FIETSREPORTAGE | België

In het spoor van Romeinse legionairs

De bekendste Romeinse heirbaan in onze contreien is ongetwijfeld de Via Belgica, die liep van Boulogne-sur-Mer naar Keulen. Ten noorden hiervan lagen ook een aantal diverticula of secundaire wegen. Door hen te verbinden fietsten wij onze eigen ‘Via Flandriensis’, in het spoor van de Romeinse legionairs.

Æ Tekst en foto’s Guy Raskin

De Schietsjampettermolen langs de heirbaan van Wannegem.

Het Romeinse wegennet

Het was Keizer Augustus die tijdens zijn bewind een volledig wegennet door het uitgestrekte Romeinse Rijk liet aanleggen. Dit wegennet stond symbool voor de macht van Rome en had behalve militaire ook belangrijke economische doelen. Men schat dat het hoofdwegennet tot wel 100.000 km beliep. Daarnaast waren er ook veel secundaire wegen. Augustus’ rechterhand Agrippa stond in voor de realisatie in de Gallische gebieden en heeft ook heel wat bestaande Keltische wegen in het netwerk opgenomen. Door de eeuwen heen zijn vele heirbanen overgenomen door andere culturen, waardoor ook nu nog heel wat tracés in gebruik zijn. De introductie van de auto zorgde ervoor dat wegen een asfaltlaag of andere bedekking kregen. Andere banen bleven in het landschap bewaard als veldwegen, paden of aarden dammen. Door het alsmaar hoger ophopen van bewerkte grond op akkers kan het oorspronkelijke traject van heirbanen zich ook enkele meters onder het oppervlak bevinden. Of die 2000 jaar oude wegen nog zichtbaar zijn in het landschap en of zij nog befietsbaar zouden zijn? We vroegen het ons af. Maar we herkennen ze alvast in straatnamen zoals Heerweg, Herenweg, Romeinseweg, Romeinsebaan, Oude Steenstraat, Oudebaan, enz.

Burgi

In de 3de eeuw n.C. richtten de Gallische keizers langs de as Kortrijk-Velzeke-Tienen-Tongeren burgi op met als doel de vruchtbare leemstreek te vrijwaren voor aanvallen. Naast het herstel van de limes langs de Rijn richtten zij ook, vanaf het begin van de 4e eeuw, militaire posten op langs de belangrijkste heirbanen. Ook langs de Via Belgica werden op strategische punten burgi gebouwd. Hier konden de Romeinse soldaten zich bij eventuele aanvallen van Germaanse stammen terugtrekken op een achterliggende verdedigingslinie, zoals het geval was in Velzeke, Asse, Elewijt en Overhespen.

Zandstraat en Zeeweg

Brugge ligt op het tracé van de Romeinse Zandstraat. Uit schaarse vondsten weten we dat zich hier een Gallo-Romeinse vicus bevond. Het station Brugge-Sint-Pieters is dan ook de geschikte startplaats voor deze Vlaamse heirbanenroute. De Zandstraat brengt ons in Oudenburg, het belangrijkste laat-Romeinse castellum in WestVlaanderen. We gaan een kijkje nemen bij het Romeins Archeologisch Museum op de site van de Sint-Pietersabdij. Een infopaneel geeft uitleg over de aanleg van een Romeinse weg. In het park van de O.L.V.-kerk treffen we een

Restanten van de Paterskerk in het begijnhof van Tienen. Oude heirbaan in de buurt van Cotthem.

maquette van het Romeins castellum en een mijlpaal aan. Oudenburg lag destijds aan één van de vele inhammen van de zee. De Zeeweg loopt haast rechtlijnig naar Aartrijke waar zij de heirbaan van Brugge naar Cassel kruist. Via een ommetje langs het provinciedomein Kasteel d’Aertrycke in Torhout en het kasteel van Wijnendale fietsen we kilometerslang over het tracé van deze heerweg richting Franse grens. Dat hij voor een groot deel Steenstraat heet ondervonden we aan het plaveisel. Daarna raken we het Romeinse spoor bijster, en niet vanwege de Sint-Sixtusabdij in West-Vleteren of de brouwerijen in Watou.

Kemmelberg

In Abele volgt de Casselstraat het oude tracé van de heirbaan van Boulogne over Cassel naar Velzeke. Vanwege de angst voor hinderlagen loopt de weg boven op een heuvelrug zodat de Romeinse soldaten de vijand van ver konden spotten. Het lijkt wel of de heirbaan van het Heuvelland tot Kortrijk in WO I weggebombardeerd is. Als compensatie trotseren we de Kemmelberg, waar ik de fatale fout maak om halverwege te stoppen voor een foto van de 23% steile kasseienhelling met bovenaan het ‘Monument Aux Soldats Francais’, met de gedenkzuil ‘Den Engel’. Onbegonnen werk om de pedaalslag op de glibberige kasseien er terug in te krijgen. We bollen voorbij oorlogsmonumenten zoals de Duitse loopgravenstelling Bayernwald, de gedenksite Hill 60 en meerdere soldatenbegraafplaatsen.

Vanwege de angst voor hinderlagen loopt de weg boven op een heuvelrug zodat de Romeinse soldaten de vijand van ver konden spotten.

De Vlaamse Ardennen

Oude Heerweg, Oudenaardse Heerweg, Heirbaan zijn de straatnaambordjes die ons leiden naar het gehucht genaamd - hoe kan het ook anders - Heirweg. Het vermoeden bestaat

Een beetje Latijn

• Burgus: een klein fort bemand door ca. 160 soldaten om de ruimte tussen twee grotere legerkampen op te vullen • Castellum: groot fort voor ca. 500 soldaten • Castrum: legerplaats voor één of twee legioenen (tot maximum 11.000 soldaten) • Civitas: een nieuw geromaniseerde stedelijke nederzetting, met een beperkte vorm van autonomie en met lokale bevolking in de administratie • Diverticulum: secundaire baan, die de verbinding maakt tussen twee kleine plaatsen of twee heirbanen, ca. 4 m breed • Limes: de noordgrens van het

Romeinse Rijk van Noord-Engeland via de Noordzee, de Rijn en de Donau naar de Zwarte Zee, en verder oostwaarts langs de Eufraat tot de Rode Zee • Municipium: een stad die bij het

Rijk was ingelijfd, waar de burgers het (beperkte) Romeinse burgerrecht hadden maar tegelijk hun zelfstandig bestuur behielden (zoals Tongeren) • Tumulus: grafheuvel uit de prehistorie • Via: een verharde langeafstandsweg of heirbaan van ca. 7 m breed • Vicus: een nederzetting in de nabijheid van een castellum maar zonder stadsrechten

Ambiorix in Tongeren. Julius Caesar in Velzeke. De Paddestraat, bekend bij wielertoeristen.

dat ook in Nokere een Romeinse nederzetting werd gebouwd. Net als de Romeinen steken we in Hermelgem de Schelde over. Gisteren volgden we het parcours van Gent-Wevelgem, vandaag is het de beurt aan De Ronde: we doorkruisen de Zwalmstreek. De beruchte Paddestraat ligt op het tracé van de heirbaan Bavay-Velzeke. Langs

de kasseiweg hangen aan een waslijn replica van de wielertruitjes van voormalige rondewinnaars zoals Tom Boonen, Johan Musseeuw e.a. In Velzeke staan alle winnaars van De Ronde vermeld op een wielermonument, bekroond met een kassei. Caesar heet ons welkom op het Romeinse Plein. Het Archeocentrum herbergt vondsten van een Romeinse vicus die hier op de kruising van heirbanen lag. In Cotthem, een gehucht van Sint-Lievens-Houtem, houden we halt bij de reconstructie van een Romeinse mijlpaal in blauwe hardsteen, gelegen aan een grindweg die perfect voor een heirbaan zou kunnen doorgaan.

Ik herinner me dat vroeger over het traject tussen Tienen en Tongeren een (Romeinse) marathon gelopen werd.

Boven Brussel

Voorbij de imposante benedictijnenabdij van Affligem fietsen we verder naar Asse. De talrijke Romeinse vondsten wijzen erop dat hier een belangrijke vicus stond. De Romeinse heirbaan vertakt zich naar de diverticula van Rumst en Elewijt. De heirbaan tussen Brussegem en Grimbergen ligt op een heuvelrug met zicht op de skyline van Brussel: we zien het Atomium, het Koning Boudewijnstadion en de expohallen. In het centrum van Grimbergen liggen de ruïne Prinsenkasteel, het abdijbiermuseum, een microbrouwerij en de sterrenwacht Mira op een zakdoek bij elkaar. Ook Elewijt was een belangrijke Romeinse vicus op een kruispunt van secundaire heirbanen. We komen voorbij Het Steen, waar Peter Paul Rubens woonde van 1635 tot zijn dood in 1640. Hier schilderde de meester ‘Herfstlandschap met uitzicht op het Steen’, dat in de National Gallery in Londen hangt.

Uw mooiste fietsbelevenis

Van Leuven naar Tienen fietsen we een traject dat de Brabantse kassei alle eer aandoet. Tienen staat bekent om zijn suikerraffinaderij, maar in de schaduw ervan liggen twee kleinoden. Eerst is er de ruïne van de Paterskerk, die nu fotogenieker is dan voor ze door een brand verwoest werd. Daarnaast zie je op de site Drie Tommen in de wijk Grimde drie Romeinse tumuli naast elkaar. Tussen Tienen en Tongeren is het tracé van de heirbaan voor een groot deel bewaard gebleven, vaak als betonnen verkavelingsweg, wat uiteraard geschikt is voor fietsers. Ik herinner me dat vroeger over dit tracé tussen beide steden een (Romeinse) marathon gelopen werd. Voor uw mooiste fietsbelevenis in Limburg kies je het 27 km lang traject over de heirbaan vanaf de ‘DronePort’ in Brustem tot Tongeren. Dan maak je kennis met de Galgenberg, de zwevende kapel, de kapel van Helshoven, de heks Tjenne en de Tjenneboom, vijf kastelen, drie Romeinse tumuli, het Gallo-Romeins tempelcomplex enz. Vanzelfsprekend is de bloesemperiode meest geschikt om hier op de fiets te springen...

Atuatuca Tungrorum

Eindstation van onze Via Flandriensis is de Romeinse stad Tongeren, ooit beter bekend als Atuatuca Tungrorum. De eerste Romeinse sporen verwijzen naar het einde van de 1ste eeuw v.C. De nederzetting vertoonde een militair karakter door de aanwezigheid van een aarden