Op de Rails 11 - november 2020

OP DE RAILS 2020-11

IN DIT NUMMER: Van HST naar AT300

Over de Dordtse tramcommissies Trams in het zuiden van de DDR MAANDBLAD VAN DE NVBS, 88E JAARGANG, NOVEMBER 2020 BLZ. 497-544

Drie materieelsoorten van LNER onder de kap van London King’s Cross op 18 november 2019.

Van links naar rechts class 91-locomotief 91101 met bestemming Leeds, class 800treinstel 800205 naar Newark en class 43motorwagen 43277 naar Edinburgh.

Foto: Jack Pallister.

Van HST naar AT300 In 2016 vierde de Intercity 125 oftewel High Speed Train haar veertig­ jarig bestaan. De dagen waren toen al geteld op de drukke hoofdroutes waar ze voor waren ontworpen, de opvolgers waren al in aanbouw. De geschiedenis van de HST kwam aan de orde in OdR 2016-10 (Veertig jaar High Speed Train); we concentreren ons hier op wat er sindsdien is gebeurd.

I

THIJS HOUDIJK

n 1976 kwamen de eerste High Speed Trains in dienst, ook wel InterCity 125 genoemd naar de maximumsnelheid (125 mijl/h). De 200 km/h snelle dieselelektrische treinen zouden ruim veertig jaar beeldbepalend zijn in Britse intercitydiensten, met name op de Great Western Main Line (GWML) en East Coast Main Line (ECML). De treinen werden gevormd uit twee motorwagens class 43 met een variabel aantal tussenrijtuigen van de derde generatie (Mark 3). Vanaf 1989 werden ze op de ECML aangevuld met de Intercity 225: hier verwees de naam naar de maximum­snelheid in km/h, die in de reguliere dienst echter nooit gehaald werd. Tractie werd geleverd door een elektrische class 91-locomotief, in combinatie met een nieuwe generatie rijtuigen (Mark 4).

De nadagen van de HST

In september 2015 ging een nieuwe concessie in voor de GWML inclusief zijlijnen, reden voor First Great Western (FGW) om een nieuwe donkergroene huisstijl en een nieu518 O P

DE RAILS 11-2020

we naam te introduceren: Great Western Railway (GWR), naar de historische maatschappij die de GWML aanlegde.

Een deel van de HST-vloot kreeg deze nieuwe huisstijl nog, een deel zou tot het einde in de oude FGW-kleuren blijven rijden. Ook gemengde treinen kwamen voor.

Begin 2019 werden twee GWR-HST’s uitgeleend aan zuster­ onderneming Hull Trains, die in open access een paar maal per dag treinen rijdt tussen Londen en Hull. Vanwege beperkte beschikbaarheid van het eigen materieel (class 180’s) was tijdelijk behoefte aan extra materieel. Het betrof twee stammen met vijf rijtuigen. In december konden de HST’s bij Hull Trains weer buiten dienst door de komst van nieuw materieel.

Op 1 maart 2015 nam Virgin Trains East Coast (VTEC) de dienst over op de ECML. De bestaande vloot van Intercity 125’s en Intercity 225’s werd overgenomen van voorganger East Coast, tussen december 2015 en januari 2017 werd van alle rijtuigen het interieur gemoderniseerd.

Een blik in de archieven van de SNR Afbeelding 1: RTMpaardentram aan het Groothoofd in 1905.

Foto: W. Meijers.

Over de Dordtse tramcommissies In de loop van de negentiende eeuw verzandden de waterwegen van Dordrecht naar de zee steeds verder. Pleidooien bij de regering voor verbetering vonden weinig weerklank. Toen in de jaren 1890 ook nog de eilandlijnen van de Rotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM) de centrumfunctie van de stad zouden gaan bedreigen, moest daar iets aan gedaan worden.

D

JAN ROOS

e stad Dordrecht is ontstaan op een bijzonder gunstig gelegen plek: de belangrijkste takken van de Rijndelta kwamen hier samen voordat ze in zee stroomden. Daardoor heeft Dordrecht eeuwenlang een dominante positie in Holland gehad, waarbij onder andere het stapelrecht1 zorgde voor veel bedrijvigheid en welvaart. Met de komst van de Fransen en de uitroeping van de Bataafsche Republiek in 1795 verviel dit recht, nadat het in de eeuwen daarvoor al door andere Hollandse steden was ontdoken. Toen de handel na 1813 weer op gang begon te komen, waren veel omstandig­ heden veranderd. De stad vormde niet langer een centrum van internationale handel. De verzanding van de waterwegen naar zee vormde een groeiend probleem; andere steden zoals Rotterdam bleken nu veel gunstiger te liggen.

Het gevolg was dat de Dordtse handel en industrie zich 526 O P

DE RAILS 11-2020

steeds meer richtten op de verzorging van het omliggende platteland, dus de Alblasserwaard, het oostelijke deel van IJsselmonde en de Hoeksche Waard. Tegelijkertijd had Dordrecht ook een belangrijke functie bij het op de markt brengen van de agrarische producten die in die gebieden werden geproduceerd. Voor het transport waren er bootdiensten en werd de stad door een viertal veren met de omliggende eilanden verbonden: Willemsdorp – Moerdijk voor Noord-Brabant, ’s-Gravendeel – Wieldrecht voor de Hoeksche Waard, het veer naar Zwijndrecht voor IJsselmonde en het veer naar Papendrecht voor de Alblasserwaard.

In 1872 bereikten ook de spoorwegen Dordrecht, vanuit Moerdijk en Breda en vanuit Zwijndrecht en Rotterdam.

In 1885 kwam daar de lijn vanuit Gorinchem nog bij. Er ontstond een belangrijke overslagmogelijkheid tussen

Zwickau, vooroorlogs tramstel met middeninstap-bijwagen 212 op het buitentraject van lijn 3 in Cainsdorf; 19 mei 1968.

Foto’s bij dit artikel: Maurits van Witsen.

Trams in het zuiden van de DDR in 1968 In Op de Rails 2020-4 heb ik verslag gedaan van mijn tweede reis naar de DDR-tramsteden. Dat waren Eisenach, Gotha, Mühlhausen, Nordhausen, Erfurt, Naumburg, Jena en Gera. Aldus was ik op zaterdag 18 mei ’s avonds in Plauen aangekomen.

Z

MAURITS VAN WITSEN

ondag betekent beperkt tramverkeer, ook in Plauen en zeker ’s morgens, met twintigminutenintervallen en een ontbrekende lijn. Gelukkig kwam deze ook omstreeks 11 uur in dienst, toen ook de intervallen werden verkort tot tien minuten, behalve op lijn 2.

Dit kleine, fraai gelegen stadje – de zuidelijkste tramstad in de DDR – heeft in het centrum een flinke helling, waardoor tot 1958 uitsluitend losse motorwagens waren toegestaan.

Deze waren van een standaard zesramig Oost-Duits type uit de jaren 1926-’28. Toen in 1958 ook bijwagens verschenen in de vorm van Gotha-tweeassers, bleven deze nieuwe tweewagentrams vooralsnog beperkt tot de lijnen 3 en 4.

Het tramnet was bescheiden van omvang met zes korte radialen die behalve stationslijn 2 door vier transversale lijnen werd bereden met dus veel doorgaande verbindingen.

Toch mocht hier gratis worden overgestapt met behulp van tijdstempels in plaats van de in de DDR gebruikelijke primitieve gaatjesontwaarders. Het tarief was al uiterst voordelig: 534 O P

DE RAILS 11-2020

losse biljetten kostten twintig pfennig, maar een zevenrittenkaart slechts één mark. Het was een prettig stadje waarin de trams op goed getraceerd en onderhouden spoor reden alsof ze er al altijd waren geweest.

Industriestad Zwickau

De sneltrein van half twaalf kon ik niet halen, zodat ik was aangewezen op de boemel van tien over een. Ondanks de bescheiden afstand van ruim vijftig kilometer duurde mijn reis anderhalf uur; stoptreinen met gemiddelde snelheden van 30 à 35 km/h waren regel. Zwickau was een industriestad en passend bij die industrie zag ook het trambedrijf er minder vrolijk uit. Het net had de vorm van een simpele T, aangevuld door een kort lijntje aftakkend van de staande poot naar het hoofdstation. Hier begon lijn 3 die werd bereden door tweewagentrams, bestaande uit een vooroorlogse motorwagen met vier zijramen en een middenbalkon-bijwagen zoals we die in Amsterdam hebben gekend op de

laatste pagina blader pdf_Op de Rails Basis 10-1-2014 20:56 Pagina 1

NVBS, PASSIE VOOR SPOOR !

Nieuwsgierig geworden naar de rest van de inhoud van dit nummer van Op de Rails?

Denk er dan eens aan om lid te worden van de Nederlandse Vereniging van Belangstellenden in het Spoor- en tramwegwezen (NVBS).

De NVBS-leden ontvangen maandelijks het blad in de bus, maar de NVBS biedt veel meer!

In alle delen van het land worden bijeenkomsten belegd waarop presentaties gehouden worden over trein en tram in binnen- en buitenland. De Stichting NVBS Excursies organiseert reizen. Er is ook een afdeling Jongeren.

In de NVBS Winkel kun je boeken en dvd’s over railverkeer kopen. En voor wie zich wil documenteren zijn er de NVBS-Bibliotheek en de Stichting NVBS Railverzamelingen. De winkel, de bibliotheek en de documentatiecentra zijn gevestigd in NVBS Centraal in het stationsgebouw van Amersfoort.

Afdelingen Op diverse plaatsen zijn er afdelingen die maandelijks een bijeenkomst houden, waar leden door middel van presentaties informatie met elkaar uitwisselen. Deze avonden bieden een uitgelezen kans om andere spoorhobbyisten te ontmoeten. De agenda voor de komende periode is in Op de Rails of op de NVBSwebsite te vinden.

ook abonnementen op vele binnen- en buitenlandse tijdschriften op spoor- en tramweggebied. Bureau Railatlas en Bureau Materieeltekeningen bezitten topografische kaarten en schematische tekeningen van sporen en materieel.

Winkel In de NVBS Winkel worden boeken, tijdschriften en dvd’s verkocht. Er is een uitgebreide tweedehandsafdeling. Bestellingen via internet of per post zijn mogelijk.

Excursies De aangeboden excursies variëren van een eendaagse binnenlandse trip tot een reis van vier weken in het buitenland. Voorbeelden: bezoeken aan werkplaatsen en remises, meerdaagse treinreizen door landen in en buiten Europa, maar ook dagbezoeken aan Nederlandse spoor- en trambedrijven. En elk jaar een Oliebollenrit!

Beeldmateriaal Het filmarchief, de diatheek en het fotoarchief bezitten een enorme collectie historische en actuele films, dia’s, prentbriefkaarten en foto’s. Leden kunnen zich abonneren op een fotorondzending. Tienmaal per jaar wordt een pakket foto’s, door leden gemaakt, rondgestuurd.

Documentatie De Stichting NVBS-Railverzamelingen beheert een grote verzameling krantenknipsels, dienstregelingen, vervoersbewijzen en andere documenten. In de bibliotheek staan meer dan elfduizend boeken en vele ingebonden jaargangen tijdschriften. De bibliotheek heeft

Afdeling Jongeren Ook jongeren voelen zich thuis bij de NVBS. De NVBS-afdeling Jongeren organiseert speciaal voor leeftijdgenoten bijzondere activiteiten: een wedstrijd treintrekken bijvoorbeeld, een rondje per trein in het nabije buitenland of een bezoek aan een bouwproject.

Op de Rails Het magazine Op de Rails verschijnt maandelijks. Elk nummer bevat berichten over spooractualiteiten en over de vereniging, over nieuw verschenen boeken en dvd’s (die in de winkel te koop zijn) en aankondigingen van excursies.

Daarnaast zijn er langere artikelen over spoor- en tramwegen in binnen- en buitenland. Het maandblad dat door vrijwilligers wordt gemaakt, is full colour en vrij van advertenties.

www.facebook.com/OpdeRails

Lid worden?

Nieuwsgierig geworden en meer willen weten, een proefnummer van Op de Rails ontvangen of lid worden? Een lidmaatschap kost 55 euro per jaar, ben je jonger dan 25? Dan betaal je slechts 28 euro voor een heel jaar!

Meer weten? Bezoek ons op http://www.nvbs.com

Treinen kunnen een boodschap of emotie soms effectief overbrengen. De opening van de Betuweroute op 16 juni 2007 was aanleiding om een door locomotieven van alle goederenvervoerders in Nederland getrokken containertrein van rangeerterrein Kijfhoek naar Duitsland te sturen. Een minder vrolijke aanleiding was er voor de uit 21 locomotieven bestaande protesttrein die op 28 september 2020 rond en door Berlijn reed. Namens brancheorganisatie Netzwerk Europäische Eisenbahnen protesteerden goederenvervoerders tegen de bevoordeling van DB. De onderste foto toont de door locomotief 145 030 aangevoerde trein bij vertrek uit Wustermark.

Foto’s: Frans Blanker-Halstein, Wouter Radstake.

000