odr2019 01

OP DE RAILS

2019-1

IN DIT NUMMER: Bosbouwstoomlocomotieven Oslo: veelzijdig railvervoer Een smalspoorlijntje in Leerdam MAANDBLAD

Op de Rails 2019-01.indb 1

VAN

DE

NVBS,

87E

JAARGANG,

JANUARI

2019

BLZ.

1-48

08-01-19 14:55

Locomotief 10 van de Yosemite Mountain Sugar Pine Railroad met duidelijk zichtbaar aandrijfsysteem. Rijdt in Californië in het Yosemite-Park Foto: Verzameling Remmo Statius Muller.

Bosbouwstoom in Amerika In de tweede helft van de negentiende eeuw was er in Amerika een sterk groeiende vraag naar hout voor onder meer de woningbouw.

Gekapte bomen moesten in zagerijen worden verwerkt. Om die stammen daar te krijgen, werden naast lieren en glijbanen diverse vervoermiddelen ontwikkeld.

I

RUTGER RUEMPOL

n dat kader werden ook speciale locomotieven zoals de Shay, de Climax en de Heisler ontworpen en gebouwd.

Bij deze locomotieven wordt de beweging van de zuiger, die een krukas laat draaien via assen en tandwielen overgebracht naar de drijfwielen.

Dit in tegenstelling tot conventionele stoomlocomotieven waarbij de beweging van de zuiger(stang) rechtstreeks via kruiskop en drijfstangen de drijfwielen in beweging brengt.

De spoorwegen waarover ze reden waren behoorlijk primitief, omdat ze ook regelmatig verlegd moesten worden als weer een gebied totaal ‘gekapt’ was. Bruggen werden gemaakt van gestapelde boomstammen, de zogenaamde trestles. Zo mogelijk reden de treinen op normaal spoor, zodat de wagons, indien nodig, ook op het normale net verder konden.

De Shay locomotief

Ephraim Shay (1836-1916) was een arts, die zich na de Amerikaanse Burgeroorlog in 1864 vestigde als dorpsdokter in een dorpje in Ohio. Het lukte niet om daarmee een goed bestaan op te bouwen. Daarom begon hij gezien zijn interesse in techniek en bosbouw een houtzagerij bij Haring (Michigan).

In de bosbouw worden bomen omgehakt, naar zagerijen getransporteerd en daar verzaagd tot planken. De stammen werden naar rivieren gebracht om in vlotten naar de zagerijen getransporteerd te worden. Heel efficiënt voor de aanvoer van boomstammen en de afvoer van de gezaagde planken lagen die zagerijen aan het water en ook vaak aan het spoorwegnet.

Zoals in de inleiding van dit artikel al vermeld werd, was OP DE RAILS 1-2019

Op de Rails 2019-01.indb 21

21

08-01-19 14:57

In Drammen staat links treinstel BM 71 001 naar de luchthaven en rechts Flirt BM75 114 naar Eidsvoll op 11 juli 2017.

Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Gerrit Nieuwenhuis.

Oslo: veelzijdig railvervoer Oslo, de hoofdstad van Noorwegen, ligt in het uiterste zuiden van dit langgerekte land. Dankzij de honderd kilometer lange Oslofjord is er een directe vaarverbinding met open zee. In het centrum van de stad zijn dan ook havenactiviteiten te zien. Regelmatig komen hier indrukwekkende cruiseschepen aan, die bij het slot Åkershus aanleggen.

De naam Oslo wordt sinds 1925 gebruikt. Voordien heette de stad Christiania, later Kristiania.

D

GERRIT NIEUWENHUIS

e stad kent een interessante verscheidenheid aan railverbindingen, die in dit artikel worden beschreven. In de binnenstad en de omringende stadsdelen verzorgt de tram het openbaar vervoer. Oslo heeft zes tramlijnen, waarvan twee oorspronkelijk interlokale trams waren. Het tramnet wordt aangevuld met vijf metrolijnen die de stadsdelen verder van het centrum bedienen. Ook de metrolijnen ten westen van het centrum waren oorspronkelijk interlokale tramlijnen. Rond de stad verzorgen de Noorse spoorwegen (NSB) de verbindingen met omliggende steden.

Door de ligging van de meeste steden was er lange tijd geen behoefte om nieuwe transportverbindingen over land te bouwen. Bovendien werkten het landschap en het klimaat niet mee aan de ontwikkeling van landverbindingen. Pas op

1 september 1854 werd de eerste spoorlijn geopend tussen Oslo en Eidsvoll, ten noorden van de stad Oslo. Veel spoorlijnen werden in de negentiende eeuw als smalspoorlijn geopend. Ook nu is het aantal spoorlijnen in Noorwegen beperkt en omvat het enkele lange afstandsverbindingen met slechts een paar keer per dag een trein. Alleen rond Oslo is een netwerk ontstaan met een frequente treindienst.

Alle diensten in het reizigersvervoer worden geëxploiteerd door Norges Statsbaner (NSB). Voor enkele lijnen heeft de politiek overwogen om via aanbestedingen ook andere spoorwegondernemingen toe te laten. Slechts voor één spoorlijn, namelijk van Oslo naar Gjøvik, heeft een aanbesteding plaatsgevonden, die door de NSB werd gewonnen.

Voor de exploitatie van deze lijn heeft NSB een dochteronderneming opgericht met de naam NSB Gjøvikbanen.

OP DE RAILS 1-2019

Op de Rails 2019-01.indb 29

29

08-01-19 14:57

Beladen met hout van wagens op de losweg in Leerdam, ca 1905.

Prentbriefkaart, collectie SNR.

Een smalspoorlijntje in Leerdam Vele jaren geleden verwierf ik een ansicht van de Spoorstraat in Leerdam, gemaakt rond 1900. We zien huizen, een brug met stevige leuningen, een geplaveide straat en rechts een smalspoorlijn. Aan wie behoorde die lijn en welk doel diende ze? Het waren open vragen waarop ik lang geen antwoord had. Zoeken in de digitale krantendatabase Delpher van de Koninklijke Bibliotheek met de steekwoorden ‘smalspoorlijn’, ‘Leerdam’ en tal van varianten daarop, leverden niets op en ook Google bracht me niet verder. Dat kantelde door een advertentie op Marktplaats.

L

GERARD DE GRAAF

eerdam is een kleine stad gelegen aan de rivier de Linge. De plaats was oorspronkelijk een Heerlijkheid van de Heren van der Lede, waaraan de naam ook is ontleend. Nog altijd bestaat in Leerdam het Recht van ter Leede, de weg naar Leerbroek. Bekende producten uit Leerdam zijn kaas en glas. De glasfabriek, bekend als Royal Leerdam, is nog altijd één van de grotere werkgevers in de stad. Vanwege de aanvoer van zand voor de glasproductie is de glasfabriek aan de rivier de Linge gelegen. Hier bevond zich tot in de jaren tachtig van de vorige eeuw ook een grote houtzagerij van de firma Varsseveld. Een mevrouw bood een luchtfoto te koop aan van een Leerdamse houtza-

gerij. Zou dat het zijn? De foto was al verkocht, maar ik kon nog vragen stellen. Ze had lang in Leerdam gewoond en was aan het opruimen. De luchtfoto liet het complex zien van de Leerdamse firma N.V. Houthandel v/h Varsseveld en Co.

Een houthandel in Leerdam

Rond Leerdam stonden ooit twaalf houten watermolens.

Die moesten onderhouden worden en daartoe vestigden zich in 1782 Frederik van Varsseveld en zijn vrouw Anna Geertrui Schalij. Het huwelijk bleef kinderloos en een neef van Anna nam het bedrijf over. Deze neef, C.J. Schalij, deed dat met zijn compagnon W. Grijns. Het was een onderneOP DE RAILS 1-2019

Op de Rails 2019-01.indb 39

39

08-01-19 14:58

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Al decennialang kruisen op de lijn Zutphen – Winterswijk reizigerstreinen in station Lichtenvoorde-Groenlo. Op een morgen in oktober 1970 staan links een NS DE1 + DE2 naar Apeldoorn (men reed in die tijd nog tot Apeldoorn) en rechts een DE1 naar Winterswijk. De ruim veertig jaar later op hetzelfde punt gemaakte foto toont een totaal veranderde situatie. Het stationsgebouw en de klassieke beveiliging zijn verdwenen en er zijn hoge perrons. De treindienst wordt nu verzorgd door Arriva. Op 18 april 2013 staat links Spurt 367 als trein 30827 naar Winterswijk, rechts vertrekt Spurt 372 als trein 30842 naar Zutphen.

Foto’s: Evert Heusinkveld.

000

Op de Rails 2019-01.indb 48

08-01-19 14:58