RAILS 11-2018
559
Op 28 augustus 2017 arriveerde de eerste elektrische locomotief in Israël. Op 15 oktober 2018 was deze te zien in het eveneens nieuwe depot in Lod. Foto’s bij dit artikel, tenzij anders vermeld: Henry van Amstel.
De periode na 1948
Spoorwegen in Israël (vervolg*) HENRY VAN AMSTEL
Op 14 mei 1948 werd de onafhankelijke staat Israël uitgeroepen. Onmiddellijk volgde een inval door enkele Arabische buurlanden. Na een jaar van strijd en onderhandeling wist Israël zich verzekerd van het grondgebied dat het nu nog altijd in bezit heeft, afgezien van niet erkende annexaties. Egypte maakte zich meester van de Gazastrook en Jordanië nam bezit van de westelijke Jordaanoever, daarmee aantonend dat beide landen zich weinig gelegen lieten aan eventuele Palestijnse belangen. De nieuwe spoorwegmaatschappij erfde een ernstig verwaarloosd en vernield spoorwegnet, dat geen verbinding met Egypte en Libanon meer had. Met Jordanië werd een grondruil afgesproken, waarna de gehele spoorlijn naar Jeruzalem op Israëlisch grondgebied kwam te liggen. Naast herstel van de infrastructuur werd allengs werk gemaakt van een verbinding tussen Tel Aviv en het noorden van Israël, zo kon op 3 november 1954 een nieuw Tel Aviv Centraal worden geopend. Het station kreeg officieel de naam Savidor, naar een Israëlische politicus, maar werd in de volksmond Tel Aviv Noord genoemd. Via een nieuwe ‘kustlijn’ door Herzliya en Netanja werd Tel Aviv aangesloten op een bestaande spoorlijn die, vanuit Haifa gezien, ten zuiden van 564
OP DE RAILS 11-2018
Binjamina naar het binnenland afboog, maar Tel Aviv ver aan de oostzijde passeerde. De tweede verbetering was de hernieuwde aansluiting op het spoorwegnet van het snel groeiende Beersheba in 1956. Afgezien van de aanleg van enkele goederensporen in het noordelijke deel van de Negev ten behoeve van transport van fosfaten en potas naar de haven van Asjdod bleef het hier lange tijd bij. Ten behoeve van dit goederenvervoer werd nog wel in 1982 een kortsluitverbinding tussen Kirjat Gat en Asjdod geopend. Bleef uitbreiding van spoorweginfrastructuur beperkt tot genoemde lijnen, met het oude materieel werd snel schoon schip gemaakt. In 1959 werd van de laatste stoomlocomotief afscheid genomen. Van de laatste rit is een film gemaakt die in het spoorwegmuseum in Haifa te bekijken is. Uit Amerika en Duitsland geïmporteerde diesellocomotieven namen het werk over. In het kader van schadevergoeding, vanwege de Holocaust, arriveerden uit Duitsland een aantal railbussen. Houten rijtuigen uit de mandaatperiode werden vervangen door stalen rijtuigen uit Frankrijk, Duitsland en * vervolg op OdR 2018-8.
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Op 16 oktober vond bij de Museumstoomtram Hoorn-Medemblik (SHM) in samenwerking met de Museum Buurtspoorweg (MBS) de speciale fotodag ‘NS-Locomotieven in dienst bij tramwegen’ plaats, waarbij drie verschillende stoomlocomotieven (NS 7742, NS 8107 en NS 6513) voor verschillende tramcombinaties werden ingezet, met een knipoog naar het verleden. Boven de 8107 te Midwoud Broerdijk met een grotendeels Goois tramstel, onder een werkliedentram, getrokken door de 7742 en 8107, tussen Twisk en Midwoud. Foto’s: Erwin Voorhaar en Hans Scherpenhuizen.
000