Op de Rails 4 - april 2022

OP DE RAILS

2022-4

IN DIT NUMMER: Spoorwegen in en om Amsterdam

Ede-Wageningen in de steigers Station Amersfoort in de jaren 60 Het rijdynamische gedrag van trams Trams in Roemenië MAANDBLAD

Op de Rails 2022-04.indb 1

VAN

DE

NVBS,

90E

JAARGANG,

APRIL

2022

BLZ.

157-208

28-03-2022 16:21

Staatsieportret van de eerste ForCity Smarttram van Ostrava.

Foto: Škoda.

Pragoimex, Siemens, Stadler en Škoda – maar het vervoerbedrijf nodigt ook andere gegadigden uit om te reageren.

OSTRAVA Het vervoerbedrijf ontvangt momenteel van Škoda een serie van 35 lagevloertrams van het type ForCity Smart 39T (serie 17511785). Dit zijn tweedelige trams van ruim 26 meter lang waarbij de achterste wagenbak een vierasser op twee draaistellen is en de eerste, opgelegde bak één draaistel heeft. In 2018-’19 leverde Stadler veertig trams van het vergelijkbare type Tango NF2 (serie 17011740, ter plaatse nOVA genaamd), alleen is de constructie daarvan andersom: de eerste bak heeft twee draaistellen en de achterste bak is opgelegd. De nieuwe trams vervangen een aantal Tatra T3- en T6-trams.

De eerste twee ForCity-trams kwamen uit de fabriek van Škoda in Plzen, de overige 33 worden geassembleerd door Škoda Ekova in Ostrava. Deze fabriek is in 2011 met de naam Ekova Electric ontstaan als dochteronderneming van het plaatselijke vervoerbedrijf en is bekend geworden door de bouw van Vario LF-trams. In augustus 2021 heeft Škoda de firma overgenomen.

ŁÓDŹ Een consortium, bestaande uit een bouwbedrijf en vervoerbedrijf MPK-Łódź, heeft opdracht gekregen om het interlokale traject naar Konstantynów ten westen van de stad op te knappen zodat de lijn weer in gebruik kan worden genomen. Het circa zeven kilometer lange traject naar de Plac Wolności in Konstantynów, dat een aantal jaren geleden al deels was vernieuwd, blijft enkelsporig met enkele wisselplaatsen en komt volgens de plannen eind 2023 weer in dienst. Vroeger had deze lijn het nummer 43bis. Het verdere gedeelte van de lijn naar het westelijker gelegen Lutomiersk (de vroegere lijn 43) komt niet meer terug.

De gang van zaken is vergelijkbaar met de voormalige interlokale lijn 46: het gedeelte 176

naar Zgierz dicht bij de stad is na modernisering in december 2021 weer in dienst gekomen, de uitloper naar Ozorków is definitief verleden tijd.

SINT PETERSBURG Begin februari heeft vervoerbedrijf Gorelektrotrans van Sint Petersburg bij fabrikant PK TS 57 trams besteld. Daarbij gaat het om 54 enkelgelede trams van het type 71-923M Bogatyr-M en drie dubbelgelede van het type 71-931M Vityaz-M. De trams krijgen apparatuur om zelfstandig te kunnen rijden, een faciliteit die mogelijk in de remises zal worden gebruikt. De levering begint in mei en loopt tot eind 2023.

BARCELONA In maart zijn in Barcelona de werkzaamheden begonnen aan de verbinding tussen de twee tramnetten, Trambesòs in het noordoosten en Trambaix in het zuidwesten van de stad. Er komt een traject van bijna vier kilometer tussen beide netten over de Avinguda Diagonal.

Als eerste wordt nu de oostelijke helft hiervan, van de Plaça de les Gloriès Catalanes tot Verdaguer aangelegd. Naar verwachting kan de tram begin 2024 hierheen worden doorgetrokken. Wanneer het deel van Verdaguer naar de Plaça Francesc Macià volgt is niet bekend.

RABAT Op 16 februari is het uit twee lijnen bestaande tramnet van de Marokkaanse hoofdstad Rabat met twee verlengingen uitgebreid.

Lijn 2 is aan beide uiteinden verlengd, in het oosten van Hassan II naar Hôpital Moulay Abdellah (4,6 kilometer) en in het zuidwesten van Hôpital Moulay Youssef naar Yacoub Al Mansour (2,4 kilometer). Het net is nu 27 kilometer lang. In 2017 waren voor deze uitbreidingen bij Alstom al 22 vijfdelige Citadis 305-trams besteld met elk één stuurstand, die rug-aan-rug gekoppeld dienst doen. De totale vloot bestaat nu uit 66 Citadissen, waarvan zes met twee stuurstanden.

BOSTON Op 21 maart is in het noorden van Boston lijn D, een van de vier tramlijnen die gezamenlijk worden aangeduid als de Green Line, verlengd van Lechmere naar Union Square, een afstand van 1,7 kilometer. Het is de eerste uitbreiding van het tramnet in vele decennia; plannen voor een verlenging vanaf Lechmere bestaan al sinds de jaren twintig van de vorige eeuw.

In de zomer volgt de verlenging van lijn E van Lechmere naar Medford, een traject van circa zes kilometer met vijf stations; beide nieuwe trajecten liggen op viaducten. Ook komt er een nieuwe remise met werkplaats. Ondanks versoberingen in het ontwerp zijn de kosten van de uitbreiding hoog, circa 2,3 miljard dollar.

LOS ANGELES De vervoerautoriteit van de regio Los Angeles heeft de plannen voor een sneltramlijn naar het zuidoosten van de regio goedgekeurd.

De lijn van bijna 24 kilometer gaat van de halte Slauson van lijn A (vroeger de Blue Line genaamd) ten zuiden van het centrum van de stad naar Artesia in Orange County lopen en maakt grotendeels gebruik van het tracé van de vroegere Pacific Electric. De aanleg begint in 2023, voltooiing is voorzien rond 2033. Het beginpunt Slauson met de overstap op lijn A is bedoeld als tijdelijk, in een latere fase volgt doortrekking naar het centrum en verder, maar dat zal pas na 2040 worden.

De nieuwe lijn, die vooralsnog wordt aangeduid als West Santa Ana Branch zolang er nog geen kleur of lijnaanduiding voor is, wordt de zesde sneltramlijn in de regio. Sinds enige tijd worden de lijnen met letters aangeduid in plaats van kleuren: de Blue Line uit 1991 is nu lijn A, de Green Line (1995) is lijn C, de Gold Line (2003) is lijn L, de Expo Line (2012) is lijn E, terwijl de Crenshaw/LAX Line die waarschijnlijk later dit jaar in dienst komt nog geen letter heeft.

De twee metrolijnen Red Line en Purple Line zijn nu respectievelijk B en D.

OP DE RAILS 4-2022

Op de Rails 2022-04.indb 176

28-03-2022 16:21

Een intercity vertrekt vanaf station EdeWageningen richting Arnhem. Op de voorgrond wordt met man en macht gebouwd aan de perrontunnel die volgens plan in augustus onder de sporen geschoven wordt; 3 maart 2022.

Foto: Rudi Liebrand.

Ede-Wageningen in de steigers In een promotiefilmpje over het Programma Hoogfrequent Spoorvervoer (PHS) spreekt ProRail van: ‘treinen die korter en sneller achter elkaar rijden waardoor reizigers met een grotere regelmaat hun trein kunnen nemen en er meer ruimte is voor het vervoer van goederen’. PHS wordt gerealiseerd met enorme investeringen, zoals bij Ede-Wageningen.

S

RUDI LIEBRAND

tation Ede-Wageningen is nu nog een wat gedrongen station: een klein gebouw, weinig ruimte eromheen en het meeste vervoer speelt zich af langs een smal eilandperron tussen de twee sporen van de spoorlijn Arnhem – Utrecht. Aan de zuidoostzijde lag tot voor kort een emplacement met een lange geschiedenis. Aan de noordzijde takt het enkelspoor af richting Ede Centrum en Amersfoort: de Valleilijn, vroeger ook wel Kippenlijn genoemd. Deze spoorlijn is in 1902/’03 aangelegd door de Spoorwegmaatschappij De Veluwe als lokaalspoorweg van Ede naar Nijkerk-haven; in 1937 werd het noordelijke deel gesloten en kwam bij Barneveld Noord een aansluitingsboog naar de lijn Apeldoorn – Amersfoort.

Het station Ede-Wageningen ligt feitelijk aan de oostrand van de plaats Ede. Waarom dan die combinatie met Wageningen in de stationsnaam?

Wageningen

De Rijn-Spoorweg (RS) van Amsterdam naar Arnhem zou Wageningen aandoen (zie OdR 2021-11), Wageningen

spande zich in de Staatsspoorlijn Amersfoort – Nijmegen bij Wageningen de Rijn te laten oversteken in plaats van bij Rhenen, er werd echter steeds anders beslist. De RS opende in 1845 wel station Ede, het huidige Ede-Wageningen. In 1878 bouwde de opvolger van de RS, de Nederlandsche Rhijnspoorweg-Maatschappij (NRS), een nieuw station op een eilandperron, dat toen eenvoudig vanaf de overweg in de Bennekomseweg kon worden bereikt. Wageningen bleef spoorloos, maar door initiatief van de stad zelf in samenwerking met de NRS kwam er uiteindelijk toch een normaalsporige verbinding, weliswaar een tramlijn. De Stoomtram Ede – Wageningen werd in 1882 geopend door NRS en later overgenomen door de Staatsspoorwegen en weer later door de NS. Deze tramlijn was bijzonder omdat het een van de twee Nederlandse tramlijnen was die rechtstreeks onder SS/NS vielen, de andere was de stoomtram van station Den Haag NRS naar Scheveningen Badhuis.

De tramlijn startte bij station Ede, aan een eigen perron aan de zuidkant van de hoofdlijn, waarop de tramlijn was aangesloten. Daardoor was de NRS in staat enkele trams OP DE RAILS 4-2022

Op de Rails 2022-04.indb 185

185

28-03-2022 16:21

Op 21 juli 1969 reed treinstel ElD4 625 de spitstrein 2933 Amsterdam CS – Baarn.

Aansluitend reed het als leeg materieel door naar Amersfoort, waar het werd binnengenomen op spoor 8.

Foto: Bert Stortenbeker.

Station Amersfoort in de jaren zestig Amersfoort, een provincieplaats met een station en uitgebreid emplacement. Anno 1965 waren er naar verhouding nog weinig auto’s, er was nog niet zoveel industrieterrein als nu en de eerste grote uitbreidingen aan de noordkant van de stad waren van start gegaan. De blauwe stadsbussen van Nefkens reden trouw hun rondjes vanaf het station.

D

JAN VAN BARNEVELD

at station trok mij al lang, als kleine jongen liep ik in de jaren 1953-‘54 naar de overweg aan het einde van de Van Asch van Wijckstraat, een belangrijke verbinding naar het Soesterkwartier.

Kijkend naar het open- en dichtdraaien van de overwegbomen door de overwegwachter, eerst de kleine en daarna de grote. Vaak ging ik ook naar de voetbrug in het verlengde van de Brouwersstraat naar de Puntenburgerlaan. Brug en overweg verdwenen in 1958 met de opening van de tunnel van de Stadsring.

Er waren niet alleen doorgaande treinen te zien maar er was ook rangeerwerk waardoor de overweg steeds geruime tijd dicht moest met lange wachtrijen als gevolg.

Het dichtdraaien ging niet in een keer, maar met stukjes en beetjes want gezien de drukte probeerden altijd mensen er nog door te komen.

Af en toe reed er een 500- of 600’tje met vijf of zes wagens over de spooraansluiting naar de Phoenix-brouwerij aan het Smallepad. En af en toe kolenbakken naar de gasfabriek aan

190

de Eemstraat met kolen voor het produceren van stadsgas.

Bij het Dagblad van Amersfoort aan de Arnhemseweg meldde ik mij in de zomer van 1962 voor het lopen van een krantenwijk in het Vermeerkwartier. Maar dat blad, een kopkrant van Het Parool, werd in 1963 opgeheven en ik kon Het Parool zelf rondbrengen. Afhaalpunt was het station, want de kranten werden per trein uit Amsterdam aangevoerd, aan het eerste perron juist tegenover het overpad van spoor 2 naar 4, bijna op dezelfde plek waar zich nu NVBS Centraal bevindt. Zes dagen in de week zag ik zo een paar jaar lang al het treinverkeer voorbij komen. Gebruikelijk was dat de kranten meekwamen met de sneltrein uit Amsterdam van tien over drie. Door de ladingmeesters werden ze vervolgens naar het verdeelpunt gebracht om daar door de krantenjongens in ontvangst te worden genomen. Na het tellen van het aantal mee te nemen kranten kon ik mijn wijk gaan lopen. De kranten kwamen soms met een latere trein aan en dan kon er tijdens het wachten naar het altijd interessante treinverkeer gekeken worden. In het geval van vertraging

OP DE RAILS 4-2022

Op de Rails 2022-04.indb 190

28-03-2022 16:22

Arad, Deviator S. Gai, een stemmig buitentraject van lijn 4 met vierassig motorrijtuig 21 + bijwagen 32; 15 juni 1970.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.

Bezoek aan de trams in Roemenië Na mijn bezoeken aan de DDR in 1967 en 1968 waagde ik het in 1970 erop om door te dringen tot de Balkan. Er was weinig bekend over de trams in deze landen, maar een publicatie in Der Stadtverkehr bracht daar verandering in. Gezien de grote verschillen met de bedrijven in Midden- en West-Europa leek een bezoek aan Roemenië, een land met acht trambedrijven, aanlokkelijk.

MAURITS VAN WITSEN

Lang geleden was in slechts drie kleine steden het tramverkeer beëindigd (Braşov, Cluj en Satu Mare). Overigens zouden nadien maar liefst zeven nieuwe trambedrijven worden geopend op bevel van dictator Ceauşescu, in mijn ogen een van zijn schaarse goede daden. Helaas werden deze nieuwe netwerken slordig aangelegd, slecht onderhouden en volledig aangelegd op de openbare wegen zonder voorrangsprivileges. Als gevolg daarvan zijn er inmiddels alweer vijf gesloten, terwijl de oudere systemen zich bijna geheel hebben weten te handhaven. Daarover gaat het in dit artikel.

En aldus komen volgens mijn reisroute aan de beurt: Arad, Timişoara, Oradea, Iaşi, Galaţi, Braila, Boekarest en Sibiu.

De heenreis begon op zaterdagavond 13 juni met de nachttrein naar Wenen, vanwaar ik meteen om kwart over tien met de Wiener Walzer kon doorreizen naar Budapest, waar ik om half drie ’s middags aankwam. Tijd om de reis even te 194

onderbreken en wat rond te lopen en rijden in deze indrukwekkende stad, maar ik liet mij niet de gelegenheid ontnemen om verder te reizen met de Orient Express die ’s avonds om tien voor half negen uit Boedapest zou vertrekken. Erg indrukwekkend zag deze fameuze trein er niet uit, ontdaan van zijn luxe rijtuigen en voorzien van couchette- en slaaprijtuigen waarvan de waterkraantjes meestal kapot waren en waar alles wat rammelen kon dat ook deed.

Ik had daarom gekozen voor een eerste klas zitplaats, want ik moest immers de trein midden in de nacht om 1.36 uur verlaten.

Arad

Midden in de nacht aankomen in een provinciestad heeft iets geheimzinnigs, maar toch wilde ik ook nog wel even kunnen slapen. Ik had dan ook tevoren een kamer bespro-

OP DE RAILS 4-2022

Op de Rails 2022-04.indb 194

28-03-2022 16:22

De eerste van vier ontsporingen van een Utrechtse Multigelenkwagen, in dit geval de 6027, telkens door een aanrijding met een auto. Laan van Maarschalkerweerd; 16 maart 2021.

Foto: Koen Laureij.

Het rijdynamische gedrag van trams

(vervolg)*

WOLFGANG-DIETER RICHTER

Conceptafhankelijke neiging tot ontsporen bij uitoefening van dwarskrachten Hoewel al kort na de invoering van lagevloertrams spectaculaire ontsporingen plaatsvonden, veroorzaakt door aanrijdingen met van opzij komende auto’s, werden deze in de publiciteit beschouwd als banale ongevallen die vooral de aandacht trokken doordat het om een nieuw type tram ging, dat vaak ook nog maar net in dienst was gekomen.

Pas na verloop van tijd tekende zich een bepaald patroon af, al zagen noch leveranciers, noch vervoerbedrijven er een reden in om hier eens nader naar te kijken – de schuld van het ongeval en de gevolgen lag immers toch telkens bij de bestuurder van het betrokken wegvoertuig. Maar de gevolgen van dit soort ongevallen beperken zich niet altijd tot wat materiële schade. Het leek daarom wenselijk de conceptgebonden risico’s en hun oorzaken nader te bezien.

4.1 Ontsporingsscenario’s Allereerst wordt het waargenomen gedrag van de verschillende tramconcepten globaal beschreven.

4.1.1 Tweeassers Oudere tweeassers hadden met het oog op krappe bogen vaak een zeer korte radstand. Ook bij de langere tweeassers van later jaren nam men de hieruit voortkomende grote overhang nog als aanvaardbare concepteigenschap voor lief.

Vanwege de hefboomwerking en het verhoudingsgewijs kleine traagheidsmoment kwam het bij deze trams relatief snel tot een ontsporing.

Halte

Rijrichting

13 Botsing van een auto met een tweeassige motorwagen.

4.1.2 Vierassige trams op draaistellen Trams op draaistellen hebben vanuit het hier besproken gezichtspunt meerdere belangrijke voordelen. De kracht van de botsing wordt tegengewerkt door een duidelijk grotere afstand tussen de baksteunpunten, in casu de afstand tussen de taatsen. Daarnaast wordt de op de rail uitgeoefende reactiekracht verdeeld over de beide wielstellen van het draaistel en zodoende gehalveerd. Verder is de massatraagheid groter. Hierdoor zijn trams op draaistellen duidelijk minder vaak betrokken bij ontsporingen als * vervolg van OdR 2022-3 OP DE RAILS 4-2022

Op de Rails 2022-04.indb 199

199

28-03-2022 16:22

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Abellio begon in december 2005 met de exploitatie van de treindienst Essen – Hagen met gehuurde Taurus-locomotieven en n-rijtuigen. Op 13 april 2007 passeert locomotief ES64U2-045 de brug over de Ruhr bij Wetter. De terugtrekking van Abellio uit Nordrhein-Westfalen zorgde voor de terugkeer van de ‘Abellio Classic’. Op 30 januari 2022 is de van MRCE gehuurde locomotief 182 560 ten noorden van Wetter onderweg naar Hagen. De locomotief heeft een themabeplakking voor het vijfentwintigjarig jubileum van de Duitse hereniging.

Foto’s: Frans Blanker-Halstein, Bram Westerink.

Op de Rails 2022-04.indb 208

28-03-2022 16:22