Op de Rails 3 - 2020

OP DE RAILS

2020-3

IN DIT NUMMER: De ontwikkeling van station Elst

Het spoor in Noordwest-Spanje Kabelspoorlijnen MAANDBLAD

Op de Rails 2020-03.indb 101

VAN

DE

NVBS,

88E

JAARGANG,

MAART

2020

BLZ.

101-148

03-03-20 16:14

De voorgevel van station Elst; 7 november 1973.

Foto: R. Ankersmit.

Rangeerstation Elst

De ontwikkeling van station Elst Weinig reizigers die op het eenvoudige stationnetje van Elst de trein nemen, zullen zich realiseren dat hier meer dan een eeuw een groot rangeerterrein heeft gelegen, waar geruime tijd met honderden goederenwagens per dag gerangeerd werd. In 1978 werd het goederenstation gesloten. In dit eerste artikel over station Elst beschrijven we de ontwikkeling van dit station.

E

RUDI LIEBRAND

r lagen al veel spoorlijnen in het land vóór de lijn Arnhem – Nijmegen werd aangelegd. Belangenstrijd, politieke tegenstellingen en vooral financiële problemen – er moesten immers dure bruggen gebouwd worden over de Nederrijn en de Waal – leidden ertoe dat de aanleg, door de staat gefinancierd, pas in 1876 van start ging. Vanaf de opening van de lijn Arnhem – Nijmegen in juni 1879 verzorgde de Maatschappij tot Exploitatie van Staatsspoorwegen (SS) de exploitatie. Elst kreeg een stationsgebouw met een emplacement van tien sporen, een goederenloods (16 x 9 m), een kleine los- en laadplaats (aan de noordzijde van het emplacement) en aan weerszijden van 122 O P

Op de Rails 2020-03.indb 122

het emplacement bij de overwegen een stenen wachterswoning: nr. 7 aan de noordzijde (deze stond er in elk geval in 1958 nog) en nr. 8 aan de zuidzijde (in 2008 gesloopt).

Knooppunt tussen de rivieren

Er kwam een opvallend groot stationsgebouw, dat een lengte had van 58 meter en een breedte van 12 tot 13,5 meter.

De grootte was mogelijk ingegeven door de wens om vanaf Elst de spoorlijn door te trekken naar Zevenaar/grens. De SS heeft in de jaren tachtig onderhandeld met de GOLS (Geldersch-Overijsselsche Lokaalspoorweg-Maatschappij) over medegebruik van de lijn Zevenaar – Winterswijk. Door

DE RAILS 3-2020

03-03-20 16:15

Renfe-Feve-treinstel 6533/3533 en Renfetreinstel 463.014 in station Gijón-Sanz Crespo; 31 augustus 2016.

Foto: Han Duijve.

Het spoor in Noordwest-Spanje In Noordwest-Spanje ligt een bijzonder netwerk van spoorlijnen: klassieke berglijnen in Spaans breedspoor, 1350 kilometer meterspoor, verdeeld over drukke voorstadslijnen en schaars bereden langeafstandsverbindingen, hogesnelheidslijnen in normaalspoor die bijna klaar zijn, een metro en twee trambedrijven. Voor de aficionado al ferro-

carril y tramvia, de spoor- en tramwegliefhebber, is het een interessante bestemming.

O

PAUL VAN DEN BOORN

m te begrijpen hoe een dergelijk divers spoorwegnet kon ontstaan is het zaak eerst een blik te werpen op de geografie. De smalle kuststrook langs de Golf van Biskaje wordt van het binnenland gescheiden door het steile Cantabrisch Gebergte (tot 2648 meter). De bergketen is er de oorzaak van dat de kuststrook een on-Spaanse identiteit heeft: het is er koel, nat en groen. De bevolkingsdichtheid is er – voor Spaanse begrippen – hoog. De tegenstelling met de Spaanse Hoogvlakte, die ten zuiden van de Cordillera Cantábrico begint, is groot: daar is het ’s winters koud en in de zomers snikheet, droog en dor. Het grootste deel van de hoogvlakte is leeg en dunbevolkt; de bevolking woont in de steden, waarvan Madrid met 6,5 miljoen inwoners de allergrootste is.

130 O P

Op de Rails 2020-03.indb 130

Het gebergte heeft ook culturele verschillen doen ontstaan.

Van de vier autonome regio’s langs de noordwestkust (Galicië, Asturië, Cantabrië en Baskenland) hebben er drie een eigen taal en culturele identiteit. Alleen Cantabrië met de hoofdstad Santander voelt zich in hoge mate Spaans (‘Castiliaans’); de andere drie proberen zoveel mogelijk hun eigen weg te gaan en zetten zich af tegen ‘het arrogante Madrid’.

Centraal bestuur

Toen men in Spanje in de jaren veertig van de negentiende eeuw ging nadenken over de aanleg van spoorlijnen, vormde de geografie van het land ‘een uitdaging’: de kernregio’s waren van elkaar gescheiden door hoge gebergten,

DE RAILS 3-2020

03-03-20 16:15

Het 'bergstation' van de Ascensor da Glória in Lissabon. De kabel die de tram met de tegentram verbindt loopt in de gleuf van de middenrail. Omdat de trams aangedreven worden door eigen motoren (gevoed via de bovenleiding), voldoet de Ascensor da Glória eigenlijk niet aan de definitie van een kabelspoorweg; 23 juni 2016, half tien ‘s avonds.

Foto: Ewolt Wolters.

H

Kabelspoorlijnen Kabelspoorlijnen staan maar weinig in de belangstelling. Het heeft misschien te maken met hun kenmerken: ze zijn kort, hebben geen vertakkingen, lopen van beneden naar boven (‘veredelde liften’), het materieel is eenvormig en ze staan zelden in verbinding met ‘echte’ spoorlijnen. Kijk je echter beter, dan ontvouwt zich een bijzondere spoorwegwereld.

RUTGER RUEMPOL EN PAUL VAN DEN BOORN

oe boeiend en gevarieerd de wereld van de kabelspoorlijnen is, laat zich het beste illustreren aan de hand van een bezoek aan een aantal bijzon­ dere lijnen. Maar voordat we dat doen (in het tweede deel van dit artikel), staan we eerst stil bij de vraag: wat verstaan we eigenlijk onder een kabelspoorweg?

Definities

Auteurs zijn het erover eens dat de meest zuivere vorm van een kabelspoorweg gedefinieerd kan worden als: een railvervoersysteem op een helling met twee voertuigen van ongeveer gelijk gewicht die via een kabel over een wiel in het bergstation elkaar ongeveer in evenwicht houden. De voertuigen zelf hebben geen aandrijving; ze komen in beweging door gebruik te maken van de zwaartekracht of (tegenwoordig) via een elektro- of dieselmotor op het aandrijfwiel. Naarmate het bovenste rijtuig zwaarder is dan het onderste, is er minder energie nodig om beide rijtuigen te verplaatsen. Als het ene rijtuig naar boven gaat, beweegt het andere met dezelfde snel-

heid naar beneden. Kabelspoorlijnen zijn uitermate geschikt om hoogteverschillen efficiënt en over het kortst mogelijke tracé te overwinnen. Ze presteren in dat opzicht nog beter dan de spoorlijnen die gebruik maken van de tandradtechniek: de hellinghoek van kabelspoorlijnen is over het algemeen groter. Maar niet altijd. Zo heeft de Pilatusbahn, de beroemde tandradspoorweg in de buurt van Luzern, een stijgingspercentage tot 48 % en de nabijgelegen Stanserhornbahn, een kabelspoorlijn, slechts een percentage van maximaal 27 %.

De steilste kabelspoorlijn is momenteel de Stoosbahn in het Muottadal in Zwitserland met een hellinghoek van 110 % (47,7 graden).

‘Schuine liften’ De in de tabel op bladzijde 140 genoemde benamingen voor kabelspoorlijnen worden in alle talen breder gebruikt dan alleen voor lijnen die voldoen aan de bovenstaande definitie. In het populaire taalgebruik, en ook bijvoorbeeld in het Zwitsers spoorboekje, wordt niet stilgestaan bij het feit of de O P D E R A I L S 3 - 2 0 2 0 139

Op de Rails 2020-03.indb 139

03-03-20 16:16

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Het Haagse station Staatsspoor en de Rijnstraat met de lijnen 3 en 12 rond 1960. De vele sporen verwijzen naar een verleden met aanzienlijk meer tramverkeer: tot het voorjaar van 1958 was hier ook het eindpunt van de lijnen 1 en 15. In de huidige situatie met het Centraal Station is het aantal reismogelijkheden aanzienlijk uitgebreid. Er komen op straatniveau (weer) vier tramlijnen (9, 15, 16 en 17), terwijl ook het hooggelegen tramstation vier lijnen heeft (2, 3, 4 en 6); 23 mei 2017.

Foto’s: Jan Vogels/collectie SNR en Hans Westerink.

000 

Op de Rails 2020-03.indb 148

03-03-20 16:16