OBV Magazine 12

4 MEER LIEFDE, MINDER ANGST

Dirigente Julia Jones en regisseur Barbora Horáková

Joly over hun Ernani

10 CREATURE

Het nieuwe spektakelballet van Akram Khan

18 SATYAGRAHA. DE KRACHT VAN DE WAARHEID

‘Een verbluffende, totale versmelting van dans, zang en orkestklank’

23 KAMERCONCERTEN

De wereldberoemde dirigente Julia Jones maakt haar debuut bij Opera

Ballet Vlaanderen: ‘In Ernani ging Verdi op ingenieuze wijze stemmen combineren in verschillende ensembles.’

34 HET RITUEEL / CARLO MERTENS

‘Slechte lippen is het ergste wat een trombonist kan overkomen’

26 VAKE POES

Lisaboa Houbrechts’ familiedrama overspant drie generaties

30 THE INDIAN QUEEN

Dramatic opera van Henry Purcell

30 IN DE LOGE / GUY CASSIERS

‘We reiken het publiek puzzelstukjes aan’

36 VOOR EN ACHTER DE SCHERMEN

Arie van der Beek en Ekaterina Romanova spelen in Sea Pictures

40 VRIENDEN

Mavin Khoo, de rechterhand van Akram Khan, over Creature: ‘Dit is het meest gelaagde werk van Akram tot dusver.’

ENCHANTÉ

Trakteer iemand met wat minder op een voorstelling

De Gentse vzw Enchanté vindt dat een samenleving pas werkt als mensen hechter met elkaar verbonden zijn. Vanuit die rotsvaste overtuiging startten in 2017 enkele burgers het initiatief om Gentenaars met en zonder kwetsbare achtergrond voor elkaar te laten zorgen en eentje te trakteren aan iemand met wat minder… Enchanté dus! Fijne kennismaking! Je kent het idee misschien van de uitgestelde koffie in je favoriete koffiebar. Nu breidt Enchanté het systeem uit naar de cultuursector. Opera Ballet Vlaanderen zet maar wat graag mee zijn schouders onder dit initiatief. Je kan als klant één of meer Enchanté-tickets (10 euro) toevoegen aan je bestelling. Enchanté maakt het aanbod bekend via ambassadeurs en sociale partners – zoals OCMW, psychiatrische instellingen en daklozenorganisaties – zodat de tickets bij de juiste doelgroep terechtkomen. Want mensen verbinden, voelt goed.

Meer info via operaballet.be

EIGEN LOF

Dance Europe prijst Mikio Kato en Mozart / Concert Arias

September is ook altijd ‘lijstjesmaand’ of tijd om terug te blikken op de hoogtepunten van het voorbije seizoen. Het toonaangevende tijdschrift Dance Europe vermeldt in zijn best-off-overzicht Mozart/ Concert Arias als ‘beste première van het seizoen 21-22’. Volgens het tijdschrift brachten onze dansers het werk ‘op briljante wijze tot leven’. Het blad noemt de avond ‘toegankelijk, slim, goed gemaakt’ en –mag het eens – ‘entertaining’. Daarnaast is er lof voor zangers, het Symfonisch Orkest Opera Ballet Vlaanderen, de decors en de kostuums die voor deze reeks voorstellingen volledig opnieuw werden gemaakt in onze eigen ateliers. Ook danser Mikio Kato krijgt in het jaaroverzicht een schouderklopje voor zijn vertolking van Hilarion in het ballet Giselle van Akram Khan. Dance Europe noemt het de ‘beste vertolking door een mannelijke danser’ van het voorbije seizoen. Mikio is straks opnieuw te bewonderen in Creature van Akram Khan, de opvolger van Giselle met hetzelfde artistieke team, dat vanaf januari te zien is in Antwerpen en Gent.

Nicola Wills in de bejubelde voorstelling Mozart / Concert Arias

De Japanse danser Mikio Kato danst sinds 2016 bij Opera Ballet Vlaanderen.

EEN HART VOOR ERNANI

Hoe vaak luister

jij naar je hart?

Met de actie Hart voor Ernani wijzen ZNA (Ziekenhuis Netwerk Antwerpen) en Opera Ballet Vlaanderen in december op het belang van ons hart. Dan bedoelen we het orgaan, het belang van preventie en screening en ons welzijn, maar ook de meer symbolische betekenis die het orgaan draagt: het hart als de plek waar we onze emoties, verdriet, liefde en trauma bewaren en verwerken.

Verdi koos focust in zijn opera Ernani op de rauwe en realistische emoties van de personages. Hun gevoelswereld wordt, in de regie van Barbora Horáková Joly, zichtbaar gemaakt op het podium door een enorm kloppend hart. ‘Over de relatie tussen emotie en het hart wordt veel onderzoek verricht’, zegt xxx van ZNA. ‘Hartfalen blijft een van de belangrijkste doodsoorzaken. Hartscreening moet hoger op de agenda komen.’

Ook bij Opera Ballet Vlaanderen willen we dat mensen meer luisteren naar hun hart. ‘Opera is het medium bij uitstek om emoties te verwerken’, zegt Jan Vandenhouwe, artistiek directeur. ‘De combinatie van een dramatisch verhaal, enscenering, live uitgevoerde muziek en de kwetsbaarheid van de menselijke stem spreekt het hart rechtstreeks aan.’

ZNA en OBV willen het brede publiek aansporen om, zeker in deze wintermaanden, extra aandacht te geven aan hun hart: ernaar te luisteren of ernaar te laten luisteren, medisch en emotioneel.

Meer info viaoperaballet.be/hartvoorernani

CORPORATE CLUBBING

Ambassadeurs met een hart voor opera en ballet

Op 19 september werd de nieuwe corporate club ‘OBV ambassadeurs’ boven de doopvont gehouden met een bijzonder evenement op de scène van de Antwerpse Opera. Op initiatief van Hugo Van Geet, voorzitter van onze raad van bestuur, en Jacques Vandermeiren, ceo van Port of Antwerp-Bruges en ook bestuurder bij OVB, werd een groep van bedrijfsleiders en prominenten met een hart voor opera en ballet verzameld die financieel stevig mee hun schouder willen zetten onder het huis. Als kick-off werd een exclusief diner georganiseerd in het decor van Aufstieg und Fall der Stadt Mahagonny. Ook onze ceo Jan Raes, onze artistiek directeur Jan Vandenhouwe en onze chef-dirigent Alejo Pérez schoven mee aan. Na afloop tekenden alvast vijftien ambassadeurs in om jaarlijks 10.000 euro te investeren in de werking van Opera Ballet Vlaanderen.

Bij het ter perse gaan van dit magazine hadden deze OBV Ambassadeurs alvast ingetekend: Jacques Vandermeiren (CEO Port of Antwerp-Bruges), Erik Keustermans (CEO Remant Transport Architects), Basile Aloy en Carmen Christiaansen (Victrix), Jacques Delen en Michel Buysschaert (Delen Private Bank), Charles Beauduin en Bernadette de Bethune (Van de Wiele), Wouter Vandeberg (Partner SDM Corporate Finance Group), Griet Nuytinck (CEO Labo Anacura), Marc Stordiau (CEO IPEI), Bart en Tereza Van Malderen (VM invest), Hugo Van Geet (voorzitter Opera Ballet Vlaanderen), Jan Van Geet (CEO VGP Group), Pedro Matthynssens (CEO Van Breda Risk & benefits), Thomas Leysen (voorzitter Umicore), Eric De Clippel (Managing partner Corporate Finance Degroof Petercam), Stefaan De Clerck (voorzitter Proximus)

PARTY IN STYLE

Al sinds 2009 is het de traditie om het oude jaar uit te zwaaien met een operavoorstelling waarop een feestelijk diner volgt om het nieuwe te verwelkomen. In de laatste pre-coronajaren trokken we voor dat diner buitenshuis, maar dit jaar ontvangen we je na de oudejaarsvoorstelling van Ernani graag opnieuw met de nodige pump and circumstance in het operagebouw zelf. Je schuift aan voor het diner aan ronde tafels van tien personen in en rond de foyer. Een avond die je nog lang zal bijblijven, zoveel is zeker.

OPERA ANTWERPEN

za 31 dec om 18:30u / aperitief met glaasje cava en hapjes / driegangendiner / aangepaste wijnen en water bij de maaltijd / koffie en thee / bubbels om middernacht / Niet inbegrepen: kaarten voor de voorstelling van Ernani

VIERNULVIER & Festival van de Gelijkheid en laGeste brengen, in samenwerking met Opera Ballet Vlaanderen, Parade, een herwerking van het gelijknamige surrealistische ballet dat Cocteau, Picasso, Satie en Massine in 1917 voor het gerenommeerde gezelschap Ballets Russes maakten. De paradox die in dit avant-gardistische werk schuilt, inspireerde de FransBritse choreograaf Andrew Graham om zich deze dansklassieker eigen te maken. Samen met de kunstenaars van L’Autre Maison, een nieuw gezelschap gevestigd in Marseille, creëert hij in een soort van parallelle wereld een nieuwe communicatietechnologie, waarbij het lichaam als interface gezien kan worden, in al zijn gevoeligheid en diversiteit. Daarin schuilt ook de magie van Parade: door verschillende kwetsbaarheden, geschiedenissen en lichamen samen te brengen, ontstaat een vreugdevolle mix van onconventionele schoonheid, waarbij verschillen kracht geven aan het collectief. Parade ging in juni 2022 in première op het Festival van Marseille en is nu voor het eerst te zien in België.

Een vreugdevolle mix van onconventionele schoonheid

Beleef oudjaar als nooit tevoren met een diner in de Antwerpse Opera.

MEER LIEFDE

Regisseur Barbora Horáková Joly en dirigente Julia Jones over hun Ernani

Samen brengen regisseur Barbora Horáková Joly en dirigente Julia Jones een verrassende en doorgedreven psychologische lezing van Verdi’s vroege opera Ernani. Het werk wordt weinig opgevoerd, maar is dringend aan een herontdekking toe én bij uitstek een opera voor deze tijd, vinden beide dames. ‘Ernani is een jongeman die de hedendaagse ambivalentie in zich draagt.’

door

Koen Bollen en Ansala Ball

MINDER ANGST

Door hun drukke schema’s is het niet mogelijk om dirigente Julia Jones en regisseur Barbora Horáková Joly fysiek samen te brengen en dus vindt het interview via zoom plaats. Het belet de beide dames niet om vol begeestering te vertellen over dat gelaagde personage Ernani, de titelheld in Verdi’s gelijknamige vroege opera.

‘Ernani is een personage dat me enorm intrigeert en erg past in de hedendaagse wereld’, zegt de Tsjechische Barbora Horáková Joly. Enkele jaren geleden was ze nog de vaste regiemedewerkster van Calixto Bieito, waaronder ook bij OBV. Ondertussen maakt ze zelf als regisseur furore in heel Europa: van Londen over Wenen en Praag tot Dresden en Berlijn. Ze valt op met haar doordachte en visueel prikkelende ensceneringen, waarin een grote nadruk ligt op de emotionele ontwikkeling van de personages. ‘Ernani voelt zich emotioneel verloren’, vervolgt Horáková Joly. ‘Ik geloof dat er vandaag een groot aantal, met name jonge mensen zijn die niet weten of ze nu gelukkig of ongelukkig zijn. Ze vragen zich af hoe ze kunnen liefhebben – zelfs hoe ze moeten leven. Ernani is een jongeman die deze hedendaagse ambivalentie in zich draagt.’

‘Het is inderdaad niet eenvoudig om jong te zijn in deze maatschappij’, beaamt de wereldberoemde Britse dirigente Julia Jones. ‘Denk aan alle problemen die heersen: de klimaatverandering, oorlogen en ook de sociale media, die veel voordelen hebben maar ook gevaar inhouden. Jonge mensen moeten daar allemaal mee omgaan. Velen hebben er moeite mee zich veilig te voelen in deze snel veranderende wereld. Het is interessant om hierover na te denken aan de hand van de vier hoofdpersonages in Ernani. ’

Ernani belooft een fascinerende ontdekking te worden, zelfs voor doorgewinterde operabezoekers. Want ondanks zijn grote muzikale kwaliteiten wordt het werk vandaag nog erg weinig uitgevoerd. De reden daarvoor is te vinden in de ontstaansgeschiedenis. Na enkele eerste operasuccessen waarin de grootsheid van het koor centraal stond, wilde Giuseppe Verdi in 1843-’44 een nieuwe weg inslaan en meer inzetten op de psychologische portretten van zijn hoofdpersonages. Op zoek naar een nieuwe verhaalstof kwam hij uit bij de Franse auteur Victor Hugo, die met Hernani een sleutelwerk schreef van de Franse romantiek. Librettist Francesco Maria Piave kreeg de moeilijke opdracht om van Victor Hugo’s grootse theaterstuk in maar liefst vijf bedrijven een compactere operatekst te maken. In dat proces maakte Piave keuzes die de drijfveren van de personages niet altijd meer even duidelijk weergaven. Ook de plot werd moeilijker te doorgronden en voelt vandaag wat ouderwets aan. Om het werk te ontsluiten voor een hedendaags publiek grepen Julia Jones en Barbora Horáková Joly in nauw overleg verregaand in, in het libretto en de partituur.

BARBORA HORÁKOVÁ JOLY Het is belangrijk dat de toeschouwers weten dat deze Ernani geen opvoering zal zijn van de volledige oorspronkelijke partituur. Julia en ik spendeerden heel wat tijd om de opera grondig te analyseren. We merkten in Ernani dan wel de kiem van de grote theatraliteit die latere opera’s van Verdi zo krachtig maakte, toch voelden we aan dat dit vroege werk nog erg fragmentarisch is opgebouwd en onnodig complex werkt. De diepgang die de muziek biedt, is niet altijd te vinden in het libretto. Julia en ik willen in onze lezing vooral focussen op de psychologie van Ernani zelf en zijn verhouding tot de drie andere hoofdpersonages: Elvira, Silva en Don Carlos. De verwarrende nevenverhalen en de kleinere personages hebben we daarom geschrapt.

Ernani vertelt het verhaal van een jonge outlaw, wiens adellijke vader vermoord werd door koning Don Carlos. Ernani groeide alleen op tussen zijn vaders rebellen die zich nog steeds verzetten tegen het heersende regime. Hij heeft een clandestiene relatie met de adellijke Elvira. Zij staat op het punt in een gedwongen huwelijk te treden met haar oom, de oude Don Ruy Gómez de Silva, een vertrouweling van koning Carlos. Ook die laatste is verliefd op Elvira en wil ook met haar trouwen. Maar Elvira wil enkel Ernani...

BARBORA HORÁKOVÁ JOLY De gedachte zijn vader te wreken door de koning te doden overheerst Ernani’s handelen. Ook zijn liefde voor Elvira en zijn haat tegenover Silva zijn als obsessies te lezen. We focussen in onze uitvoering op thema’s als verlies, depressie en trauma, met name gedacht vanuit het personage Ernani. Zo willen we een nieuwe connectie aangaan met het stuk. Ernani is getraumatiseerd door de agressie in zijn jeugd en de moord op zijn vader. Hij heeft schrik om lief te hebben. Ik kom zelf uit een familie waar oorlog een grote rol heeft gespeeld. Ook in het Europa van vandaag leven we in tijden van oorlog. Ik stel me voor dat Ernani een soldaat is die vecht voor zijn leven. Hij ziet trauma en dood, maar ook schoonheid. Voor mijn regie vertrek ik van Ernani’s perspectief die pogingen onderneemt om zichzelf te begrijpen. Ik geloof dat het leven uiteindelijk gaat over liefde en het leren begrijpen dat de dood nooit ver weg is, zonder dat die gedachte domineert. Ik denk in ieder geval dat het leven niet over vernietiging moet gaan: we moeten leren om minder angst te voelen en meer lief te hebben.

JULIA JONES Ernani was de vijfde van Verdi’s 27 opera’s. Het was weliswaar zijn grootste succes tot dan toe, maar het is toch duidelijk een vroeg stuk binnen zijn oeuvre waarin we vooral een zoekende Verdi aan het werk zien. Ernani is in mijn ogen een dramatic dinosaur met een aantal structurele problemen, maar wel met heel wat schitterende muziek. Bij de latere meesterwerken van Verdi zou het waanzinnig zijn om in te grijpen, maar bij Ernani leek het me juist

‘Ernani is getraumatiseerd door de agressie in zijn jeugd en de moord op zijn vader.

Hij heeft schrik om lief te hebben’

Barbora Horáková Joly

JULIA JONES

De Engelse dirigente Julia Jones is een gevestigde waarde in de operawereld. Als hoofddirigente van Theater Basel (19982002), Teatro Nacional de São Carlos in Lissabon (2008-’11) en algemeen muziekdirectrice van de Wuppertal Bühnen (2016-’21) wordt ze internationaal geprezen voor haar interpretatie van Mozart-opera’s. Zo dirigeerde ze Cosí fan tutte en Die Zauberflöte in The Royal Opera House, alsook Bizets Carmen. Bovendien dirigeerde Jones verschillende Verdiopera’s, waaronder Otello en Aida in Staatsoper Berlin en Macbeth in Staatsoper Hamburg. Ook La traviata (Noorse Nationale Opera), Luisa Miller (Wuppertal) en Rigoletto (Bregenzer Festspiele) dirigeerde ze nog recent. Jones stond ook op de bok voor belangrijke operahuizen zoals die van Seattle, Sydney, Washington, Palermo en Barcelona en operafestivals zoals de Salzburger Festspiele. Met Ernani maakt Jones haar debuut bij Opera Ballet Vlaanderen.

BARBORA HORÁKOVÁ JOLY

De Tsjechische regisseur Barbora Horáková Joly betrad de operawereld als zangeres, maar besloot zich uiteindelijk te focussen op regie. Als assistent-regisseur in Theater Basel werkte ze samen met Sebastian Nübling, Armin Petras en Vera Nemirova, waarna ze in 2015 aan de zijde van Calixto Bieito meewerkte aan onder meer Hector Parra´s en Klaus Hendls wereldpremière van Wilde op het Schwetzingen Festival. Als regisseur creëerde Horáková Joly de regie voor Poulencs La voix humaine (Neuchâtel), L’enfant et les sortilèges (Theater Basel), Pelléas et Mélisande (Noorse Nationale Opera, Theater Basel), Rigoletto, Erwartung en Die sieben Todsünden (Praagse Staatsopera) en Missa in tempore belli (Nationale Opera & Ballet), waarvoor ze ook het lichten decorontwerp op zich nam. In 2018 werd Horáková Joly bekroond met de International Opera Award voor ‘Nieuwkomer van het jaar’. Ernani is haar eerste regie voor Opera Ballet Vlaanderen.

Barbora Horáková Joly en Julia Jones vroegen aan de veelvuldig bekroonde auteur, dichter en regisseur Peter Verhelst om korte monologen te schrijven voor hun enscenering van Ernani. De teksten worden gebracht door een mysterieuze figuur – gespeeld door topacteur Johan Leysen – die het getormenteerde hoofdpersonage door zijn leven begeleidt.

‘Ernani is interessant omdat liefde, verraad, verlangen en geweld van alle tijden zijn’, vertelt Peter Verhelst. ‘Ik hou van teksten die rond die onderwerpen drijven als een soort emotionele landschappen. Ik hoop dat ze de luisteraar prikkelen en fantasieën, angsten of herinneringen oproepen, die de ervaring persoonlijk maken. Want wie we ook zijn, wij hebben allemaal op de een of andere manier met Ernani te maken, zelfs als we het niet met hem eens zijn. Dat geldt ook voor de wereld waarin we leven, en voor onze toekomst. Door onze opgeroepen emoties en ervaringen zouden wij, toeschouwers, verenigd moeten worden rond de tragische figuur van Ernani. Dat kan de functie zijn van kunst.’

Citrus en peper.

De indruk van haar hoofd in het kussen, in het laken de indruk van schouders, heupen, knieën en voeten.

Heeft ze ergens een brief achtergelaten, in welke vorm dan ook?

Een kledingstuk? Een glas waaruit ze dronk. Toch minstens één lang haar op het laken.

Ik herinner me dat ze uit haar ooghoek naar me kijkt.

Ik herinner me dat ze haar ogen sluit en diep inademt en lang uitademt. Ze ligt op bed.

Ik herinner me dat ze, haar armen gespreid, haar ogen halfdicht, dat ze me vol in de ogen kijkt. Met haar blik roept ze me op zich af. Ik herinner me dat ik denk: ik moet elke beweging inademen, elke seconde opeten, elke ademhaling opdrinken, ik moet elke millimeter betasten, geen geluid van haar mag verloren gaan.

Ik herinner me dat ze op haar buik gaat liggen, rechterarm naast haar hoofd, handpalm op het laken, rechterbeen licht opgetrokken met gevouwen knie, glad, ademend, warm, vertraagd.

Het tere vlies van haar oogleden. De hartslag in haar hals.

De sprankeling van citrus. De tinteling van peper, het romige van sandelhout, de diepe, donkere geur van mos en nog dieper, donkerder: patchoulie.

Het lieve gewicht van haar hoofd op mijn borst.

Het zachte gewicht van haar borst in mijn hand.

Weg!

Zolang ze hier niet is, is er nog hoop.

PETER VERHELST

Peter Verhelst (Brugge, 1962) is dichter, romancier en regisseur. Hij vestigde definitief zijn naam met de roman Tongkat (1999), waarvoor hij maar liefst drie prijzen kreeg: de Gouden Uil, de F. Bordewijk-prijs en de Vlaamse Cultuurprijs. Andere bekende romans van zijn hand zijn onder meer Zwerm (2005) en Voor het vergeten (2018). Ook als dichter is Verhelst zeer productief en meermaals bekroond. Zijn meest recente bundels zijn Zon (2019) en 2050 (2021). In 2021 was hij laureaat van de prestigieuze Constantijn Huygens-prijs. In oktober van dit jaar werd de Arkprijs van het Vrije Woord aan Verhelst overhandigd.

‘ We hebben allemaal met Ernani te maken’

‘

Ernani is in mijn ogen een dramatic dinosaur met een aantal structurele problemen, maar wel met heel wat schitterende muziek’

Julia Jones

heel boeiend om te kijken hoe we de opera nieuw leven konden inblazen. Daarvoor is een nauwe samenwerking tussen dirigent en regisseur cruciaal. Niets vervelender dan tijdens de repetities tegenovergestelde aanwijzingen te geven aan zangers. Je bent samen verantwoordelijk voor het eindresultaat. We zochten in het stuk naar een dramatisch evenwicht, met respect voor de vele muzikale hoogtepunten en schrapten uiteindelijk vooral in de recitatieven. We lieten ook herhalingen achterwege.

BARBORA HORÁKOVÁ JOLY Het baarde me wel zorgen: in hoeverre konden we in de partituur ingrijpen?

JULIA JONES Verdi schreef dit werk toen hij amper dertig jaar was. Hij was jong en componeerde met een hoge snelheid. Zijn eerste grote succes was Nabucco, een echte kooropera. Het koor in Ernani neemt een iets minder prominente rol in en Verdi hecht een groter belang aan de karaktertekeningen van de hoofdpersonages. Dat komt vooral in de briljante aria’s naar voren, die overigens zeer geliefd zijn bij zangers en vaak gekozen worden voor audities en concerten. Verdi gaat ook op een ingenieuze wijze stemmen combineren in de verschillende ensembles. Zo eindigt hij de opera op een erg vernieuwende wijze met een groots, dramatisch trio. Het was destijds onwerkelijk om zo een opera te eindigen, nochtans werkte dat erg goed en werd Ernani een immens succes. De librettist Piave had Verdi voorgesteld Ernani door een contralto te laten zingen (een diepe vrouwelijke stem die in die tijd vaak mannenrollen vertolkte, red.), maar zowel wegens de theatrale leesbaarheid als voor het krachtige stemgeluid dat hij voor ogen had, koos hij een mannenstem: de tenore di forza, een stemsoort waarvoor Verdi meestal zijn hoofdrollen zou componeren.

BARBORA HORÁKOVÁ JOLY Om de emotionele gemoedstoestanden nog meer op de voorgrond te plaatsen, voegden we ook een sprekersrol toe. Auteur Peter Verhelst schreef prachtige korte teksten die ons als publiek in een bepaalde toestand brengen en het gevoel van het moment tastbaar maken. Ze worden uitgesproken door een enigmatische figuur die Ernani begeleidt door de belangrijkste episodes in zijn leven: soms neemt hij deel aan het stuk, dan observeert hij enkel of houdt hij de personages een spiegel voor. In mijn regie zoek ik vaak naar atmosferische beelden om de emoties van

personages te tonen, eerder dan een lineair gestructureerde verhaallijn te reconstrueren. In die manier van denken vonden Peter en ik elkaar direct. Ik kijk ernaar uit om dat alles samen verder te ontwikkelen tijdens de repetities.

JULIA JONES Het zal zeker een boeiend repetitieproces worden. We hebben al veel overlegd maar niet alles is al gebeiteld in steen. In elk proces ontdek je iets nieuws wanneer je begint te werken. Elke zanger benadert zijn of haar personage ook vanuit een heel eigen artistieke individualiteit. Daardoor kunnen ook muzikale ideeën anders evolueren dan oorspronkelijk gedacht. Dat is de schoonheid van het theater.

OPERABRUNCH ERNANI

Musicologe Annelies Andries (Universiteit Utrecht), specialiste in 19e-eeuwse Franse en Italiaanse opera en auteur van een nieuw volume over Ernani in de Operatheek-reeks, maakt je tijdens een ontspannen brunch wegwijs in dit weinig gespeelde muziekdrama. Daarnaast gaan we in een interview met leden van het artistieke team dieper in op de nieuwe enscenering die te beleven is bij Opera Ballet Vlaanderen.

OPERA ANTWERPEN zo 18 dec van 11:00u tot 13:15u €20 (€10 voor -26 en Vrienden)

ERNANI

Giuseppe Verdi

Verdi zet je op een emotionele rollercoaster waarin drie mannen wedijveren om dezelfde vrouw. Passionele liefde en politieke intriges: Ernani belooft een niet te missen operaontdekking te worden, met briljante aria’s en grote koorstukken.

OPERA ANTWERPEN

vr 16, di 20, do 22, vr 23, di 27, do 29 dec om 20:00u zo 18 dec om 15:00u / za 31 dec om 18:30u

OPERA GENT wo 11, za 14, di 17, do 19 jan om 20:00u zo 22 jan om 15:00u

Na hun triomftocht met Giselle keren choreograaf Akram Khan en zijn dreamteam terug naar Opera Ballet Vlaanderen met het grootschalige ballet Creature. De repetities gingen vorige maand van start in de dansstudio’s op het Eilandje onder leiding van Khans rechterhand Mavin Khoo. We namen alvast een kijkje en vroegen Mavin Khoo en de vertolkers van de hoofdrollen Creature en Marie om een tip van de sluier op te lichten

— door Ilse Degryse / foto’s Filip Van Roe

MAVIN KHOO OVER CREATURE

‘Creature wordt het derde stuk van Akram Khan dat Opera Ballet Vlaanderen brengt, na Kaash in 2017 en Giselle vorig seizoen. Het is een prachtig gezelschap en het is altijd fijn hier terug te komen. Ik voel me als repetitor op een vaderlijke manier verantwoordelijk voor de dansers. Wat erg belangrijk is voor Akram, is dat hij de dansers nooit ziet als enkel dragers voor zijn werk. Het interesseert hem ook echt hoe zijn voorstellingen hun artistieke ontwikkeling kunnen ondersteunen en hoe het hun een rijke bagage geeft op hun verder pad als kunstenaars. Dit is dus veel meer dan gewoon een job voor mij, de emotionele betrokkenheid is groot.’

‘Creature heeft een lang creatieproces gekend. Het is de voorstelling waar Akram tot dusver de meeste tijd aan heeft besteed, dankzij covid. Ze had bij het English National Ballet in Londen in première moeten gaan twee weken nadat de epidemie is losgebarsten in 2020. We kregen vervolgens de kans om tijdens de lockdown een filmversie te maken, samen met de regisseur Asif Kapadia, wat boeiend was omdat je dan veel aandacht kunt besteden aan de details. We konden ook echt onze tijd nemen voor de dramatische ontwikkeling van de zes belangrijkste personages. Daardoor is dit wellicht het meest gelaagde werk dat Akram tot dusver heeft gecreëerd. Creature gaat bovendien over gevoelens van isolatie en verlatenheid, hoe het is om een buitenstaander te zijn en het verlangen naar verbondenheid. Door covid en de lockdown voelden we dat aan den lijve, dus deze creatie is ontstaan vanuit een bijzondere empathie en een reëel inlevingsvermogen.’

‘Waar het verhaal samengevat over gaat: een gemeenschap wacht op een onbestemde militaire basis om te vertrekken naar de ruimte, om zo haar ondergang te ontlopen. Op Creature worden allerlei experimenten uitgevoerd, om te testen hoe ver ze zijn mentale en fysieke uithoudingsvermogen kunnen oprekken. Er is een Kapitein die ik het beste kan omschrijven als plichtsbewust. Hij is een vriendelijke, meevoelende en deugdzame man. De plicht primeert voor hem en dat brengt hem in een gewetensconflict. De Majoor is in essentie een politicus: uiterlijk flamboyant en minzaam maar in de loop van het verhaal manifesteert zich zijn duistere kant. Marie is een schoon-

maakster op de basis, die genegenheid opvat voor Creature. Wat zij en Creature gemeen hebben is dat ze niet gezien, niet gehoord en niet aangeraakt worden. Wanneer Marie toenadering zoekt tot Creature, misinterpreteert hij die tederheid als romantische gevoelens – wat ook zijn tragedie is. Dan is er ook nog Andres, een andere schoonmaker met wie Creature een band krijgt. En ten slotte is er de Dokter, die de experimenten uitvoert op Creature.’

‘Zoals altijd bij Akram staat een liefdesrelatie centraal. Hij en ik delen een Indiase achtergrond als danser en vanuit onze oosterse zienswijze is liefde de koningin van de emoties, die alle andere gevoelens tot uitdrukking laat komen. Liefde is het meest universele gegeven dat ons allemaal met elkaar verbindt en waar iedereen zich in kan herkennen. Wat bovendien mooi is aan het werk van Akram is dat hij telkens een tegengewicht biedt aan eenduidige, westerse perspectieven. Bijvoorbeeld het idee dat stilte passief is, of dat passiviteit geen kracht kent. In het Westen hechten we er zoveel belang aan een stem te hebben, die stem te laten horen en ons ik te manifesteren. Akram toont een andere, oosterse blik.’

‘Marie vooral is in dat opzicht een boeiend personage. Ze is een zwijgzame arbeidster. Het lijkt alsof ze geen stem heeft, maar ze is enorm sterk. Uit medeleven met Creature gaat ze uiteindelijk ten onder – iedereen op de basis wil op het laatst zijn eigen hachje redden terwijl zij vooral Creature wil behoeden – en daar zit zoveel kracht in. Akram schrikt er ook niet voor terug om de werkelijkheid in de ogen te kijken. Maries lot wordt door vele vrouwen en mannen – de anonieme meiden en schoonmakers – wereldwijd gedeeld. We moeten niet doen alsof die realiteit niet bestaat. Die verhalen moeten ook verteld worden.’

‘Naast het verhaal van Frankenstein van Mary Shelley (over een eenzaam wezen dat uit de menselijke gemeenschap wordt gestoten, red.) heeft vooral Woyzeck van Georg Büchner ons geïnspireerd. (Dat gaat over de mentale en emotionele desintegratie van een soldaat op wiens lichaam sadistische experimenten worden uitgevoerd, red.) Een belangrijke rode draad door het oeuvre van Akram is daarnaast dat hij

‘Akrams werk is anarchistisch

zin dat hij voortdurend vraagtekens plaatst bij de systemen die ons lot sturen. Die systemen zijn zwart-wit en laten geen ruimte voor nuance. Terwijl de menselijke geest enorm genuanceerd is.’ Een gesprek met repetitor Mavin Khoo over de ambiguïteit in elk van ons en de schoonheid die daar te rapen valt.

echt onze

steeds de evolutie of flow van de mensheid en haar arrogantie onderzoekt. In de muziekscore van Creature, van componist Vincenzo Lamagna, is een fragment te horen uit een speech van de Amerikaanse president Richard Nixon bij de maanlanding in 1969. Daarin zegt hij, tot de bemanning van de Apollo 11: “Because of what you have done, the heavens have become a part of man’s world.” Dat is een uitspraak met zoveel gewicht. Wat een hoogmoed...’

‘Op die manier gaat Creature ook over actuele thema’s, zoals onze grenzeloze menselijke exploratiedrift en de daaruit voortkomende klimaatverandering bijvoorbeeld. Maar zoals steeds bij Akram zijn dat soort vragen subtiel in de subtext van de voorstelling aanwezig. Akrams werk is altijd erg metaforisch en poëtisch, het is nooit letterlijk. Politieke vragen worden nooit op een militante manier gebracht. Ons doel is in de eerste plaats op een emotioneel niveau met het publiek te communiceren, bezoekers te laten voelen en ervaren – wat in tweede instantie wel tot reflectie kan leiden. Wat we ook hopen.’

‘De realiteit is dat we allemaal Creature zijn, en dat we allemaal Marie zijn. Na onze dood eindigen we allemaal op dezelfde begraafplaats. Dat we de controle hebben en gewichtige keuzes kunnen maken, zijn in essentie illusies. Dat betekent niet dat we geen vrije wil hebben maar we functioneren binnen systemen, en die bepalen ons handelen. Akrams werk is anarchistisch in de zin dat hij voortdurend vraagtekens plaatst bij de systemen die ons lot sturen. Die systemen zijn zwart-wit en laten geen ruimte voor nuance. Terwijl de menselijke geest enorm genuanceerd is en daar schuilt ook net de schoonheid. De voorstellingen van Akram juichen die ambiguïteit toe, en tonen hoe we allemaal goed en kwaad in ons hebben, hoe we allemaal streven naar perfectie maar toch ergens ook gemankeerd zijn. We kunnen naar Creature kijken en denken: goh, wat is hij naïef en getraumatiseerd. Maar uiteindelijk zijn we dat allemaal en daarin zit onze verbondenheid met hem en de andere personages uit de voorstelling.’

‘We konden

tijd nemen voor de dramatische ontwikkeling van de personages. Daardoor is dit wellicht het meest gelaagde werk dat Akram tot dusver heeft gecreëerd’

Mavin Khoo

Beeld uit de oorspronkelijke productie van het English National Ballet.

RUKA NAKAGAWA / MARIE

Het begin van een repetitieproces is altijd zwaar, want je moet zoveel stappen leren en tellen en tegelijk moet je een manier vinden om in je personage te komen. Mavin heeft ons al veel verteld over wie Marie en Creature zijn. Marie is een erg sterke vrouw. Vorig jaar heb ik de rol van Giselle gedanst. Zij was ook sterk maar op een andere manier; Zij was een soort leider in haar dorp, in de groep van vrouwen rondom haar. Ze stond altijd op het voorplan, terwijl Marie in de hoek staat schoon te maken. Ze doet haar plicht, dag na dag, en niemand ziet haar echt.

Voor een westers publiek zal het misschien niet altijd duidelijk zijn waarin haar vrouwelijke kracht schuilt. Je moet haar dan ook bekijken door de bril van een oosters feminisme. Ze is zo puur, een meisje nog. Niemand heeft haar ooit aangeraakt en ze weet niet goed hoe ze daarop moet reageren wanneer dat wel gebeurt. Tegelijk heeft ze de kracht van een volwassen vrouw die het in zich heeft voor anderen te zorgen. Ze zegt misschien niet veel, ze geeft geen weerwoord, maar dat betekent niet dat ze alles zomaar aanvaardt. Daar herken ik mezelf wel in. Ik ben Japanse en in onze cultuur protesteren we misschien niet zo veel, maar dat betekent niet dat we geen meningen hebben. Als iemand me pijn doet, ga ik bijvoorbeeld geen excuses eisen. Ik leg het gewoon naast me neer. Dat is sterker dan dat ik het conflict zou aangaan, denk ik, want dan verlaag ik me tot het niveau van diegene die me gekwetst heeft.

Er zit zoveel in deze voorstelling waar mensen zich in zullen herkennen. Marie wil Creature beschermen, ze vindt hem schattig, zoals mensen van hun huisdier kunnen houden. De Majoor daarentegen jaagt haar schrik aan. Hij raakt haar aan op een akelige manier en hij bekijkt haar op een wijze die haar angst inboezemt. Dat is een gevoel dat elke vrouw wel kent. Wat we trachten te bereiken met dit stuk is dat mensen emoties beleven. Het is zoals Akram Khan zegt: misschien begrijpt het publiek niet alles, maar mensen moeten wel vanalles voelen. Ik kan me in het algemeen niet zo goed in woorden uitdrukken. Daarom ben ik ook beginnen te dansen, dat is hoe ik dingen overbreng. Ik hoop dat ik het publiek met mijn vertolking zover kan brengen dat ze de emoties van Marie in zichzelf voelen.

PHILIPE LENS / CREATURE

Met Opera Ballet Vlaanderen hebben we hiervoor al twee stukken van Akram Khan gedanst: Kaash in 2017 en vorig jaar Giselle. Daarin danste ik de rol van Hilarion, een jaloerse slechterik die toch de liefde zocht. Creature is een heel ander personage. Ik zie hem als een soort van wezen van Frankenstein, een cyberborg-achtig creatuur (half mens, half machine dus) dat uit verschillende lichaamsdelen is samengesteld. Hij leeft vooral in zijn eigen wereld. Hij beeldt zich dingen in die er niet zijn, heeft episodes van paranoia. In mijn ogen is hij een volwassen man die een kinderlijke manier van denken heeft. Mentaal is hij als een tienjarige, er is nog zoveel dat hij moet ontdekken.

Hij is erg eenzaam en geïsoleerd. Zijn gemeenschap duwt hem weg omdat hij anders is. Dat wordt het moeilijkste aan deze rol, dat ik mezelf ook wat zal moeten isoleren om Creature te kunnen vertolken. Ik ben een methodische danser. Ik moet echt in de diepte gaan en proberen uit te zoeken hoe iemand in zijn situatie zou reageren. Ik beeld me bij bepaalde scènes in dat hij tien dagen alleen in een isoleercel heeft gezeten en compleet gek wordt. Mavin reikt me ook wel handvaten aan om die waanzin te verkennen. Dan zegt hij: ‘Stel je voor dat je een ring in je oor hebt en dat je die er met de beste wil van de wereld niet uitkrijgt. Hoe ga je dat tonen met je lichaam?’ Zoiets moet je dan zo natuurlijk mogelijk proberen over te brengen. Het is wel dans natuurlijk – dat is de taal die we gebruiken – maar het dierlijke, het gekke, de psychosen: die wil ik zo overtuigend mogelijk op de scène tonen.

Ik hoop dat toeschouwers iets zullen opsteken van Creature Dat ze mensen die anders zijn bijvoorbeeld kunnen appreciëren voor wie ze zijn. Creature gaat voor mij ook over hoe we omgaan met mensen die niet met de stroom mee kunnen zwemmen. Ik heb bijvoorbeeld een broer met een beperking. Hij is 28 nu en leeft grotendeels in zijn eigen wereld. Bij zijn geboorte zeiden dokters dat hij nooit zou kunnen stappen of schrijven of praten. Maar in onze familie werd hij altijd als een normaal iemand behandeld en dankzij die liefdevolle omkadering kan hij dat allemaal op zijn eigen manier nu wel. Mijn broer is zeker een inspiratiebron voor me bij deze voorstelling.

CLAUDIA GIL CABUS / MARIE

De repetities verlopen erg goed. We zijn langzaam maar zeker aan het werk gegaan en we zijn vertrokken van een erg heldere basis. We krijgen de kans om het stuk te laten groeien –en om zelf in ons personage te groeien.

Alle klassieke dansstukken gaan in essentie over de liefde. Creature is echter geen romantisch liefdesverhaal. Marie houdt als een moeder, of als een zus, van Creature. Liefde kan zoveel kanten hebben en het is goed dat ook eens een andere zijde belicht wordt, maar dat maakt het wel wat tricky om te dansen. Giselle was wel een echte love story, en daar kon ik makkelijk aansluiting bij vinden. Ik herkende de liefde die ik zelf al voor partners had gevoeld. Dit is lastiger, het is een delicate evenwichtsoefening voor me. Ik heb geen kinderen en ik probeer me daarom vooral voor de geest te halen hoe mijn moeder mij als kind benaderde. Haar gebaren, haar liefkozingen… die inspireren me.

Het is erg fijn om werk van Akram Khan te dansen. Elk gebaar heeft betekenis en komt echt vanuit het innerlijk, vanuit de psychologie van de personages. Die aandacht voor de intentie achter de beweging is de kracht van Akrams werk. Ik voel me ook verbonden met Marie, al heeft ze een heel andere persoonlijkheid dan ikzelf. Ze heeft een immense innerlijke kracht. Met onze westerse ogen zouden we misschien denken dat ze eerder zwak is, omdat ze zo stil blijft, maar die blik moeten we uitschakelen. Het is mooi dat Akram en Mavin ons een oosterse manier van kijken aanreiken. Ook de muziek van Vincenzo Lamagna is net als bij Giselle opnieuw bijzonder atmosferisch.

Akram vraagt je om diep in je personage te duiken – dat was bij Giselle niet anders – en telkens opnieuw ontdek je daarbij andere dingen. Het is een intens maar bijzonder proces. Je bereikt een punt dat je nooit gedacht had te kunnen bereiken, zowel fysiek als emotioneel. Zo’n kwetsbaarheid is enkel mogelijk als je met een team werkt waar je blind op kunt vertrouwen, wat het geval is met Akram, Mavin en ook mijn collega’s. Je weet dat ze er voor je zijn. Je voelt je veilig en gedragen en daardoor kun je ook die donkerte opzoeken.

CLAUDIO CANGIALOSI / CREATURE

Creature is een boeiend personage omdat hij zoveel facetten heeft. Hij wordt slecht behandeld en is erg getormenteerd. Hij kent ook een bepaalde schizofrenie. Alles zou zich ook in zijn hoofd kunnen afspelen. Hij weet niet zeker of hij wel ziet wat hij ziet, of hij voelt wat hij voelt. Tegelijk is het een kinderlijk figuur. Hij is naïef. Niemand heeft hem ooit aangeraakt. Wanneer Marie hem wel aandacht geeft, denkt hij dat dat het begin van iets meer zou kunnen zijn. Niet iets seksueels – zo is hij helemaal niet – maar hij is razendbenieuwd hoe het zou zijn een relatie te hebben. En daardoor verliest hij de trappers wanneer Marie toenadering zoekt.

Net zoals Giselle vertelt Creature echt een verhaal en ik hou enorm van dat soort voorstellingen. In Giselle danste ik Albrecht en ik verloor mezelf compleet op het podium. Ik ben dol op Akram Khans werk wegens zijn aandacht voor details en vooral voor de intentie die achter elke beweging schuilt. Akram doet choreografisch zulke boeiende dingen, maar wat zijn bewegingen vooral zo sterk maakt is dat je elk gebaar met een reden uitvoert. Het is geen beweging om de beweging. Alles heeft betekenis.

Tegelijk maakt dat van Creature een moeilijk stuk om te dansen. Ik moet steeds dieper in het personage duiken en door zoveel verschillende gemoedstoestanden gaan. Dat is emotioneel uitputtend. Het gaat van lachen naar huilen naar een enorm lijden en dat allemaal binnen een een fractie van een seconde. Creature beleeft zulke donkere momenten. En zo brengt Akram je als danser naar extremen waarvan je niet vermoedde dat je ze in je had.

Akram verbindt zijn stukken altijd met wat gaande is in de maatschappij. Creature is een proefkonijn op wie allerlei experimenten worden uitgevoerd. Dat kan een symbool zijn voor hoe we als mensen in wezen wegwerpbaar zijn. Hoe we niet de controle hebben, maar er altijd een macht boven ons is die de touwtjes in handen heeft en hoe we daaronder lijden. Dat is iets waar velen zich allicht in zullen herkennen.

CREATURE

Akram Khan

In een vervallen laboratorium aan de Noordpool wordt onderzocht hoe de mensheid kan voortbestaan. Sterchoreograaf Akram Khan komt terug met een spektakelballet over verlatenheid en isolatie, en het verlangen naar verbondenheid.

STADSSCHOUWBURG ANTWERPEN

za 21, di 24, wo 25, vr 27, za 28 jan om 20:00u zo 29 jan om 15:00u

OPERA GENT vr 10, za 11, di 14, wo 15, do 16, vr 17 feb om 20:00u zo 12 feb om 15:00u

‘Akram biedt zoals steeds een tegengewicht aan eenduidige, westerse perspectieven. Bijvoorbeeld het idee dat stilte passief is, of dat passiviteit geen kracht kent’’

Mavin Khoo

DE KRACHT VAN DE WAARHEID

‘Een verbluffende, totale versmelting van dans, zang en orkestklank’, zo klonken de lovende woorden op Klara toen Philip Glass’ meesterwerk

Satyagraha in 2018 zijn Belgische première beleefde in Gent. Deze meeslepende opera is nu opnieuw te beleven in de veelgeprezen gedanste enscenering van Sidi Larbi Cherkaoui, ditmaal alleen in Antwerpen. Satyagraha is een muzikaal portret van Mahatma Gandhi en vertelt over de jonge jaren van de Indiase vrijheidsstrijder die in Zuid-Afrika zijn satyagraha ontwikkelde, de leer van het geweldloze burgerlijke protest. door Koen Bollen / foto’s Rahi Rezvani

PHILIP GLASS

De Amerikaanse componist Philip Glass (°1937) is een van de grondleggers van de minimal music. Zijn werk in de jaren 1960 met sitarvirtuoos Ravi Shankar leidde tot een grote interesse in Indiase muziek. Met Indiase ritmes als inspiratie creëerde hij een unieke, bijna hypnotiserende muzikale taal, waarin repetitieve en cyclische structuren de opvallendste eigenschappen zijn. De opera Einstein on the Beach, oorspronkelijk in een regie van Robert Wilson, is ongetwijfeld zijn beroemdste compositie. Bij Opera Ballet Vlaanderen waren naast Satyagraha enkele seizoenen geleden ook al zijn Akhnaten en de kameropera In the Penal Colony te beleven. Filmfanaten kennen Glass’ muziek dan weer uit onder meer Kundun, The Hours en Notes on a Scandal, drie films die hem telkens een Oscarnominatie bezorgden.

DE LEER VAN DE SATYAGRAHA

PORTRETOPERA

Satyagraha (1980) vormt met de opera’s Einstein on the beach (1975) en Akhnaten (1984) een trilogie van portretopera’s. Ze gaan over drie historische figuren (Albert Einstein, Mahatma Gandhi en farao Akhnaten) die elk op hun eigen wijze de wereld veranderden. Mahatma Gandhi (1869-1948) was een Indiase jurist, politicus en spiritueel leider die geweldloos verzet inzette om de strijd voor de Indiase onafhankelijkheid van de Britse overheersing te leiden: ‘Als ik wanhoop, dan bedenk ik dat door de hele geschiedenis waarheid en liefde altijd hebben overwonnen. Er zijn tirannen geweest en moordenaars, en hoewel ze soms onoverwinnelijk lijken, aan het einde verliezen ze altijd. Onthoud dat – altijd.’

In Satyagraha portretteert Philip Glass de vroege jaren van Gandhi in Zuid-Afrika (1893 tot 1914). Bewogen door de repressie van de Indiase minderheid in het land ontwikkelde Gandhi toen zijn ideeën van het geweldloze verzet in het kader van wat hij satyagraha noemde (wat ‘kracht van de waarheid’ betekent). Gandhi inspireerde er protestbewegingen van minderheden overal ter wereld mee. De basisprincipes zijn waarheid, geweldloosheid en het eigen lijden. Daarnaast zijn principes zoals bezitloosheid, werkdiscipline, verbod op stelen en de gelijkberechtiging van alle religies fundamenteel voor de satyagraha De missie van een satyagraha -campagne was altijd rechtvaardige politieke, economische en sociale structuren te creëren om rechtvaardigheid en een waardige, morele manier van leven te verzekeren voor iedereen.

Philip Glass, grondlegger van de minimal music

EPISODES UIT GANDHI’S LEVEN

De drie bedrijven bevatten in totaal zeven scènes die in hun titels verwijzen naar concrete episodes uit het leven van Gandhi in Zuid-Afrika. Ze herinneren aan momenten die voor de satyagrah a-beweging doorslaggevend zijn geweest: het leven op de coöperatieve Tolstojboerderij, de eed van trouw die de leden van de beweging zweren, de bescherming die een geëngageerde dame Gandhi bood, de oprichting van het dagblad Indian Opinion, het verbranden van discriminerende registratiekaarten van de Indiase minderheid en de protestmars van Newcastle. Philipp Glass’ opera heeft drie bedrijven.

DRIE BEDRIJVEN, DRIE ICONISCHE FIGUREN

Elk van de drie bedrijven is opgedragen aan een iconische geestesgenoot van Gandhi. Het eerste is gewijd aan de Russische schrijver Leo Tolstoj, wiens geschriften en ideeën Gandhi inspireerden om zijn gedachtegoed te ontwikkelen. Hij vertegenwoordigt het verleden. Het tweede bedrijf is opgedragen aan de schrijver Rabindranath Tagore, een vriend en tijdgenoot van Gandhi. Hij staat voor het heden. Het derde bedrijf is opgedragen aan Martin Luther King jr., die de toekomst vertegenwoordigt. Hij zet de erfenis van Gandhi na diens dood voort.

HET KOOR

Het Koor van Opera Ballet Vlaanderen levert een olympische prestatie in het zingen van Philip Glass’ partituur. Het is niet enkel de uiterst ongewone taal – het Sanskriet – die de grote uitdaging vormt, ook het uit het hoofd leren van de vele complexe en lange herhalingen is een waar huzarenstuk. Daarnaast zingt het Koor op bepaalde momenten slechts op één of twee verschillende toonhoogtes, wat zonder de juiste techniek tot stemverlies zou kunnen leiden. Gelukkig hebben de zangers en zangeressen van het OBV-Koor zoveel ervaring dat ze die uitdaging allemaal op een geheel eigen wijze kunnen aangaan op maat van hun specifieke stem.

‘Zo rijk en beeldend, zo vol van groot verlangen en menselijk mededogen is Cherkaoui’s regie van Satyagraha. De hypnotiserende muziek van Philip Glass deed je bovendien

mijlenver afdrijven van het hier en nu. Een pracht van een productie’

Gandhi in Zuid-Afrika rond 1900.

SIDI LARBI CHERKAOUI’S

SATYAGRAHA: EEUWIGE DANS

ALS EEN EEUWIGE STRIJD

Regisseur en choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui focust in deze doorvoelde lezing van Philip Glass’ meesterwerk op de figuur van Gandhi zelf. De opera eindigt met een monoloog van Gandhi waarin hij stelt dat de kracht van de waarheid in tijden van onrecht altijd opnieuw zal ontwaken als we luisteren naar de roep in onszelf om tegen het onrecht op te staan, en daar ook naar handelen. Die cyclische gedachte inspireerde Cherkaoui. Hij verbeeldt ze door dansers in te zetten in zijn zo eigen bewegingstaal, bestaande uit voortdurende bewegingssequensen als in een perpetuum mobile. Uitgaande van het leven en de filosofie van Gandhi en samen met zijn decorontwerper Henrik Ahr en kostuumontwerper Jan-Jan Van Essche, verbindt Cherkaoui het anekdotische met het eeuwige in een overweldigende meditatieve voorstelling.

ZANGTEKSTEN UIT

DE BHAGAVAD GÎTÂ

Hoewel de scènes uit Gandhi’s leven op de scène te beleven zijn, bestaat de gezongen tekst van de opera uitsluitend uit fragmenten van de Bhagavad Gîtâ, onderdeel van het oeroude hindoeïstische epos Mahābhārata en geschreven in het Sanskriet. In de vorm van een dubbelgesprek tussen de god Krishna en de krijgsheer Arjuna komen hierin centrale kwesties over spiritualiteit en menselijk handelen aan bod. De fragmenten corresponderen inhoudelijk met de episodes uit Gandhi’s leven. De Bhagavad Gîtâ begint (en ook de opera) met het inzicht van Arjuna (of ook Gandhi) dat je concreet moet handelen om je eigen lotsbestemming te vervullen.

THEMADAG SATYAGRAHA

Tijdens een themadag rond Glass’ imposante opera nemen we niet alleen de figuur en de leer van de Indiase activist en politicus Mahatma Gandhi in het vizier, maar focussen we ook op de partituur en de intrigerende productie van Sidi Larbi Cherkaoui. Jouw gidsen door de dag zijn Valerie Delaey en dramaturg Koen Bollen.

ZEBRASTRAAT GENT

ma 6 feb van 10:00u tot 16:30u

DE SINGEL ANTWERPEN

ma 13 feb van 10:00u tot 16:30u

SATYAGRAHA

Philip Glass

De opera van Philip Glass schetst een portret van Mahatma Gandhi, de bezieler van het vreedzame protest. Opera wordt door choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui gecombineerd met dans in een intrigerende voorstelling over ‘de kracht van de waarheid’.

OPERA ANTWERPEN

wo 15, vr 17, di 21, do 23, za 25, di 28 feb, do 2, za 4, di 7 mrt om 19:30u zo 19 feb om 15:00u

Sidi Larbi Cherkaoui verbindt het anekdotische met het eeuwige in Satyagraha

KAMERCONCERTEN

ROMANTISCH PIANOTRIO

‘Op vleugels wil ik je dragen, / Op vleugelen, lief, van mijn lied’, zo dichtte Heinrich Heine. Het klinkt als de gedroomde karakterisering van het lyrisch genereuze Tweede Pianotrio van Franz Schubert, dat de toehoorder van de aarde optilt naar hogere sferen. Dit monumentale werk krijgt het gezelschap van het intimistische en minder gespeelde

Pianotrio van Clara Schumann.

OPERA GENT vr 2 dec om 19:00u

OPERA ANTWERPEN zo 4 dec om 17:00u

Opera Ballet Vlaanderen pakt uit met een gloednieuwe reeks kamerconcerten met musici van Koor en Orkest. Een ideale gelegenheid om onze zangers en muzikanten aan het werk te horen in zowel het grote repertoire als in weinig gespeeld werk.

A CEREMONY OF CAROLS

Het Kinderkoor van Opera Ballet Vlaanderen verwarmt onze harten in de kerstperiode. Een concert met een klassieker uit het kerstrepertoire, A Ceremony of Carols van Benjamin Britten, en een meeslepende cantate die Kurt Bikkembergs, gevierd koordirigent, speciaal voor de jonge zangers van het huis heeft geschreven: Historia Nativitatis Domini Nostri Iesu Christi (2018).

OPERA GENT

wo 21 dec om 17:00u

di 27 dec om 19:00u

Celiste Jadranka Gasparovic leidt ons in dit kamerconcert met het Andraste Pianotrio naar hogere sferen.

Het Kinderkoor van OBV onder leiding van Hendrik Derolez.

HET RITUEEL Carlo Mertens

door Maarten Boussery Trombonist

Creëren is een intens proces. Welke rituelen houden onze makers er daarbij op na? Carlo Mertens is eerste trombonist in ons Orkest. Hij en zijn collega-koperblazers staan in de schijnwerpers tijdens het kamerconcert Met koperglans

‘Wij, muzikanten, voelen ons soms soldaten: als we een foute noot spelen, lijkt het alsof we worden doodgeschoten. Hoe leuk onze job ook is, we moeten altijd presteren en dat levert best wat stress op. Het is daarom belangrijk dat ieder van ons onderzoekt hoe met die druk om te gaan. Je zou kunnen denken dat zoiets verbetert met de jaren, maar niets is minder waar. Vraag dat maar aan mijn oudere collega’s. Net als iedere muzikant bouw ik rustpunten in opdat de stress het niet overneemt wanneer ik voor publiek speel. Iedereen doet dat op zijn eigen manier, voor mij is voorbereiding de sleutel.

Als trombonist heb je niet altijd de moeilijkste partij van het orkest te spelen. Wanneer we een nieuwe partituur krijgen, hou ik thuis een luistersessie en werk ik aan potentieel risicovolle passages. Eigenlijk speel ik tijdens het studeren vooral muziek die niets met opera te maken heeft. Meestal begin ik met octaafoefeningen en ga ik alle toonladders af, zonder me te forceren. Dat is de ideale opwarming voor je lippen, want die heb je nodig om klank te maken. Daarna maak ik een opname van mezelf in de studio die ik thuis heb geïnstalleerd. Ik speel meerstemmige stukken met mezelf, wat niet alleen een goede intonatie-oefening is maar ook een simulatie van wat je in een orkest doet: met de andere koperblazers werken aan een uitgebalanceerde klank.

Ik studeer niet alleen thuis, maar ook in mijn auto. Wanneer ik naar de opera rij, speel ik op het mondstuk dat in mijn broekzak zit. De weggebruikers rondom me kijken wel eens raar, maar zo ben ik opgewarmd als ik aankom. Slechte lippen hebben, dat is het ergste wat een trombonist kan overkomen. Je kunt beter rekening houden met wat je de avond voor een concert eet. Ik ben verzot op zoute nootjes, maar voor mijn lippen laat ik ze beter links liggen. Ik ben meestal een uur op voorhand aanwezig om in te spelen en enkele laatste trekjes door te nemen. Voor een moeilijk concert eet ik altijd vegetarisch en zonder ik me het liefst wat af. Ik zie zulke gewoontes als een vorm van mentale voorbereiding om in the zone van een optreden te komen.

Zodra je in de orkestbak zit, is het kwestie de focus te bewaren, want zelfs het simpelste trekje zou verkeerd kunnen aflopen. Als eerste trombonist neem je solopartijen voor je rekening, ben je aanvoerder van de trombones en fungeer je als bindmiddel tussen de andere koperblazers. Dat is spannend, maar in een orkestbak voel je je gelukkig wat minder bekeken. De angst om een foute noot te spelen verdwijnt. Verborgen onder het podium lijkt het alsof je fouten ook verscholen worden. Dat valse gevoel vermindert de stress en de kwaliteit verbetert. Doordat wij een maand lang dezelfde productie spelen, kennen we de muziek door en door en kunnen fantastische dingen ontstaan.

Ondertussen speel ik al veertien jaar in het warmste orkest van België. Ik kom met een glimlach werken en ga met een glimlach terug naar huis, wie kan dat zeggen? Het begon allemaal met een telefoontje: ik kreeg de vraag om de eerste trombonist te vervangen in Wozzeck. Ik heb een klassieke opleiding gevolgd, maar was de laatste twintig jaar vooral actief in de popwereld. Ik wist dat ik stevig zou moeten studeren – Wozzeck is aartsmoeilijk –, maar er vielen wat tours weg en ik besloot de uitdaging aan te gaan. Het orkest was tevreden, dus ik mocht blijven. Gek hoe toeval en buikgevoel je leven zo kunnen veranderen. Ik zou voor geen geld willen ruilen met andere orkesten of bands, ik ben hier heel graag.

Trombonisten en koperblazers hebben in een orkest vaak de reputatie de joligsten van de groep te zijn. Dat klopt wel. De sfeer tussen mij en mijn collega’s zit goed, we spreken ook naast het werk met elkaar af. We worden vaak ook wel beschouwd als de lawaaimakers van het Orkest, een kwalijk vooroordeel. We wilden tonen dat we meer zijn dan die clichés. Daarom hebben we met de collega’s het initiatief genomen om een koperensemble op te richten. Onze chef-dirigent Alejo Pérez wilden we er bewust bij: hij stuurt ons goed aan en kan ons op een andere manier leren kennen. Als ensemble kunnen we laten horen wat we in onze mars hebben en niets is zo leuk als intensief met elkaar muziek maken.’

MET KOPERGLANS

Na het gesmaakte Brass XL vorig seizoen neemt het gloednieuwe Koperensemble van Opera Ballet Vlaanderen je wederom mee op een muzikale achtbaan waarin iedereen zijn gading vindt: vanhet aanstekelijke Kattenduet van Rossini over de wervelende Variaties op een thema van Paganini van Witold Lutoslawski naar A Londoner in New York van Jim Parker (bekend van de muziek bij de tv-serie House of Cards).

OPERA ANTWERPEN za 18 feb om 19:00u

OPERA GENT zo 19 feb om 17:00u

‘Slechte lippen hebben, dat is het ergste wat een trombonist kan overkomen’

EEN

CYCLUS DOORBROKEN

Vake Poes; of hoe God verdween

van Lisaboa Houbrechts

Epische vertellingen en poëzie, literatuur en muziek, dans en beeldende kunst: het theater van Lisaboa Houbrechts is het allemaal tegelijk. Haar nieuwe voorstelling Vake Poes; of hoe God verdween, die in première gaat in Opera Gent, is een fictief familie-epos waarin sleutelmomenten uit Johann Sebastian Bachs Johannespassie een verrassende rol spelen. Muziekdramaturg Piet De Volder voelde de gedreven theatermaakster aan de tand. ‘Vake Poes zoekt de donkere krochten van het realisme op, maar geeft de dingen een heel ander, soms magisch perspectief.’

Lisaboa Houbrechts maakt theater van het grote gebaar, maar met een aparte plaats voor intimiteit. Livemuziek is een van de levensaders van haar scenische taal. Zo werd haar flamboyante voorstelling Bruegel (2019) geritmeerd door renaissancemadrigalen en traden in I Silenti (2021) Claudio Monteverdi’s madrigalen over oorlog en amoureuze hartstochten in dialoog met liederen uit de rijke orale traditie van de Roma. ‘Muziek was altijd een deel van mijn theaterwerk’, zo weet Houbrechts. ‘Als ik een theatertekst schrijf, hoor ik constant muziek en geluid. Muziek kan je naar gebieden brengen waar je niet komt met theater, terwijl het woord je regionen laat verkennen waartoe de muziek geen toegang heeft.’

BEVRIJDING

Trigger voor de vertelling van Vake Poes; of hoe God verdween (een productie van laGeste, in coproductie met Opera Ballet Vlaanderen) was het verleden van Houbrechts grootvader van vaders kant: ‘Ik vond de verhalen van mijn grootvader over zijn jeugd tijdens de Tweede Wereldoorlog vrij atypisch ten opzichte van de meeste verhalen over die periode. Wat hem overkomen is, heb ik vervreemd, gedramatiseerd en aangevuld met eigen verzonnen herinneringen. Ik creëerde het nieuwe en fictieve personage Vake Poes. Vake Poes werd slachtoffer van seksueel misbruik binnen de katholieke kerk in de oorlogsjaren 1940. Op school kreeg hij les van broeders, maar met de bezetting van de stad waar hij opgroeide, veranderde het lerarenkorps. Een meester die collaboreerde met de nazi’s nam de plaats van de geestelijke in.’

‘Als kind beleefde Vake Poes de Duitse overheersing als een bevrijding van het misbruik door de Kerk en van indoctrinatie door het katholieke geloof. Maar hij ruilde de ene indoctrinatie voor een andere. Dat vond ik een subversief en dubbel verhaal. Door het vertelperspectief te verbreden, kwam er een interessant generatieconflict binnen in de theatertekst. Ik heb ervoor gekozen een generatie toe te voegen, die de mijne is. Zo ontstond het personage van de Kleindochter aller Kleindochters die de herinneringen van deze fictieve Vake Poes herbezoekt.’

VREEMDSOORTIG SPROOKJE

Het is verleidelijk Vake Poes in de lijn te zien van een genre dat canonisch is geworden in de Vlaamse literatuur: de collaboratieroman, te beginnen met Hugo Claus’ Verdriet van België. Houbrechts: ‘Claus’ roman mag dan een van mijn inspiratiebronnen zijn geweest, toch heeft mijn vertelstijl meer van doen met Honderd jaar eenzaamheid van Gabriel García Márquez. In zijn roman duikt Márquez ook in herinneringen die vervreemd worden in een surrealistisch verhaal. Vake Poes zoekt via de Kleindochter aller Kleindochters de donkere krochten van het realisme op, maar geeft de dingen een heel ander, soms magisch perspectief. Het relaas van mijn grootvader is op die manier een vreemdsoortig sprookje geworden.’

Vake Poes vond precies zijn oorsprong in plannen voor een roman. ‘Ik droomde er al lang van om verhalen die leven binnen mijn familie met elkaar te combineren en tot fictie om te smeden. Tijdens de coronacrisis had ik tijd om daarover na te denken. In die periode heb ik veel gepraat met Hildegard De Vuyst (dramaturge bij les ballets C de la B en vandaag artistiek leidster van laGeste, red.). Toen het idee van een roman ter sprake kwam, groeide het idee om er een theaterversie van te maken. Iets wat zich tussen theater, muziek, dans en beeldende kunst zou bevinden. We vonden dat beiden een goed plan en uiteindelijk heb ik het boek dat ik wilde schrijven, omgebogen naar een theatertekst die ikzelf regisseer.’

Het sprookjesachtige en surrealistische schuilt al in de naam van het titelpersonage, dat, zo is intussen duidelijk, niet eenopeen samenvalt met Houbrechts grootvader. ‘Vake Poes is in deze voorstelling een verzamelaar van katten die hij verzorgt, liefheeft en begraaft.’ En dan is er het verlies van het geloof waar het tweede deel van de titel naar verwijst: of hoe God verdween. Houbrechts: ‘Vake Poes vindt dat God schuldig is aan alles wat hij heeft meegemaakt. In zijn hoofd is er dat torenhoge cliché over hoe er toch geen god kan bestaan die zoveel leed in de wereld toelaat. Dat is een groot contrast met Moeke Poes, zijn vrouw, die standvastig blijft in haar geloof en naar godsdienstwaanzin neigt. Maar ze kijkt ook constant weg van het seksuele misbruik door de Kerk. Vake Poes daarentegen wil niets weten over de Jodenvervolging door de nazi’s. Hij bekommert zich meer om poezen dan om mensen en hij gedraagt zich gewelddadig tegenover zijn vrouw.’

REPRODUCTIE VAN GEWELD

Lisaboa Houbrechts omschrijft de wereld van Vake Poes als een ‘metaforisch universum waarin de grote wereldgeschiedenis inhaakt op de kleine dramaturgie van mensenlevens’. Niet alleen het nazisme en de Holocaust, maar ook de geleidelijke secularisatie van het katholieke Vlaanderen en het koloniale verleden zinderen door in de theatertekst. Houbrechts: ‘Zo is er bijvoorbeeld een zwarte evangelist (gespeeld door Boule Mpanya, red.) die een zwarte Jezus voortdurend moet oplappen en herstellen omdat die wordt aangevallen door de kinderen van de geschiedenis. De reproductie van geweld, de cyclische terugkeer ervan is het grote thema van de voorstelling. In een verhaal van drie generaties zien we hoe het lijden van de eerste generatie opnieuw het lijden van een derde generatie kan worden. Vake Poes gaat over de zoektocht naar een manier om een cyclische terugkeer te doorbreken.’

HELING

Een citaat uit de theatertekst:

KLEINDOCHTER ALLER KLEINDOCHTERS

Als ik jou wil begrijpen, moet ik begrijpen wat honger is. Als ik jou wil voelen, moet ik angst voelen.

Als ik jou wil zien, moet ik de oorlog zien.

VAKE POES

Och jong. Dat interesseert me niet. Dat is allemaal vervlogen.

KLEINDOCHTER ALLER KLEINDOCHTERS

Mag ik je hierover dan woorden schenken, Vake Poes?

Houbrechts: ‘Vake Poes verdringt de geschiedenis terwijl de Kleindochter aller Kleindochters juist het verleden wil aantrekken. Terwijl de grootvader meer en meer wegkijkt van zijn verleden en er een proces van afstomping gaande is, wil de kleindochter de riool weer openen. Ze wil geen moreel oordeel uitspreken en ook niets goedpraten, maar wel beelden geven aan zijn verleden om een proces van verwerking in gang te zetten. Ze gaat op zoek naar heling van de wonden die zijn geslagen. In dat proces speelt Bachs muziek een belangrijke rol. Mijn grootvader werd door zijn religieuze moeder verplicht in een kerkkoor te zingen. Die achtergrond heb ik meegenomen in het portret van Vake Poes die God vervloekt en Christus opnieuw zou willen kruisigen, maar die tegelijk erg ontroerd wordt door de muziek uit Bachs Johannespassie.’

‘Muziek kan je naar gebieden brengen waar je niet komt met theater, terwijl het woord je regionen laat verkennen waartoe de muziek geen toegang heeft’

Lisaboa Houbrechts

‘Bachs prachtige aria’s kun je vergelijken met monologen uit Griekse tragedies waarin we werkelijk in het mentale landschap van een personage of een individu duiken. Met jouw hulp als muziekdramaturg, Piet, ben ik tot een steeds strengere selectie gekomen van muzikale hoogtepunten uit de passie, waaronder ook koralen en zogenoemde turbakoren, waarin de kruisiging van Christus op een dramatische manier wordt verteld. Met de muziek als leidraad heb ik mijn theatertekst geschreven. Pedro Beriso, repetitor bij Opera Ballet Vlaanderen, realiseerde een mooie transcriptie voor solostemmen en klein orkest van de gekozen fragmenten. Ze zijn op een organische manier in de voorstelling verwerkt.’

Naast de inbreng van het Symfonisch Orkest van Opera Ballet Vlaanderen is er de aanwezigheid op de scène van accordeonist Philippe Thuriot, die Bachs muziek eerder al glansrijk vertaalde naar zijn instrument, en het duo Stijn en Bert Cools (granvat). Houbrechts: ‘Er is een voortdurende aanwezigheid van geluid. Stijn en Bert hebben een aparte en originele score gecomponeerd, die ik zie als innerlijke geluidsruimten.’

Vake Poes; of hoe God verdween is geen voorstelling over een collaborateur of een neo-nazi, zo onderstreept Houbrechts nog: ‘Vake Poes is een figuur die door een bepaald gedachtegoed is beïnvloed en er zich naar gedraagt, maar die voor de rest zwijgt en geen actieve rol speelt in het openbare leven. De voorstelling gaat uiteindelijk over de ambiguïteit van liefde. Vake Poes; of hoe God verdween is doordrongen van een verlangen naar schoonheid, erbarmen en grootse beelden.’

MIX VAN RELIGIES

Op de scène van Vake Poes vinden we een grote zwarte kubus, die referenties oproept aan Mekka. Bachs passie is dan weer door en door protestants terwijl we inzoomen op een fictief Vlaanderen in de greep van het katholicisme. Via het contrast tussen de verschillende generaties wilde Houbrechts ook het conflict binnenbrengen tussen de oude en jonge generaties in de zoektocht naar spiritualiteit, zingeving en moraal. ‘Jongeren en volwassenen zijn meer dan ooit op zoek

Lisaboa Houbrechts: ‘Ik creëerde het nieuwe en fictieve personage Vake Poes. Vake Poes werd slachtoffer van seksueel misbruik binnen de katholieke kerk in de oorlogsjaren 1940.’

naar het hogere. Dat is ook hoe de generatie van vandaag kijkt naar de vorige generatie die het geloof heeft geofferd. Fascinerend vind ik de spanning tussen de klassieke religie enerzijds, die uit is op verbinding tussen mensen, en de mystiek die meer gaat over de zoektocht naar het goddelijke in jezelf. Vake Poes zet zich af tegen de gemeenschapsvorming in de Kerk, de rituelen en de onderwerping om samen één te worden. De Kleindochter aller Kleindochters duikt in haar eigen lichaam op zoek naar God, waar God resoneert en bewandelt meer een mystiek pad. Bachs muziek vergroot vooral die mystieke kracht.’

LISABOA HOUBRECHTS

Lisaboa Houbrechts is auteur en regisseur voor theater en opera. Sinds 2022 is ze vast Toneelhuismaker en maakt ze deel uit van het collectief dat de artistieke leiding van Toneelhuis op zich neemt. Recente voorstellingen van haar hand zijn Bruegel en I Silenti Vake Poes; of hoe God verdween is een productie van laGeste in samenwerking met Opera Ballet Vlaanderen en Toneelhuis. Dit seizoen is Lisaboa Houbrechts ook te gast in de Comédie-Française in Parijs met een eigen bewerking van Euripides’ Medea. In 2023 debuteert ze met de opera Ik, Sekure van Aleksander Nowak naar de roman Ik heet Karmozijn van Orhan Pamuk op het Malta Festival in Poznań (Polen).

VAKE POES; OF HOE GOD VERDWEEN

Lisaboa Houbrechts

Een twaalfjarig meisje duikt in het verborgen verleden van haar grootvader en herbeleeft zijn traumatische jeugd. Regisseur Lisaboa Houbrechts maakt muziektheater over de kindertijd van meerdere generaties, met Bachs Johannespassie als leidraad.

OPERA GENT

wo 1, do 2, vr 3 feb om 20:00u

INDIAN

THE

Regisseur Guy Cassiers en dirigente Emmanuelle Haïm tekenden in 2019 voor een nieuwe productie van The Indian Queen, een dramatic opera op tekst van John Dryden en Robert Howard, met muziek van Henry Purcell. De voorstelling ging in première in de Opéra de Lille en komt nu eindelijk ook naar Opera Ballet Vlaanderen. Voor de hedendaagse uitvoeringspraktijk van dramatic opera kan het belang van de productie nauwelijks worden overschat. Maar wat houdt dat genre eigenlijk in? En hoe haalden de makers dit heroïsche drama naar vandaag?

door Katherina Lindekens / foto’s Frederic Iovino

OPERA IN ENGELAND: IT’S COMPLICATED

Ook in de 17e eeuw gaf Engeland graag zijn eigen draai aan Europese tradities. Neem nu het operagenre. Nadat het rond 1600 uit de startblokken was geschoten in Italië, wilde het een halve eeuw later in Engeland nog altijd niet van de grond komen. Althans, zo gaat het verhaal. De realiteit was eigenzinniger: de Engelsen hadden gewoon een andere kijk op muziektheater. Een volledig gezongen toneelstuk, waarin boodschappers en diensters recitatieven zingen? Onzin, klonk het in Londen. Waar Engeland wél al eeuwenlang in uitblonk, was theater. In die rijke traditie speelde muziek een – weliswaar bijzondere – hoofdrol. Voor Shakespeare en zijn voorouders was zingen een superkracht, voorbehouden aan personages die het alledaagse overstegen. Goden, geesten, heksen, tovenaars, feeën en zelfs de occasionele dronkaard konden probleemloos een lied aanheffen, maar gewone stervelingen zongen niet. Bovendien nam muziek veelal de vorm aan van allegorische, magische of symbolische interludia. Het hoofdverhaal speelde zich af in de gesproken dialogen.

1660. Koning Charles II maakt zijn blijde intrede in Londen na een lange ballingschap aan het Franse hof. Met zijn restauratie eindigt een grimmig hoofdstuk uit de Engelse geschiedenis: eerst een uitputtende burgeroorlog, daarna het puriteinse Commonwealth-regime van Oliver Cromwell. Na achttien jaar sluimeren gaan de theaters eindelijk weer open – en hoe. In ijltempo worden nieuwe werken geschreven en oude stukken bewerkt, vaak met een flinke scheut extra muziek. In het fonkelnieuwe theater van Dorset Garden beleeft Shakespeares The Tempest in 1674 een triomfantelijke remake. Een jaar later verschijnt Psyche, met muziek van Matthew Locke. Hij noemt het werk The English Opera en verdedigt de combinatie van gesproken en gezongen drama als ‘more proper to our genius’ (geschikter voor de Engelse geest). Enkele jaren later munt toneelauteur John Dryden de term dramatic opera in zijn voorwoord op King Arthur. Een hybride mix van gesproken drama, muziek en dans, uitgedost in een spectaculaire scenografie: ziedaar de Engelse definitie van opera.

‘PROPER TO OUR GENIUS’

1 2

De toeschouwers krijgt het beste van twee werelden: ijzersterk theater door Britse topacteurs én harverscheurende muziek gespeeld door een barokensemble van wereldformaat.

ORPHEUS BRITANNICUS

Onder impuls van theatermanager Thomas Betterton raast dramatic opera door Londen. Een eerste golf overspoelt de jaren 1670, met Matthew Locke als boegbeeld. Een tweede volgt in de jaren 1690, met een reeks kaskrakers waarvoor Henry Purcell muziek schreef: The Prophetess (1690), King Arthur (1691), The Fairy Queen (een bewerking van Shakespeares A Midsummer Night’s Dream uit 1692) en The Indian Queen (1695). Voor die laatste titel herwerkten Dryden en zijn schoonbroer Robert Howard een heroïsch drama van hun hand uit 1664. Purcell stierf voordat hij zijn partituur kon afwerken. Hij werd amper 36, maar ging de geschiedenis in als de ‘Engelse Orpheus’. Als geen ander kon hij het vermeend ‘onmuzikale’ Engels schijnbaar moeiteloos doen zingen. De ouverture, dansen, songs en koren die hij naliet voor The Indian Queen behoren tot de mooiste pagina’s van zijn oeuvre. Het was zijn broer Daniel die de opera zou afwerken door het behoorlijk gruwelijke vijfde bedrijf af te sluiten met een vrolijke bruiloftsmasque.

GAME OF THRONES AVANT LA LETTRE 4

The Indian Queen is het relaas van de historisch onmogelijke strijd tussen Inca’s en Azteken. Tegen dit decor van barok exotisme ontvouwt zich een intrige die het midden houdt tussen politiek drama en familiesaga. De mysterieuze krijger Montezuma helpt het Peruviaanse leger aan een overwinning. Als beloning vraagt hij de hand van Orazia, dochter van de Inca-heerser. Wanneer die laatste weigert, wisselt Montezuma van kamp. Nu glorieert hij voor de Mexicanen, aangevuurd door de usurperende koningin Zempoalla. Complicatie: haar zoon Acacis houdt ook van Orazia. Montezuma neemt de Inca en Orazia gevangen, waarna Zempoalla’s generaal Traxalla hen ontvoert om hen te executeren. In een poging om Orazia te redden, worden Montezuma en Acacis zelf gevangen genomen. Maar het wordt pas écht druk op het kruispunt van politieke en persoonlijke belangen wanneer ook Traxalla verliefd wordt op Orazia, en Zempoalla valt voor Montezuma. Volg je niet meer? We spoelen even door: een tovenaarsconsult, twee duistere huwelijksaanzoeken, een duel en een onverwachte verschijning later komt de ware identiteit van Montezuma aan het licht. Tegen die tijd is de ravage nog amper te overzien en waan je je in een seizoensfinale van Games of Thrones

Regisseur Guy Cassiers en dirigente Emmannuelle Haïm besloten om The Indian Queen te omarmen in zijn volle interdisciplinariteit.

EEN VEELKOPPIG MONSTER

Zo succesvol als dramatic opera was in Purcells tijd, zo gecontesteerd is het genre in de onze geworden. Daarbij duikt een interessante paradox op. Enerzijds blijven regisseurs gefascineerd door werken als King Arthur, The Fairy Queen en The Indian Queen, waarvan elk seizoen wel ergens een nieuwe productie op de planken staat. Anderzijds beet meer dan één hedendaagse productie de tanden stuk op dit veelkoppige monster, dat de romantische definitie van opera als doorgezongen drama zo rebels naast zich neerlegt. Vooral het hybride huwelijk tussen theater en opera vormt voor velen een obstakel. Grootste slachtoffer van die worsteling zijn de gesproken dialogen, die in hedendaagse producties bijna steevast worden vervangen of geschrapt. Daardoor wordt de ruggengraat van het drama wel geknakt: de muzikale interludia op zich vertellen immers geen lineair of coherent verhaal.

EEN INDIAN QUEEN

VOOR DE 21STE EEUW

Regisseur Guy Cassiers en barokspecialiste Emmanuelle Haïm gooiden het over een andere boeg. Samen beslisten ze om The Indian Queen te omarmen in zijn volle interdisciplinariteit. Toch bleven ze ver weg van droog purisme. Zo lieten ze Daniel Purcells happy end achterwege en vulden ze het muzikale reservoir aan met andere composities van Henry Purcell en Matthew Locke. De toneeltekst werd licht ingekort, maar krijgt alle ruimte om met de muziek te dialogeren. Op twee niveaus dan nog, want naast de scenische actie ontvouwt de hele intrige zich ook op vijf videoschermen. Vertelt de filmische laag een exuberante, barokke versie van de plot, met een focus op de politieke implicaties van het verhaal, dan speelt zich op het toneel een sobere versie van de feiten af, inzoomend op het intieme. Op de schermen verschijnen ook foto’s van de Mexicaanse oorlogsreporter Narciso Contreras, gemaakt in conflictgebieden in het Midden-Oosten. Die beelden vormen een veelzeggend contrapunt bij de koloniale ideologie van de 17e eeuw en geven een gezicht aan het leed van gewone mensen, al te vaak verborgen achter de grote verhalen van heersers en helden.

HET BESTE VAN

TWEE WERELDEN

Deze nieuwe Indian Queen is een fluïde choreografie van disciplines. Theater, muziek en beeld vertolken verschillende perspectieven van eenzelfde verhaal – nu eens autonoom, dan weer in dialoog met elkaar. De toeschouwer krijgt hier dus het beste van twee werelden te zien. Enerzijds: ijzersterk theater, gespeeld door Britse acteurs van het allerhoogste niveau. Anderzijds: hartverscheurende muziek, in een intense vertolking door een van de meest gerenommeerde barokensembles ter wereld: Le Concert d’Astrée. Emmanuelle Haïm –door de Engelse pers ooit ‘de Ms Dynamite van de Franse barok’ genoemd – leidt het geheel muzikaal in goede banen. Een unieke gelegenheid voor liefhebbers van top-notch theater én muziek.

THE INDIAN QUEEN

Henry Purcell

Deze bloedstollende musical avant la lettre uit de 17e eeuw is een van de beklijvendste composities van Henry Purcell. Verwacht een politiek drama dat eindigt in een ravage waar de scenaristen van Game of Thrones nog iets van kunnen leren.

OPERA ANTWERPEN

za 18, di 21, wo 22, vr 24, za 25 mrt om 19:30u zo 19 mrt om 17:00u

IN DE LOGE Guy Cassiers

door Wilfried Eetezonne Regisseur

The Indian Queen van Henry Purcell is opera in zijn vroegste vorm. Voor regisseur Guy Cassiers een zalige speeltuin om in te vertoeven. ‘De barok geeft je meer vrijheid dan latere opera’s en toch waren ze heel modern.’

In Londen aan het einde van de 17e eeuw experimenteerden de theaters volop met nieuwe genres die kwamen overwaaien van het continent. Theaterstukken met muziek, zang en dans vullen de scènes en de zalen. Het is in die turbulente tijd vol experimenten dat in 1695 The Indian Queen van John Dryden in première ging, voorzien van een ouverture, aria’s en muzikale intermezzi door niemand minder dan Henry Purcell. Helaas zou Henry Purcell sterven voor hij het werk helemaal kon afmaken.

Je krijgt als regisseur een opera op je bord die nog niet echt een opera is, bovendien niet werd afgewerkt en met een complexe intrige vol plotwendingen. Hoe begin je daaraan?

GUY CASSIERS Dat is juist het spannende. The Indian Queen is de eerste stap naar wat later opera zou worden. Hier zien we nog de verschillende disciplines naast elkaar staan. Teksttheater gebracht door acteurs, terwijl de muziek het verhaal metaforisch invult op een manier dat taal dat niet kan. In vergelijking met de tekst heeft Purcell weinig muziek gecomponeerd voor The Indian Queen. We vullen de partituur aan met ander werk uit zijn oeuvre. Zo brengen we het verhaal in evenwicht.

Je hebt het stuk eigenlijk twee keer geregisseerd. Je vertelt het verhaal met acteurs en zangers op de scène, en tegelijk zien we de personages op filmbeelden in de prachtige kostuums van Tim Van Steenbergen.

De beelden zijn erg filmisch en zoomen in op details die je in het theater anders niet te zien krijgt, zoals een trillende hand in close-up. Op die manier krijg je van elke scène verschillende standpunten en interpretaties. Zo reiken we het publiek puzzelstukjes aan in de hoop dat de verbeelding alles verbindt.

Is het voor een regisseur prettiger om aan een onafgewerkte opera te werken dan aan bijvoorbeeld De Ring-cyclus van Wagner?

Absoluut. Ik ben heel blij dat ik De Ring geregisseerd heb (Cassiers regisseerde de cyclus voor La Scala in Milaan en Staatsoper Berlin, red.), maar je voelt Wagner de hele tijd over je schouder meekijken. Hij is de regisseur en de sturende kracht achter alles. Dat is in de barokmuziek helemaal anders. Niet enkel in de muziek, maar ook in de flexibiliteit van de zangers. Zij hebben een openheid om tijdens de repetities mee na te denken over wat de voorstelling nodig heeft om ze uniek te maken. Voor de spreekrollen heb ik bewust gekozen voor Britse acteurs. De taal in het stuk is er een van jamben en rijmvormen en die moeten perfect uitgesproken worden.

De personages zijn opvallend sterk geschreven.

Zeker de vrouwelijke personages zijn erg goed uitgewerkt met lagen vol complexiteit. Ze waren toen al meer geïnteresseerd in de psyche van de personages dan in een plot dat typisch voor de tijd vol wendingen en verrassingen in wel héél korte tijd zit. In elke scène worden de personages geconfronteerd met een moreel dilemma. Die psyche en dualiteit van de personages hebben we proberen te accentueren. We volgen de hersenspinsels van machthebbers die hun verantwoordelijkheid tegenover hun volk niet meer opnemen. Die zo hoog zijn opgeklommen dat ze zelf niet meer bijgestuurd worden. Het idee van grote staten die denken dat ze een buurland kunnen inpikken en hoe dat steunt op zeer persoonlijke overwegingen zit in dit stuk verweven. Dat resoneert natuurlijk met wat we vandaag helaas meemaken.

Heel sterk is hoe het stuk begint met het volk dat het publiek rechtstreeks aanspreekt en vraagt: ‘Why do men quarrel? ’ Je wordt meteen in de oorlog gezogen en tegelijk is het haast brechtiaans.

Het stuk begint met het resultaat van de tragedie: oorlog en destructie. Daarna krijgen we de machthebbers te zien die er verantwoordelijk voor waren, maar die er totaal niet mee bezig zijn omdat ze vastzitten in een wirwar van persoonlijke conflicten. Dat begin is heel modern en ontzettend straf voor die tijd.

‘We reiken het publiek puzzelstukjes aan in de hoop dat de verbeelding alles verbindt’

ACHTER DE SCHERMEN

Als orkestmuzikant zit je meestal verscholen in de orkestbak onder het podium. Als koorlid sta je dan weer op het podium, maar heb je de opdracht zoveel mogelijk in de groep op te gaan. Arie van der Beek, eerste hoboïst in ons Orkest, en Ekaterina Romanova, mezzosopraan in het Koor, schitteren binnenkort allebei als solist in het concert Sea Pictures. Graag stellen we onze collega’s aan jullie voor.

VOOR /

SEA PICTURES

Strauss / Elgar / Mozart

Het Symfonisch Orkest van Opera Ballet Vlaanderen gaat voluit en speelt een concert dat gedrenkt is in schoonheid. Geniet van een symfonie van de 18-jarige Mozart, het hoboconcerto van Richard Strauss en Edward Elgars indringende liedcyclus over de pracht van de zee.

Ekaterina Romanova / mezzosopraan

1 Wat is jouw idee van perfect geluk?

Dat valt voor mij samen met het idee van het bijbelse geluk. Veel christelijke denkers hebben daarover nagedacht.

2 Wat is je grootste angst?

Om mijn liefde voor muziek te verliezen.

3 Welke karaktereigenschap betreur je het meeste bij jezelf? Een gebrek aan levenservaring.

4 Welke karaktereigenschap betreur je het meeste bij anderen? De karaktereigenschappen die je als persoon had kunnen bevechten of had kunnen overwinnen.

5 Wie bewonder je het meeste? Jezus.

6 Wat is je grootste uitspatting?

Ik ben niet extravagant.

7 Wat is je huidige gemoedstoestand?

Ik geniet er volop van de muziek in te studeren die ik binnenkort op de planken breng.

8 Wat vind je de meest overschatte deugd?

Ik vind alle deugden een beetje overroepen, omdat ze vaak worden voorgesteld als de enige kwaliteiten die een mens moet hebben.

9 Lieg je weleens?

Iedereen die ernaar streeft een beter mens te worden probeert in alle omstandigheden met de waarheid bezig te zijn, behalve wanneer het de ander niet ten goede komt. Ik doe hetzelfde.

10 Welke levende persoon veracht je het meest? Zulke mensen zijn er niet, volgens mij.

11 Welke kwaliteiten bevallen je het meeste in een man? Rechtvaardigheid, kracht en intelligentie.

12 Wat is de kwaliteit die je het meeste bevalt in een vrouw? De liefde. Alle kwaliteiten die voortkomen uit dat gevoel lijken me mooi.

13 Wat of wie is de liefde in je leven? Mijn ouders en mijn familie.

14 Wanneer was je het gelukkigst? In mijn vroege jeugd.

15 Welk talent zou je graag hebben? Een talent om de wereld en het leven om me heen te begrijpen.

16 Wat beschouw je als je grootste prestatie? De ontwikkeling van mijn stem.

17 Als je zou sterven en terug kon komen als een persoon of ding, als wie of wat dan?

Als de persoon of het ding dat anderen het meeste voordeel zou brengen.

18 Wat is je meest waardevolle bezit?

Kunst in al haar verschijningsvormen. Een leven in kunst is het kostbaarste bezit dat ik heb.

19 Wat beschouw je als de grootste vorm van ellende?

Als je het gevoel hebt waardeloos te zijn.

20 Wat is je favoriete bezigheid? Zonder twijfel: zingen.

Arie van der Beek / eerste hoboïst

1 Wanneer was je het gelukkigst?

Toen mijn kinderen geboren werden, dat was altijd een magisch moment.

2 Wat is je grootste angst?

Dat ik als muzikant plotseling niets meer uit mijn instrument zou krijgen.

3 Welke karaktereigenschap betreur je het meeste bij jezelf? Mijn uitstelgedrag voor dingen die ik niet graag doe.

4 Welke karaktereigenschap betreur je het meeste bij anderen?

Ik heb het moeilijk met mensen die zich etaleren. Toon gerust wat je kan, maar die rare fratsen laat je beter achterwege.

5 Welke levende persoon bewonder je?

Mensen die dingen durven te doen die anderen niet durven. Zoals Greta Thunberg die opkomt voor het klimaat.

6 Wat is je grootste uitspatting?

Als ik een boekenwinkel binnenstap, moet ik opletten dat ik niet flink overdrijf in mijn aankopen.

7 Wat vind je de meest overschatte deugd?

Assertiviteit. Mensen die niet assertief zijn hebben zoveel andere kwaliteiten, maar worden ondergesneeuwd door anderen.

8 Lieg je weleens?

Ik ben eerder geneigd om de waarheid wat achter te houden dan echt te liegen.

9 Wat is je foutste guilty pleasure?

Ik kijk graag naar de koers, maar misschien moet ik me daar niet schuldig over voelen?

10 Wat was vandaag je eerste gedachte?

Dat ik deze vragen moest beantwoorden.

11 Welk talent zou je graag hebben?

Een talent voor computers. Ik ben heel slecht in die dingen en vind computers alleen leuk als ik vakanties mag boeken.

12 Wat beschouw je als je grootste prestatie?

Mijn kinderen (als dat een prestatie is), en het feit dat ik al meer dan 30 jaar in dit orkest speel. Ik ben daar trots op.

13 Als je zou sterven en terug kon komen als een persoon of ding, als wie of wat dan?

Als vogel, die vrijheid lijkt me magisch en gelukzalig. Maar of een vogel wel gelukkig is weet ik niet.

14 Hoe kom je tot rust?

Door een eindje te wandelen of een boek te lezen. Als ik die dingen al een tijd niet heb gedaan, merk ik dat ik onrustiger ben.

15 Wat is je favoriete geur?

De geur van in het wild groeiende oregano en tijm tijdens een bergwandeling.

16 Waar zou je het liefste wonen?

Als het niet hier is: in Spanje. Ik ben daar sowieso vaak, maar er effectief wonen is natuurlijk nog iets anders. Ik ben benieuwd wat dat zou geven.

17 Wat houdt je wakker ‘s nachts?

Ik pieker over zaken die ik niet goed heb gedaan.

18 Wat is je favoriete bezigheid? Muziek maken, lezen en wandelen.

VRIENDEN

13 / 12 / 22 OPEN REPETITIE ERNANI ANTWERPEN 10 / 2 / 23 OPEN REPETITIE SATYAGRAHA ANTWERPEN

De Vrienden startten hun werkjaar in stijl, met aan het einde van de zomer de Tea Party in Schoten (met een nieuw bezoekersrecord), een fel gesmaakte Vriendenreis naar het Verdi-festival in het Italiaanse Parma en onlangs ook een exclusief diner voor onze mecenassen. Al die activiteiten dragen ook bij aan het feit dat de Vrienden de grootste sponsor blijven van ons huis. We zijn intussen met meer dan 500. Hieronder bedanken we wie daar als Huisvriend, Erevriend of Mecenas extra toe bijdroeg.

De vzw Vrienden van Opera Ballet Vlaanderen blijft de grootste sponsor – moreel én financieel – van ons huis. Ze zijn intussen met meer dan 500, en hieronder bedanken we wie daar als Huisvriend, Erevriend of Mecenas extra toe bijdroeg.

SAMENSTELLING EN REDACTIE

Ansala Ball, Koen Bollen, Maarten Bousserey, Ilse Degryse, Piet De Volder, Wilfried Eetezonne, Katherina Lindekens, Wim Van Bree

EINDREDACTIE

Ilse Degryse

GRAFISCH ONTWERP

Lodewijk Joye

COVER © Filip Van Roe

BACKCOVER

© Ambra Vernuccio

Opera Ballet Vlaanderen, Jan Raes, Van Ertbornstraat 8, 2018 Antwerpen

Alle rechthebbenden die menen aan deze uitgave aanspraken te kunnen ontlenen, worden verzocht contact op te nemen met de uitgever.

DRUK INNI Group

Gedrukt op 100% gerecycleerd papier.

met de steun van

V.U.

‘Schitterend... Khan stapelt thema’s en beelden op tot een monumentaal geheel’