OP DE RAILS 2019-8
IN DIT NUMMER: Henegouwse herinneringen Van optische telegraaf tot ERTMS U-Bahn en S-Bahn in München MAANDBLAD VAN DE NVBS, 87E JAARGANG, AUGUSTUS 2019 BLZ. 357-408
S-motorwagen 9051 tussen Mariemont en Morlanwelz bij het tunneltje onder spoorlijn 112 (La Louvière – Marchienneau-Pont) en de daaraan parallel lopende tramlijn 80, waarvan lijn 30 zojuist is afgetakt; mei 1980. Foto’s en tekeningen bij dit artikel tenzij anders vermeld: Tim Boric.
Henegouwse herinneringen In de Belgische provincie Henegouwen bestond nog lange tijd een uitgebreid klassiek buurttramnet. Met een groepje jonge tramvrienden maakten wij daarmee kennis vanaf de vroege jaren zeventig, in een gehuurde auto of per trein. Die bezoeken waren voor ons, in een tijd zonder internet en jaarboeken, vooral ontdekkingsreizen. Ze lieten indrukken achter uit, zo leek het, een andere wereld en een andere tijd.
W
TIM BORIC
at maakte de Belgische buurtspoorwegen zo fascinerend? Je kunt haast spreken van een virus dat vatbare mensen te pakken neemt en nooit meer weggaat. Zoiets begint vaak terloops, in mijn geval met een paar reisjes rond 1970, op de achterbank van mijn vaders auto en in een toerbus op schoolreis. Er was nog geen snelweg naar Antwerpen. Voorbij de grens in Wuustwezel bleef het landschap gelijk maar veranderden toch bepaalde dingen. Zo liep er ineens een smalsporige trambaan langs de weg – in staat van afbraak, dat wel. Bij nadering van Brasschaat lag dubbelspoor waarvan één spoor in slalom om een paar oude bomen ging. Dit beeld, voorbijkomend in een flits, legde misschien de kiem van de buurtspoorinfectie. De symboliek 376 O P
DE RAILS 8-2019
van het tafereel drong pas later tot me door: dit was een illustratie van het verschil in de aard van spoor- en tramwegen. De tram voegt zich naar het landschap en naar de steden waar hij doorheen rijdt. Bij het spoor daarentegen komt het niet op om te wijken voor een dikke boom of een huis: het trekt een rechte lijn en schept zijn eigen wereld. Een zekere L. Ryckeboer schreef treffend over dit onderscheid in het Bevattelijk en Belgisch Treinboek, een amusant werkje uit 1946 dat eindigt met een hoofdstuk over de buurtspoorwegen. ‘De buurtspoorweg is de epigoon van de spoorweg. Men gaat vertrouwelijker met hem om, met zijn kaartjes en met de leden van zijn personeel. (…) De buurtspoorweg heeft er nooit aan gedacht, het landschap te schenden; hij is noch koppig noch moedwillig en hij is niet
De seinzaal van de VL-post Utrecht op de dag van de officiële ingebruikname, 4 juni 2015. In het najaar van 2019 zullen de werkplekken van de VL-post Amersfoort naar Utrecht overkomen. Foto: Stefan Verkerk voor ProRail.
Deel vier 180 jaar spoorwegen in Nederland
Van optische telegraaf tot ERTMS KEES VAN DE MEENE, RENÉ JONGERIUS, ROEF ANKERSMIT
A
l voor WO II werd een voorzichtig begin gemaakt met het gebruik van lichtseinen. Het eerste lichtsein werd in 1923 geplaatst bij Blerick. Daarna volgden nog enkele toepassingen in de beveiliging van stations en bruggen. In 1939 kwam er bij Den Haag automatische blokstelsel met lichtseinen. Bij deze toepassingen werden feitelijk de oude nachtseinen nagebootst. Na WO II werd een geheel nieuw stelsel ingevoerd, het Lichtseinstelsel 1946. Het onderscheid tussen voorseinen en hoofdseinen verviel. Ieder lichtsein was tevens voorsein van het volgende lichtsein. Alleen bij lange blokken waren er afzonderlijke voorseinen, herkenbaar aan het vierkant afgesneden achtergrondscherm. Er waren hoge seinen met een of drie lichten, ieder met hun eigen achtergrondscherm. Vandaar de benaming ‘driehoogtestelsel’. Daarnaast waren er lage seinen (‘dwergseinen’)
(vervolg*)
met één licht. Ieder licht kon (met een kleurenwisselaar) drie kleuren tonen. Een hoog sein met een licht kon rood (stop), geel (het volgende sein toont stop) en groen (volle toegelaten snelheid) tonen. Seinen met drie lichten konden snelheidsaanduidingen geven: hoge snelheid, midden snelheid, lage snelheid. Dit gebeurde met combinaties van groene en witte lichten. Zo betekende groen-wit-groen: hoge snelheid verminderen tot lage snelheid. Al die combinaties van wit en groen konden door elkaar worden gehaald. Dit leidde in 1955 tot het ongeval bij ‘t Harde. Een studiecommissie van NS was al voor dat ongeval tot de conclusie gekomen dat het de voorkeur verdiende snelheidsinformatie te geven met lichtcijfers. Zo kwam het tot het Lichtseinstelsel 1955, dat met enige wijzigin* Vervolg op OdR 2019-7. O P D E R A I L S 8 - 2 0 1 9 385
Een van de nieuwe metrostellen van het type C2 rijdt op lijn U6 en nadert station Fröttmaning. Dit was toen het enige traject waarop dit materieel was toegelaten; 20 juli 2016. Foto: Frederik Buchleitner.
U-Bahn en S-Bahn in München De Beierse hoofdstad München geldt als de economische hoofdstad van Duitsland, economische groei en welvaart liggen er duidelijk boven het gemiddelde in de Bondsrepubliek. De grote aantrekkingskracht van stad en regio leidde tot een aanhoudend sterke groei van de bevolking. De Olympische Spelen van 1972 gaven de aanzet tot een snelle realisatie van zowel een metro als een S-Bahn. Het totale netwerk is nu 530 kilometer lang en heeft dagelijks meer dan 650.000 reizigers.
T
FRANS BLANKER-HALSTEIN EN MAURITS VAN DEN TOORN
oen de U-Bahn in München in oktober 1971 ging rijden, waren de eerste plannen voor een ondergrondse bijna driekwart eeuw oud. Al in 1905 werd er gedacht aan een ondergrondse oost-westverbinding tussen het Hauptbahnhof en het Ostbahnhof. Dat dat geen verkeerd idee was zien we aan de huidige S-Bahn op dit tracé. De achtereenvolgende plannen verdwenen in de la, eerst door de Eerste Wereldoorlog, daarna door de chaos en inflatie in de jaren twintig. Ten tijde van het nationaalsocialistische bewind kreeg München als Hauptstadt der Bewegung (de NSDAP was hier opgericht) een voorkeurspositie waardoor er meer mogelijk was. In 1928 verscheen een studie waarin werd voorgesteld
om het Hauptbahnhof in westelijke richting te verplaatsen, waardoor ruimte voor stadsontwikkeling zou worden gecreëerd. Voor het langeafstandsverkeer zou een tunnel naar het stadscentrum en verder naar het Ostbahnhof worden aangelegd, feitelijk een voorloper van de huidige S-Bahn-tunnel. In 1937 valt onder het nationaalsocialistische bewind voor het eerst de term S-Bahn. Een door de Deutsche Reichsbahn te exploiteren S-Bahn zou, naar analogie van de netten in Berlijn en Hamburg, met tunneltrajecten onder de binnenstad de Vorortbahnen met elkaar verbinden. Voor dat net werden driewagenstellen ontworpen die sterk leken op de Hamburgse gelijkstroomstellen van de latere Baureihe 471, maar dan met bovenleiding in plaats van derde rail. O P D E R A I L S 8 - 2 0 1 9 393
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Zomer in de stad met uiteenlopende zomerverschijnselen. Zo langzamerhand is het aantal terrasjes in Amsterdam bijna onbegrensd. Ze bieden toeristen en andere passanten de mogelijkheid om comfortabel toe te kijken hoe anderen moeten werken, aan het nathouden van de bruggen bijvoorbeeld om te voorkomen dat die in de hitte te veel uitzetten en na opening niet meer dicht kunnen. Admiraal De Ruijterweg (boven) en Overtoomse Sluis, 24 juni 2019. Foto’s: Frans Boom.
000