OP DE RAILS
2019-12
IN DIT NUMMER: 65 jaar geleden: de NS in 1954
Het jubileum NS-150 De wereldwijde inzet van de PCC
MAANDBLAD VAN DE NVBS, 87E JAARGANG, DECEMBER 2019 BLZ. 561-612
Op de Rails 2019-12.indb 1
04-12-19 09:41
Een beeld dat veel stoomliefhebbers indertijd (en misschien nu nog) met enig genoegen zullen bekijken. De 3759 sleept de defecte 1002 naar de werkplaats. Amsterdam CS, 6 maart 1954. Foto L.J.P. Albers.
65 jaar geleden: de NS in 1954 Er zijn belangrijke ontwikkelingen in 1954, wat zeker geldt voor de voortgaande verbeteringen van het verkeer naar en van het buitenland. Het materieelpark wordt uitgebreid met dieselelektrische treinstellen en locomotieven. Nieuwe stationsgebouwen worden geopend, plannen voor verbouwing van andere worden ontwikkeld. Tegenover de voortvarende modernisering staat de ook in 1954 verder afnemende invloed van de stoomtractie.
O
P.W. VAN DER VLIST
ok bij de zevende aflevering in deze artikelenreeks allereerst de opmerking dat geen volledigheid is nagestreefd. Om die wel te krijgen wordt de lezer uitgenodigd om de jaargangen 1954 van Spoor- en Tramwegen en Op de Rails te bestuderen.
Verbeteringen naar het buitenland
Het reizigersverkeer naar en van het buitenland neemt van jaar tot jaar toe en in de zomerdienstregeling per 23 mei 1954 is dat vooral te zien aan nieuwe verbindingen. Bijvoorbeeld naar Frankrijk, waar een Franse dieseltrein in de dienst Amsterdam – Parijs wordt ingezet die de
afstand van 547 kilometer in zes uur en twee minuten aflegt. De treinstellen staan in Frankrijk bekend onder de naam ‘Franco-Belges’ naar de constructeurs van het mechanische gedeelte, de Societé Franco-Belge te Raismes. Een andere benaming is ‘Rames T.A.R.’, afkorting van Train Automotrice Rapide met als naam ‘La Picardie’ naar de gelijknamige streek in Noord Frankrijk. De eerste twee treinstellen kwamen in dienst in 1934, in 1936 werd het aantal tot tien uitgebreid. In 1954 zijn er negen treinstellen beschikbaar, waarvan er zeven thuis horen in het depot La Chapelle bij Parijs. De treinstellen bestaan uit drie rijtuigen in een opvallende turquoise-achtig groene kleur met in O P D E R A I L S 1 2 - 2 0 1 9 581
Op de Rails 2019-12.indb 581
04-12-19 09:42
NS 7742, onderweg van Hoorn naar Utrecht, steekt via de toenmalige oude draaibrug het Noord-Hollands Kanaal bij Purmerend over. Rechts de onderdoorgang van de in 1949 opgeheven NZH-tram. Vrijwel het gehele traject werd op eigen kracht gereden. Alleen op het traject van Zaandam door de Hemtunnel naar Amsterdam kreeg de trein assistentie van diesellocomotief 2212. 17 juni 1989. Foto’s bij dit artikel: Remmo Statius Muller.
Deel zeven 180 jaar spoorwegen in Nederland
NS-150, een jubileum om niet te vergeten Afgelopen zomer was het al weer dertig jaar geleden dat het 150-jarige bestaan van de spoorwegen in Nederland werd gevierd. In de jaren daarvoor waren verschillende andere Europese spoorwegmaatschappijen de NS al voorgegaan: Groot-Brittannië (liefst drie keer: in 1975, 1980 en in 1985), beide Duitslanden en België (in 1985) alsook Oostenrijk en Frankrijk (beide in 1987). Sommige van die jubilea pakten groot uit: in met name Engeland, West-Duitsland en Oostenrijk hebben de festiviteiten erg veel publiek uit binnen- en buitenland getrokken. Iedereen was natuurlijk razend benieuwd wat de NS in 1989 het publiek zou gaan bieden.
A
REMMO STATIUS MULLER
l enige jaren voordat het evenement zou gaan plaats vinden begon men met het bedenken en organiseren van – wat achteraf bleek – het grootste spoorwegevenement dat tot dat moment in Nederland zou worden georganiseerd (en daarna waarschijnlijk nooit meer op deze schaal zal en kan worden gehouden). Er zou een materieelshow worden gehouden op een aantal sporen direct aan de zuidoostzijde van het station Utrecht CS en er zou een overdekte tentoonstelling in de 592 O P
Op de Rails 2019-12.indb 592
Jaarbeurs worden ingericht. Aanvankelijk bestonden er nog weinig concrete plannen ten aanzien van historisch materieel. Er werd al wel gewerkt aan het rijvaardig maken van een tweewagenstel van het elektrisch buffermaterieel mat’24 en het opnieuw rijvaardig maken van de 3737 zodat deze locomotief enige ritten door het land zou kunnen gaan maken. Maar gaandeweg zou blijken dat er gedurende de kleine zeven weken een veelheid en variëteit van activiteiten zou worden georganiseerd, een jubileum waardig.
DE RAILS 12-2019
04-12-19 09:42
San Francisco PCCcar 1121 van de maatschappij SFMR in de keerlus van het eindpunt Judah van lijn N; 21 maart 1972. Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Ciril van Hattum.
De wereldwijde inzet van de PCC-car De ontwikkeling van nieuwe producten en diensten vindt meestal geleidelijk plaats. Soms echter met een sprong, zoals bij de PCC-car die grote verbeteringen te zien gaf vergeleken met de toenmalige trams. Dit revolutionaire tramtype uit de Verenigde Staten bereikte ook Europa en daarna de rest van de wereld, van Chili tot Egypte.
D
CIRIL VAN HATTUM
it artikel beoogt in beknopte vorm de opmars van deze trams weer te geven, vanaf het prille begin een kleine eeuw geleden tot aan dit moment, dat gelukkig nog niet als een definitief eindpunt kan worden beschouwd.
De Verenigde Staten
Het begin van de vorige eeuw was voor de Verenigde Staten een periode van grote bloei. Het aantal wolkenkrabbers nam toe en dat gold ook voor het autobezit. Fabrikanten als Henry Ford wisten zeer efficiënt te werken waardoor motorvoertuigen steeds goedkoper werden en voor meer mensen bereikbaar. De autobussen profiteerden mee van alle nieuwe ontwikkelingen bij de personenauto’s en zagen er dan ook modern uit. Dit in schrille tegenstelling tot de trams die over het algemeen oud waren en veel minder comfortabel. Technologische vernieuwing was er in de tramsector
ook maar mondjesmaat. Door gebrek aan standaardisatie betaalden de vervoerbedrijven stuk voor stuk de ontwikkelkosten van hun specifieke aanpassingen en stak de prijs van een tram steeds ongunstiger af bij die van een bus. De directeuren van een aantal stadstrambedrijven, die al een aantal jaren gewoon waren jaarlijks bijeen te komen, besloten in 1929 het tij te keren door een moderne standaardtram te laten bouwen die in comfort en snelheid niet onder zou doen voor de autobus. Zo ontstond het idee voor de Presidents’ Conference Committee car (PCC). Twee fabrikanten gingen de trams bouwen: de Saint Louis Car Company – die het merendeel zou produceren – en Pullman Standard uit Chicago, bij ons vooral bekend van slaaprijtuigen maar deze firma bouwde veel meer dan dat. Aanvankelijk deed de grootste tramfabrikant van de VS, J.G. Brill & Company, ook mee maar deze haakte al spoedig af; de firma wenste zich niet te conforO P D E R A I L S 1 2 - 2 0 1 9 599
Op de Rails 2019-12.indb 599
04-12-19 09:43
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Op 14 november vierde Eurostar zijn vijfentwintigjarig bestaan. Bij het begin van de dienst in 1994 was de reistijd van Londen naar Brussel drie uur en een kwartier, tegenwoordig is het een uur en 56 minuten. Londen – Parijs ging terug van drie uur naar twee uur en een kwartier. Ook het materieel maakte een evolutie door. Op de bovenste foto een treinstel van de eerste generatie in Londen op het tegenwoordig niet meer gebruikte traject naar Waterloo Station bij Wandsworth Road; 26 mei 2006. Onder een treinstel van de tweede generatie, een Velaro, onderweg van Londen naar Brussel. Bij Wisbecq, 4 mei 2018. Foto’s: Frans Blanker-Halstein en Gwenaël Piérart.
000
Op de Rails 2019-12.indb 612
04-12-19 09:43