OP DE RAILS
2019-10
IN DIT NUMMER: Naarden-Bussum, van halte tot halte
Nummering stroomlijnmaterieel De Bentheimer Eisenbahn Trams in en om Berlijn in 1967 MAANDBLAD VAN DE NVBS, 87E JAARGANG, OKTOBER 2019 BLZ. 457-508
Op de Rails 2019-10.indb 1
02-10-19 15:47
Laatste dag van inzet van diesellocomotieven serie 2400 in de buurtgoederentrein van Amersfoort naar Naarden-Bussum. De locomotieven 2411 en 2456 duwen de lege wagens van Bensdorp op spoor 5 tot over de overweg Comeniuslaan om daarna de VAMwagens in Crailoo op te halen; 26 mei 1989. De 2411 is voor de gelegenheid door een lokale hobbyist voorzien van traantjes. Foto: Martijn de Vries.
H
Naarden-Bussum, van halte tot halte In de negentiende eeuw was Bussum een arm boerendorp met zo’n 1200 inwoners. Toen op 10 juli 1874 door de Hollandsche IJzeren Spoorweg Maatschappij (HIJSM) de Oosterspoorlijn werd geopend tussen Amsterdam en Amersfoort kreeg Bussum een station, samen met Naarden. De halte was midden in het open veld gelegen, een eindje van de Naardense vesting en de Bussumse dorpskern vandaan. MARTIJN DE VRIES
et gemeentebestuur van Bussum zag het nut van de nieuwe verbinding niet in en de bevolking vond de vuurspuwende stoomlocomotieven en slecht bewaakte overgangen maar gevaarlijk. De spoorwegdirectie van de HIJSM kon het gemeentebestuur dan ook slechts met grote moeite overtuigen om een weg aan te leggen naar het station, iets waar de gemeente met tegenzin een forse lening voor moest afsluiten. In de jaren daarna is er veel veranderd. De in 1878 opgerichte Bussumse ‘Verfraaiingsvereniging’ zette zich in voor het verbeteren van de wegen rond het station en het vergroten van het aantal treinen dat op het station stopte; in die tijd vijf per richting per dag. In 1883 werd de Stoomtram Bussum – Huizen in gebruik genomen waarmee het station werd aangesloten op het net van wat uiteindelijk de Gooise Tramweg-Maatschappij zou worden. In de jaren daarna
ontstond bovendien de trend dat Amsterdammers die het zich konden veroorloven buiten de stad gingen wonen om daarvandaan met de trein naar het werk in de stad te reizen. Daarbij gold dat, hoe hoger de functie in het bedrijf, hoe verder weg men zich van Amsterdam vestigde, want dat gaf aanzien. Productiemedewerkers woonden bijvoorbeeld in Weesp, afdelingschefs in Bussum of Hilversum, terwijl de directeur in Baarn woonde. De forens was geboren en station Naarden-Bussum zou vanaf 1890 snel uitgroeien tot een druk forensenstation. Naarden-Bussum had een standaard HIJSM-stationsgebouw van hetzelfde type als het voormalige stationsgebouw van Hilversum, maar dan kleiner. Tussen 1900 en 1910 groeide Bussum flink en werden nieuwe woonwijken rondom het station gebouwd. De stroom reizigers groeide zo snel OP DE RAILS 10-2019
Op de Rails 2019-10.indb 477
477
02-10-19 15:48
Op 7 juli 2019, de eerste dag van de officiële dienstregeling, is Lint VT113 vertrokken van de halte Quendorf en rijdt langs het voormalige stationsgebouw richting Bad Bentheim. Foto: Marcel Timmer.
Weer reizigerstreinen op de Bentheimer Eisenbahn Sinds zondag 7 juli is het weer mogelijk per reguliere trein van het grensstation Bad Bentheim naar de Duitse steden Nordhorn en Neuenhaus te reizen, voor het eerst in 45 jaar. De in Nederland vooral van het goederenvervoer bekende Bentheimer Eisenbahn zorgt voor de uitvoering van de nieuwe reizigersdienst. PAUL VAN DEN BOORN EN DICK GEUSEBROEK 1
D
ie Grafschaft am Zug’2. Zo luidde de kop op de openingspagina van de juni-infokrant van de Bentheimer Eisenbahn (BE). De krant is geheel gewijd aan de start op 7 juli van de nieuwe treindienst tussen de drie belangrijkste steden van de Landkreis Grafschaft Bentheim: Bad Bentheim (15.000 inwoners), Nordhorn (53.000 inwoners) en Neuenhaus (10.000 inwoners). Het was voor ‘het graafschap’ een bijzondere gebeur-
tenis. Na 45 jaar werd Nordhorn als laatste Duitse Kreisstadt met meer dan 50.000 inwoners weer per reizigerstrein bereikbaar. De uurdienst die nu wordt aangeboden is het resultaat van een lang lobby-proces van het aan Overijssel Met dank aan Evert Heusinkveld. Letterlijk: ‘Het graafschap [is] aan de trein’, maar je kunt er ook in lezen: ‘Het graafschap is aan zet.’
1
2
OP DE RAILS 10-2019
Op de Rails 2019-10.indb 481
481
02-10-19 15:48
Stroomlijnmaterieel in Alkmaar op 15 januari 1961. Van links naar rechts de treinstellen 761, 809, 652 en 738. Foto: L.J.P. Albers.
E
Deel vijf 180 jaar spoorwegen in Nederland
De (ver)nummering van het stroomlijnmaterieel (vervolg*) P.W. VAN DER VLIST, J. M. TEN BROEK
lk voordeel heeft een nadeel: men kwam er in de loop der jaren achter dat het vasthouden aan het ‘A-bakprincipe’ ook in veel administratie kan resulteren. Als voorbeeld het volgende. Bij de viertjes mat ’46 was als gevolg van aanrijdingen een aantal rijtuigen uit het materieelpark afgevoerd. Het gaat op deze plaats te ver om alle bakwisselingen bij dit materieel te beschrijven (daar is in de in de inleiding bedoelde publicaties het nodige over terug te vinden), maar in 1955 bleef de B 667 over. Als het nummerprincipe van ‘de eersteklasbak bepaalt’ (formeel gesproken is pas vanaf 1956 sprake van de eerste klas) zou zijn volgehouden, zouden bij het doorschuiven van de B (later A) 667 naar een vierwagenstel de andere drie rijtuigen van dat treinstel ook in 667 moeten worden vernummerd. Vervolgens zou een ander eersteklasrijtuig over zijn, dat bij doorschuiven opnieuw in een vernummering van drie rijtuigen zou resulteren. Besloten werd daarom eenmalig van het principe af te wijken en de B 667 te vernummeren: het rijtuig werd opgenomen in de 704. Van dit treinstel was het B-rijtuig op 20 december 1955 bij een ontsporing en botsing met de stationskap in Den Haag ernstig bescha-
digd geraakt. Het treinstelnummer bleef nu 704. Ook later, bij het modernere materieel, is de nummering van de A-bak wel eens aangepast aan het treinstelnummer in plaats van andersom. Als voorbeeld het al genoemde treinstel 4044: als gevolg van op 13 mei 2002 opgelopen ernstige brandschade was de AB 4044 afgevoerd en in november 2003 naar de sloper gebracht. Nadat de kopbakken van de 4007 eind mei 2004 ook naar de sloper waren gebracht, bleef de AB 4007 over. Met gebruikmaking van het interieur van een eersteklasrijtuig type ICR en de kopwanden van de oorspronkelijke AB 4044 werd de AB 4007 aangepast en kon de 4044 met dit rijtuig op 5 juli 2005 weer in dienst komen. Deze bak was uitverkoren omdat de 4007 als enige treinstel van het type ICM-0 op SIGdraaistellen was geplaatst, die ook onder ICM-1 zijn toegepast. Een belangrijk aspect voor de vernummering van de AB-bak in plaats van de kopbakken was het feit dat de serie 4001-4007 niet meer bestond en er met het strikt volgen van het ‘eersteklasbakprincipe’ een ‘los’ treinstel 4007 zou zijn
* Vervolg op OdR 2019-9. OP DE RAILS 10-2019
Op de Rails 2019-10.indb 489
489
02-10-19 15:48
Frankfurt Oder, Bahnhofsplatz met Wismartram 56 op de korte stationslijn 1; 14 juni 1967. Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.
Trams in en om Berlijn in 1967 In OdR 2019-5 heb ik verslag uitgebracht van mijn eerste bezoek aan de DDR-trams in 1967. Het betrof slechts een week, waarvan al vier dagen waren verstreken. Voor de resterende dagen had ik Berlijn als standplaats gekozen, omdat – in tegenstelling tot de meeste andere steden in de DDR – hier nog steeds drastisch werd gesneden in het tramnet. MAURITS VAN WITSEN
I
n de avond van 13 juni was ik laat aangekomen in Oost-Berlijn, waar ik zowaar een pension in de binnenstad had kunnen reserveren. Dat was iets bijzonders omdat de kapitalistische westerlingen als regel werden ondergebracht in dure hotels. Dit pension was ook een goed uitgangspunt voor het bezoeken van de tramnetten ten oosten van Berlijn. De volgende ochtend vertrok ik om 7.24 uur met een van de weinige doorgaande treinen vanuit het Ostbahnhof naar Frankfurt/Oder. Meestal moest per S-Bahn naar Erkner worden gereisd, met een overstap aldaar. Frankfurt beschikte over een bescheiden tramnet, bestaande uit een hoofdlijn vanuit de Lebuser Vorstadt die zich in de westelijke binnenstad vertakte als lijn 2 naar Westkreuz en lijn 3 naar Beresinchen, terwijl een U-vormige korte lijn 1 het station met de binnenstad en de Oder Allee verbond. 498
Het tramnet werd voornamelijk bereden door fraaie vooroorlogse tweeassers uit 1927-1929, gebouwd door Wismar, spaarzaam aangevuld door enkele naoorlogse Gothawagens. Het net verkeerde in een redelijke staat; het was goed getraceerd, terwijl alleen in de buitenwijken enkele gedeelten enkelsporig waren. Ondanks de amputatie van de lijn naar het inmiddels Poolse stadsdeel ten oosten van de Oder, vervulde de tram hier toch nog een essentiële rol.
Drie geïsoleerde tramlijnen
De S-Bahn naar Erkner werd (en wordt trouwens nog steeds) op de stations Friedrichshagen en Rahnsdorf gevoed door twee geïsoleerde tramlijnen uit Rüdersdorf, respectievelijk Woltersdorf, terwijl de S-Bahn naar Strausberg daar ook door een tramlijn werd gevoed afkomstig uit het plaatsje Strausberg zelf. Deze gebieden behoorden niet tot
OP DE RAILS 10-2019
Op de Rails 2019-10.indb 498
02-10-19 15:48
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Metamorfose van de Hoekse lijn, van trein naar metro. Boven passeert Plan V 876 van het Spoorwegmuseum de draaibrug over de haven van Maassluis – stroomloos, zoals de treinen hier tot hun laatste dag (31 maart 2017) hebben gedaan. De foto is gemaakt op de afscheidsdag met oud materieel, 26 maart 2017. Bij de verbouwing van de lijn zijn de beweegbare bruggen in Maassluis en Vlaardingen gereviseerd en van bovenleiding voorzien. Op de onderste foto metrostel 5702 van de RET tijdens het proefbedrijf op 12 september 2019. Foto’s: Tim Boric.
000
Op de Rails 2019-10.indb 508
02-10-19 15:48