Odr2019-06

OP DE RAILS

2019-6

IN DIT NUMMER: Enquête over het spoorwegnet De Sprinter Nieuwe Generatie Keulen, stad met twee tramnetten De garagehouder en de tram MAANDBLAD

Op de Rails 2019-06.indb 1

VAN

DE

NVBS,

87E

JAARGANG,

JUNI

2019

BLZ.

257-308

05-06-19 17:17

Tijdens een NVBSexcursie op 1 april 1932 fotografeert Lodewijk Derens locomotief NS 946 (Beyer Peacock & Co, 1878) bij haar laatste revisie, in de grote hal van de Centrale Werkplaats in Zwolle. Ten tijde van de enquête was deze nog tamelijk nieuw. In 1935 wordt zij buiten dienst gesteld.

Verzameling SNR.

Enquête 1881/1882: Voldoet het spoorwegnet aan de behoefte?

Met een enquête kan de Tweede Kamer een kwestie onderzoeken, waarbij deskundigen onder ede worden gehoord. Op spoorgebied was de Fyra-enquête in 2015 de meest recente; de allereerste in 1881 en 1882 ging vooral over de vraag of het spoorwegnet voldoende functioneerde, met lijnen zonder een bewuste planologische spreiding over heel Nederland.

O

ROELOF HAMOEN

ntwikkelingen in Duitsland vormden de belangrijkste aanleiding voor de enquête. Daar werden de eigen zeehavens, vooral Hamburg en Bremen, na 1870 met lage spoortarieven bevoordeeld ten koste van Amsterdam en Rotterdam. België hanteerde dezelfde aanpak met de haven van Antwerpen. De voordelige ‘transitotarieven’ voor Nederlandse spoorwegbedrijven schafte het Duitse Rijk in 1881 eenzijdig af. Een forse afname van het vervoer dreigde, met de bijbehorende vermindering van de inkomsten.

De Tweede Kamer maakte zich hierover grote zorgen. Een parlementaire enquête zou duidelijk moeten maken welke maatregelen een ‘vermindering van de welvaart’ konden voorkomen.

In de memorie van toelichting op het initiatiefvoorstel tot het houden van een enquête omtrent de spoorwegexploitatie in Nederland werd dan ook de vraag gesteld: ‘Hoedanig moet de exploitatie van de Nederlandsche spoorwegen zijn ingericht, opdat deze zoveel mogelijk kan voldoen aan de behoeften van het verkeer.’ In de Tweede Kamer werd het voorstel met bijna algemene stemmen aangenomen.

De zeven leden tellende enquêtecommissie onder leiding van de initiatiefnemer, het liberale Kamerlid en oud-minister J.P.R. Tak van Poortvliet, werd op 28 juni 1881 in de Tweede Kamer geïnstalleerd.

De commissie moest zich onder meer buigen over de OP DE RAILS 6-2019

Op de Rails 2019-06.indb 279

279

05-06-19 17:18

De Sprinter Nieuwe Generatie in dienst op het eerste traject, de treinserie 6300 tussen Den Haag C en Haarlem. Stel 2318 rijdt als trein 6345 bij Lisse op 20 januari 2019.

Foto: Rogier Peeters.

De Sprinter Nieuwe Generatie Eind 2014 tekende NS de order voor een serie treinstellen die met name het uit de jaren zeventig stammende Sprintermaterieel moet opvolgen.

Bijna vier jaar later reden de eerste exemplaren Sprinter Nieuwe Generatie (SNG). Het is bezig aan een opmars, waarbij het ook op baanvakken verschijnt waar zelden een Sprinter reed.

I

EMIEL DE BLOCK

n oktober 2014 bleek dat de Spaanse materieelbouwer Construcciones y Auxiliar de Ferrocarriles (CAF) het beste bod had neergelegd en daarmee Alstom aftroefde, dat ook in de race was voor nieuw Sprintermaterieel bij de eind 2013 uitgebrachte aanbesteding. CAF ging voor bijna 500 miljoen euro 118 treinstellen bouwen, met een optie op een vervolgorder. Die optie werd eind 2018 gelicht en bestaat uit 88 stuks die eind 2022 geheel geleverd moeten zijn. De in totaal 706 rijtuigbakken SNG zijn dan goed voor ruim 35.000 zit- en ruim 27.000 staanplaatsen.

Aan het materieel werd onder andere de eis gesteld dat het snel moet kunnen aanzetten en afremmen, energiezuinig en duurzaam is en toegankelijk voor mensen met een beperking. Bovendien moet voldaan worden aan de eisen van sociale veiligheid, zoals een gevoel van veiligheid aan boord voor reizigers en personeel en toezicht met een camerasysteem. CAF bood een treinstel aan op basis van het bestaande ontwerp van het ‘Civity’-platform met modulair opgezette rijtuigbakken die gemakkelijk aan de eisen van opdrachtgevers aangepast kunnen worden.

Na aankomst van het eerste treinstel in Nederland in september 2017 konden de proefritten voor het proces van toelating beginnen, dat geheel door CAF verzorgd werd. De

eerste inzet in de normale dienst vond plaats in november 2018 als proefbedrijf en met ingang van de dienstregeling 2019 formeel.

Sprinter LightTrain

Aan het eind van de jaren negentig deed zich op materieelgebied een aantal ontwikkelingen voor. NS moest binnen een aantal jaren een opvolger zien te vinden voor het materieel ‘64, waarvan de eerst gebouwde stellen binnen een jaar of tien het eind van de levensduur zouden bereiken en die met een extra hoofd- en interieurrevisie rijdend werden gehouden. Het ging in eerste instantie om de 31 vierwagenstellen plan T, waarvan de 501 uit 1961 stamde en de vervolgserie in 1964 en 1965 op de baan kwam. De aansluitend daarop gebouwde 246 stellen plan V (in dertien deelseries gebouwd tussen 1966 en 1977) zouden eveneens vervangen moeten worden. NS bestelde in juli 2005 een protoserie stoptreinstellen ter vervanging van plan T en plan V bij het consortium ‘NS Sprinter LighTTrain’, bestaande uit Bombardier en Siemens. Het ging om achttien vierdelige en zeventien zesdelige treinstellen.

In twee latere tranches volgden 48 viertjes en 48 zesjes. De in totaal 131 stellen zijn tussen 2008 en 2012 geleverd in een overwegend witte kleur met blauwe horizontale banen OP DE RAILS 6-2019

Op de Rails 2019-06.indb 285

285

05-06-19 17:18

Een koppelstel lagevloertrams van het type K4500 passeert op de Deutzer Brücke de splitsing tussen lijn 7 naar Zündorf en de lijnen 1 en 9 naar Bensberg en Königsforst; 12 juli 2018.

Foto: Maurits van den Toorn.

Keulen, stad met twee tramnetten Weinig steden kunnen zich de luxe van twee praktisch van elkaar gescheiden tramnetten permitteren. Keulen is er groot genoeg voor: vroeger waren er een stadsnet en een interlokaal net, tegenwoordig een hogevloer- en een lagevloernet. Een steeds groter deel van beide netten verdwijnt onder de grond, een proces dat niet zonder slag of stoot verloopt.

K

MAURITS VAN DEN TOORN

eulen is met ruim een miljoen inwoners in omvang de vierde stad van Duitsland en de grootste stad van Nordrhein-Westfalen. De agglomeratie heeft zo’n 2,5 miljoen inwoners, die hun brood grotendeels verdienen in de industrie (in Niehl in het noorden van de stad staat een grote Fordfabriek) en de dienstverlenende sector.

De stad is ontstaan als een Romeinse vestiging, de Colonia Claudia Ara Agrippinensium, waarmee meteen de herkomst van de naam is verklaard. De ‘kolonie’ ontwikkelde zich in de Middeleeuwen tot de grootste Duitstalige stad en slaagde er als een van de weinige Duitse steden in om de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) ongeschonden door te komen. Na de val van Napoleon werd Keulen begin negen292

tiende eeuw onderdeel van het koninkrijk Pruisen en vertoonde een snelle groei. De schrijfwijze was in die periode overigens enige tijd Cöln, maar in 1919 bepaalde de toenmalige burgemeester, een zekere Konrad Adenauer, dat het voortaan Köln moest zijn.

Door de groei van de stad ontstond behoefte aan een vorm van openbaar vervoer. Grappig genoeg gingen de eerste paardentrams op 20 mei 1877 rijden tussen Deutz en Kalk, toen allebei nog zelfstandige gemeenten op de rechteroever van de Rijn. Pas in 1879 verscheen de eerste paardentram – van een ander bedrijf – in het eigenlijke Keulen op de linkeroever. Mede als gevolg van de snelle stadsuitbreiding door het opslokken van vele buurgemeenten kwamen er

OP DE RAILS 6-2019

Op de Rails 2019-06.indb 292

05-06-19 17:19

Drie van de zes door de RTM afgedankte paardentramrijtuigen met links Hendrik Hemelman. Hij is juist begonnen met de verbouwing tot driedelig motortramstel: het middelste rijtuig mist al minstens één balkonscherm. De foto moet daarom in 1915 zijn gemaakt.

Foto: collectie Lida Wevers-Hemelman.

De garagehouder, de tram en de steenfabriek Recentelijk zijn over de Groenlosche Tram nieuwe feiten en foto’s aan het licht gekomen via archieven, een kleindochter van de werkmeester en oude krantenartikelen. Daaruit blijkt dat garagehouder Hendrik Hemelman de motortrams (ver)bouwde. Hij leverde ook een locomotief van een geheel eigen ontwerp aan de plaatselijke steenfabriek.

HENK KOLKMAN

I

n 1878 opende de Hollandsche IJzeren SpoorwegMaatschappij (HSM) de spoorlijn ZutphenWinterswijk. Het station Lichtenvoorde-Groenlo lag bij Lievelde, op vier kilometer afstand van Groenlo. Daarom werd de Stoomtramweg-Maatschappij Lichtenvoorde-Groenlo (LG) opgericht. De kleine LG exploiteerde de normaalsporige tramlijn niet zelf. Vanaf 1883 verzorgde de HSM de tramdienst met twee personenrijtuigen en een kleine stoomlocomotief. In het ene

rijtuig konden veertig derde klas passagiers plaats nemen.

Het andere rijtuig had een kleine bagageafdeling en twintig plaatsen voor tweede klas passagiers. In 1909 werd dagelijks acht keer heen en weer gereden, volgens de dienstregeling in tabel 1.

De op het eerste gezicht willekeurige tijden hadden te maken met de dienstregeling van de treinen. Zo bood de eerste tram aansluiting op een trein uit Winterswijk die

Tabel 1 Groenlo vertrek

05.50

07.45

09.55

11.59

13.53

15.45

18.20

21.35

Lichtenvoorde-Groenlo aankomst

06.05

08.00

10.10

12.14

14.08

16.00

18.35

21.50

Lichtenvoorde-Groenlo vertrek

06.17

08.12

11.22

12.29

14.20

16.50

18.50

22.05

Groenlo aankomst

06.32

08.27

11.37

12.44

14.35

17.05

19.05

22.20

296

OP DE RAILS 6-2019

Op de Rails 2019-06.indb 296

05-06-19 17:19

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Op een ansichtkaart uit Soerabaja zien we motorwagen 19 van de in 1923 geopende stadstram onder het spoorviaduct in de SociĂŤteitstraat bij Pasar Besar; het is ongeveer 1929. Op de onderste foto bevinden we ons op wat inmiddels de Jalan Pahlawan in Surabaya is, terwijl PTKAI CC 206 1389 met de Jayabaya-express tussen Surabaya Gubeng en Semarang passeert; 1 april 2019. Negentig jaar later hangen de planken die eertijds de bovenleiding van het viaduct moesten houden er nog steeds, compleet met de isolatoren.

Foto: Gerard de Graaf.

000

Op de Rails 2019-06.indb 308

05-06-19 17:19