Op de Rails 12 - December 2022

Treinstel RAm 501, bestemd voor de eerste rit als TEE Edelweiss, wordt in de ‘dieselhoek’ op het Westelijk Eiland bij Amsterdam CS extra gewassen; 2 juni 1957.

Foto: L.J. Biezeveld.

Alle foto’s in dit artikel zijn afkomstig uit het archief van de Stichting NVBS Railverzamelingen en te bekijken in de beeldbank.

65 jaar geleden: NS in 1957

Een boeiend jaar met vernieuwingen op velerlei gebied. Met de voort schrijdende elektrificatie is Zeeland ook aangesloten. De Velsertunnel gaat open. Op materieelgebied wordt het jaar gekenmerkt door de komst van de Benelux- en TEE-treinstellen. Ook de motorposten van het mat ’24 gaan rijden. Tegenover deze ontwikkelingen staat de bijna afgeronde afbouw van het park stoomlocomotieven.

P.W. VAN DER VLIST

Ook bij de tiende aflevering in deze artikelenreeks de opmerking dat de auteur geen volledigheid heeft nagestreefd. Om die wel te krijgen kan de lezer de bij de samenstelling van dit artikel geraadpleegde jaargangen 1957 van ‘Spoor- en Tramwegen’ en ‘Op de Rails’ bestuderen.

Nieuw internationaal materieel

In 1957 worden twaalf tweewagenstellen afgeleverd voor de elektrische dienst naar België. Bij NS worden het de ElD2 1201-1208, bij de NMBS de 220 901–220 904, alle gebouwd door Werkspoor. Het eerste treinstel maakt op 2 juli zijn eerste proefrit, ’s ochtends Utrecht – Arnhem v.v. en ’s middags van Utrecht via Arnhem, Zutphen naar Almelo en dezelfde route terug. Op 10 juli worden ritten gemaakt tussen

Essen en Roosendaal ter beproeving van de overgang van de 1500 V- op de 3000 V-installatie. Alle Benelux-treinstellen maken soortgelijke proefritten. In augustus zijn er voldoen de treinstellen beschikbaar om de instructieritten van de NS-machinisten te starten. Ook in augustus en september worden vele proefritten tussen Essen en Roosendaal gemaakt voor de opleiding van de Belgische collega’s. Op 18 september openen de directies van de Nederlandse en Belgische spoorwegen officieel de Beneluxverbinding Amsterdam – Roosendaal – Brussel. Twee Nederlandse ‘Beneluxen’ worden in Roosendaal met twee Belgische stellen gecombineerd waarna de reis naar Brussel wordt gemaakt. Het is waarschijnlijk de langste stroomlijn-Bene lux die ooit gereden heeft.

In de winterdienstregeling 1957-’58 wordt met elf trein

Regionale spoorwegen in Nederland, deel 4:

Overijssel

NIEUWENHUIS EN ANTON EGELIE

De eerste aanbesteding van een treindienst in Nederland vond in de provincie Overijssel plaats. De spoorlijn Almelo – Mariënberg had de laagste kostendekkingsgraad van alle spoorlijnen en leek voor sluiting in aanmerking te komen. De Regio Twente besloot toch de lijn met financiële steun in leven te hou den. Alle regionale lijnen volgden vervolgens het voorbeeld van Almelo Mariënberg. Alleen de hoofdas Deventer Enschede bleef aan NS.

Almelo – Mariënberg

De treindienst Almelo – Mariënberg was op basis van de contractsector-gegevens de slechtst presterende treindienst: slechts 20 % van de exploitatiekosten werd gedekt door in komsten uit de kaartverkoop en de benodigde subsidie per reizigerskilometer was ruim driemaal hoger dan bij de eenna slechtst presterende treindienst Groningen – Nieuwe schans. Het was dan ook niet verwonderlijk dat de minister begin 1997 bekend maakte de treindienst Almelo – Mariën berg niet te willen contracteren, wat ook bedoeld was om de onderhandelingspositie ten opzichte van NS en de Tweede Kamer te versterken. In plaats daarvan kregen de Regio Twente en de provincie Overijssel samen een miljoen gulden per jaar om een vervangende busdienst op te tuigen, waarmee de minister overigens drie miljoen gulden bespaarde. Regio en provincie namen daarop het initiatief om dit geld te gebruiken voor een openbare aanbesteding van een con tract voor het voortzetten van de treindienst, waarmee deze

overheden de eer toe komt de eerste treindienst in Nederland te hebben aanbesteed. Twee streekbusonderne mingen (Midnet en Oostnet) en Lovers Rail schreven in op de aanbesteding. Op 11 december 1997 bleek Oostnet het beste bod te hebben gedaan. Voor de uitvoering van de treindienst werden twee gemoderniseerde treinstellen plan X (Blauwe Engel) 180 en 186 van NS overgenomen en van uitklapbare spiegels voorzien, zodat in eenmanbedie ning kon worden gereden. Uiterlijk werd de gedaanteverwis seling gecompleteerd door het aanbrengen van een variant van de klassieke ‘snor’ die de treinstellen bij hun modernise ring in de jaren tachtig waren kwijtgeraakt. Achter de schermen moest eveneens een boel gebeuren, want het opgerichte bedrijf Oostnet Rail moest worden erkend als spoorvervoerder en een toelating tot het spoor wegnet krijgen. De toenmalige, uit 1875 daterende spoor wegwet bood slechts beperkt handvatten voor erkenning en toelating; daarnaast ontbrak ervaring met de toelating. Desondanks lukte het deze processen binnen een half jaar met succes af te ronden, zodat de treindienst op 24 mei 1998 van start kon gaan. In 1999 werden de trein- en busactiviteiten van Oostnet, die niet tot Syntus behoorden, samengevoegd met de busbedrij ven Midnet (ook exploitant van de sneltram Utrecht), NZH en ZWN; het nieuwe bedrijf ging verder onder de naam Connexxion.

GERRIT

Een Lint 41 van Syntus rijdt in de kleuren van Twents tussen Lochem en Goor op 22 november 2017.

Foto: Tim Boric.

Voor het eerst zijn de 909+910 als setje in dienst tijdens Sporen naar het Verleden. Hoedekenskerke, 27 mei 2022.

Foto: Tim Goorman.

Foto’s Steef Janssens, tenzij anders aange geven.

De terugkeer van de omC

Eind 2018 nam de Stoomtrein Goes-Borsele (SGB) de eerste replica van een NS-motorwagen type omC in gebruik. In 2022 volgde het tweede exemplaar. Daarmee is een interessant onderdeel uit de NS-historie tot leven gewekt, en nog wel in zijn historisch verantwoorde omgeving en context.

STEEF JANSSENS

Op 18 mei 1927 werden op het Zeeuwse eiland Zuid-Beveland drie tramlijnen geopend, die allemaal hun oorsprong hadden in Goes. Die lijnen waren aangelegd door de SpoorwegMaatschappij Zuid-Beveland (SZB), die in 1914 was opge richt met als doel drie tramlijnen tot stand te brengen: Goes – Wemeldinge, Goes – Wolphaartsdijkse Veer en de ringlijn Goes – Hoedekenskerke – Goes. De keuze voor tram- in plaats van spoorlijnen had onder meer te maken met wet geving die minder zware eisen stelde aan de uitvoering van de bovenbouw van een tramlijn, waarvoor een beperkte maximumsnelheid van dertig kilometer per uur gold. Een tramlijn was daardoor goedkoper dan een spoorlijn. Voor de exploitatie van de drie tramlijnen liet NS, die de exploi tatie verzorgde, acht motorwagens bouwen, de omC’s 901908. Daarbij staat ‘om’ voor oliemotor, een toenmalige benaming van een verbrandingsmotor; de C staat als van ouds voor derde klasse. Om alle geplande ritten uit te voe ren en een rijtuig beschikbaar te hebben voor onderhoud, waren zes wagens nodig, zodat er dus twee reserve waren. Elke dag werden zeven retourritten naar zowel Wemeldinge

als Wolphaartsdijkse Veer gereden en vier ritten in elke richting over de ringlijn. Alle diensten werden uitgevoerd met losse motorwagens, wat ruim voldoende capaciteit bood. Voor het dagelijks onderhoud van de omC’s bouw de NS in Goes een nieuwe werkplaats, die geheel was ingericht voor deze werkzaamheden. De werkplaats bood ook onderdak aan enkele stoomlocomotieven, die voor namelijk gebruikt werden voor de goederendienst over de ringlijn. Sommige personentreinen op de ringlijn, die in Hoedekenskerke aansluiting boden op de veerdienst naar Terneuzen, werden met stoomtractie en rijtuigen gereden.

In 1923 had NS voor het eerst motorrijtuigen in gebruik genomen: dat waren de omBC’s 1901-1903 die gebouwd werden voor de lijn Zwolle – Kampen. Die motorrijtuigen waren voorzien van benzinemotoren en stonden op draaistellen, waarmee ze dus tamelijk fors waren. Al bij de aanleg van de SZB-tramlijnen werd blijkbaar niet op grote reizigersaantallen gerekend, want voor de motorrijtuigen voor Zuid-Beveland werd gestudeerd op een kleinere variant. Dat resulteerde in tweeassige motorwagens

Boekarest Buzesti, een driewagentram van lijn 24 in de binnen stad; 21 juni 1970.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.

Trams in Boekarest en Sibiu in 1970

Naast de drie wereldsteden Wenen, Praag en Boedapest voelde Boekarest met zijn anderhalf miljoen inwoners aan als een provincie stad. Anno 1970 liep er natuurlijk een obligate lange rechte boulevard dwars door de binnenstad, waarlangs in communistenland de arbeidersachtige trams ijlings verwijderd waren, maar veel buurten in het centrum ademden een rustige en zeker niet pompeuze sfeer. Zo ervoer ik deze stad na mijn aankomst op zaterdagavond 20 juni 1970.

MAURITS VAN WITSEN

Dit beeld zou dankzij de ijdele dictator Nicolae CeauŞescu snel veranderen, want zijn droompa leis verrees nadien op het puin van deze gemoe delijke buurten. Maar nu kon ik er nog terecht in een chic ouderwets hotel, royaal geflankeerd door heel veel bellende trams.

De elektrische tram verscheen hier al in 1894; merkwaar digerwijze bleef de paardentram het toch nog tot 1929 volhouden. Die trams speelden en spelen nog steeds een belangrijke rol, ondanks de vervanging door trolleybussen op de hoofdas door de binnenstad in de jaren zestig en de aanleg van een flink metronet vanaf de jaren zeventig.

Maar in dit verhaal is het 1970 met een normaalsporig tramnet dat uit liefst dertig, vaak lange lijnen bestond. Mijn bezichtiging begon zondagochtend op het rustige stadsbeginpunt Strada Nuferilor van lijn 6 en 10. Op de foto is de fraaie omgeving van deze dubbelsporige tram halte duidelijk zichtbaar, een omgeving die, zoals reeds opgemerkt, nadien moest wijken voor een protserig paleis en lelijke torenflats. Op deze lijnen reden gemoderniseer de tweeassige motorrijtuigen uit de jaren twintig met stan daard tweeassige bijwagens. Vier dagen lang was ik van ’s ochtends tot ’s avonds vaste klant op het voorbalkon, waarvoor mij wel honderd spotgoedkope losse kaartjes in rekening werden gebracht.

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellen den in het Spoor en tramwegwezen (NVBS) De NVBS leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkom sten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen en bui tenland De Stichting NVBS Excursies organi seert reizen Er is ook een afdeling Jongeren In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen De win kel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stati onsgebouw van Amersfoort

Afdelingen

Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyis ten te ontmoeten De agenda voor de komen de periode is in Op de Rails of op de NVBS website te vinden

Excursies

De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en bui ten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Documentatie

De Stichting NVBS Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften De bibliotheek heeft

ook abonnementen op vele binnen en buiten landse tijdschriften op spoor en tramwegge bied Bureau Railatlas en Bureau Materieel tekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel

Winkel

In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschrif ten en dvd’s verkocht Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling Bestellingen via inter net of per post zijn mogelijk.

Beeldmateriaal

Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondge stuurd

Afdeling Jongeren

Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS De NVBS afdeling Jongeren organiseert spe ciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activitei ten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject

Op de Rails

Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks Elk nummer bevat berich ten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boe ken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor en tramwegen in binnen en buitenland Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties

www facebook com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www nvbs com

Foto’s:

Op 29 oktober 2022 verbeterde de Rhätische Bahn het wereldrecord ‘langste reizigerstrein’ met een uit 25 Capricorn-stellen (lengte 1,91 kilometer) bestaande trein tussen Preda en Alvaneu. Dat gebeurde in het kader van de viering van 175 jaar spoorwegen in Zwitserland. Daarmee werd het Nederlandse record uit 1989 met een trein van zestig ICR (lengte 1,6 kilometer) ruimschoots overtroffen. Locomotief 1607 met de trein ten zuiden van Dordrecht; 19 februari 1989.

Swiss-image.ch/Philipp Schmidli, Richard Latten.