Op de Rails 3 - maart 2022

OP DE RAILS

2022-3

IN DIT NUMMER: Elektrodiesels class 73 New-Build Steam in Groot-Brittannië Het rijdynamische gedrag van trams Intercity Nieuwe Generatie ICNG MAANDBLAD

Op de Rails 2022-03.indb 1

VAN

DE

NVBS,

90E

JAARGANG,

MAART

2022

BLZ.

105-156

01-03-2022 11:50

Getrokken door class 66 locomotief 66737 en class 73 locomotief 73967 van GB Rail­ freight heeft een van de vleugeltreinen van de Caledonian Sleeper nog zo’n zestig kilometer te gaan tot zijn eindbe­ stem­ming Fort William.

De 73967 voert het logo van de slaaptrein en heeft als voornaamste taak de trein van ver­ warming en stroom te voorzien. Rannoch Station, 25 oktober 2021.

Foto: Carinbrook Guest House, Fort William.

Hybride locomotieven van zestig jaar oud

De Britse class 73 elektrodiesels

Waarom zou een weinig opvallende locomotief als de Britse class 73 de moeite waard zijn er een artikel aan te wijden? Er zijn verschillende redenen. Allereerst is het een machine met een tegenwoordig zeer actuele hybride aandrijving (elektrisch en diesel). Verder is het bijzonder dat van de 49 locomotieven er na bijna zestig jaar nog steeds 29 naar tevredenheid dienst doen. En met die hoge leeftijd behoort de class 73 ook tot de laatst ontwikkelde elektromechanisch gestuurde locomotieven die nog dienst doen in het huidige elektronische tijdperk. Tenslotte: de schrijver werkte ooit als machinist op deze fascinerende machines.

F

PETER VAN DER MARK

ascinerende machines? Jazeker! Normaal vind je op diesel- en elektrische locomotieven een rijrichting­ sleutel, een rijkruk en een remkraan, en dat is in feite alles. Zo niet de class 73 met hun cabine vol knoppen en bedieningselementen: er rijdt niet veel in de wereld dat deze machines op dat punt naar de kroon steekt (zie ook afbeelding op bladzijde 135). Bovendien, net als hun grote voorbeeld, de GM FL-109 van de New Haven Railroad in de Verenigde Staten, bleken hybride elektrodiesel (ED) locomotieven hun tijd ver vooruit en buitengewoon veelzij-

dig bruikbaar. Ze werden in Zuid-Engeland vanaf 1965 als elektrische locomotieven ingezet voor sneltreinen en posten goederentreinen, toegelaten voor 90 mph (145 km/h), maar ook gebruikt als dieselelektrische rangeerlocomotieven. Hoewel ze elektromechanisch gecompliceerd waren, bleken de locomotieven betrouwbaar.

Ondanks hun leeftijd ondergingen vanaf begin 2014 negentien van deze machines een ingrijpende revisie door goederenvervoerder GB Railfreight (GBRf). Daarbij werd onder andere de English Electric 4SRKT viercilinder turbo-dieselO P D E R A I L S 3 - 2 0 2 2 123

Op de Rails 2022-03.indb 123

01-03-2022 11:50

Locomotief 60163 ‘Tornado’ bij doorkomst in de omgeving van Crofton (Wiltshire) met de Belmond British Pullman op 23 september 2015.

Foto: Tony Bartlett.

New-Build Steam in Groot-Brittannië Als je in Nederland een museumlijn bezoekt met werkende stoomlocomotieven, zie je vrijwel alleen locomotieven met een binding met Duitsland. Vrijwel, want we hebben gelukkig ook nog originele Nederlandse machines bedrijfsvaardig. In Groot-Brittannië is op het gebied van restauratie – en vrijwel nieuwbouw – in de afgelopen zestig jaar heel wat gepresteerd.

D

GERT JAN BINKHORST EN REMMO STATIUS MULLER

e meeste museumbedrijven begonnen met stoomlocomotieven die dienstvaardig aangeschaft werden. Nou, dienstvaardig? Onze vaderlandse stoompioniers hebben ook aan locomotieven die werkend bij een museumbedrijf binnen kwamen, heel wat bewonderenswaardige inspanningen en uren gespendeerd om van zo’n machine een museumwaardig en betrouwbaar object te maken. In Groot-Brittannië was dit niet anders, al waren daar meer stoomlocomotieven uit eigen land beschikbaar.

Natuurlijk zijn er onder de NVBS’ers velen die ook de oversteek over de Noordzee maakten, en gingen kijken wat ze daar voor moois op de rails wisten en weten te brengen.

Desondanks bekroop ons het gevoel dat we er in Op de Rails echt eens een boekje over open moesten doen. Al was het maar om u als lezer het idee te geven dat het ook na Brexit – en corona – erg de moeite waard is om de Eurostar te pakken en naar de overkant te reizen.

Soorten nieuwbouw

We spreken wel over nieuwbouw, maar dat is een betrekkelijk begrip. Volledige nieuwbouw van een stoomloco­ motief komt eigenlijk niet voor. Zelfs in de ‘splinternieuwe’ London & North Eastern Railway (LNER) A1 60163 ‘Tornado’ zitten oude onderdelen. Veel vaker zien we in het Verenigd Koninkrijk de reconstructie van een wrak, waarbij zo veel mogelijk nog wel bruikbare onderdelen in een zo goed als nieuwe locomotief opgenomen worden.

En dan is er nóg een categorie. Van een nog bestaande en in redelijke staat verkerende locomotief wordt een verwant type gemaakt dat niet meer aanwezig is. Voorbeeld: een locomotief met tender wordt een tenderlocomotief zoals de 84030.

Het Britse tijdschrift Steam Railway besteedt al jaren heel wat aandacht aan alle projecten die op stapel staan. Hun rubriek heet New-Build. Vandaar de titel van ons verhaal.

O P D E R A I L S 3 - 2 0 2 2 131

Op de Rails 2022-03.indb 131

01-03-2022 11:51

Combinaties van spoorkrommingen in het verticale en horizontale vlak stellen lagevloertrams flink op de proef. In Nederland is de Roetersstraat in Amsterdam het uitdagendste parcours, hier nog als onderdeel van de vroegere lijn 6, met Combino 2149 op de laatste dag van die lijn; 27 mei 2006.

Foto: Tim Boric.

Het rijdynamische gedrag van trams Studies naar de dynamische eigenschappen van railvoertuigen worden doorgaans geassocieerd met rijgedrag bij hoge snelheden. Die indruk strookt met de werkelijkheid: er is in het verleden nauwelijks zulk onderzoek gedaan bij trams – totdat ongebruikelijke slijtagepatronen aanleiding gaven om ook de eigenschappen van specifieke tramontwerpen onder de loep te nemen.

D

WOLFGANG-DIETER RICHTER 1

e ontwikkeling van stadstrams kende decennialang maar twee basisconcepten: de tweeasser met starre of draaibare assen en de vierasser met conventionele of maximum traction-draaistellen.

Tekortkomingen bij de verschillende varianten van draaibare assen bij tweeassers leidden tot de drieasser, waarbij de middelste as de buitenste assen precies in de juiste radiale positie stuurt.

Hier en daar werd geprobeerd de capaciteit van kleine tweeassers te vergroten door ze permanent te koppelen en de tussenliggende balkons te vervangen door een zwevende middenbak (tekening rechts).

Wat dit betekende voor het rijgedrag was ook de niet technisch onderlegde passagiers duidelijk door ondervinding

138 O P

Op de Rails 2022-03.indb 138

1 De auteur is sinds 1981 werkzaam in de ontwikkeling van railmaterieel, in het bijzonder wat draaistellen en algemene voertuigconcepten betreft; voorbeelden daarvan lopen van de eerste lagevloertram voor Bremen tot de Avenio voor Den Haag. Vertaling uit het Duits: Tim Boric.

DE RAILS 3-2022

01-03-2022 11:51

Al sinds juni 2020 worden testritten gemaakt met de ICNG. Het eerste rijvaardige treinstel in ons land, de 3103, rijdt op 24 juni 2020 bij Rotterdam Zuid tijdens een proefrit in zuidelijke richting.

Foto: Leen Dortwegt.

Intercity Nieuwe Generatie (ICNG) In 2016 bestelde NS na aanbesteding bij Alstom 79 treinstellen ter vervanging van voornamelijk het park ICR-rijtuigen en als basis voor toekomstige intercitytreinstellen, later gevolgd door twintig stuks die geschikt zijn om te kunnen rijden in België. Nu, ruim vijf jaar later, rijdt deze tot de Coradia Stream behorende vloot voorlopig nog niet in de reizigersdienst. We gaan in op het ontwerp en hoe de bouw van deze treinstellen Intercity Nieuwe Generatie (ICNG) tot stand komt, en waarom het bij deze nieuwe treinen lang duurt voordat ze reizigers gaan vervoeren.

D

EMIEL DE BLOCK

e urgentie voor nieuw, voor de Hogesnelheidslijn Zuid (HSL-Zuid) geschikt materieel kwam door de afgang van de door AnsaldoBreda gebouwde Fyra V250-stellen in 2013. De snelst haalbare noodoplossing voor de gecontracteerde treindiensten over de HSL-Zuid was toen de dure, relatief langzame en zeer storingsgevoelig gebleken combinatie van ICR-rijtuigen met aan beide zijden een Traxx-locomotief. Inmiddels wordt het ICR voor het grootste deel ingezet op de HSL-Zuid tussen Amsterdam C, Rotterdam C, Breda en Antwerpen/Brussel in

144 O P

Op de Rails 2022-03.indb 144

rijtuigstammen met Traxx’en in ‘sandwichbedrijf’. De IC Amsterdam – Antwerpen – Brussel, de aloude Benelux­ dienst, vormt anno 2022 met zestien treinparen de ruggengraat van het verkeer tussen Nederland en België. ICR rijdt ook in negenwagenstammen in de treinserie 1100 tussen Den Haag C en Eindhoven, van Rotterdam tot Breda ook via de HSL-Zuid. De rijtuigen, waarvan de eerste uit 1980 stammen, zijn aan het eind van hun levensduur, die met opknapbeurten opgerekt kan worden tot 2025. Hiervoor moet nieuw materieel komen in de vorm van treinstellen.

DE RAILS 3-2022

01-03-2022 11:51

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Coronastilte in de stad: een hoofdstuk uit de recente geschiedenis dat intussen achter ons ligt. Gelukkig maar, al had de doodse stilte in een stad waar altijd drukte heerst ook wel iets betoverends. Twee bekende Amsterdamse uitgaanspleinen in coronatijd met een eenzame, bijna lege tram: boven het Leidseplein op 28 maart 2020 met de 2015, onder het Rembrandtplein op 13 mei 2020 met de 2026.

Foto’s: Frans Boom en Tim Boric.

Op de Rails 2022-03.indb 156

01-03-2022 11:51