OP DE RAILS 2021-7
IN DIT NUMMER: Transit door het buitenland
Eisenbahnsperren HTM-trams in Leidschendam MAANDBLAD
VAN
DE
NVBS,
89E
JAARGANG,
JULI
2021
BLZ.
301-348
Locomotief TEP70BS-804 van de Lietuvos geležinkeliai (Litouwse Spoorwegen) rijdt op 7 juni 2018, met vijftien rijtuigen aan de haak, station Vilnius binnen met een doorgaande trein van Kaliningrad naar Sint Petersburg. Een locomotief van de WitRussische spoorwegen zal transittrein D 80 overnemen om deze opnieuw over de grens te brengen. In Vilnius vindt voor in- en uitstappende reizigers grenscontrole plaats. De twee perronsporen worden geflankeerd door moderne met prikkeldraad uitgeruste hekwerken en het aantal bewakingscamera's is nauwelijks te tellen. Foto: Lesley Langeveld.
Europees jaar van het spoor - deel zes
Opkomst en ondergang van de corridortrein
Transit door het buitenland RONALD BOKHOVE
E
en corridorverbinding die het slechts zeven jaar uithoudt is die naar het Duitse Waddeneiland Sylt. Een grensverlegging in 1920 maakt dat het Duitse havenplaatsje Hoyerschleuse (Højer Sluse) naar Denemarken gaat. De veerdienst Højer Sluse – Munkmarsch op Sylt wordt internationaal en van de Duitse badgasten wordt voor de doorreis een visum verlangd. Een overeenkomst tussen de buurlanden komt snel tot stand en leidt tot een trein-bootcorridor. In 1927 wordt de Hindenburgdamm geopend waarmee Sylt een rechtstreekse treinverbinding krijgt met het Duitse vasteland en verliest de klassieke verbinding haar betekenis. In hetzelfde jaar wordt in het zuiden van het Erzgebergte in Saksen de Schweinitztalbahn geopend. Deze spoorlijn tussen Olbernhau-Grünthal en Deutschneudorf loopt over een lengte van 1,2 kilometer door Tsjechoslowakije, waar tot 1945 de halte Brandov (Brandau) in gebruik is. Voor doorgaande reizigers geldt een corridorregeling. Het personenvervoer komt in 1966 ten einde, het dominerende goederenvervoer in 1969. Ook elders in Europa ontstaan tussen de twee wereldoorlogen nieuwe corridorverbindingen waaronder twee aan de Pools-Roemeense grens in een gebied dat anno 2021 tot Oekraïne behoort. Zaleszczyki is een toeristische Poolse
(vervolg*)
stad aan de rivier de Dnjestr en de snelste treinverbinding met de hoofdstad Warschau voert via het Roemeense Ștefănești. Het gebruik van het corridortraject van twintig kilometer lengte wordt in 1930 formeel vastgelegd via een staatsverdrag. In hetzelfde jaar wordt met een ander verdrag het gebruik van de lijn Śniatyn – Kuty via Orășeni geregeld. Deze transitverbinding is 46 kilometer lang, waarna het Poolse eindpunt Kuty op minder dan een kilometer van de Roemeense grens is gelegen. De spoorlijn wordt pas in 1935 in gebruik genomen, het corridorverkeer (één trein per dag) houdt slechts vier jaar stand. Aan de Frans-Italiaanse grens ontstaat eind jaren twintig een corridorverbinding op de Tendalijn. Deze spectaculaire berglijn loopt van Cuneo naar Ventimiglia met in Breil-sur-Roya een aftakking naar Nice. In 1883 begint de bouw, maar pas in 1928 wordt de lijn geopend. Bij de opening van de lijn ligt Tenda in Italië en hoeven treinreizigers tussen Ventimiglia en Tenda slechts een afstand van negentien kilometer over Frans grondgebied af te leggen. Er rijden afgesloten rijtuigen voor het Italiaanse binnenverkeer, maar desondanks wijst het spoorboekje uit de jaren dertig doorgaande reizigers op de verplichting *Vervolg van OdR 2021-6. OP DE RAILS 7-2021
321
De Eisenbahnsperre bij Widerstandsnest 9 HM kort na de bevrijding in 1945. Voor de versperring staan een geallieerde en een Duitse soldaat te praten. Collectie stichting Menno van Coehoorn.
Eisenbahnsperren rond Hoek van Holland
Sporen in dienst van de bezetter
Bij werkzaamheden voor het doortrekken van de metrolijn naar Hoek van Holland Strand kwamen eind 2020 restanten van bouwwerken naar boven, waaronder een bunker en een stuk betonnen muur. Het waren restanten van de Atlantikwall, de Duitse verdedigingslinie langs de Europese kust. In de Tweede Wereldoorlog was er tussen de Atlantikwall en spoorlijnen een ambivalente relatie. Enerzijds waren spoorlijnen op logistiek vlak voor het Duitse leger onontbeerlijk, anderzijds verzwakten ze de verdediging.
I
CHRISTIAN QUIST
n 2017 reed de laatste NS-trein over het traject Hoek van Holland – Schiedam Centrum, ook wel bekend als ‘de Hoekse Lijn’. Het traject is inmiddels overgegaan naar de RET en wordt in aangepaste vorm vanaf 2019 gebruikt als metrolijn. Het gedeelte tot het voormalige treinstation Hoek van Holland Haven is inmiddels operationeel, maar hiermee is de klus nog niet af. De voormalige spoorlijn wordt verlengd en een nieuw metrostation Hoek
van Holland Strand wordt gebouwd aan de kust. Tot 2017 bestond er een treinstation Hoek van Holland Strand, maar doordat er in de jaren zeventig van de twintigste eeuw zand voor de kust werd opgespoten lag dit station niet meer vlak bij het strand. De kustlijn ligt inmiddels ongeveer zevenhonderd meter verder naar het westen; badgasten moesten een behoorlijk stuk lopen, reden om voor de metro een nieuw station dichter bij het strand te bouwen. OP DE RAILS 7-2021
329
De eindlus in Leidschendam Noord op 8 april 1991, met de 3086 van lijn 6 en excursietram 1022, ingezet bij een eerder 50-jarig bestaan: dat van de NVBS-afdeling Den Haag. Foto: Paul Muré.
50 jaar HTM-trams in Leidschendam Dit jaar is het vijftig jaar geleden dat Leidschendam met de verlenging van HTM-lijn 6 opnieuw een tram kreeg. Tien jaar na de opheffing van de Blauwe Tram keerde de tram in 1971 in de gemeente terug, zij het over een heel andere route dan zijn voorgangers.
I
PAUL MURÉ
n 1883 kreeg Leidschendam zijn eerste tramverbinding, toen de stoomtram van de IJsel StoomtramwegMaatschappij (IJSM) vanuit Voorschoten werd doorgetrokken. In 1884 volgde de verlenging tot de Wijkerbrug in Voorburg en in 1885 werd Den Haag bereikt. De exploitatie werd al snel overgenomen door de Maatschappij tot Exploitatie van Tramwegen (MET). Vanaf 1924 exploiteerde de Noord-Zuid-Hollandsche TramwegMaatschappij (NZHTM) de gemoderniseerde en geëlektrificeerde lijn. Daarmee verscheen de elektrische Blauwe Tram in Leidschendam, die tot 1961 heeft gereden. De nieuwe tramverbinding uit 1971 ligt er dus al weer veel langer dan de Blauwe Tram door Leidschendam heeft gereden; dat was ‘slechts’ 37 jaar! De voorganger van de Blauwe Tram, de stoomtram, heeft het zo’n veertig jaar volgehouden. De aanleg van de verlenging van lijn 6 van de HTM – de vijfde verlenging van deze lijn sinds de oorlog – vanaf station Mariahoeve met 3,2 kilometer heeft nogal wat voeten in de aarde gehad. Niet alleen doordat de route door twee gemeenten buiten Den Haag voerde: Leidschendam en het toen eveneens nog zelfstandige Voorburg, maar ook doordat de HTM daarmee in het vervoersgebied van de NZH penetreerde. Voor deze interlokale lijn verleende de
minister van Verkeer en Waterstaat eind 1969 een concessie. Net als op de lijn naar Delft gold een apart tarief. In andere opzichten was het gewoon een stadslijn; zo hadden de trams bijvoorbeeld in tegenstelling tot de lijn naar Delft geen fluit of hoorn nodig. Het aparte tarief had vooral te maken met het feit dat op ‘NZH-gebied’ werd doorgereden. Tijdens de aanleg heeft de bouw van pijlers voor de toen geplande Landscheidingsweg op Voorburgs terrein ook nog voor flinke vertraging gezorgd. Op 25 april 1971 was het zover: de HTM had er een mooi stuk tramlijn bij.
De voorgangers
Zoals gezegd reden de voorgangers van de nieuwe lijn over een heel andere route. Bovendien was de stoomtram aangelegd met een spoorwijdte van 1067 millimeter. Deze volgde bestaande wegen en was grotendeels in de berm daarvan aangelegd. Zelfs de gemeente Leidschendam bestond nog niet in de naoorlogse vorm. Pas in 1938 ging Veur met het aan de andere kant van de Vliet gelegen Leidschendam op in een nieuwe gemeente met die naam. De stoomtram was de eerste vorm van railvervoer in Veur en bood vervoersmogelijkheden naar Den Haag en Leiden. Hoewel de spoorlijn Den Haag – Leiden op enige afstand langs Veur liep, is daar nooit een station geweest. Wel werd OP DE RAILS 7-2021
337
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
De westzijde van het Amsterdamse Stationsplein in twee gedaanten. Op 31 mei 1966 zien we verschillende materieelsoorten en is het een drukte van belang. De sporen worden nog in twee richtingen gebruikt. 55 jaar later staan de Combino’s strak in het gelid op de kort tevoren vernieuwde sporen en heerst er coronastilte. De lijnen 17, 13 en 2 bestaan nog steeds, alleen lijn 25 heeft plaatsgemaakt voor lijn 12; 29 maart 2021. Foto’s: Frans Boom.
000