OP DE RAILS 2020-9
IN DIT NUMMER: Intermodaal vervoer
De moderne streetcar in Amerika Trein en tram in de kunst Het matige succes van de monorail MAANDBLAD VAN DE NVBS, 88E JAARGANG, SEPTEMBER 2020 BLZ. 401-448
Locomotief ES64F4-991 van Rotterdam Rail Feeding vervoert de omgeleide containershuttle 49788 van Wanne-Eickel naar Rotterdam en passeert daarbij station Rotterdam Noord; 18 juli 2020. Foto: Richard Latten.
Intermodaal vervoer In de tweede helft van de twintigste eeuw heeft het intermodaal vervoer zich ontwikkeld tot een nieuwe markt voor het railgoederenvervoer. Intermodaal vervoer werd gezien als een kansrijke groeimarkt voor de spoorwegen. Universiteiten en andere kennisinstellingen hebben zich voortdurend beziggehouden met het ontwikkelen van nieuwe vormen van intermodaal vervoer. In dit artikel worden enkele intermodale concepten beschreven. Hierbij gaat het over intermodaal vervoer met gestandaardiseerde laadeenheden.
I
GERRIT NIEUWENHUIS
ntermodaal vervoer is een vorm van vervoer, waarbij in een transportketen meer dan één modaliteit wordt gebruikt. Meestal wordt de term gebruikt voor vervoer waarbij gestandaardiseerde laadeenheden met minimaal twee modaliteiten worden vervoerd. De laadeenheid is te beschouwen als de verpakking van de lading. Door te standaardiseren kan de laadeenheid voor verschillende vormen van vervoer ingezet worden. Het meest voorkomende voorbeeld van een dergelijke laadeenheid is de container. Lading van China naar Oostenrijk wordt in een container geladen die per schip van China naar bijvoorbeeld Rotter dam wordt vervoerd. Vervolgens gaat de container in Rotterdam op een trein naar Wenen en vindt aflevering bij de ontvanger per vrachtauto plaats. Tussen de verschillende modaliteiten vindt daarbij overslag plaats op een terminal waarbij de goederen in de container blijven. De container heeft de spoorwegen nieuwe kansen geboden bij het terugwinnen van het vroegere stukgoedvervoer. Hoewel het vervoer met gestandaardiseerde laadeenheden efficiënter is in vergelijking met het vervoer en de overslag van losse lading in vroeger tijden, is veel onderzoek verricht om het nog goedkoper te maken. Dit heeft tot verschillende
vormen van intermodaal vervoer geleid. Sommige van de onderzochte systemen zijn in de praktijk toegepast; andere hebben het niet verder gebracht dan een prototype.
Maritiem vervoer
In het intermodaal vervoer wordt onderscheid gemaakt tussen het maritiem en het continentaal vervoer. Het maritiem vervoer betreft het vervoer van containers die over zee worden aan- of afgevoerd. In de zeevaart worden voornamelijk twee maten containers gebruikt, van twintig en veertig voet. Dit komt overeen met een lengte van circa zes respectievelijk twaalf meter. Behalve deze twee maten komen in Europa ook nog tankcontainers voor van dertig voet en containers van 45 voet. Deze laatste worden vooral gebruikt in shortsea-verkeer binnen Europa, zoals kust vaarders en veerschepen. In het spoorvervoer zijn alle containermaten aan te treffen. Het principe van de container werd al voor de Tweede Wereldoorlog toegepast. NS en Van Gend & Loos introduceerden in de jaren dertig de container in het binnenlands vervoer1. Ook in andere 1
Zie het boek ’Van huis tot huis per spoor’ van Erikjan Sachse, Hans Nahon en René Nabbe (2019). O P D E R A I L S 9 - 2 0 2 0 421
De streetcar van Kansas City met het centrum van de stad en vrijwel de hele lijn op de achtergrond. Main Street, 16 september 2018. Foto’s bij dit artikel tenzij anders vermeld: Maurits van den Toorn.
De moderne streetcar in Amerika De tram heeft de afgelopen veertig jaar in de Verenigde Staten een behoorlijke come back gemaakt. In eerste instantie kwamen er in veel agglomeraties sneltramlijnen die stad en regio met elkaar verbonden. Bij de recente uitbreidingen gaat het vooral om stadslijnen, vaak bedoeld om de verwaarloosde stadscentra nieuw leven in te blazen.
D
MAURITS VAN DEN TOORN
e wederopstanding van de tram in de Verenigde Staten in moderne vorm als light rail is in 1981 begonnen in San Diego, waar het eerdere trambedrijf in 1949 was opgeheven. De nieuwe tram maakte gebruik van een (goederen)spoorlijn naar de Mexicaanse grens en kreeg in het centrum van de stad een straattraject. Het werd een soort blauwdruk voor de bedrijven die sindsdien in het land zijn ontstaan. Voorafgaand daaraan was een moderniseringspoging van de trambedrijven van Boston en San Francisco met door Boeing Vertol ontwikkeld en gebouwd materieel op een fiasco uitgelopen. Een tram is toch een heel ander product dan een helikopter, zo bleek in de praktijk van alledag. Wijs geworden door die ervaringen koos San Diego in navolging van het Canadese Edmonton voor beproefd materieel, het door Duewag gebouwde type U2 uit Frankfurt (Main). Ook die tactiek namen navolgende bedrijven over.
De huidige sneltrams zijn eigenlijk een moderne vorm van de vroegere interurbans, lange interlokale lijnen op vrije baan met stadstrajecten in de straat. In veel gevallen, zoals in Dallas en Los Angeles, wordt ook over vroegere interurban-trajecten gereden. De kans dat er nog sneltramnetten bij komen is niet groot. Her en der zullen nog wel uitbreidingen komen (momenteel wordt er bijvoorbeeld in Seattle aan gewerkt), maar de agglomeraties die er de omvang voor hebben zijn inmiddels voorzien. Oude spoor- of interurban-lijnen reactiveren voor een sneltram heeft als voordeel dat de aanleg snel kan verlopen en de kosten tamelijk beperkt zijn. Daar staat tegenover dat de stedelijke ontwikkelingen in de decennia na de eerdere opheffing vaak elders hebben plaatsgevonden, langs snelwegen bijvoorbeeld. Gevolg daarvan is dat de tram drukke plaatsen of dichte bebouwing mist of op grote O P D E R A I L S 9 - 2 0 2 0 427
Muurschildering ‘De wereldomvattende beteekenis van het spoorwegwezen, en den technische vooruitgang daarvan’ uit 1939 van Peter Alma in station Amsterdam Amstel; 20 november 2016. Foto: Paul van Baarle.
Een blik in de archieven van de SNR
Trein en tram in de kunst In Op de Rails wordt het spoor- en tramwegwezen veelal strikt materialistisch en feitelijk besproken. Echter ook buiten dit, wat je zou kunnen noemen technische terrein, werd en wordt aandacht aan tram en trein besteed in de verschillende kunstvormen. Het hiernavolgende is maar een bescheiden opsomming van wat er is; zoek zelf verder, het loont de moeite!
D
GERRIT C. VAN STRAATEN
e schilderkunst is een van de oudste kunstvormen en het is dan ook niet verrassend dat al vanaf het begin van het railvervoer schilders en tekenaars afbeeldingen gemaakt hebben van wat voor hen een nieuw fenomeen was. Bekende voorbeelden uit het buitenland zijn bijvoorbeeld de prenten die J.C. Bourne maakte van de aanleg van de London & Birmingham Railway uit 1839 en de serie schilderijen van Claude Monet van het Parijse Gare Saint-Lazare (1877). Uit Oostenrijk kwam de bekende Josef Danilowatz. Ook in Nederland zijn
er spoorwegschilders geweest; voorbeelden van hun werk zijn in het Spoorwegmuseum in Utrecht te vinden. De tram heeft ook zijn schilderijen zoals die van Breitner (en zijn tijdgenoten) van bijvoorbeeld de Amsterdamse paardentrams op de Dam in de schemering, met de correcte lijnkleurlantaarns. Uit België moet hier Paul Delvaux genoemd worden. Zie overigens ook de omslag van deel 18 uit de NVBS-boekenreeks over de Maas-Buurtspoorweg met een fraai door Harry Maas geschilderd schilderij van een stoomtram op de markt te Gennep. O P D E R A I L S 9 - 2 0 2 0 435
De monorail van Kitakyushu bij vertrek van het noordelijke beginpunt Kokura; 9 oktober 2017. Foto: Maurits van den Toorn.
Het matige succes van de monorail
Lokaal succesvol, nooit doorgebroken (Vervolg*)
ROB ZOOMER
Japan
In Japan zijn maar liefst tien monorailbedrijven actief, zowel van het Alweg- als het Safege-systeem. Rond 1960 was Japan grotendeels hersteld van de schade van de Tweede Wereldoorlog en op weg om een welvarend en modern land te worden. Het spoorwegnet raakte overbelast en oude plannen werden gerealiseerd met de aanleg van de eerste speciaal gebouwde hogesnelheidslijn. Japan kreeg de Olympische Spelen van 1964 toegewezen, die onder andere in Tokyo werden gehouden. De Japanse trots om die spelen perfect voor elkaar te krijgen en de noodzaak om de verwachte hoeveelheid bezoekers aan te kunnen resulteerde in de opening van de eerste hogesnelheidslijn van Tokyo naar Osaka (Tokaido Shinkansen); de bullet trains legden de afstand van 515,4 kilometer af in vier in plaats van zeven uur. Het vliegverkeer werd afgehandeld via de luchthaven Haneda ten zuiden van Tokyo. Voor de verwachte aanloop van de Spelen en ter voorkoming van congestie op de weg moest een railverbinding worden aangelegd. De keuze voor een monorail in plaats van een klassieke railverbinding werd gemaakt omdat het Japanse Hitachi de Alweg-techniek
graag wilde ontwikkelen. Bovendien kende de voorzitter van de studiecommissie de oprichter van Alweg goed. De 17,8 kilometer lange lijn werd vervolgens op een goedkoopje aangelegd. De lijn ligt voor een groot gedeelte boven het water van diverse kanalen en de baai. Daardoor hoefde geen, toen ook al peperduur, land gekocht te worden. Ook hier kwam de relatief kleine footprint en de lichte bouwwijze van de onderbouw goed van pas. Er was al toestemming om de lijn naar Tokyo Central aan te leggen, maar door ontbrekende fondsen en protesten van buurtbewoners eindigde de lijn ruim drie kilometer van dit station naast het lokale station Hamamatsucho; die situatie is niet veranderd. Er waren in eerste instantie geen tussenliggende stations, later zijn er in fasen negen toegevoegd.
Exploitatie De capaciteit tijdens de spits is tienduizend reizigers per richting per uur met een gemiddeld dagvervoer van ongeveer 140.000 reizigers. Een bijzonderheid van deze lijn is dat er in 2007 begonnen is met drie services: De Haneda * vervolg van OdR 2020-8 O P D E R A I L S 9 - 2 0 2 0   439
laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1
NVBS, PASSIE VOOR SPOOR ! Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails? Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS). De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer! In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren. In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort. Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.
ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel. Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.
Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!
Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.
Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft
Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.
Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies. Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.
www.facebook.com/OpdeRails
Lid worden? Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar! Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com
Binnenkort is het zestig jaar geleden dat de NZH-tramlijnen van Leiden naar Katwijk en Noordwijk en de Leidse stadslijn werden opgeheven. Op 7 oktober 1960 maakten ze hun laatste ritten. Op de bovenste foto kruist de A617/A618 met een bijwagen uit de serie B11-B15 in Noordwijk Binnen de Heilige Geestweg; circa 1958. Onder de Leidse stadstram op de Plantage aan het einde van de Hogewoerd; zomer 1960. Foto’s: Jan Vogels/collectie Stichting NVBS Railverzamelingen.
000