Opzij november 2017 by MIMM

OPZIJ FEMINISTISCH MAANDBLAD 4.0

NR .1 1 • 2 01 7 • 4 5 s te JA ARGANG • € 5,99

PRORAIL

LANGS DE MEETLAT

OEGANDA

HOOP HOUDEN EN STERK BLIJVEN

RENSKE DE GREEF SLETTEN & PRINSESSEN

CURAÇAO

SEKSUEEL MISBRUIK EN HET MOEDIG SLOPEN VAN TABOES

ANOUK

HEILIGE HUISJES OMVER

ROCKT

RIANNE LETSCHERT ZACHTE G, HARDE RESULTATEN PAULIEN CORNELISSE HOUDT VAN ONGEMAKKELIJKE GESPREKKEN VIGGO WAAS SCHRIKT NIET VAN FEMINISTEN ANNE FLEUR DEKKER LIEVELINGSACTIVISTE

OPZI

COLOFON/UITGELICHT OOK IN 2018

DE OPZIJ AGENDA

F E M I N I ST I S CH M A A N D B L A D 4.0 NR .11 • 2 017 • 45 ste JAARGANG • € 5,99

COLOFON Redactieadres Haagweg 4-H1, 2311 AA Leiden redactie@opzij.nl Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Eindredactie Marleen Hogendoorn Art Director Emmely Pardon Medewerkers Erzsó Alföldy, Hadjar Benmiloud, Julie Blik, Emmi van den Boom, Branded Cinema, Asha ten Broeke, Corbino, Pablo Delfos, Sofie van den Enk, Jolene Groen, Marc de Groot, Nico Hofstra, Joëlle Kelderman, Claudi Kessels, Nina Klaassen, Alies Pegtel, Lize Prins, De Reismeiden, Sascha Ruland, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Renate van der Zee, Yanaika Zomer, ANP Foto Directeur/uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta

WWW.SJAALMANIA.NL

COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever. ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post naar Opzij B.V., Abonnementenservice, Haagweg 4-H1, 2311 AA LEIDEN of per email naar abonnementen@opzij.nl. KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contactover abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 55,99 voor 10 nummers. PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

VANAF NOVEMBER VERKRIJGBAAR IN DE BOEKHANDEL OF RESERVEER NU ALVAST VIA OPZIJ.NL

UITGELICHT NICO HOFSTRA Nico Hofstra voelt zich als een vis in het water tussen de vrouwen van OPZIJ. Hij verzorgt de rubriek Vakvrouw en Open Doek. “Ik gebruikte tijdens het interview met Sophie in ’t Veld per ongeluk het woord ‘lief’, maar bedoelde eigenlijk ‘collegiaal’. Het kwam een beetje stom over en ik schrok van haar felle reactie, maar haar antwoord was te mooi om weg te laten.”

ALIES PEGTEL Met Marianne Verhoeven legt Alies Pegtel vrouwen en mannen maandelijks langs de legendarische feministische meetlat. Deze maand heeft ze ook een stevige column geschreven, zie pagina 19. Dit omdat ze haar verbazing over het toneelstuk Neelie! niet kon onderdrukken. “Ik heb als biografe van Neelie Kroes tijdens de voorbereiding van het stuk contact gehad met de regisseur Julia Bless. Ze zei me dat ze Neelie een inspirerende vrouw vindt, maar daar zag ik op het toneel weinig van terug. Verbazingwekkend.” OPZIJ I NR. 11 I 2017

Elske Doets LL.M.

prof. dr. Margriet Sitskoorn

FOTO: PETER LODDER

FOTO: WALTER KALLENBACH

FOTO: MARCEL KRIJGER

Hadassah de Boer

FOTO: ROY BEUSKER

mr. Inez Weski

mr. Naema Tahir

FOTO: GHISLAINE VINK

drs. Femke Halsema

Shay Kreuger

FOTO: LUCIEN KROON

FOTO: HUNK FOR MINISTERIE VAN BEELD

drs. Sabine Uitslag

FOTO: WALTER KALLENBACH

FOTO: PETER VROON FOTO: STEPHAN VANFLETEREN

Anne-Marie Rakhorst

FOTO: VINCENT BOON

Aldith Hunkar

FOTO: WALTER KALLENBACH

EDITORIAL MARIANNE VERHOEVEN

Carola Rodriguez

#WieNiet Cisca Dresselhuys

M AG

ACADEMY

STENHUYS ENITH STENHUYS © ENITH ©

rmeren: onze ‘Economie transfo het complete artikel Zie pagina 18 voor

I AZ

2017

EMY® MAGA SPEAKERS ACAD

& Thomas Rauub er Sabine Oberh rol als rentmeesters’

MAGAZINE

ZINE | E | OPLAGE 70.000

TI EIBEN PROF. DR. GUSZ

de ‘Robotbaby trapt e af ’ industriële evoluti

SJEIK

s: Amerikanen ‘Geweldig nieuw !’ kunnen toch denken OIS FILLON

FRANÇ ’ vindt economie ‘Franse ‘Thatcher verworvenheden’ belangrijker dan

KUIPERS DR. ANDRÉ

in het ‘Een unieke kijk aut’ leven van een astron

FOTO: ROY BEUSKER

magazine@speakersacademy.nl

Manon Ossevoort

FOTO: NICK VAN ORMONDT

Judith Osborn

FOTO: MOOM FOTOGRAFIE

Katinka Simonse (Tinkebell)

FOTO: RIANNE NOORDEGRAAF

Barbara Barend

FOTO: RTV OOST

FOTO: CASPER RILA FOTO: MET DANK AAN TINKEBELL

drs. Hedy d’Ancona

FOTO: ENITH STENHUYS

FOTO: IRIS@DUTCHANDFAMOUS

mr. Fatima Moreira de Melo

Marlies Dekkers

(er zijn geen kosten aan verbonden)

speakersacademy.nl | 010-4333322

FOTO: LONNEKE STULEN

FOTO: YPE DRIESSEN

prof. dr. ir. Ionica Smeets

zijn ‘Waarnemingen niet altijd waar’

Inspirerende sprekers en dagvoorzitters boekt u bij Europa’s grootste sprekersinstituut

.indd 22 azine_2017.indd demy_Magazine_2017 Cover_Academy_Mag Cover_Aca

Vivianne Bendermacher

LUGT

SOMMER

15:37 17-01-17 15:37 17-01-17

my.com | speakersacade

Astrid Joosten

EVERT JAAP

tie ‘Succes kan innova juist belemmeren’ PROF. DR. IRIS

Helga van Leur

drs. Mirjam Sterk

FOTO: ENITH STENHUYS

JUBILEUMUITGAV

voorkomen dat ‘Kan de wereld het slechte?’ we afglijden naar

HOSEIN IMRAN NAZAR

FOTO: STIJN GHIJSEN

| I JACQUES ATTAL

HOOIJDONK RICHARD VAN in

gearriveerd ‘De toekomst is ag’ het leven van vanda

FOTO: CARLI HERMES

NO 23

010 - 433 33 22

DAVID ICKE akt is het spel ‘Als de mens ontwa s uit’ van de machthebber

Bestel de jubileumuitgave van ACADEMY© Magazine 2017

FOTO: OLAF KRAAK

ANG DE 15 JAARG

FOTO: SEB TER BURG

Ebru Umar

Myrthe Hilkens

drs. Jacobine Geel

Annemarie van Gaal

e zijn inmiddels ruim een maand verder na het naar buiten komen van Ashley Judd met haar beschuldigingen aan het adres van Harvey Weinstein. En hoewel ‘tsunami’ waarschijnlijk het meest misbruikte woord van de afgelopen jaren is, kunnen we wel stellen dat Judd een tsunami op vele fronten heeft veroorzaakt, die bovendien nog lang niet is uitgeraast. #MeToo wordt door zoveel vrouwen gedeeld – met of zonder verdere persoonlijke details – dat je je beter kunt afvragen #WieNiet? Het is bijzonder om te zien wat in dit geval de werkelijke kracht van zusterschap is. Want hoe geloofwaardig zou Ashley Judd gevonden zijn, als zij in haar eentje de beschuldiging had geuit? Zij heeft immers al in 2015 in Variety verteld wat haar is overkomen. Weliswaar minder expliciet en zonder de naam van Weinstein te noemen, maar toch. Iedereen in de filmbranche wist dat het over Weinstein ging, er gebeurde twee jaar niets. Hulde voor Judd en de haren, want de gevolgen van hun coming out zijn groter dan zij zelf ooit hadden kunnen bevroeden. De steunbetuigingen, de #MeTooverklaringen op Facebook en Twitter, maar ook de publicaties in kranten hebben de discussie over seksuele intimidatie en –geweld snel in een ander perspectief geplaatst. NRC kwam in het weekend van 21 oktober met pagina’s vol verklaringen van min of meer bekende Nederlandse

vrouwen die, prachtig gefotografeerd, hun ervaringen op dit gebied deelden. Eén is geen, tien is gaan, is een adagium dat helaas ook geldt als het om geloofwaardigheid bij seksuele intimidatie en erger gaat. Het geeft des te meer aan hoe eenzaam en moeilijk al die vrouwen en meisjes het hebben als ze in hun eentje de strijd moeten aangaan als er aangifte wordt gedaan. Laten we hopen dat deze brede maatschappelijke ‘omarming’ door zowel mannen als vrouwen werkelijk iets tot stand gaat brengen in ons gedrag. Bij #WieNiet moet ik ook denken aan het kabinet Rutte III, en dan vooral het VVD-vrouwenaandeel daarin. Wat een treurigheid. Van het officiële VVDstandpunt ‘bedrijven en organisaties waar mannen én vrouwen aan de top staan, presteren beter dan andere bedrijven. Het loont dus om te veranderen’ zou je nog iets kunnen verwachten, al wordt hier onmiddellijk het vaak geciteerde ‘quota zijn voor vissen’ aan toegevoegd. Eén vrouw van de zes VVD-ministers! Terecht maakt Neelie Kroes zich kwaad. En

het verhaal van Rutte over de beste mensen voor de job? Wiebes heeft een potje gemaakt van de reorganisatie bij de Belastingen en heeft een zooitje gemaakt van het beleid ten aanzien van ZZP’ers. Hij moest niet voor niets weg, maar mag nu weer gezellig aanschuiven. Het NKO (Nationaal Kiezersonderzoek, dat iedere zes jaar door de Nederlandse universiteiten wordt uitgevoerd) concludeert dan ook: “De afgelopen veertig jaar is de VVD vrijwel altijd voornamelijk een mannenpartij geweest.” Het wordt tijd dat Mark Rutte een voorbeeld neemt aan rector magnificus Carel Stolker van de Universiteit Leiden. Die heeft om te voorkomen dat de mannelijke bestuurders en hoogleraren steeds weer kiezen voor hun mannelijke collega’s, de portretten van Athena’s Angels opgehangen in de bestuurskamer. “Dan kijken er altijd vrouwen mee bij hun beslissingen, dat helpt.” (zie Langs de Meetlat, oktober 2017 OPZIJ). Dus hang op die portretten van Haya van Someren, Nel Ginjaar, Annemarie Jorritsma, Erica Terpstra en natuurlijk Neelie Kroes! O

‘Hoe geloofwaardig zou Ashley Judd gevonden zijn, als zij in haar eentje de beschuldiging had geuit?’ OPZIJ I NR. 11 I 2017

INHOUD

Kunst & cultuur

Maatschappij & Wetenschap 08

SAY WHAT?

CLAUDI’S KOPSTOOT

ONZE WERELD Opmerkelijk nieuws

Mensen

REPORTAGE BUITENLAND CURAÇAO Seksueel misbruik en het moedig slopen van taboes

REPORTAGE BUITENLAND OEGANDA Hoop houden & sterk blijven

VROUWEN IN DE WETENSCHAP RIANNE LETSCHERT

ESSAY PMS Elke maand feest

OPEN DOEK SOPHIE IN ‘T VELD COVERSTORY ANOUK rockt heilige huisjes omver

Eind score

VAKVROUW PATRICIA ZORKO Directeur Cyber Security en plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT PRORAIL Ans Rietstra ZUSTERSCHAP ANNE FLEUR DEKKER

INTERVIEW RENSKE DE GREEF

BOEKEN

BOEKEN TOP 5

FILM & TV

TENTOONSTELLING

PODIUM

VAN OPZIJ PAULIEN CORNELISSE

OP REIS Londen

84 82

Columns 05

EDITORIAL

SHEILA SITALSING

ALIES PEGTEL

HADJAR BENMILOUD

ASHA TEN BROEKE

SOFIE VAN DEN ENK

NIE UW!

MAN OVER VROUW VIGGO WAAS

OPHEMELEN HANSJE BUNSCHOTEN

Service 03

COLOFON

ABONNEE WORDEN

SHOPPING OPZIJ I NR. 10 I 2017

SAY WHAT?

#PAARSE tuinbroek

DEAR catcallers Nagefloten, -gesist, of –geroepen worden is ronduit irritant. De twintigjarige Noa werd er ook gek van en zette haar catcallers met een selfie op Instagram. Een maand lang maakte ze foto’s met de mannen die haar nafloten, -sisten, of –riepen wat resulteerde tot 28 foto’s. Bij elke foto noteert ze wat er naar haar wordt geroepen: variërend van "Sexy girl. Where you goin'?? Can I come with you?" tot "God bless. When I see you, all I get is wild thoughts, wild, wild thoughts!! Darling.”

Op onze website en Facebookpagina wordt veel gereageerd. Vaak waardevol en leerzaam. Soms zo zuur, dat we er de slappe lach van krijgen. Daarom de rubriek: #paarsetuinbroek. Hierbij de zuurste oprisping van de afgelopen maand.

SAY

SUGAR, sugar

WHAT?

In vijf studentensteden in Nederland is ‘datingsite’ Rich meet Beautiful een reclamecampagne gestart om studentes te ronselen voor oudere, rijke mannen - zogeheten sugardaddy’s. Deze mannen betalen om met de vrouwen - sugarbaby’s worden ze genoemd - af te spreken. Volgens de website is dat ‘een uitwisseling van emotionele behoeftes’, maar dat riekt naar iets anders. De reclames zijn in België inmiddels verboden en mensenrechtenorganisaties zijn er ook op tegen. Niet zo gek, want studentes worden opgeroepen zich aan te melden om hun studentenlening te spekken. Op de site kunnen sugarmama’s ook toyboys vinden, want – volgens Rich meet Beautiful -“Je leeft maar één keer!”

Als het JOU OVERKOMT Fonds Slachtofferhulp heeft een muziektrack met clip gelanceerd tegen seksueel geweld. Er is gebruik gemaakt van het nummer van Lady Gaga ‘Til it happens to you. De Nederlandse versie is gezongen door zangeres Jennie Lena. Er wordt getoond dat seksueel geweld iedereen kan overkomen. In Nederland wordt een op de acht vrouwen ooit in haar leven verkracht en krijgen jaarlijks honderdduizend mensen ermee te maken. In ruim 85 procent van de gevallen is de dader zelfs een bekende. Mede daardoor durven slachtoffers zich vaak niet te melden, terwijl deskundige hulp medische en psychische klachten zou kunnen voorkomen. En de kans op vervolging van de dader aanzienlijk groter is.

Meer LHBT Shonda Rhimes, een Amerikaanse scenarioschrijfster en producent van onder andere van Grey’s Anatomy, vindt dat LHBT’ers meer zichtbaar moeten zijn in Hollywood. Ze zei dat tijdens de uitreiking van een emancipatieprijs in Los Angeles. “We bestaan allemaal op deze wereld. En iedereen heeft het recht om zich gekend te voelen op het grote doek. Het is gevaarlijk als dat niet gebeurt. Mensen verdienen realistische weergaven,” aldus Rhimes in haar toespraak.

PASS the Ball Hollywoodsterren zoals Julia Roberts, Ellen DeGeneres en Reese Witherspoon zijn ingehuurd om het vrouwenvoetbal in Amerika onder de aandacht te brengen. In een campagne genaamd Pass the Ball noemen de voetbalsters rolmodellen in de emancipatie voor jonge vrouwen. Dat hebben onze voetbalvrouwen niet nodig, die winnen op eigen houtje het EK. OPZIJ I NR. 11 I 2017

SAY WHAT?

VOETBAL vrouwen Nog meer voetbalnieuws, komend voetbalseizoen begint de Engelse voetbalbond FA met een professionele competitie voor vrouwen. Er zullen veertien clubs in de hoogste klasse spelen en in een klasse daaronder twaalf clubs. Alle voetbalsters op het hoogste niveau worden profs en spelen minimaal zestien uur per week, exclusief de wedstrijddagen. Wat ze gaan verdienen is dan weer niet bekend.

Claudi’s kopstoot

WITwassen Dove heeft weer een omstreden reclame gemaakt: een donkere vrouw trekt haar shirt uit en verandert in een witte vrouw. Alsof ze door de zeep van Dove wit wordt. Het filmpje is inmiddels verwijderd met excuses. “We hebben de plank misgeslagen door gekleurde vrouwen onzorgvuldig weer te geven.” Het is niet de eerste keer. Een advertentie uit 2011 voor een crème suggereerde dat het product de huidskleur van vrouwen verandert. Eerder dit jaar werd een campagne voor babyproducten in Engeland ingetrokken. De reclametekst luidde als volgt: “Of je nu voor of tegen borstvoeding in het openbaar bent, wij zijn er voor jou.” De steun voor tegenstanders van borstvoeding werd fel bekritiseerd.

#METOO #BalancestonPorc & #IHAVE Naar aanleiding van het seksschandaal rond Harvey Weinstein gebruikten vrouwen wereldwijd op social media de hashtag #MeToo om over hun seksuele intimidatie te schrijven. In Frankrijk was het de hashtag #BalancetonPorc. De Franse journaliste Sandra Muller riep vrouwen op de mannen door wie ze seksueel waren lastiggevallen per Twitter aan te geven. Ook mannen laten van zich horen. Via #Ihave biechten mannen op dat ze vrouwen hebben lastiggevallen. De Amerikaanse acteur Mark Ruffalo bijvoorbeeld, over zijn nafluitverleden. 10

Kim had pas na jaren door dat ze met een ‘jan lul’ op de bank zit. OPZIJ I NR. 11 I 2017

ONZE WERELD

Opmerkelijk nieuws afgelopen maand.

Ierland

Berlijn

Volgend jaar houdt Ierland een referendum over het versoepelen van de abortuswet. In dat land is abortus alleen toegestaan als het leven van de moeder in gevaar is, maar niet als de vrouw zwanger is geworden door een verkrachting. Deze regeling bestaat sinds 2013. Het referendum moet in mei of juni volgend jaar plaatsvinden.

New York

Het eerste homohuwelijk werd afgelopen maand in Duitsland gesloten. Karl Kreile en Bodo Mende gaven elkaar het ja-woord in aanwezigheid van ruim honderd vrienden, familieleden en kennissen. In juni ging het parlement akkoord met het homohuwelijk. Daarvoor konden homoseksuele mannen en vrouwen zich wel registreren maar zonder dezelfde rechten als geregistreerde hetero’s.

De voormalig Amerikaanse politicus Anthony Weiner krijgt 21 maanden celstraf voor het sturen van seksueel getinte sms’jes en foto’s naar een meisje van vijftien jaar. Via Skype en Snapchat had hij contact met de vijftienjarige en vroeg haar onder meer haar lichaam te laten zien en seksuele handelingen uit te voeren. Tijdens de rechtszaak gaf Weiner huilend toe ziek te zijn. Eerder kwam hij in 2011 in opspraak toen hij seksueel getinte foto’s rondstuurde, hij moest toen aftreden als congreslid. In 2013 wilde Weiner burgemeester van New York worden, maar weer een sextingschandaal maakte daar een vroegtijdig einde aan.

Een dertigjarige militair heeft zes maanden celstraf gekregen voor seksueel misbruik van een vrouwelijke collega. Het misbruik is gefilmd door andere militairen en gebeurde terwijl de vrouw sliep. De militaire kamer houdt bij de naar ons veel te lage opgelegde straf rekening mee dat “de man nooit eerder in aanraking is gekomen met politie en justitie” en dat “hij hierdoor zijn werk bij Defensie dreigt te verliezen.” Ook houdt de kamer er rekening mee dat “het slachtoffer op de slaapkamer van de mannelijke collega’s is gaan liggen terwijl dit tegen de militaire gedragsregels is.” De militaire kamer gaat niet uit van opzet, “maar dat de militair bewust de aanmerkelijke kans heeft aanvaard dat het slachtoffer sliep.”

Saoedi-Arabië

Amerika Jeruzalem

Werkgevers in Amerika zijn niet meer verplicht bij te dragen aan de vergoeding voor anticonceptie van hun werknemers. In de nieuwe wet staat dat werkgevers de bijdrage mogen weigeren als dat in strijd is met hun “religieuze of morele overtuigingen.” Sinds 2010 moest anticonceptie zoals het spiraaltje of de pil worden vergoed volgens Obamacare. Er kwam meteen kritiek van de American Civil Liberties Union (ACLU) die de wetgeving wil blokkeren. “Trumps regering dwingt vrouwen te betalen voor de religieuze overtuigingen van hun baas,” aldus de organisatie. Ook de staten Californië en Massachusetts kondigden rechtszaken aan.

Vrouwen in Saoedi-Arabië mogen autorijden. Koning Salman heeft opdracht gegeven het verbod op te heffen. SaoediArabië is het enige land ter wereld waar vrouwen niet mogen autorijden. Het was verboden omdat vrouwen achter stuur mannen zouden afleiden. Vanaf volgend jaar juni gaat het besluit in.

De Noorse voetbalbond betaalt voetbalsters voortaan net zoveel als voetballers. Vrouwen krijgen met deze beslissing bijna het dubbele als voorheen betaald. “In Noorwegen vinden we gelijkheid erg belangrijk, dus ik denk dat dit goed is voor het land en de sport”, aldus Joachim Walltin van de Noorse spelersvakbond. Hij denkt dat het voor het eerst is in de voetbalwereld dat de bonden een akkoord als dit bereiken. Zouden er meer landen volgen?

FOTO TWITTER @WOMENWAGEPEACE

Meer dan vijfduizend Palestijnse en Israëlische vrouwen liepen afgelopen maand in het wit gekleed door de woestijn van Israël naar de Jordaanoever. Ze wilden zo duidelijk maken dat hun politieke leiders vrede moeten sluiten. De actiegroep Women Wage Peace werd opgericht na de laatste oorlog in 2014 tussen Israël en Palestina. Na de bijeenkomst op de Jordaanoever werd de tocht vervolgd naar Jeruzalem. Daar demonstreerden zo’n dertigduizend mensen voor vrede.

Noorwegen

Nederland

India Het Hooggerechtshof in India heeft bepaald dat minderjarige getrouwde meisjes hun man kunnen aanklagen als ze worden gedwongen tot seks. Voor deze wetswijziging mocht een man seks hebben met een meisje ouder dan vijftien, het hof heeft die bepaling nu uit de wet gehaald. Verkrachting van een meerderjarige bruid wordt nog niet bestraft. OPZIJ I NR. 11 I 2017

ABONNEE WORDEN

COLUMN SHEILA SITALSING Econoom Sheila Sitalsing (48) is freelance journalist en columnist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

NEEM NU EEN JAARABONNEMENT OP DE VERNIEUWDE OPZIJ en ontvang een sjaal van Sjaalmania ter waarde van € 89,95 CADEAU!

Materiaal: 8% cashmere, 47% merino wol, 30% viscose, 15% polyamide

EEN HEE JAAR + SJ L VOO AAL R

€ 59,

Keuze uit deze drie kleuren. Wil je meer kleur? Kijk en koop er dan zelf een bij sjaalmania.nl

GA NAAR OPZIJ.NL/ABONNEMENTEN Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (10 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van 1 maand. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon. 14

LANGZAAM WORDT NEDERLAND BIJNA BESCHAAFD

en paar jaar geleden zat ik aan een tafel tussen Noorse vrouwen en ik voelde me buitengewoon lullig. We hadden net uitleg gekregen over het Noorse paradijs. Dat paradijs bestaat eruit dat als een werkende vrouw er een baby krijgt, zij en haar werkende partner maximaal 59 weken babyverlof mogen verdelen. Met behoud van (een deel) van het salaris. Tien weken zijn exclusief voor de moeder, tien weken zijn exclusief voor de vader/meemoeder, de resterende 39 (!) weken mogen naar eigen inzicht worden verdeeld. Ook wie niet in loondienst werkt, valt onder de regeling. De overheid betaalt. Toen mochten wij, Nederlandse vrouwen, iets zeggen. “Eh, twee dagen betaald verlof voor vader of meemoeder.” “Twee weken maar? Jeetje.” “Twee dágen.” “O.” Ik zou er een lief ding voor geven om die dag over te mogen doen. Dan zou ik gewichtig de keel schrapen, nadrukkelijk bladeren in het nieuwe Regeerakkoord dat volgens de premier voor ‘gewone, normale Nederlanders’ is, met veel vertoon pagina 27 openslaan en triomfantelijk het woord nemen. Als er een baby komt krijgt de niet-barende

partner vijf dagen volledig doorbetaald partnerverlof, zou ik plechtig zeggen. En na een betekenisvolle stilte zou ik jubelend verdergaan: en vervolgens vijf weken – op te nemen in het eerste halfjaar na geboorte – tegen zeventig procent van het loon. Ok, het gaat even duren: de vijf dagen gaan in per 1 januari 2019, en op het aanvullend kraamverlof van vijf weken dient gewacht te worden tot 1 juli 2020. Maar toch. Langzaam maar zeker klimt Nederland op naar het niveau van gewone normale beschaafde landen. Voor een schijntje: het kost op de begroting tweehonderd miljoen euro. Waarom dit zo’n belangrijke maatregel is voor heel veel vrouwen met een man thuis, is uitgebreid beschreven in de onderzoeksliteratuur. We weten dat vaders die veel tijd doorbrengen met hun baby, gedurende de hele

kindertijd meer de handjes laten wapperen in het huishouden, waardoor het huishoudsloofje steeds minder per definitie een vrouw hoeft te zijn. We weten dat met name dochters van meezorgende vaders het beter doen op school en zo meer kansen krijgen op een beter leven. We weten dat vrouwen die niet exclusief in de rol van zorgende huismoeder worden gedrukt – ook anno 2017 nog steeds een ‘normaal gewoon’ verschijnsel in dit land – vaker economisch zelfstandig zijn. En met economische zelfstandigheid kunnen ze vrijheid kopen, en zelfbeschikking. Dit gaat grote groepen vrouwen aan. Ook lager opgeleide vrouwen, ook vrouwen die OPZIJ niet lezen, ook vrouwen die best meer uit het leven zouden willen halen maar niet zo goed weten hoe. ‘Gewone normale’ vrouwen. Dat is het mooie. O

We weten dat met name dochters van meezorgende vaders het beter doen op school en zo meer kansen krijgen op een beter leven OPZIJ I NR. 11 I 2017

OPEN DOEK

DOOR NICO HOFSTRA

Europeaan, Nederlander, feminist, liberaal, atheïst

& NIET LIEF

D66-Europarlementariër Sophie in ’t Veld (54) schreef Een Europees ID, een politiek pamflet over de Europese waardengemeenschap in roerige tijden. Wij vroegen haar naar de vrouwen -en homorechten in Europa, de collegialiteit in Brussel, maar bovenal naar de identiteit van Sophie zelf.

e noemt jezelf een eurofiel. Vertel eens, aan welke symptomen lijdt de eurofiel? “Haha, met een knipoog noem ik mezelf inderdaad zo. Ik denk dat de eurofiel vooral een neiging heeft het positieve te zien. Hij of zij kent geen cynisme, is een idealist, een langetermijndenker en heeft vertrouwen in de mensheid. Het zijn kernwaarden die we terugzien in Europa: onderling zijn we verschillend, maar ondanks dat kunnen we goed samenwerken en hebben we meer gemeen dan we denken.” Je schreef het boek Een Europees ID, waarom dit pamflet? “Ik wilde nogmaals mijn standpunten op papier zetten. Het moest eruit. Momenteel zijn er veel dingen in Europa die op hetzelfde moment veranderen. Globalisering, digitalisering, geopolitieke veranderingen, het klimaat, migratie, terreur, noem het maar op. Vroeger was de wereld overzichtelijk. De blanke, heteroseksuele mannen van middelbare leeftijd waren de baas. Vrouwen waren ondergeschikt, net als homo’s. Men roept dat de overzichtelijkheid nu kwijt is. Maar toch, of misschien wel juist daarom, wil ik een lans breken voor de Europese identiteit en de Europese waardegemeenschap.” Hoe gaat het momenteel met de vrouwenrechten in Europa? “In de meeste delen van Europa wordt er vooruitgang geboekt op het terrein van vrouwen- en homorechten. Maar er zijn landen waar dat niet het geval is, zoals Polen en Hongarije. De Poolse regering wil een

totaalverbod op abortus, dat is niet alleen immoreel maar ook onwettig. Daarnaast denk ik dat er nog een hoop gelijk moet worden getrokken voor vrouwen op de arbeidsmarkt, waar wij in Nederland overigens echt geen voorlopers in zijn. Wij lopen achter. Als je kijkt naar de economische zelfstandigheid van vrouwen of het aantal vrouwen in topposities, dan is er ook in Nederland nog veel te doen.” Hoe zit dat met de topposities voor vrouwen in Brussel? “Hoewel alle fractievoorzitters man zijn, is het toch redelijk goed verdeeld in het Europees Parlement. De allereerste voorzitter was trouwens een vrouw: Simone Veil, een liberaal. De EU-buitenlandschef, zeg maar ‘minister van Buitenlandse Zaken’, is een vrouw. Maar zou er meer gendergelijkheid moeten zijn? Ja, zowel in het aantal vrouwen in het parlement, als in het aantal hoge functies. Ik zie wel diversiteit, mensen van allerlei verschillende pluimage en leeftijden. Er zijn steeds meer jonge vrouwen die in het parlement aan de weg timmeren.” En hoe is de collegialiteit onder vrouwen, zijn jullie lief voor elkaar? “Ik word altijd helemaal allergisch van dat woord ‘lief’. Een vraag die aan mannen nooit wordt gesteld. Nee, ik ben niet uit op ruzie met mijn collega’s, maar dit is dus wel precies het probleem voor veel vrouwen in de politiek. Je wordt als vrouw namelijk getraind en geconditioneerd om lief gevonden te worden. In de politiek kan je simpelweg niet altijd lief zijn, je hebt te OPZIJ I NR. 11 I 2017

DOEK OPEN DOEK

COLUMN ALIES PEGTEL Alies Pegtel (48) is journalist en historicus en schreef de biografie Neelie. Brave meisjes schrijven zelden geschiedenis. Ze woont met haar zoon in Amsterdam.

maken met botsingen van verschillende belangen. Soms moet je even ﬂink uithalen en dat is het spanningsveld waar vrouwen in moeten bewegen. Een vrouw die niet lief is, krijgt te horen dat ze een bitch is. Mijn advies aan vrouwen die de politiek in willen: je hoeft geen heks te zijn, maar je hoeft ook geen lieverdje te zijn.”

geïnteresseerd ben, maar ook omdat we in het digitale tijdperk leven. We hebben gewoon tv en internet in Brussel, ik zit niet ergens in de jungle ofzo. Iemand die elke dag dezelfde route van huis naar werk fietst ziet ook maar een klein deel van de wereld. Een deel van mijn leven speelt zich af in Nederland, met familie en vrienden

‘Het is echt niet zo dat ik de hele dag maar klappen loop uit de delen, maar je moet niet bang zijn om af en toe tegen de stroom in te gaan’ Is het moeilijk voor die vrouwen om zich tussen lieverdje en heks te manifesteren? “Voor sommige vrouwen wel ja, en voor sommige mannen vast ook, maar die zijn misschien de andere kant opgeduwd: mannen, die eigenlijk lief zijn, worden gedwongen zich macho op te stellen. Het hangt van je beroep af. Voor andere banen is het misschien een goede eigenschap, maar in de politiek is lief gedrag niet altijd handig.” Kortom: je bent niet lief. “Haha, inderdaad, ik ben ontzettend niet-lief. Luister, natuurlijk vind ik integriteit en een goede band met mensen belangrijk. Het is echt niet zo dat ik de hele dag maar klappen loop uit de delen, maar je moet niet bang zijn om af en toe tegen de stroom in te gaan. Je moet niet bang zijn om niet aardig gevonden te worden. Vrouwen worden daar inderdaad meer op beoordeeld.” Je doet dit werk nu 23 jaar, waar haal je de motivatie vandaan? “Het is ongelooflijk spannend en leuk om ergens aan mee te mogen bouwen. Ik maak politieke keuzes, zoals men ook in Den Haag doet, maar in Europa timmeren we nog echt aan de weg, we bouwen iets nieuws op. We kijken bijvoorbeeld naar de situatie in Polen en Hongarije en bespreken de problemen die daar zijn. Een dag later zien we niet meteen het gewenste resultaat, maar beetje bij beetje zie je ontwikkeling en dan weet ik: op een dag komen we waar we zijn moeten.” Je hebt geen ambities voor een ministerpost in Nederland? “Nee, mijn hart ligt in Europa en ik vind het Europees Parlement de allerleukste werkplek die ik kan bedenken.” Je woont in Brussel, je partner woont in Gent, en je gaat geregeld naar Straatsburg. Heb je met al dat reizen goed zicht op wat er in Nederland speelt? “Ik vind het altijd grappig als mensen zich dat afvragen. Ik denk eerlijk gezegd dat ik een goed beeld heb van de ontwikkelingen in de samenleving. Omdat ik erin 18

bijvoorbeeld, maar ook door werkbezoeken krijg ik voldoende mee.” Je beschrijft in je boek de Europese identiteit, hoe zou je je eigen identiteit omschrijven? “Identiteit gaat vaak over waar je bij hoort en ik hoor bij verschillende groepen. Ik ben Europeaan, ik ben Nederlander, ik ben Hollander, ik ben Randstedeling, ik ben een kind van de jaren zestig, ik ben feminist, ik ben liberaal, ik ben atheïst en ik ben historica. Dat zijn allemaal dingen die bepalen hoe ik naar de wereld kijk. Het Nederlander zijn deel ik met mijn SGP-collega, maar als het gaat over liberalisme, atheïsme en feminisme komen we van twee verschillende planeten. Identiteit -net als Europa- is dus niet iets eenvormigs.” O

Sophie in 't Veld - Een Europees ID €19,99 (Prometheus)

en toneelstuk over Neelie Kroes? Spannend! Toen regisseur Julia Bless mij benaderde of ik met haar en scenarioschrijver Léon van der Sanden wilde praten over haar plan om een toneelstuk te maken over Neelie, zei ik onmiddellijk ‘Ja’. Als biograaf is het natuurlijk reuzeleuk als anderen jouw hoofdpersoon ook op een sokkel hijsen. Bless vertelde me dat ze aan de hand van Neelie’s levensloop wilde onderzoeken wat macht met een vrouw doet. Mooi onderwerp. In mijn boek had ik onder meer geconcludeerd dat Neelie Kroes een feminist avant la lettre was zonder dat ze dat zelf in de gaten had gehad. Als eerste politica brak ze met de code dat een vrouw alleen met de macht mee mocht doen als ze onzichtbaar opging in een mannengezelschap. Ze lakte haar nagels, nam haar kind soms mee naar het Binnenhof en zette haar uiterlijk in. Ze handelde autonoom. Wie weet met welke nieuwe inzichten Bless en Van der Sanden zouden komen? Tijdens de première van Neelie! afgelopen zaterdag in Almere zat ik vol verwachting in de zaal. Welke visie zou in dit ‘razend’ actuele drama op ‘de vrouw achter de ijzeren dame’ ten tonele worden gevoerd? Ik keek een uur en 45 minuten. Ik zag Carine Crutzen op hakken en zonder hakken, omringd door mannen. Maar het enige wat gebeurde, is dat ik razend werd. Ik zag geen vrouw van vlees en bloed achter de ‘ijzeren dame’ die Crutzen neerzette. En ik zag niets wat zelfs maar in de buurt kwam van een overkoepelende analyse over wat macht met een vrouw doet. Integendeel, ik keek naar een voorstelling waarin Neelie alleen maar

NEELIE! EEN DRAMA

bestond in relatie tot mannen en dat het, oh, hoe potsierlijk, haar diepste verlangen was om door een dominante man onderworpen te worden. Wat ik verder zag, was een plat chronologisch verhaal waarin de gepantserde moeder Neelie haar kind verwaarloosde, de harteloze echtgenote Neelie haar man bedroog en rücksichtslos dumpte en de listige politica Neelie haar macht misbruikte en zich bij toerbeurt liet verleiden of zelf instrumenteel avances maakte. Ik zag kortom alle sekse-stereotypen de revue passeren waartegen Neelie haar hele werkzame leven vanaf 1965 heeft moeten vechten. Het is om treurig van te worden. De gemankeerde huisvrouw, de afwezige moeder, de manipulerende, ijdele, berekenende carrièrebitch; in ruim vijftig jaar blijkt er niets veranderd in de etiketten die een succesvolle, ambitieuze vrouw krijgt opgeplakt. En o ja, uiteindelijk eindigt ze doodeenzaam en ongelukkig. Net goed! Neelie is niet onomstreden, maar scenarioschrijver Van der Sanden gooide werkelijk alle bagger op een hoop. Zou hij een misogynist zijn? Geen woord over de dingen die Neelie heeft bereikt. Of over de manier waarop ze mensen mee heeft gekregen om zaken te bereiken, want dat lukt nu eenmaal nooit alleen. Het verhaal houdt bovendien op als ze eurocommissaris wordt. Dat ze eenmaal buiten Nederland op de Time

100-lijst van invloedrijke mensen belandde, paste waarschijnlijk niet in de eendimensionale verhaallijn. Het zit blijkbaar diep in de Nederlandse cultuur verankerd dat een vrouw het glazen plafond niet kan doorbreken zonder dat ze daarop in de beeldvorming genadeloos wordt afgerekend. Neelie’s zoon Yvo vertelde dat hij zich niet verwaarloosd heeft gevoeld door zijn moeder en een fijne jeugd heeft gehad. Maar waar of niet, karikatuur of niet, dat dondert de toneelmakers niet. De voorstelling Neelie! geeft een afschrikwekkend beeld van een onmenselijke carrièrevrouw en illustreert in die zin prachtig waarom Nederlandse vrouwen en masse voor parttime baantjes blijven kiezen: zelfs vanuit het theater wordt ze in 2017 nog op het hart gedrukt hun ambities in toom te houden. Het is een schande dat de faam van Neelie misbruikt wordt om deze ongeëmancipeerde boodschap uit te dragen. En onverdiend. De laatste jaren heeft Neelie zich hard gemaakt voor de invoering van quota en ze wordt niet moe bij iedere kabinetsformatie opnieuw te wijzen op een gelijkwaardige man-vrouw verhouding. Zij wel. Ps: Ik heb nog gecorrespondeerd met Julia Bless over de vraag of het stuk Neelie! op mijn boek was geïnspireerd vanwege de gelijkluidende titel. Ze verzekerde me van niet. O OPZIJ I NR. 11 I 2017

COVERSTORY

DOOR JOLENE GROEN BEELD PABLO DELFOS EN MARC DE GROOT

COVERSTORY

ANOUK

ROCKT HEILIGE HUISJES OMVER In 1997 knalde Anouk de hitlijsten in met het nummer Nobody’s wife. In de jaren erna volgden tientallen hits, prijzen en uitverkochte concerten. Met haar muziek treedt ze graag buiten de gebaande paden en ook haar privéleven is allesbehalve standaard. Anouk laat zien dat je niet op de barricaden hoeft te staan om andere vrouwen te inspireren. Vanaf 20 oktober zit ze weer in de jury van The Voice of Holland en we verheugen ons weer op het goudeerlijke, rauwe, soms pijnlijke, maar altijd zinvolle commentaar dat de kandidaten van haar zullen gaan krijgen.

OPZIJ I NR. 11 I 2017

COVERSTORY

“Z

e is ongrijpbaar, zoals alle grote kunstenaars en artiesten dat zijn, een autonome muzikant die staat voor haar keuzes, voor haar carrière, die zich door niemand van haar eigen visie laat afbrengen.” Dat stond in het juryrapport van Edison Pop, waar Anouk dit jaar een Oeuvreprijs kreeg. Twintig jaar na Nobody’s Wife is Anouk nog steeds de rock-koningin van Nederland. Ze maakte elf studiealbums, bracht ons land met Birds voor het eerst in jaren naar de finale van het Eurovisie Songfestival en stond dit jaar drie keer in een uitverkocht Ziggo Dome. Anouk werd geboren in Den Haag op 8 april 1975. Van haar moeder erft ze haar muzikaliteit en de liefde voor blues en al jong begint ze liedjes te schrijven. Op vijftienjarige leeftijd stopt ze voortijdig met de mavo en zingt ze met de coverband Shotgun Wedding op bruiloften, feesten en festivals. In het begin van de jaren negentig doet ze auditie op het Rotterdams

Anouk met haar manager Kees de Koning

Conservatorium. Hoewel ze niet over de vereiste vooropleiding beschikt, vallen haar talent en krachtige stem direct op en wordt ze aangenomen. Na twee jaar moet ze ermee stoppen omdat ze niet genoeg aan de theorievakken heeft gedaan. Het keerpunt komt als ze Barry Hay, zanger van de Golden Earring, leert kennen. Hay is zwaar onder de indruk van haar stem en schrijft samen met mede-Earring George Kooymans het nummer Mood Indigo, Anouks eerste single. Intussen werkt ze aan eigen nummers. In 1997 verschijnt Nobody’s wife en de rest is geschiedenis. Het wordt direct een internationale hit, het begin van een bijzondere carrière. Anouk schrijft al haar nummers zelf en put inspiratie uit haar eigen leven. Haar albums lezen als een biografie. Het is misschien wel de reden dat haar muziek zo veel mensen in het hart raakt. Haar teksten zijn herkenbaar voor iedereen die worstelt met de liefde en het leven en het soms allemaal even niet weet, of juist weer met

goede moed opnieuw begint. Met boze break up songs, soulvolle ballads, maar ook met vrolijke en sexy nummers vertelt ze haar verhaal. In het leven en de liefde maakte ze het nodige mee. Haar vader verliet het gezin toen Anouk nog klein was. In de pubertijd botst het zo erg met haar moeder dat ze door haar oom uit huis geplaatst wordt en in verschillende kindertehuizen terechtkomt. In haar turbulente pubertijd vormt de muziek een emotionele uitlaatklep. Soms zijn haar nummers brieven aan zichzelf, vertelde ze in 2014 aan Trouw. In het lied Daddy heeft ze een denkbeeldig gesprek met haar vader, een fantasie over hoe het ook had kunnen zijn. In 2008 scheidde ze van Remon Stotijn, met wie ze acht jaar samen was en drie kinderen heeft. Deze periode vinden we terug op het album For bitter or worse. Op het album To get her together verwerkt ze de pijnlijke breuk met rapper Unorthadox, die breed werd uitgemeten in de media. Maar juist ook de mooie dingen in haar leven zijn een inspiratiebron. Op haar laatste cd Fake it till we die vinden we bijvoorbeeld I just met a man, met die oergezellige clip waarin zowel haar vriend Dominique als haar zes kinderen te zien zijn. Voor Dominique schreef ze het Nederlandstalige nummer Dominique. Of ze soms emotioneel wordt bij het zingen van nummers die over haar eigen leven gaan? “Ik heb liedjes weleens een tijdje niet gespeeld,” vertelde ze aan Twan Huys in Collegetour. “Als ik denk: dat ligt me te gevoelig, dan laat ik het even. Soms zit je gewoon in een bepaalde situatie dat dat te veel teweegbrengt op zo’n moment. Ik heb dat weleens bij Torhout Werchter (het huidige rockfestival Rock Werchter –red) gehad. Jeetjemina, wat was ik toen opgefokt zeg. Echt zo jammer. Ik kon niet meer stoppen met huilen. Normaal kan ik het wel wegslikken, maar ik kon niet meer stoppen, had mijn stem ook niet meer onder controle. Of het publiek het merkte? Hell yeah. Het

Anouk niet onder de indruk is gaat ze niet doen alsof. Later vertelde ze aan Metro dat er een bepaald beeld van haar gecreëerd werd. “Soms waren er shows waarin ik enorm had gelachen, maar dan zag je dat niet. Ze maakten een ouwe zuurpruim van me, terwijl ik dat helemaal niet ben. Kijk, ik juich gewoon niet voor alles, ik weet heel goed wat ik wel en wat ik niet goed vind. Ik kan niets met mensen die geen mening hebben.” Ze kreeg ook veel positieve reacties op haar expertise en altijd eerlijke feedback. En daarom zit ze dit seizoen, na een jaar te hebben overgeslagen vanwege haar zesde zwangerschap, bij The Voice weer gewoon op de rode draaistoel. Als de zangeres iets belangrijk vindt, dan gaat ze er met gestrekt been in, bijvoorbeeld toen ze zich uitsprak in de Zwarte Pieten-discussie. Ze noemde de traditie ‘smakeloos en beledigend’. Daarop ontving ze honderden bedreigingen, zowel online als in haar eigen brievenbus. Ook haar kinderen werden hierin niet gespaard. Dat mensen op haar standpunt zouden reageren had ze verwacht, maar niet dat het in zulke agressieve en racistische bewoordingen zou gaan: “Ik heb er wel twee avonden niet van geslapen.” In het nummer Breathe schrijft ze de reacties van zich af: “Take away the pain that blinds them, teach them how to love instead of hate.” Ze oogstte ook veel bewondering voor haar sterke mening in de kwestie. Kickbokser Remi Bonjasky zei later dat hij zich dankzij Anouk voor het eerst zelf ook durfde uit te spreken tegen de traditie: “Ik vond het prachtig wat Anouk deed. Ik ben zelf een donkere man en Anouk is blank. En zij ging wel tegen dat Zwartenpietengedoe in, in haar eentje.” Dat tekent de sterke rockdiva. Ze staat voor wat ze vindt en kiest haar eigen pad. Muzikaal betekent dat dat we van Anouk al allerlei stijlen hoorden, van rock naar pop en van soul naar blues. Toen ze in 2013 het Songfestival

‘Ik ben niet zo trots op mezelf eigenlijk. Ik kan dat heel moeilijk van mezelf zeggen, dat ik trots ben op bepaalde dingen. Misschien is dat wel de reden dat ik nog zo door aan het gaan ben’ zag er niet echt mooi uit. Ik heb ook niet echt een mooie huil of zo, zoals in films, maar echt zo [blèrt]”. Eerlijk, direct en met een flinke dosis zelfspot, dat is Anouk ten voeten uit. De zangeres heeft niets met overdreven gedoe en neppe maniertjes, ze is hoe ze is en als dat niet bevalt, jammer dan. Die Haagse directheid wordt niet altijd prijs gesteld. Toen ze in 2015 voor het eerst coach was bij The Voice of Holland kreeg ze kritiek op haar manier van doen. Zoals die keer dat ze na een performance zei: “Je hebt artiesten voor het grote podium en je hebt mensen voor de braderie van Leuven.” Als 22

wilde doen, werd haar dat afgeraden. Ze deed het toch, en hoe. Voor het eerst in jaren stond Nederland in de finale. Ze houdt ons nog even in spanning over wat haar toekomstplannen op muziekgebied zijn. “Ik heb wel een paar ideeën, maar die ga ik nog niet roepen, want straks gebeurt het helemaal niet. Er zijn nog wel een aantal dingen die ik zou willen doen, maar die hou ik nog even voor mezelf.” Ook privé trekt ze zich niets aan van hoe het zogenaamd hoort. Toen ze begin 2016 aankondigde in verwachting te zijn van haar zesde kind, was het commentaar niet OPZIJ I NR. 11 I 2017

COVERSTORY

van de lucht. Anouk is er zelf altijd eerlijk over geweest: hoewel ze altijd droomde van een groot gezin, was het plan om met één man haar leven te delen en met hem veel kinderen te krijgen. Door haar eigen moeilijke jeugd wist ze zeker dat zij het allemaal anders zou aanpakken dan haar ouders: “Als kind dacht ik: ik ga het later totaal anders doen dan die twee. Geen relatiebreuken, maar een stabiel gezin. Ik zou één man vinden met wie ik oud kon worden en met wie ik mijn kinderen zou hebben.” Met de mannen liep het anders. Het leven zet je soms nu eenmaal voor verrassingen. Maar of het nu met of zonder man is, die stabiele basis, daar zorgt Anouk gewoon zelf voor. “Ik sta elke dag om half zes op want ze moeten naar school. Daarna heb ik de hele ochtend om aan nieuwe songs te werken. Die structuur had ik echt nodig. Als ik geen kinderen had gehad, dan was het slecht met me afgelopen. Dit is mijn houvast, hier doe ik het allemaal voor.” Ook op financieel gebied doet Anouk het zonder hulp van de vaders. Zes kinderen kosten een hoop geld, maar dat betekent niet dat ze avond aan avond op de bühne staat. Ze wil zo vaak mogelijk bij haar gezin zijn. “Ik treed alleen op als ik geld nodig heb,” zei ze ooit. Wat de belangrijkste levenslessen zijn die ze haar kinderen wil meegeven? “Dat ze vooral zichzelf niet te serieus nemen, dat ze vergevingsgezind moeten zijn. Ik hoop dat ze een groot empathisch vermogen ontwikkelen, dat ze zich kunnen inleven in anderen.” Inmiddels deelt ze haar leven met de negentien jaar jongere basketbalcoach Dominique Schemmekes, de vader van haar dochter Jelizah Rose. Daarmee trapt ze nog een heilig huisje omver. Een man met een veel jongere vrouw vindt iedereen heel normaal, maar heeft een vrouw een jongere vriend, dan is ze meteen een cougar en haar partner een toyboy. Maakt het leeftijdsverschil Anouk niet onzeker? In het begin wel, vertelde ze vorig jaar aan Grazia: “Hij is nog zo jong. Ik bedoel, straks komt-ie één of andere jonge griet tegen

‘Ik heb zo’n olifantenhuid. Wat ik in de afgelopen twintig jaar allemaal wel niet over me heen heb gekregen…’ 24

waarvan hij denkt: ja, dit is ‘r. Ik heb dat ook vaak tegen hem gezegd, maar hij wil het niet horen. Kijk, er komt een moment dat ik zestig ben. Dan is hij 39. Het leven begint dan pas. En dan zit-ie met een oude taart in Frankrijk kaasjes te eten.” Toch heeft ze besloten zich niet al te veel zorgen te maken. “Garanties krijg je nu eenmaal nooit. Je kunt maar beter van het moment genieten.” Negatief commentaar op haar leven laat Anouk van zich afglijden, of, beter nog, zet iemand weergaloos op z’n plek. Toen de Vlaamse auteur Herman Brusselmans dit voorjaar een beledigend en seksistisch stukje over Anouk schreef, waarin hij haar ‘een blonde del’ noemde, die ‘weigert de pil te slikken’ repte zij er met geen woord over. Eind september dook ze ineens op in de uitzending van de Vlaamse talkshow Van Gils & Gasten, waar Brusselmans te gast was. Net op het moment dat hij de presentator vertelt over de gewraakte column, besluipt Anouk hem van achteren en geeft hem een kus op zijn wang. De auteur heeft ineens niet zo’n grote mond meer en krijgt een hoofd als een biet. Anouk had boos kunnen zijn of hem de huid vol kunnen schelden, maar nee, ze is alleen maar heel aardig en zingt ook nog haar nieuwe liedje Heaven voor hem. In de show vertelt Anouk dat ze inmiddels wel wat gewend is. “Ik heb zo’n olifantenhuid. Wat ik in de afgelopen twintig jaar allemaal wel niet over me heen heb gekregen…” Het enige dat ze moeilijk vindt is dat ook haar kinderen dergelijke teksten te zien kunnen krijgen. “That is kind of painful. Niet voor mij, maar ik vind het wel echt klote voor mijn kinderen.” Het is ook vanwege de kinderen dat ze vorig jaar bijna alle foto’s van haar social media accounts verwijderde. Aan radiozender Q Music vertelde ze dat ze zo veel racistische comments kreeg onder foto’s van haar kinderen, dat ze de hele dag bezig was om de reacties te checken en weg te halen, om maar te zorgen dat de kinderen het niet zouden zien. Het is een bijzonder contrast. Ondanks haar macho imago van stoere rock chick, laat ze af en toe ook haar kwetsbare kant zien. Als we haar vragen waar ze het meest trots op is, antwoordt ze bescheiden: “Ik ben niet zo trots op mezelf eigenlijk. Ik kan dat heel moeilijk van mezelf zeggen, dat ik trots ben op bepaalde dingen. Misschien is dat wel de reden dat ik nog zo door aan het gaan ben.” In het liedje Wen er maar aan, dat ze in mei zong in De Wereld Draait Door horen we: “Ik heb een masker opgezet, zo ga ik door het leven . Zodat niemand mij kent, ik heb de moed opgegeven - Ik blijf wel staan - Ja, wen er maar aan, ik ben wie ik ben - Vaak onbemind maar nog niet afgeschreven. Ze vertelt dat ze zich vaak onbemind heeft gevoeld. “Vooral als ik op tv ben geweest.” Ze lacht er die aanstekelijke Anouk-lach bij. “Maar nu is het sowieso een rustig interview geweest. Er zijn geen dingen gezegd die misschien pittig uit de hoek komen.” Of ze gemaskerd door het leven gaat, zoals in het lied? “Soms wel. Thuis niet natuurlijk. Thuis ben ik gewoon moekie. Dat is andere koek.” Het maakt haar nog stoerder, en nog meer herkenbaar. O OPZIJ I NR. 11 I 2017

COLUMN HADJAR BENMILOUD

Hadjar Benmiloud (1989) woonde in Amsterdam, Parijs, Hollywood en... Zutphen en werkt sinds haar vijftiende bij allerlei verschillende kranten, tijdschriften, televisie en radio. Ze studeerde een beetje Mediamarketing en een beetje Filosofie. In 2016 lanceerde ze Vileine.com: een dagelijks vrijwilligersmedium door ruim honderd activistische en journalistieke stemmen.

ALLEMAAL SOMS KANNIBAAL

k keek de tweedelige documentaire over de in de jaren negentig verongelukte prinses van Wales - te zien op Netflix doch allesbehalve chill. Diana’s uitgedoofde flitsleven vol telelenzen en voorpagina’s behoort nu toe aan de geschiedenis maar blijkt nog griezelig actueel. Voordat roddelwebsites en realitysterren het licht zagen “wilde iedereen al een hapje” van deze fotogenieke tiener die als “offerlam” “recht het vuur in werd geduwd”. “Ironisch dat Diana als naamdraagster van de antieke godin van de jacht, uiteindelijk de meest bejaagde vrouw van de moderne tijd is geworden” klaagde haar broer op de begrafenis. Ook deze uitvaart was een wereldwijd bekeken evenement waarbij kilometerslange straten volstroomden met de normaal zo ingetogen Britten in uitgelaten applaus en diepe rouw. Leeftijdsgenoten huilden in de immer aanwezige cameralenzen dat “wij als onverzadigbaar publiek allemaal schuldig waren” aan deze moord op een vrouw die door vrijwel iedereen in haar omgeving werd behandeld als vers vlees. Ondanks dit alles deed de sprookjesprinses dagelijks wat een ware feminist betaamt: het blijven zoeken naar wegen om zich te emanciperen en daden te voegen bij de levensdoelen waarnaar ze van binnenuit verlangde. Hierbij sleurde ze

bewust zoveel mogelijk minder zichtbare slachtoffers mee in de op haar gerichte spotlights, door middel van allerlei liefdadigheden en PRstunts. Ze was de eerste toekomstige koningin die tijdens de bruiloft weigerde te beloven haar man te gehoorzamen, de eerste vorstin die een liefdeloos huwelijk niet voor lief nam en de eerste Engelse aristocrate die allerlei kinderen, armen en zieken zonder schroom tegen zich aandrukte en daarmee bijvoorbeeld het stigma op aids ophief. Dat was destijds een ziekte die een kwart van de medische hulpverleners weigerde te behandelen uit angst voor besmetting. Zelfs de manier waarop Diana’s jacht op vrijheid abrupt in een autotunnel stopte bleek een weliswaar onbedoeld doch effectief statement tegen de manier waarop we als maatschappij onze mooie jonge vrouwen consumeren. Twintig jaar later blijken schone jongedames helaas niet meer waard dan koffiekopjes - als je het met elektroden aan onze hersenen vraagt. Onderzoekers zagen dat de breinen van zowel mannen als vrouwen zich opeens anders gaan gedragen nadat ze een tijdje zijn blootgesteld aan weinig verfijnde erotiek of seksualiserend reclamemateriaal met schaarsgeklede vrouwen. Na een tijdje werden de mooie dames volgens de hersenscans niet meer als mensen herkend, maar als handige

objecten in hetzelfde hersengebied waar de koffiekopjes staan opgeruimd. Voor (mooie) naakte mannen kon wel gewoon empathie worden gevoeld en bleef al het instrumentale servies in heel wat hersenverbindingen op afstand. Aan het multi-interpretabele koffiekopjes-onderzoek en de geofferde Diana moest ik deze herfst vaak denken toen meerdere jonge vrouwen op verschillende manieren in beeld kwamen nadat ze op gruwelijke wijze werden vermoord. Eerst de journaliste Kim Wall die na een lange vermissing gruwelijk verminkt en nauwelijks herkenbaar aanspoelde, waarover EditieNL lollig met emoji’s van afgehakte lichaamsdelen tweette en vrijwel alle vooraanstaande media waaronder NOS en de Volkskrant als eerste reflex het verhaal van verdachte Peter Madsen als “excentrieke visionair” in beeld brachten. Zelfs in Jinek werd verzucht dat men niet kon wachten op de Scandinavische thriller die over dit “spannende verhaal” zou worden gemaakt. Een schril contrast met de manier waarop een óók tijdens zijn beroepsuitoefening overleden journalist als bijvoorbeeld Jeroen Oerlemans in beeld werd gebracht. Je weet wel: als held en “excentrieke visionair”. Men werd rondom Kim Wall op de vingers getikt en verwijderde hier en

daar wat berichten. Een paar weken later werd in Nederland sekswerker Bianca vermoord en dromden de crimi-journalisten samen om haar dode lichaam verbaal over te gooien. Helaas, in bijna elk artikel wordt haar transseksualiteit met de meest ranzige termen benadrukt en wordt er zelfs aan victim blaming gedaan want je raadt het al: haar beroep lokt natuurlijk moord uit. Hierna volgden nog snel twee vermissingen en vondsten van mooie jonge vrouwen in Nederland. Die van Graciëla en die van Anne. Graciëla kent niemand omdat ze een vrouw van kleur is en omdat ze waarschijnlijk vermoord werd door iemand in relationele sfeer. Anne kent iedereen omdat we haar familie door een nachtmerrie zagen gaan en in haar elke andere jonge vrouw herkenden die niet veilig over straat kan lopen. Er is niks mis met collectieve rouw, maar ons missing white girl syndrome bij de ene gruwelijkheid en het negeren van de andere, zegt wel veel over hoe we als groep naar gevaren kijken. Want in de allerzwartste groepshysterie kun je helaas altijd grotere schaduwen ontwaren die we in het dagelijkse leven liever zouden willen negeren. In het geval van de vermissing van Anne was ik geschokt over de hoeveelheid sociale mediagebruikers (waaronder een blonde partijleider die

anne faber,” een locatie die naar een detentiecentrum leidde en geraffineerde codespeurtocht die leidde naar een ranzig “kunstproject” met verwijzingen naar gruwelijk snuffmateriaal met marteling van jonge vrouwen, seriemoordenaars, kannibalisme en kinderhandelnetwerken. Een of andere Amerikaanse psychopaat wilde via tientallen codes graag aandacht van de politie voor zijn wansmaak, via een onvoorstelbaar sadistische kronkelweg die aan ongeloofwaardige films doet denken. We kijken massaal naar Scandinavische thrillers en series als Game of Thrones waar verkrachtingen romantisch en lustvol vanuit het perspectief van de dader worden gefilmd. Je zou onderhand haast denken dat dit iets met je hersenen gaat doen. Over wat er in zo’n zieke geest omgaat wil je in de realiteit helemaal niet na hoeven denken. Extreme vormen van perversiteit en sadisme zijn voor de gemiddelde lezer zo onbegrijpelijk dat een bizarre extremiteit ergens geruststelt omdat maar weinig mensen dit soort levens leiden. Maar als we toch even stilstaan bij wat de kwaadaardige kern van extremen als seriemoordenaars, snuff, kinderhandelnetwerken en georganiseerd misbruik precies is -het genieten van het lijden van een

De vraag is hoezeer de haast symbolisch uitgelichte slachtoffers werkelijk geholpen zijn met ons selectieve zwijgen. Want zij laten juist allemaal zien dat niet de uitzondering gevaarlijk is, maar de structuur eronder. Juist die onderliggende misogyne mechanismen dekken de gruwelijkste uitersten als een deken toe, laten pas ontsproten perverse neigingen groeien en beschermen daders in spe tegen hun toekomstige slachtoffers. We zijn -terecht- alerter sinds de dood van arme Anne op het feit dat alle vrouwen op straat onveiliger zijn dan je in 2017 zou mogen verwachten. Maar we lopen in het mes als we vergeten dat verreweg de meeste (seksueel) geweldplegers bekenden zijn van de vrouwelijke slachtoffers en juist daarom zo moeilijk te stoppen. Wat dat betreft is ook de onlangs in het nieuws gekomen verkrachtende Hollywoodmagnaat Harvey Weinstein niet zozeer zelf het unieke probleem. Het draait om de cultuur die hem en vele onbestrafte anderen nog steeds hun gang laat gaan. We beschermen niemand door de onvoorstelbaarste gruwelijkheden zappend vanuit ons bed als een show ver weg te zien, maar de dagelijkse kwaadaardigheden in directe omgeving te negeren. Want het is niet onvoorstelbaar. Hebben we niet

Er is niks mis met collectieve rouw, maar ons missing white girl syndrome bij de ene gruwelijkheid en het negeren van de andere, zegt wel veel over hoe we als groep naar gevaren kijken mij en ongeveer 2 miljoen andere Nederlanders om nog onduidelijke redenen heeft geblokkeerd) die de voortslepende tragedie aangrepen om naar AZC’s te wijzen en ruzie met elkaar te maken waarbij seksistische en gewelddadige verwensingen niet werden geschuwd. Een van die Twitteraars stuurde nota bene een openbaar bericht naar de politie met een gecodeerd bericht: “zoek hier

onschuldige prooi- dan is het niet raar dat bepaalde grote mediagebeurtenissen dit soort zieke ontwikkelingen voedt en aantrekt. Steeds weer proberen we de naarste vormen van geweld tegen vrouwen en kinderen te zien als uitzonderingen, terwijl het structurele onrecht tegen hen juist overal is. Juist die dagelijkse structuren zijn echt eng, vooral omdat we ze niet goed (willen) zien.

allemaal kinderen of huisdieren gedwongen ons te knuffelen toen ze daar geen zin in hadden, of hard gelachen toen iemand pijn had? We moeten onze eigen perversiteiten en selectieve empathie aan het licht brengen als we echt iets voor slachtoffers in de schaduwen willen doen. Het goede nieuws is dat als we allemaal daders zijn, we ook allemaal elke dag iets recht kunnen zetten. O OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE CURAÇAO

DOOR RENATE VAN DER ZEE

REPORTAGE CURAÇAO

CURAÇAO SEKSUEEL MISBRUIK EN HET MOEDIG SLOPEN VAN TABOES

Over seksueel geweld wordt op Curaçao gewoonlijk gezwegen. Het taboe drukt van oudsher zwaar. Er zijn als gevolg van dit zwijgen ook geen cijfers over dit probleem bekend. Zowel de overheidsinstanties als de rechterlijke macht treden weinig krachtig op. Maar toch zijn er vrouwen die het voortouw nemen en het taboe doorbreken. “We blijven dit op de agenda zetten en we grijpen elke kans aan om ons zegje te doen.” Muurschildering in Willemstad die aandacht vraagt voor de rechten van het kind. 28

OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE CURAÇAO

fgelopen zomer lieten moedige vrouwen, die op indrukwekkende wijze strijden tegen het seksuele geweld op hun eiland, luid en duidelijk van zich horen toen de grootste misbruikzaak die Curaçao heeft gekend voor het gerecht kwam. Orlando B., leider van de Rains of Blessingkerk, werd veroordeeld voor het verkrachten van zeven meisjes en jonge vrouwen – er waren meer aangiftes, maar daar was onvoldoende bewijs voor. Hij had zijn slachtoffers onder meer onder het mom van duiveluitdrijving tot seks gedwongen. Het openbaar ministerie eiste achttien jaar, maar hij kreeg een veel lagere straf: negen jaar. Prompt organiseerde Aliansa, een pressiegroep van organisaties die zich inzetten tegen onder meer huiselijk geweld, een handtekeningenactie en een openbaar debat midden in het centrum van Willemstad. Daarbij werd openlijk over seksueel geweld gesproken. Het was een uniek evenement. “Wij willen hogere straffen voor de daders, maar dat is niet genoeg,” zegt Jeanne Henriquez, de voorzitter van Aliansa. “Wij vechten voor een serieus plan van aanpak van dit probleem. We willen dat kinderen op Curaçao goede seksuele educatie krijgen. We willen een kinderombudsman, daderprogramma’s en goede maatschappelijke zorg in de wijken voor families. We blijven dit op de agenda zetten en we grijpen elke kans aan om ons zegje te doen.” Jeanne Henriquez, een bedachtzame vrouw die zorgvuldig haar woorden kiest, is een van de belangrijkste feministes van het eiland. Ze maakt zich al jaren sterk voor de rechten van vrouwen en kinderen. Samen met Aliansa trok zij twee jaar geleden aan de bel toen er kinderen seksueel waren misbruikt op het internaat Kinderoorden Brakkeput. “Het

REPORTAGE CURAÇAO

hoofd van het internaat wist het, maar hij deed niets,” vertelt ze. “Wij zijn vervolgens naar de pers gegaan en hebben druk uitgeoefend op de overheid. Toen is er eindelijk actie ondernomen.” Ze is net terug van een overleg met de minister. Onderwerp van gesprek: een nationaal plan tegen huiselijk geweld en geweld tegen kinderen. “Het was een positief gesprek,” zegt ze. “Ze luisteren naar ons, zeker. Maar we zijn hier al jaren mee bezig en ik geloof pas dat dat plan er komt als het zwart op wit staat. Een kwart van onze bevolking leeft onder de armoedegrens en een kwart leeft op die grens. We hebben het dus over de helft van de gezinnen op Curaçao die onder zeer slechte omstandigheden leeft. In deze crisissituaties zie je vaak allerlei vormen van geweld – hoewel het ook in rijke gezinnen voorkomt. Als er geen goed zicht is op probleemgezinnen, via maatschappelijk werk en leerplichtambtenaren, hoe kun je dan ingrijpen? En dan heb ik het nog niet eens over de politie. We horen zo vaak dat ze een aangifte niet eens opnemen. Politiemensen die

zedenzaken doen, krijgen ook geen speciale training.” “Dat klopt,” zegt Casandra Martha, een gepensioneerde politievrouw die een tijd lang bij de afdeling jeugd- en zedenzaken werkte. “Er is altijd heel weinig aandacht voor seksueel geweld geweest bij de politie. Alles draaide om drugsbestrijding,” vertelt ze. “We kregen geen enkele training: ik had geen idee hoe ik slachtoffers moest begeleiden.” Ze herinnert zich haar eerste zedenzaak. “Een grootvader belde me dat hij zijn veertienjarige kleindochter uit de wc, die op het erf stond, had zien komen en dat er iets ernstig mis met haar was. “Ik ging ernaartoe en in die wc trof ik een pasgeboren baby aan. Het meisje verkeerde in een shock. Ik kon haar niet aan het praten krijgen. Ook voor mij was het een trauma, ik had nog nooit zoiets meegemaakt. Uiteindelijk bleek ze te zijn misbruikt door een familielid. Helaas is er sindsdien weinig veranderd: politiemensen krijgen nog steeds geen training voor zedenzaken en de afdeling is onderbezet. Hier op Curaçao worden slachtoffers in

Casandra Martha werkte meer dan veertig jaar voor de politie.

eerste instantie niet geloofd. De mensen zeggen: die meisjes doen het zelf, ze zijn vroegtijdig seksueel actief. Maar die kinderen weten niet eens wat er gebeurt, want ze krijgen geen seksuele voorlichting. Men is bang dat meisjes daar losbandig van worden.” Eén van de vrouwen die strijdt voor verandering op dit gebied is Sheila Albertoe, een energieke vrouw met lange vlechten. Ze is directeur van

flikkeren op als ze vertelt: “Het was zwaar seksueel misbruik. Haar vagina was zo beschadigd dat ze verschillende operaties moest ondergaan. Vervolgens vertrapten de media de rechten van dit kind nog een keer door sensatiestukken te schrijven. Ik was zo kwaad. Toen zei ik: we gaan mensen bewust maken van dit probleem.” Het begon met een toneelstuk over seksueel misbruik, geschreven door

een poppenkastvoorstelling over seksueel misbruik. “We hebben onlangs een akkoord gesloten met alle scholen van Curaçao dat we voorlichting over seksueel misbruik mogen komen geven,” vertelt ze. “Een paar jaar geleden was dat niet mogelijk, zeker niet op katholieke scholen. Nu zijn die scholen bereid ons binnen te laten. Dat is een grote stap in de goede richting.” “Het is belangrijk dat we de mannen

‘We leven hier in een machocultuur, maar ook in een cultuur van vrouwen die van macho’s houden. Daardoor gaan die mannen zich nog meer macho gedragen’ Bos di Hubentut (Stem van de Jeugd), een organisatie die opkomt voor kinderrechten. Albertoe besloot tot actie toen in 2006 een zaak aan het licht kwam van een achtjarig meisje dat drie jaar lang seksueel was mishandeld door een volwassen man. Haar ogen

een slachtoffer, dat overal op het eiland werd vertoond en veel discussie losmaakte. “Daarmee hebben we een begin gemaakt met het doorbreken van het taboe,” zegt ze. Inmiddels is er een heel voorlichtingsprogramma met documentaires, lesmateriaal en zelfs

Coraline Kooistra richtte de Stichting tegen Kindermishandeling op

niet vergeten,” zegt Coraline Kooistra, oprichtster van de Stichting tegen Kindermishandeling. “Er worden ook jongens slachtoffer van seksueel misbruik. En we moeten aandacht hebben voor de vaders. Mannen hebben opvoeding nodig. Ze moeten weten wat wel en niet kan. We leven hier in een machocultuur, maar ook in een cultuur van vrouwen die van macho’s houden. Daardoor gaan die mannen zich nog meer macho gedragen. Ze denken dat ze meer waarde hebben als ze relaties hebben met meerdere vrouwen. Zo hebben we onze zonen opgevoed.” Terwijl ze limonade inschenkt voor een driejarig jongetje uit SintMaarten dat ze onder haar hoede heeft genomen, vertelt ze hoe ze zich bewust werd van de nood van kinderen op Curaçao. “Ik was journaliste en ik had een kinderpagina. Ik vroeg kinderen mij te schrijven over hun situatie thuis. Soms kreeg ik briefjes over ernstige zaken, bijvoorbeeld van kinderen die geslagen werden. Dan schakelde ik de politie in. Gaandeweg werd mijn pagina een soort hulptelefoon. Op een gegeven moment vroeg de minister van Justitie me een adviesen meldpunt kindermishandeling op OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE CURAÇAO

te zetten. Maar het duurde zo lang om dat van de grond te krijgen, dat ik zelf maar een meldpunt heb opgericht. Want ik dacht: deze kinderen kunnen niet wachten. Elke dag telt.” Ze vertelt dat ze regelmatig te maken krijgt met gevallen van seksueel misbruik. “Een typische situatie is: de ouders zijn gescheiden, de moeder brengt een nieuwe partner in huis en

REPORTAGE CURAÇAO

intimidatie op het werk. Er is dit jaar voor het eerst onderzoek gedaan naar dit probleem en daaruit bleek dat één op de drie werknemers op Curaçao regelmatig fysiek seksueel wordt geïntimideerd. Bijna tweederde krijgt regelmatig seksistische of dubbelzinnige opmerkingen te horen. Maar bijna niemand praat erover. Casandra Martha, de gepensioneerde

gebeurde allemaal in een cultuur van zwijgen.” Toch was er onlangs een vrouw die haar mond open deed. Marcia deed aangifte tegen de chef die haar had aangerand. Ze vertelt: “Op een ochtend riep hij me naar zijn kamer en zei hij dat hij seks met me wilde. Toen ik weigerde, haalde hij zijn penis uit zijn broek en probeerde me te dwingen tot orale seks. Ik was

‘Er is altijd heel weinig aandacht voor seksueel geweld geweest bij de politie. Alles draaide om drugsbestrijding’ die partner misbruikt het kind. Vaak is de moeder op de hoogte, maar durft ze niets te zeggen, omdat ze financieel afhankelijk is van die partner. Er zijn ook gezinnen die totaal onwetend zijn, die denken dat misbruik een vorm van seksuele educatie is.” Kooistra is nu betrokken bij het opzetten van een Centrum Seksueel Geweld op Curaçao. Dit is een particulier initiatief van de Nederlandse therapeut Jaco de Rapper en de directeuren van de opvangorganisatie Fier, Anke van Dijke en Linda Terpstra. Als dit Centrum er komt, heeft Curaçao één centrale plek waar slachtoffers meteen hulp kunnen krijgen. Dat zou een einde kunnen maken aan de versnippering die nu op het eiland heerst. Er zijn wel organisaties die goed werk doen, maar samenwerking ontbreekt vaak. “Curaçao is in beweging, zeker weten,” concludeert Kooistra. “Mensen zijn bezig bewust te worden. Maar het is een lijdensweg om aan geld te komen als je projecten wilt opzetten. Toch ga ik gewoon door. Met hart en ziel.” Curaçao is in beweging, ook als het gaat om andere vormen van seksueel geweld. Het parlementslid AnaMaria Pauletta diende onlangs een initiatiefwet in tegen seksuele 32

politievrouw, maakte indertijd als eerste werk van seksuele intimidatie bij de politie. Want ook daar gebeurde het regelmatig dat politievrouwen werden lastig gevallen. “Maar daar werd niets mee gedaan. Er werd dan gezegd: die man kan zijn werk verliezen als je dit aanhangig maakt. Of: die man is getrouwd, hij heeft een gezin. Het

totaal overrompeld, zoiets verwacht je gewoon niet. Ik worstelde me los en was totaal overstuur. Ik wist niet wat ik moest doen, want als je zoiets gaat vertellen, loop je het risico dat ze je niet geloven. Maar een collega die ook een vriendin van me is, haalde me over het aan de directeur te vertellen. Toen is mijn chef op non-actief gesteld. Er kwam een

Jeanne Henriquez, een van de invloedrijkste feministen van het eiland.

MONIQUE Monique’s vader werkte bij de Shellraffinaderij in Willemstad. Haar moeder had hem van de ene op de andere dag verlaten voor een andere man. “Hij zei tegen mij: het is allemaal je moeders schuld. Hij vond dat het nu mijn taak was hem seksueel te bevredigen, omdat zij was weggegaan. Want een man heeft behoeftes, dat zei hij. Ik kan er nog steeds niet tegen als iemand dat zegt.’’ Elke middag, als het tijd was voor de siësta op Curaçao, moest Monique met haar vader mee naar zijn kamer. “Het begon met betasten,” vertelt ze.

“Ik was ongeveer zeven jaar oud en weet nog goed hoe ik daar op zijn bed lag: helemaal verstijfd, als een plank. Later ging hij met zijn vingers naar binnen en moest ik hem aftrekken. Ik sloot me dan volledig af. Het was alsof ik mezelf zag liggen.” Ze vertelt dat de incest duurde tot ze ongeveer tien jaar oud was. “Het gevoel van schaamte was overweldigend. Het kwam niet in mijn hoofd op om het aan iemand te vertellen. Mijn vader was ogenschijnlijk een keurige man, intelligent, geliefd bij de mensen. Niemand had me geloofd

als ik het had verteld. Ik kon zelf niet eens geloven dat dit echt gebeurde. Ik dacht dat het mijn schuld was, omdat ik het toeliet. Seksueel misbruik is iets wat je voor je hele leven schaadt. Het tast je gevoel voor eigenwaarde aan op een diep niveau.” Monique is nu in de veertig en pas sinds een paar jaar durft ze openlijk te vertellen wat ze heeft meegemaakt. “Ik ben nu zo ver dat ik hier meer mee wil doen. Ik wil via storytelling andere mensen bewust maken van dit probleem. Zodat ik hier niet voor niets doorheen ben gegaan.”

rechtszaak van en die hebben we gelukkig gewonnen. Vervolgens kwam aan het licht dat hij meer vrouwen op het werk had misbruikt.” Marcia had de moed om te spreken, maar de prijs die ze betaalde was hoog. “Op het werk waren er maar drie collega’s die mij steunden, de anderen keerden zich tegen mij. De kranten schreven vreselijke dingen over mij. Dat ik een pathologische leugenaar was, dat ik veel mannen

had gehad en dat ik geld had gestolen op mijn werk. Familieleden van de dader praatten in op mijn partner en uiteindelijk verliet hij mij. Ik heb nu financiële problemen omdat ik gedurende de rechtszaak bijverdiensten heb gemist, terwijl ik ook mijn advocaat moest betalen. Die zaak heeft mij kapot gemaakt.” Er staat verdriet te lezen in haar donkere ogen. Maar ook woede. Ze vervolgt: “Toen ik een jonge vrouw

was, ben ik verkracht door een man die me ’s avonds naar huis bracht. Ik ben daar nog steeds razend over. Niemand heeft het recht iets met jou te doen wat je niet wilt. Daarom heb ik mijn mond open gedaan over mijn chef. En ik zou het zo weer doen. Ondanks alle problemen die het mij heeft opgeleverd. Want ik doe het niet alleen voor mezelf, ik doe het ook voor de andere vrouwen, die niet durven spreken.” O

Sheila Albertoe, directeur van Bos di Hubentut, voor de rechten van het kind.

‘Er zijn gezinnen die totaal onwetend zijn, die denken dat misbruik een vorm van seksuele educatie is’ OPZIJ I NR. 11 I 2017

VAKVROUW PATRICIA ZORKO IN 167 WOORDEN WERKT veel. Meestal ben ik negen uur per dag op kantoor, maar dit werk betekent 24/7 alert zijn. VERDIENT genoeg om lekker van te leven. Ik zit ruim onder de norm volgens de Wet Normering Topinkomens (WNT). BETAALT DAARVAN onder andere kleding, ik bestel veel online. Mijn partner en ik -we hebben geen kinderen- doen aan golfen, koken en we bezoeken graag De Haagse Markt. MOEILIJK MOMENT IN CARRIÈRE was in 2001. Ik was districtschef in de regio Utrecht en het was ons na intensief

VAKVROUW

DOOR NICO HOFSTRA BEELD CORBINO

onderzoek niet gelukt een serieverkrachter te pakken. Hij liep in 2014 alsnog tegen de lamp, maar destijds was het een dieptepunt. PRESTATIE een van de eerste onderzoeken naar het dark web was voor de zaak Robert M. in 2010. Het KLPD -ik was toen plaatsvervangend korpschef- werd gevraagd dat onderzoek te doen en heeft uiteindelijk bijgedragen aan zijn veroordeling. DROOM is dat ik heel graag nog eens tijd wil vrijmaken om Nieuw-Zeeland en Australië te bezoeken, fascinerende landen waar familie van me woont.

Patricia Zorko (52) is sinds 2015 directeur Cyber Security en plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV). Daarvoor bekleedde zij ongeveer elke mogelijke functie binnen de Nationale Politie. “De veiligheid van Nederland is de rode draad in mijn loopbaan.”

PATRICIA ZORKO

DIRECTEUR CYBER SECURITY EN PLAATSVERVANGEND NATIONAAL COÖRDINATOR TERRORISMEBESTRIJDING EN VEILIGHEID (NCTV)

“I

k ben geen whizzkid, maar ook geen digibeet,” antwoordt Patricia Zorko, Directeur Cyber Security, op de vraag of ze verstand heeft van computers. “Ik ben van huis uit niet technisch, maar ik moet wel voldoende onderlegd zijn om de juiste vragen te kunnen stellen en om mijn technische team -zij die echt verstand hebben van technologie- aan te kunnen sturen. Ook ik moet me dus geregeld bijscholen om de ontwikkelingen binnen de digitalisering bij te benen.” Zorko, tevens plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), heeft voor elk van haar twee functies een kantoor op verschillende verdiepingen van het hoge gebouw van het Ministerie van Veiligheid en Justitie aan de Turfmarkt 147 in Den Haag. “Dat betekent soms een aantal keer per dag met de lift heen en weer voor overleg,” aldus Zorko. Haar werkdag begint standaard met zo’n overleg: een interne briefing met vertegenwoordigers van de verschillende afdelingen van de NCTV. Zorko is voorzitter. “We bespreken dagelijks de actualiteiten om te kijken wat voor ons interessant is. Dit kan een cyberaanval zijn, maar als plaatsvervangend NCTV kan ik bijvoorbeeld ook te maken krijgen met een terroristische aanslag in een van onze buurlanden. Dan zoeken we uit wat dat voor effecten heeft op Nederland. De mate waarin wij vervolgens actie ondernemen hangt van de dreiging af.” Haar planning wordt beheerst door het nieuws, dat onophoudelijk op het scherm van haar telefoon verschijnt. Ze noemt een voorbeeld, een aantekening heeft ze bij de hand: “Vanochtend kregen we het nieuws binnen dat er een kwetsbaarheid is gevonden in de WPA2-beveiling van wifi-netwerken. Wij komen dan direct in actie, kijken wat dit betekent en naar wie we hierover moeten communiceren. Het team is dat op dit moment aan het onderzoeken. Hiervan word ik vervolgens op de hoogte gehouden.” De achternaam Zorko komt oorspronkelijk uit Slovenië en Kroatië. Grootvader Zorko kwam uit voormalig Joegoslavië en emigreerde via Duitsland naar Limburg, waar hij werkte als mijnwerker. Haar grootvader van moederskant kwam uit Drenthe, was eveneens mijnwerker en werd later - “hij was goed in het opleiden

OPZIJ I NR.11 I 2017

VAKVROUW

van mensen”- instructeur. “Dit zijn mijn wortels,” vat ze samen. Op zeventienjarige leeftijd, na het Christelijk Lyceum in Gouda afgerond te hebben, besloot Zorko te gaan studeren aan de politieacademie in Apeldoorn. “Ik zocht iets waarbij ik me kon inzetten voor de samenleving, naar

VAKVROUW

2015 bekleedt ze haar huidige functie, die volgens Zorko in het verlengde ligt van haar voorgaande functies. “Ook deze baan draait om het veilig houden van Nederland, dat is de rode draad in mijn loopbaan.” In de nacht van 13 november 2015 werd Parijs getroffen door zes terroristische aanslagen waarbij 129 doden

‘Gebruik geen standaard wachtwoorden, zoals Admin of Welkom01 en ook niet voor elk account hetzelfde wachtwoord. Verander je inloggegevens, voer altijd een update uit en maak daarnaast een back-up van al je belangrijke gegeven’ iets wat tegelijkertijd een sportief beroep was. Op de politieacademie kwam dat voor mijn gevoel samen.” Tijdens haar opleiding overleed haar vader op vijftigjarige leeftijd. “Hij heeft mijn carrière niet meer meegemaakt. Hij had graag gezien dat ik net als hij werkzaam zou zijn in het bedrijfsleven, maar uiteindelijk was hij heel trots op mijn keuze.” Zorko begon haar carrière bij de gemeentepolitie Utrecht. Ze klom al vrij snel op tot wijkteamchef van Geuzenwijk, de zogenaamde ‘Betonbuurt’. Hier gaf ze meerdere jaren leiding aan een team van ongeveer twintig agenten. In 1995 kwam een nieuwe kans om de hoek kijken. “Wij hadden een zeer vooruitstrevende korpschef, Jan Wiarda, die tegelijkertijd drie vrouwen tot districtchef benoemde op het moment dat die functies vrijkwamen,” vertelt Zorko. “Maar ik moet zeggen dat Utrecht toen al bekend stond als een heel divers politiekorps. Omdat wij met drie vrouwen waren, werd het snel normaal om als vrouw die functie te bekleden. Voor mijn loopbaan was het een veelbetekenende positie, een sleutelfunctie die mogelijkheden gaf om verder te komen.” Na een tweede studie, een master Openbaar Bestuur, kwam ze terecht bij het Korps Landelijk Politiediensten (KLPD). Haar portefeuille is dan al cybercrime en digitalisering. Via haar functie als plaatsvervangend korpschef werd ze in 2013 politiechef van de Landelijke Eenheid van de Nationale Politie. In deze functie was ze betrokken bij het onderzoek naar de aanslag op vlucht MH17. Ze leidde het strafrechtelijk onderzoek en was betrokken bij de identificatie van de slachtoffers. Haar vertrek bij de politie in 2015 noemt Zorko een mijlpaal. “Na een carrière van 34 jaar moest ik mijn wapen inleveren. Geen uniform meer. Ik zei gekscherend, dat ik vanaf nu voor de zware taak stond mijn eigen kleding uit te moeten kiezen.” Sinds november 36

vielen. Zorko was op dat moment net twee weken plaatsvervangend Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. “Op deze vrijdagavond, tijdens die verschrikkelijke aanslagen, moest ik onmiddellijk paraat staan,’’ vertelt Zorko. “De volgende dag moest ik een bijeenkomst van de nationale crisisstaf voorzitten. Het was alsof ik aan boord sprong van een rijdende trein.” Het dreigingsniveau heeft de NCTV nu op het een na hoogste niveau staan. Dat betekent dat de dreiging in Nederland hoog is en de kans op een aanslag reëel. Die status wordt elke drie maanden heroverwogen, maar is volgens Zorko de afgelopen jaren niet veranderd. “We werken hard om Nederland veilig te houden,” stelt Zorko. “Maar ook in Nederland kan een aanslag worden gepleegd. Blijf niet bang thuis zitten, maar houd rekening met het feit dat ook hier een aanslag kan plaatsvinden.” Ditzelfde geldt volgens Zorko voor cyber security.

melden bij het Nationaal Cyber Security Centrum. “In feite krijgen we al veel meldingen binnen,” zegt Zorko. “Maar bedrijven zijn over het algemeen terughoudend als het gaat om het melden van incidenten, omdat zij bang zijn hun bedrijfsgeheimen prijs te moeten geven. Door deze wet kunnen wij vertrouwelijk met deze informatie omgaan en worden deze gegevens niet openbaar gemaakt. Met het vergroten van het aantal meldingen krijgen we een beter beeld van de problemen, die we daardoor ook beter kunnen oplossen.” Naar eigen zeggen heeft ze sinds haar aanstelling als Directeur Cyber Security veel geleerd over veilig gebruik van internet. Tips die ze zelf ook toepast: “Gebruik geen standaard wachtwoorden, zoals ‘Admin’ of ‘Welkom01’ en ook niet voor elk account hetzelfde wachtwoord. Verander je inloggegevens, voer altijd een update uit en maak daarnaast een back-up van al je belangrijke gegevens. Dit klinkt als een open deur, maar

ik doe het zelf ook. Honderd procent veiligheid kun je niet garanderen, maar met deze basis kom je een eind.” Een oud-collega van het politiekorps Utrecht noemde haar in het AD ‘serieus, gedreven en doet zo goed haar huiswerk dat je ontzag voor haar krijgt.’ Maar Zorko is ook bescheiden en laat liever de inhoud spreken. “Ik mag best meer laten zien van wie ik ben, wat me raakt en bezighoudt. Tenminste, dat krijg ik terug van collega’s,” vertelt Zorko. “Ik vind het belangrijk om werk en privé gescheiden te houden. Inhoud staat voor mij voorop, maar dat is niet het enige waar het om draait. Om goed met elkaar in een team te werken is het belangrijk om iets van elkaar te weten”, zegt ze over de samenwerking met haar collega’s. Over haarzelf voegt zij daaraan toe: “Bij het werk dat ik doe past niet een heel uitbundige levensstijl. Dat is nou eenmaal onderdeel van de baan, maar het past ook bij me. Ik heb een wat meer ingetogen karakter, dat is wie ik ben als persoon.” O

‘Blijf niet bang thuis zitten, maar houd rekening met het feit dat ook hier een aanslag kan plaatsvinden’

Vanaf haar eerste week als Directeur Cyber Security zet Zorko zich in om meer aandacht te vragen voor dreigingen op het digitaal domein in Nederland. “Dat was hard nodig,” zegt ze. “We zagen dat de dreiging toenam, terwijl onze weerbaarheid achterliep. Onze inspanning om meer aandacht te vragen heeft geleid tot meer budget in het regeerakkoord.” Vorige maand trad de Wet gegevensverwerking en meldplicht cyber security (WGMC) in werking. Volgend jaar wordt die wet uitgebreid en samengevat onder de titel Cybersecuritywet. Een belangrijke stap voor cyber security, zegt Zorko. “Het is als het ware de wettelijke basis waaronder onze taken vallen. Die basis ontbrak nog.” Vanaf 1 januari zijn instellingen binnen de vitale infrastructuur, -zoals energiebedrijven en overheidsinstellingen-, verplicht ICT-incidenten te 37

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

DOOR ALIES PEGTEL EN MARIANNE VERHOEVEN

BEELD CORBINO

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Langs de feministische meetlat neemt maandelijks een Nederlands bedrijf de emancipatoire maat. Dit aan de hand van een persoonlijk interview - met hun topvrouw of –man en afgezet tegen de benchmark. Met historische dank aan Cisca Dresselhuys.

PRORAIL’S

IRON LADY

ANS RIETSTRA Ans Rietstra (52) is lid van het Executive Committee en directeur Projecten bij spoorbeheerder ProRail. Ze gelooft niet in quota. Maar ze heeft wel een paar carrière-adviezen: “Je mond opendoen, op tijd loslaten en niet bang zijn.” Een vrouw die zich in haar carrière al vaker in omgevingen heeft gemanifesteerd die door mannen worden gedomineerd.

ederland heeft het drukst bereden spoornet van Europa. Momenteel maken reizigers gemiddeld elke dag 1,1 miljoen treinreizen – in totaal 152 miljoen kilometer. Hiervoor ligt in Nederland 7.021 kilometer spoor. Het spoor is voorzien van 2.589 overwegen waarvan 1598 beveiligd, 7.071 wissels, en 12.036 seinen. Onderdeel van het spoornet zijn 725 spoorviaducten, 455 spoorbruggen, 56 beweegbare bruggen en 15 tunnels. Er zijn 404 stations in Nederland. ProRail is verantwoordelijk voor het onderhoud en de verdere ontwikkeling van dit alles. Een bedrijf met een hoog technisch gehalte en waarbij fouten en falen direct wordt afgestraft door publieke verontwaardiging. Waarbij het mopperen op de blaadjes op het spoor iedere herfst de meest bekende uitwas is. Tijd om polshoogte te nemen. Aan de witte muren in haar werkkamer in het Utrechtse hoofdkantoor van Prorail, ‘de Inktpot’, heeft Ans Rietstra vorig jaar bij haar aantreden een enorme foto van een klaproos opgehangen. Deze keer geen mannelijk naaktportret van schilder Paul van Dongen. Met dat reusachtige naakt op haar werkkamer maakte ze jaren geleden naam in Oss, toen ze daar begon op haar 34ste als gemeentesecretaris. Ze was de jongste vrouw op die positie en onverschrokken. Van tevoren had ze bij het headhunterskantoor haar vermoeden uitgesproken dat ze geen schijn van kans maakte op de functie van gemeentesecretaris waarbij ze leiding moest gaan geven aan 650 ambtenaren. Ze was immers niet grijs, ze was geen dossiersjouwer, ze had geen bestuurlijke ervaring, en bovenal: ze was geen man. Maar er werd haar verzekerd dat ze in Oss echt iets anders wilden. 39

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Dat bleek wel toen ze het in het Brabantse SP-bolwerk aandurfden met de opgeruimde, nuchtere blonde Friese middenstandsdochter. En die Friezin hing nota bene meteen een metersbreed mannelijk naakt aan de muur. Rietstra lachend. “Ik ben een intuïtief mens. Ik zag dat zelfportret van Van Dongen in het gemeentelijk museum Jan Cunen in Oss en ik vond het meteen fan-tas-tisch. Op mijn werkkamer in het gemeentehuis hing een heel donker schilderij, ik vond het depressief en dat heb ik laten vervangen. Kon ik meteen laten zien dat ik niet bang ben aangelegd. En dat ik ertoe wil doen.” Een kleine twintig jaar later kan Rietstra wel concluderen dat als een rode draad door haar carrière loopt dat ze telkens op plekken terecht is gekomen waar er van haar werd verwacht dat zij iets nieuws bracht - dat ze alleen al door haar aanwezigheid zou bijdragen aan vernieuwing. Voordat ze in Oss zat, werkte ze twaalf jaar in diverse functies bij Arbeidsvoorziening Nederland.

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

het topmanagement in de hele stad. Een groepje oudere directeuren van ruimtelijke ordening en infrastructurele projecten ontsprong bij iedere reorganisatie de dans en weigerde ruimte te maken voor de jongere generatie. Ze kaartte dit aan bij burgemeester Job Cohen en de wethouders: zouden de reorganisaties niet gedoemd zijn te mislukken juist omdat deze oudere heren niet van wijken wilden weten? Volgens gemeentesecretaris Gerritsen werd haar dit niet door iedereen in dank afgenomen, maar Rietstra is nu eenmaal niet bang, ook niet om tegen de gevestigde orde in te gaan en weerstand te wekken. Tot haar spijt werd ze niet Gerritsens opvolger en dat maakte dat ze uitzag naar een andere werkkring. “Op tijd loslaten en afscheid nemen,” deze stelregel heeft ze ook opgenomen in haar lijstje loopbaanadviezen. Ze kwam terecht bij de politie en werd in 2008 korpschef van de politie Noord-Holland Noord. Een mannenbastion,

‘Ik had geen bestuurlijke achtergrond toen ik gemeentesecretaris werd, ik had geen politieacademie achter de rug toen ik korpschef werd, nu heb ik weer geen technische achtergrond. Ik ben een atypische kandidaat voor heel veel functies’ Ze woonde met haar toenmalige man in Twente, en forensde rustig dagelijks op en neer in haar Audi A4 naar Zoetermeer toen ze daar gestationeerd werd. “’s Ochtends vroeg vertrok ik voor zes uur. Lekker muziekje aan, heerlijk, ik voelde me de hemel te rijk.” Na Oss - waar ze ook niet naartoe verhuisde - werd ze directeur Stadstoezicht in Amsterdam. De toenmalige Amsterdamse gemeentesecretaris Erik Gerritsen had haar persoonlijk gescout voor deze topfunctie tijdens een jaarvergadering van de Vereniging van Gemeentesecretarissen. Hij zocht een gemeentelijk directeur, en ja, een vrouw had in Amsterdam een streepje voor. Een beetje geluk hebben, op het juiste moment op de juiste plek zijn, je mond opendoen en mensen treffen die in jou geloven; deze factoren speelden volgens Rietstra allemaal een rol bij het vormgeven van haar loopbaan. Bij de dienst Stadstoezicht trof ze een puinhoop aan. Er werd gefraudeerd met vergunningen en parkeergelden, er waren tekorten en onophoudelijke bezuinigingen en reorganisaties. Het lukte haar om het hoofd koel te houden en in weerwil van de gemeentelijke machinaties en intriges de organisatie weer gezond te maken. Ze had een stevige mening over het roulatiebeleid van 40

want in haar tijd werden van de 26 politiekorpsen er maar drie aangevoerd door een vrouw. Voor deze functie verhuisde ze wel. Ze verkaste naar Alkmaar terwijl haar toenmalige man in Singapore ging wonen. Bij de politie maakte ze zoveel indruk dat ze werd getipt als opvolger van de Amsterdamse hoofdcommissaris Bernard Welten. En kende zij de gemeente Amsterdam ook niet door en door? Weer werd ze gepasseerd, weer stapte ze op. “Je moet altijd kiezen: wat wil ik wel en wat wil ik niet?” Ze werd de baas van Stadsbeheer bij de gemeente Den Haag. Totdat Pier Eringa, toen net een jaar de nieuwe bestuursvoorzitter van Prorail, haar anderhalf jaar geleden vroeg om eens te komen praten. Was je op zoek naar een andere baan? “Helemaal niet, ik had het naar mijn zin in Den Haag. Ik was vanuit mijn functie bij Stadsbeheer met Pier in gesprek over station Den Haag Centraal. Ik ken Pier uit het circuit, hij was ooit ook korpschef bij de politie en is ook gemeentesecretaris geweest. We hebben vergelijkbare cv’s. En toen zei hij: ‘We moeten het er eens over hebben of jij geen belangstelling hebt om bij ProRail te komen werken?’ Het duurde even voordat hij met de voor mij goede baan kwam.”

Hoe bedoel je dat? “Ik had me al eerder bedacht dat ik in het primaire proces van een organisatie wil werken, dat is waar ik me senang voel. Ik kan denk ik een heleboel, maar ik wil niet alles. Bij de politie heb ik de post van hoofd bedrijfsvoering eens om diezelfde reden afgewezen. Ik wil in het hart van het bedrijf werken.” Je bent niet bang om een kans aan je voorbij te laten gaan? “Ik weet zo langzamerhand wat bij me past of niet. Ik zie graag concrete, tastbare resultaten van mijn werk. Er ging een tijdje overheen en toen kwam Pier met de post Hoofd Projecten. Kijk, en dat vond ik interessant. In voorgaande functies werkte ik met ingenieurs en aannemers, maar ik wilde nu weleens daadwerkelijk bouwen. Deze baan leek op mijn lijf geschreven.” Je hebt geen technische achtergrond. Is dat geen nadeel als directeur Projecten bij ProRail waar uiterst complexe technische vraagstukken moeten worden opgelost? “Ik had geen bestuurlijke achtergrond toen ik gemeentesecretaris werd, ik had geen politieacademie achter de rug toen ik korpschef werd, nu heb ik weer geen technische achtergrond. Ik ben een atypische kandidaat voor heel veel functies. Maar tegelijkertijd ben ik een zeer geschikte kandidaat als ik kijk naar de ervaring die meedraag, naar dat wat ik uitstraal, en de affiniteit die ik met een onderwerp heb.” Maar toch, hoe verwerf je gezag op het extreem specialistische technische terrein van bouwen aan het spoor? “Gezag op technisch vlak hoef ik helemaal niet te hebben.” Waarom niet? “In mijn club zitten pakweg negenhonderd mensen die samen in het bezit zijn van alle benodigde kennis, zij

weten heel erg veel. Ik hoef zelf niet over de specifieke inhoudelijke kennis te beschikken om hen aan te sturen en mee te krijgen. Daarom werd ik ook gevraagd; ik moet bijdragen aan een cultuuromslag bij ProRail. Van een naar binnen gekeerde uitvoerder moeten we uitgroeien tot een zelfbewuste organisatie die veel meer mee-debatteert over de toekomst van het spoor en het spoorbeheer.” En waarom ben jij gevraagd voor de vernieuwde directie? “Ik ben heel erg van het gedeeld eigenaarschap van een bedrijf, niet van een leiding die van bovenaf alles bekokstooft. ProRail was een vrij verkokerde organisatie en ik ben niet bang om procedures en ingesleten structuren ter discussie te stellen. En ik denk ook dat ik goed in staat ben om mensen uit te dagen en te stimuleren om in samenspraak over oplossingen na te denken.” Voor iemand die zegt dat ze uit is op tastbare resultaten, klinkt deze managementtaal toch vrij abstract. “Nee hoor. Ik vind het fantastisch om te zien dat mensen groeien en bloeien. Of het nu de burgemeester is of de bode, het is echt mijn drive om eraan bij te dragen dat mensen in de context van hun werk helemaal tot hun recht komen. Daar word ik heel erg blij van. En als het dan ook nog ten goede komt aan de BV Nederland, dan is dat helemaal geweldig.” Waarom heb jij eigenlijk ingestemd met het verzoek om een interview met OPZIJ? “Ik vind diversiteit een heel belangrijk thema. Er zit naast mij nog één andere vrouw in de directie en ik heb tegen Pier gezegd: ‘Tussen negen mannen vind ik dat een beetje weinig.’ Momenteel is het gelukkig bij ons een geaccepteerd gespreksonderwerp: hoe zorgen we ervoor dat we meer vrouwen naar de top krijgen?”

ANS RIETSTRA NAAM Ans Rietstra GEBOREN Stiens (Friesland) 27 maart 1965 OPLEIDING Rijksuniversiteit Groningen, Academie Mens en Arbeid, Rijkshogeschool IJsselland te Deventer LOOPBAAN 1987-1999 Diverse functies bij Arbeidsvoorziening Nederland, 1999-2002 Gemeentesecretaris gemeente Oss , 2002-2008 Algemeen directeur Dienst Stadstoezicht gemeente Amsterdam, 2008-2012 Korpschef van het politiekorps Noord-Holland Noord, 2012-2016 Algemeen directeur Dienst Stadsbeheer gemeente Den Haag 2016-heden Lid ExCo en directeur Projecten ProRail. OPMERKELIJK Dat naarmate ik ouder word, ik steeds meer mijn intuïtie laat samensmelten met mijn rationele vermogens, dat consistentie en eigenaarschap hand in hand gaan en dat

mijn geloof in een democratisch bestel waar iedere stem gehoord moet worden om zo tot het meest duurzame besluit te komen meer dan strevenswaardig is. Humor en relativeringsvermogen zijn voor mij belangrijke kernwaarden. BOEK OP HET NACHTKASTJE E-reader met verschillende boeken zoals Nicci French, Corporate Tribe van Danielle Braun en Jitske Kramer, Wij zijn ons brein van Dick Swaab, Als je het licht niet kunt zien van Anthony Doerr. VOOR HET LAATST GELACHEN Een dag niet gelachen is een dag niet geleefd. Ik sta bekend om mijn luide aanstekelijke lach. En ja, ik lach elke dag. LIEVELINGSFILM As it is in heaven van Kay Pollak. Ans Rietstra woont samen met Ids Idsinga. OPZIJ I NR. 11 I 2017

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

Hoeveel vrouwen werken er bij ProRail? “Een kwart van de vijfduizend werknemers is vrouw.” Wordt er speciaal vrouwenbeleid gevoerd? “We hebben sinds twee maanden een nieuwe directeur HR en hij wil er werk van gaan maken. Maar zover is het nog niet. Ik doe natuurlijk wat ik kan. Zo hebben we traineeprogramma’s waar ook keien van vrouwen aan meedoen. Toen mijn directiesecretaris me er laatst op wees dat een zeer capabele vrouwelijke trainee niet was

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

“Ik ben opgeroeid in een dorpje ten noorden van Leeuwarden, Stiens. Ik was het enige meisje in de klas dat naar de havo ging. Mijn vriendinnetjes gingen naar de mavo in St. Anna Parochie de ene kant op, ik fietste de andere kant op naar Leeuwarden. Op school hadden we maatschappijleer en we discussieerden over gelijke rechten. Ik ben nooit een echte activiste geweest, maar ik had wel een abonnement op OPZIJ en elk jaar de vrouwenagenda. En ik was me ervan bewust dat mijn moeder en oma altijd hebben gewerkt. Zij waren beiden

‘Streefcijfers en resultaten op diversiteit behalen is een must, maar ik voel niets voor de verplichting’ geselecteerd voor een leiderschapsprogramma, ben ik gaan informeren bij haar leidinggevende waarom ze niet geselecteerd was. Ik laat zoiets niet lopen. En in mijn eigen managementteam heb ik recent een vrouw aangesteld als directeur stations. Het vrouwenbeleid bij ProRail stoelt nu voornamelijk op persoonlijke initiatieven zoals de jouwe? “Nog wel. Maar persoonlijk ben ik mijzelf er ook pas in de afgelopen jaren bewust van geworden wat bijvoorbeeld de betekenis is van vrouwelijke rolmodellen. En ik vind dat ik die rol moet uitbuiten. Ik heb me er nog niet tegenaan bemoeid, maar er is een netwerk van vrouwen die in de spoorwereld werken, Iron Ladies, dat is een mooi initiatief.” Wanneer ben jij je ervan bewust geraakt dat je een voorbeeldfunctie voor andere vrouwen vervult? “Ik ben dat pas gaan voelen toen ik korpschef was van de politie. Dat is een echte mannenorganisatie. Na mijn aantreden kreeg ik van verschillende vrouwelijke collega’s te horen: ‘Jeetje, wat gaaf zeg, een vrouw aan de top.’” Dat zeiden vrouwelijke politieagenten letterlijk tegen je? “Ja, letterlijk. Onderschat niet wat een uniform met mensen doet, met jezelf maar ook met je omgeving. Ik vond het daarom heel belangrijk om vrouwelijk te kunnen blijven in die mannelijke politiecultuur. Wat voor mij niet betekende dat ik softer of minder daadkrachtig was. Maar ik vond het belangrijk om mijn eigenheid te laten zien. Het is lastig om te omschrijven waar die vrouwelijke eigenheid ‘m in zit, ik ben altijd eigenwijs gebleven, en ik ben een echt ‘mensenmens’, misschien is het dat wel.” Wist jij als meisje al dat mannen en vrouwen verschillende kansen hebben op de werkvoer?

geen vrouwen die op de voorgrond traden, maar ze waren wel zelfbewust.” Waren jouw grootmoeder en moeder rolmodellen voor jou? “Zeker, zij hebben beiden altijd hard gewerkt. Ik kom uit een echte detailhandelsfamilie. Mijn ene opa en oma hadden eerst een groentewinkel en daarna een sigarenzaak, mijn andere opa en oma hadden een kruidenierswinkel in het dorp. Nooit luieren, er moest altijd wel iets gebeuren. Ik heb twee broers, de ene is politiebrigadier, de ander is buschauffeur. Als enige dochter ben ik opgevoed met de boodschap dat ik goed voor mezelf moet kunnen zorgen.” Hebben je beide ouders je die boodschap meegegeven? “Het was de specifieke opdracht van mijn moeder: zorg dat je niet afhankelijk wordt van een man.” Weet je waarom ze dat zei? “Mijn moeder is al op haar 54ste gestorven. Ze was niet erg gelukkig in haar huwelijk en in die tijd was het moeilijk om te scheiden, ook financieel. Mijn vader was vrachtwagenchauffeur. Hij was zachtaardig, lief. Ik weet niet zeker of hij ooit begrepen heeft wat ik doe, onze werelden waren zo ontzettend verschillend. Mijn moeder was een rolmodel, een krachtige vrouw, heel geliefd, maar ze kon ook een feeks zijn. Hetzelfde zullen ze over mij zeggen, ik kan heel scherp en fel zijn, maar tegelijkertijd zorgzaam en emotioneel.” Dat zou je zo op het oog niet zeggen, je ziet er kalm en ontspannen uit. “Ik ben ook een optimist en ik heb heel veel energie.” Ook geen burn-out op de loer? “Ik kan weliswaar fel zijn, maar ik probeer het altijd

weer rond te maken met een goed gesprek. Niet omdat ik datgene wat ik gezegd heb wil vergoelijken, maar ik steek er veel energie in om mensen duidelijk te maken wat mijn beweegredenen waren om iets te zeggen of te doen.” Dat geeft een opgeruimd gemoed en daarom neem je je werk niet mee naar huis. “Nou, voordat ik vier jaar geleden mijn huidige vriend Ids tegenkwam, ben ik lang alleen geweest. Ik was verlaten door mijn man Paul toen hij in Singapore zat. In de tijd dat ik alleen was, vond ik het wel lastiger om mijn werk te begrenzen en afstand te nemen.” Knap dat je met jouw drukke werk de tijd hebt vrij weten te maken om een nieuwe relatie aan te gaan en op te bouwen. “Oh, maar een relatie maakt me heel gelukkig. Ik ben echt iemand van het samenzijn. Ik ben erg gesteld op thuis. Misschien ontzettend burgerlijk, maar ik vind het heerlijk dat Ids iedere avond kookt. En ik geniet ook erg van zijn twee mooie dochters van 21 en 23 jaar.” Je hebt zelf geen kinderen. “Ik kon ze niet krijgen. Mijn moeder is gestorven aan baarmoederhalskanker en ik kreeg het ook. Mijn ex Paul heeft drie kinderen, zij zijn mijn bonuskinderen. Toen we een relatie kregen, was zijn jongste dochter Jessica zes. Zij is nu zwanger en woont op Curaçao. Ik ga over een tijdje naar haar toe, dus ik heb het hele opvoedingsproces wel van nabij meegemaakt.”

Waar zat het dan in? “Bij de politie had het heel erg te maken met in- en uitsluiting.Er heerst een gesloten familiecultuur. Als je de politieacademie niet hebt gedaan, dan blijf je een vreemde eend in de bijt. Ik heb mezelf altijd een pleegdochter gevoeld. Ik mocht er wel zijn, maar als het er echt op aankwam, dan was het eigen familie eerst. Ik was de eerste korpschef die van buiten kwam en die meteen hoofdcommissaris werd. En dan was ik ook nog eens een vrouw; dus streepje, streepje, streep. Mijn broer die bij de politie zit, zei: ‘Je bent alleen maar korpschef geworden omdat je een vrouw bent’.” Trok je je dat aan, dat je broer je een ‘Excuus Truus’ noemde? “Nee, daar moet je je ook niets van aantrekken, vind ik. Maar hij is wel trots hoor. En mijn benoeming was nog voordat toenmalig minister Guusje ter Horst had besloten dat ze meer vrouwen in de politietop wilde en voorkeursbeleid ging voeren.” Jij liet als kersverse hoofdcommissaris in NRC Handelsblad weten dat je geen voorstander bent van vrouwenquota. “Ja haha. Ik moest daarna bij de minister op het matje komen. Geen misverstand, ik vind Guusje geweldig, ze heeft veel voor elkaar gekregen, ook met betrekking tot de

Scheelde het in het verwerkingsproces dat je moeder je had meegegeven dat een huwelijk en het moederschap niet je hoogste doel moesten zijn? “Persoonlijke groei gaat met vallen en opstaan. Ik ben blij dat toen mijn moeder stierf mijn werkgever mij in de gelegenheid stelde om drie maanden vrij te nemen. Als ik het samenvat: ik ben drie keer gescheiden, ik kan geen kinderen krijgen, ik heb best ook teleurstellingen gehad op mijn werk. Alles vormt je. Maar ik ben door al mijn ervaringen een rijker mens geworden.” Je werd genoemd als opvolger van de gemeentesecretaris van Amsterdam, als opvolger van de Amsterdamse hoofdcommissaris Welten. En je was zeer teleurgesteld dat je beide keren werd gepasseerd. Wijt je het aan het glazen plafond dat je deze functies niet kreeg? “Nee, dat heb ik nooit zo gevoeld. Ik vind het glazen plafond geen non-issue, dat is het ook niet, maar in mijn geval denk ik niet dat het daaraan lag. Anderen noemden mij in beide gevallen de kroonprinses, dat deed ik zelf niet. Erik Gerritsen zei eens dat de koning vrijwel nooit wordt opgevolgd door de kroonprinses, dat gebeurt alleen in echte koninklijke families.” OPZIJ I NR. 11 I 2017

LANGS DE FEMINISTISCHE MEETLAT

COLUMN ASHA TEN BROEKE Asha ten Broeke (34) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet Mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

EINDSCORE 10

politie. Er is moed en durf nodig om tegen mastodonten als Welten in te gaan. Guusje vroeg me: ‘Waarom ben je het nu niet eens met mijn beleid?’ Ik zei: ‘Ik zeg niet dat ik het er niet mee eens ben, maar als je alleen maar voor vrouwen kiest, dan gaat dat weerstand opleveren omdat mannen dan geen kans meer maken op promotie.’ Je moet je bewust zijn van het gevaar van overkill.” Hoe denk je nu over vrouwenquota? “Nog steeds hetzelfde. Ik vind het zeer afhankelijk van het bedrijf. Het ene bedrijf kan daar beter mee omgaan dan het andere. Terwijl ik een fervent voorstander ben van diversiteit in alle opzichten in een hele organisatie, zeker ook in het management. Streefcijfers en resultaten daarop behalen is een must, maar ik voel niets voor de verplichting.” O

M/V-VERHOUDING PRORAIL

5 5

DATUM

% VROUW

% MAN

31 aug 2015

24,8%

75,2%

31 aug 2016

25%

75%

31 aug 2017

25,1%

74,9%

Aandeel vrouwen in de top: 16,7 % (2) En in hoger management: 26,5 % (18)

PRORAIL HEEFT VOOR 2018 DE VOLGENDE DOELSTELLINGEN GEFORMULEERD:

Inclusief werkgeverschap Wij willen al het aanwezige talent op de arbeidsmarkt benutten en de beste mensen binnen halen, ongeacht hun culturele identiteit, geaardheid, achtergrond of beperking. Inclusief werkgeverschap gaat over het creëren van een werkomgeving waar verschillen tussen mensen gewaardeerd en benut worden. Om dit te realiseren is een gedragen diversiteitsbeleid nodig. Diversiteitsbeleid Diversiteit vinden wij belangrijk. Reizigers die gebruik maken van het spoor zijn mannen en vrouwen, hetero’s en homo’s, mensen met of zonder een handicap en mensen met verschillende culturele achtergronden. Deze afspiegeling willen wij ook in ons personeelsbestand. Dat vraagt iets van recruitment in de arbeidsmarktbenadering en werving, van leidinggevenden in aannamebeleid en talentontwikkeling, van de ExCo en HR om mede draagvlak te creëren en een omgeving te creëren waar mensen zich welkom en veilig voelen. 44

OVERWEGING Het cijfer op de Meetlat is altijd een cijfer voor de organisatie. Aan de hand van het interview met een topvrouw of -man kan een en ander worden gefinetuned. Het is duidelijk dat ProRail nog een lange weg te gaan heeft als het gaat om beleid ten aanzien van de man/ vrouwverhouding. We realiseren ons dat het bedrijf een grote ‘technische’ basis heeft, maar van een totaal van slechts 1250 vrouwen op 5000 werknemers worden wij niet vrolijk. Zeker niet omdat het zogenaamde ‘zware werk’, het werken aan het spoor zelf - meer een ‘mannenklus’ - wordt uitbesteed aan onderaannemers. Daarnaast is ons nog niets gebleken van een doortimmerde aanpak van het beleid ten aanzien van meer vrouwen in alle geledingen. We wensen de nieuwe HR-directeur dan ook succes en we zijn vol bewondering voor Ans Rietstra, die in dit mannenbolwerk met al haar optimisme en warmte hier vast een stevige input aan kan geven. Maar voor nu helaas nog geen voldoende.

ONGESCHOREN

et was bijna alsof er echt iets ergs was gebeurd. Een paar weken geleden stond fotograaf en model Arvida Byström in een Adidas-advertentie. Ik vond het een aardige foto: ze had zichzelf afgebeeld in een pastelkleurig jurk met kantjes en strikjes en een heus korset, maar breeduit, met haar knieën uit elkaar en een stoere blik. En ze had haar benen niet geschoren. Vooral dat laatste was volgens de onmiddellijk toegesnelde online haathordes natuurlijk helemaal fout. Byström was een ‘fucking feminazi’, gestoord, smerig, en kreeg op twitter allerhande gezellige verkrachtingswensen toegestopt. Dat verbaast me niet. In onze samenleving zijn er nog steeds strenge regels over hoe vrouwelijkheid precies vertolkt dient te worden, en twitter kennen we inmiddels als een beschavingstechnisch afvoerputje waar je mannen vindt die best willen proberen gehoorzaamheid aan die regels af te dwingen met intimidatie en de dreiging van seksueel geweld. Zelf scheer ik al sinds mijn puberteit zelden of nooit iets. Dat komt voort uit een mix van idealisme en luiheid. Zeker sinds ik dochters heb wil ik niet

alleen geloven maar ook laten zien dat een vrouwenlichaam goed is zoals het is en geen verbetering behoeft. En ik heb eigenlijk altijd wel iets leukers te doen dan mezelf ontharen. Zoals niets. Veel mensen (lees: vooral mannen) voelen de behoefte om daar iets van te vinden. Ik had ooit een huisgenoot die vanwege mijn immer ongeschoren oksels niet naast me op de bank wilde zitten als ik een hemdje droeg. Hij vond dat ik iets met mouwen moest aantrekken. Als ik hem dan uitlachte, vertrok hij met veel misbaar naar zijn kamer, omdat hij het vies vond om in de buurt van mijn okselvacht te zijn. En afgelopen zomer zaten mijn beenhaar en ik op het strand. Een langslopende man beklaagde zich over mij: “Gatverdamme, een wijf met harige poten...” Hij trok een gezicht. Zijn kameraden lachten. Ik lig daar niet wakker van. Maar ik ken veel vrouwen die het vooruitzicht van zulke opmerkingen erg stressvol vinden. Of die bijvoorbeeld voor

hun werk een maatschappelijk goedgekeurd uiterlijk nodig hebben. Het leven is voor mij als vrouw al ingewikkeld genoeg als ik wel gewoon mijn benen en oksels scheer, vertellen ze me. Een beetje conformeren is veiliger. En met glazen plafonds en aanrandingen en seksisme en apenrotsen vol nare mannetjes mag je het jezelf potverhier-en-de-gunder ook weleens makkelijk maken. Mijn innerlijke realist vindt dat een valide afweging. Ik begrijp dat veel vrouwen hun kunstmatige kaalheid pas zullen opgeven als dat normaal is, of op zijn minst redelijk geaccepteerd. En sommige vrouwen zullen nooit willen stoppen met scheren. Wie ben ik om daarover te oordelen? Maar mijn innerlijke idealist hoopt toch dat vrouwen zich uiteindelijk in al hun harigheid zullen bevrijden. Minder opgelegde regels, meer eigen keuzes. Minder afgedwongen vrouwelijkheid, meer ongetemde vrouwenlichamen. Misschien kan de foto van Byström een begin zijn. O

Ik heb eigenlijk altijd wel iets leukers te doen dan mezelf ontharen. Zoals niets. OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE OEGANDA

DOOR EMMI VAN DEN BOOM

REPORTAGE OEGANDA

HOOP HOUDEN & STERK BLIJVEN Ruim twee miljoen mensen zijn Zuid-Soedan ontvlucht sinds de gewelddadige burgeroorlog die in 2013 begon. Ze hopen dat Oeganda hen een veilige plek kan bieden. Documentairemaakster Emmi van den Boom volgt Lia Grace Simon en haar kinderen in Palorinya, een vluchtelingenkamp in het noordoosten van Oeganda.

Soms vinden de kinderen een kokosnoot en hebben ze na lange tijd weer wat vers fruit te eten. 46

OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE OEGANDA

ia Grace Simon slaakt een zucht van verlichting terwijl ze de bus uitstapt en een kleine koffer naast zich in het rode zand zet. Ze kijkt naar haar drie kinderen, Sokiri, Pita en Derreck, die na haar de bus uitkomen. Het is warm, ruim veertig graden Celsius, maar het deert haar niet. Ze stapelt de paar bezittingen die ze nog heeft op elkaar: een dunne matras waar ze de laatste weken op heeft geslapen, twee koffertjes met wat kleren en de rugzak met diploma’s en haar laptop, zonder oplader, want die is ze in alle haast vergeten. Om haar heen staan honderden andere mensen te wachten. Honderden anderen zoals zij. Mensen die het geweld in hun thuisland Zuid-Soedan zijn ontvlucht. De broeierige wind waait zand in haar gezicht. Grace knijpt haar ogen

Tante Dorothea, nichtje Bridget en dochter Pita

REPORTAGE OEGANDA

samen terwijl ze naar de rij loopt om zich te registeren in het kamp. We zijn in Palorinya, een vluchtelingenkamp in het noordoosten van Oeganda. Vlak bij het ijzeren toegangshek staan twee grote witte tenten waar iedereen zich moet melden voordat ze een plekje toegewezen krijgen in het kamp. “Hoe heet je?” vraagt de vrouw achter het plastic tafeltje met een lange lijst namen voor zich. “Lia Grace Simon, ik ben vanochtend aangekomen.” Grace drukt haar duim in het stempelkussen en vervolgens op het registratieformulier van het vluchtelingenkamp. Ze krijgt een stempelkaart, bonnetjes voor materialen en het nummer van haar plek in het kamp. Dan loopt ze terug naar haar kinderen. Het is 17 januari 2017. “Ik weet niet precies wat er nu gaat gebeuren. Maar ik ben in ieder geval met mijn kinderen. We zijn

veilig. Dat is het enige waar ik al maanden van droom.” Tot zeven maanden terug woonde de familie Simon in Kejo Keji, een kleine stad in het zuiden van ZuidSoedan. Tot 2011 was het land met 12,5 miljoen inwoners deel van Soedan. Maar na meerdere decennia aan oorlogen tussen het Arabische noorden en christelijke zuiden, riepen politici in het zuiden op tot een referendum voor onafhankelijkheid. Ruim 98 procent stemde voor. In de zomer van 2011 was het zo ver. Zuid-Soedan vierde feest. “Iedereen hoopte dat het nu beter zou worden,” blikt Grace terug. Maar nog geen twee jaar later groeide een ruzie tussen president Salva Kiir en voormalig vicepresident Riek Machar uit tot een bloederige burgeroorlog. “Ik werkte in een privé ziekenhuis en heb met eigen ogen gezien wat de rebellen en soldaten met elkaar en

met onschuldige burgers deden,” vertelt Grace twee weken later in haar kleine hutje dat ze heeft gebouwd met materialen van UNHCR. “Mannen werden gemarteld met hete stalen pinnen. Er waren massaverkrachtingen. Onschuldige mensen werden vermoord. Wie verdacht werd van het helpen van de rebellen van de vicepresident werd opgepakt en gemarteld door de regeringssoldaten. Ze hadden geen bewijs nodig om iemand te vermoorden.” “Tijdens een driedaags bezoek aan de hoofdstad Juba kreeg ik een telefoontje van een collega,” gaat ze verder. “De regeringssoldaten waren langsgekomen op mijn werk. Ik werd ervan verdacht de rebellen te helpen. Ik moest meteen onderduiken, de soldaten waren al onderweg. Mijn kinderen dachten dat ik na drie dagen thuis zou komen. Ik heb ze vanochtend na zeven maanden weer voor het eerst gezien.” Ze stopt. Zucht: “Ik heb nog vaak nachtmerries over die tijd.” Haar oudste dochter Harriët studeerde in Kampala, maar haar drie jongsten, Sokiri, Pita en Derreck, woonden al die tijd bij Grace’s tante Dorothea. Grace’s man werkte in Juba en moest na het telefoontje ook onderduiken. In alle hectiek konden ze elkaar niet vinden en overleefde Grace zeven maanden lang alleen. Familie, vrienden en onbekenden hielpen haar om veilig van Juba naar de grens met Oeganda te komen. Ze sliep in donkere kelders, zag dagenlang geen zonlicht en moest vertrouwen op de mensen van wie ze soms niet eens de namen kende. “Al die maanden kon ik mijn

kinderen niet bereiken, maar via via hoorde ik dat de soldaten ook achter hen aanzaten. Ik had geen idee waar mijn man was. Ik wist niet eens of ze allemaal veilig waren. Het was een mentale marteling. Ik had nooit verwacht dat mij dit zou overkomen. Ik leefde op goede voet met de regering. Adviseerde ze soms op medisch gebied. Ze vertrouwden me. Ik heb de rebellen niet geholpen, was nergens bij betrokken. Maar iemand heeft mijn naam genoemd. Nu zit ik hier.” Grace is niet de enige. De vluchtelingencrisis in Oeganda is inmiddels een van de grootste ter wereld. Bidibidi, een kamp niet ver van Palorinya, is met ruim 275.000 inwoners het grootste vluchtelingenkamp ter wereld. Hoewel er in de regio al veel vluchtelingenkampen waren, zaten de vestigingen nooit vol. Tot nu. Begin dit jaar kwamen er dagelijks ruim tweeduizend Zuid-Soedanezen over de grens. Inmiddels vangt Oeganda meer dan één miljoen ZuidSoedanezen op. Organisaties zoals UNHCR en het Rode Kruis maakten halsoverkop stukken grond klaar om te bewonen. Palorinya werd opgebouwd terwijl de inwoners er al waren. Zo kwam het dat Grace de eerste twee weken onder een stuk plastic zeil woonde. “Na drie dagen was er geen plek meer in het registratiekamp,” vertelt ze. “Toen hebben ze ons naar het nieuwe kamp gebracht, ondanks dat er geen water of toiletten waren. Na twee weken waren alle bomen omgekapt en konden we onze hutjes bouwen. We hebben nu tenminste een dak boven ons hoofd. Maar er is nog altijd een

te kort aan water.” En water is juist het belangrijkste. Niet alleen om te drinken, maar ook voor hygiëne om te voorkomen dat er ziektes uitbreken. “We filteren water uit de Nijl, maken er drinkwater van en verspreiden dit over de kampen,” legt Didus Ruhombe van het Rode Kruis uit. “Onze machines draaien dag en nacht. Maar zodra de tanks met 10.000 liter aankomen in het kamp, zijn ze binnen twee uur leeg.” Ook Grace en haar familie merken dit. ’s Ochtends staat ze rond zes uur op om op tijd te zijn voor de nieuwe voorraad water. Maar soms is er geen water. Met de geleverde voedselpakketten redden ze het nooit tot het eind van de maand. Zodra een vrachtwagen met hulpgoederen vertraging heeft, kan de familie soms een paar dagen slechts één maaltijd per dag eten. “We hadden een goed leven in Kajo Keji,” vertelt Grace terwijl ze naar wat oude foto’s op haar laptop kijkt. Met de oplader van een buurman en energie van een zonnepaneel heeft ze haar laptop op kunnen laden. “Naast mijn baan in het ziekenhuis, runde ik drie eigen bedrijven. Mijn man had een goede baan in de hoofdstad en mijn kinderen gingen allemaal naar een goede school. Zelfs de jongste van vier zat al een jaar in de schoolbanken. Ik was een onafhankelijke vrouw, werkte hard om mijn kinderen een goede toekomst te geven. We hadden een groot huis van steen. Er was stromend water, zo veel als je wilde. De koelkast zat altijd vol. Mijn kinderen hielden van rijst, vers fruit en groenten. We aten regelmatig vlees. Ik had genoeg spaargeld om

‘Ik was een onafhankelijke vrouw, werkte hard om mijn kinderen een goede toekomst te geven. Ik had genoeg spaargeld om mijn kinderen een goede toekomst te garanderen’ 48

OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE OEGANDA

mijn kinderen een goede toekomst te garanderen.” Dan wordt ze stil. Op het scherm een foto van Grace met haar familie. Zestien man op de veranda van haar huis. Allemaal gekleed in prachtige zondagskleding. “We woonden bij elkaar in de buurt.” Ze staart naar de foto terwijl de tranen in haar ogen staan. Haar kinderen hangen om haar heen, lachen om zichzelf op de foto, waarin ze minstens drie jaar jonger zijn dan nu. Vooral Derreck is reden tot vermaak, het moment waarop hij borstvoeding krijgt, is voor altijd vastgelegd. Grace wrijft haar tranen weg. “Het is pijnlijk om deze foto’s te zien. Het herinnert me aan mijn leven in Zuid-Soedan, aan alles dat

REPORTAGE OEGANDA

we verloren hebben. Ik realiseer me dat ik dit leven nooit meer terug krijg. Ik heb niks van mijn man gehoord. Ik heb geen idee waar hij is. Of hij überhaupt nog leeft.” Ze duwt de laptop dicht en neemt haar kinderen mee naar buiten. Tijd om wat te doen ter afleiding. Maar er is niks te doen. Grace heeft geen baan en de scholen in het kamp zijn nog niet geopend. Het leven bestaat uit wachten tot het tijd is om te koken, schoonhouden van het huisje en zoeken naar een manier om het kamp te verlaten. Want wie de financiële middelen heeft, is vrij om te gaan en een leven op te bouwen in Oeganda. Terwijl Pita en Sokiri in de

schaduw van hun nieuwe thuis met steentjes spelen, probeert Grace voor de zoveelste keer een kennis in Kampala (hoofdstad van Oeganda red) te bereiken om te vragen of er misschien een baan voor haar is. Helaas krijgt ze weer nee te horen. “Het ergste vind ik dat mijn kinderen niet naar school gaan. Wat moet er van ze terecht komen als ze geen diploma halen? Hoe ziet hun toekomst er uit? Ze lopen al anderhalf jaar achter.” Ze staart naar Sokiri en Pita. Derreck rent rond met een zelfgemaakte hartjesvlieger. “Alles wat ik ooit in mijn leven heb gedaan, was voor hen. Ik werkte dag en nacht om hen een betere toekomst te geven. Ik was

‘Ik mag niet opgeven. Dus dwing ik mijzelf om bij de familie te gaan zitten. Met mijn kinderen te spelen. Zodra ik hen hoor lachen, weet ik weer waar ik het voor doe’

OPZIJ I NR. 11 I 2017

REPORTAGE OEGANDA

‘Natuurlijk wil ik het liefst terug naar ZuidSoedan, dat is mijn thuis. Maar niet als dat betekent dat mijn kinderen weer in gevaar komen. Dan blijf ik hier. Zolang we samen zijn, zijn we thuis’ onafhankelijk. Daar was ik trots op. Nu ben ik afhankelijk van organisaties en vrijwilligers die mij willen helpen. Moet ik mijn hand ophouden als ik iets nodig heb. Dat is vernederend. Wat moeten ze wel niet van mij denken? Ik kan niet eens voor mijn eigen kinderen zorgen. Ik voel mij incapabel. Ik weet dat ik nu niet mag opgeven. Maar ik ben zo moe. Mijn lichaam doet pijn.” Na anderhalve maand in het kamp heeft Grace een nare hoest gekregen. Het zand zit diep in haar longen. Haar ogen, die begin januari nog hoop uitstraalden, zijn soms dof. Verdrietig. “Er zijn dagen waarop ik alleen maar in een donker hoekje wil kruipen en alleen wil zijn,” fluistert ze. “Ik had gehoopt dat ik hier veilig zou zijn, maar ik kom steeds vaker Zuid-Soedanese soldaten in burger tegen. Zodra ik hen zie, verstijf ik. Wat doen ze hier? Komen ze mij halen? De Oegandese soldaten herkennen ze niet en er staat geen hek om dit kamp, dus ze kunnen gewoon binnenlopen. Ik heb gehoord dat ze mensen kidnappen en meenemen naar Zuid-Soedan. Alle nachtmerries komen terug. God, waarom leef ik eigenlijk nog, denk ik dan. Alle tekenen wijzen er op dat ik enkel een last ben voor mensen om mij heen. Door mij zit mijn familie hier. Ik weet dat dit de eerste tekenen zijn van een depressie. Opgeven is dan zo veel aantrekkelijker dan doorgaan met het leven hier. Maar ik mag niet opgeven. Dus dwing ik mijzelf om bij de familie te gaan zitten. Met mijn kinderen te spelen. Zodra ik hen hoor lachen, weet ik weer waar ik het voor doe. Ik moet eerst een leven 52

voor hen opbouwen. Dan pas kan ik rusten en mag God mij verlossen van mijn lijden.” Zo komt het dat Grace iedere dag, ondanks het zand dat alles rood kleurt, de brandende zon en het tekort aan water, toch weer haar brandschone mantelpakje aantrekt, haar haren kamt en haar droge huid insmeert met de olie die ze mee kon brengen van thuis. Haar rug blijft ondanks alle tegenslagen recht. Om iets van een inkomen te krijgen, is ze langs de kant van de weg een klein winkeltje begonnen. Hier verkoopt ze medicijnen die ze dankzij haar werk in haar koffer had zitten. Paracetamol, pillen tegen diarree en kleine zakjes zout en suiker. “Maar niemand heeft hier geld, dus ik verkoop bijna niks. Toch help ik de zieken als ik kan, zelfs al krijg ik er niks voor. We moeten elkaar helpen, de ziekenzalen liggen vol. Als we elkaar niet steunen, redden we het niet.” Elkaar door deze zware tijd heen helpen, is het belangrijkste. Niet alleen voor Grace, maar ook voor de miljoen anderen die huis en haard moesten achterlaten op zoek naar veiligheid. “Na ruim twee maanden in het kamp beginnen mijn kinderen voorzichtig te vragen of dit nu ons nieuwe thuis is. Ze dachten dat we naar een betere plek zouden gaan. Ik vertel ze dat het hier beter is dan thuis. Maar het is moeilijk. Ze willen naar school, vervelen zich. En iedere dag eten ze bonen met maïsbrood. Natuurlijk gaat dat vervelen. Soms eten ze liever niet. Maar ik vertel ze dat we moeten eten om te overleven. We moeten sterk zijn voor de dag dat we hier uit komen.”

Lia Grace Simon

“Natuurlijk houd ik hoop. Vrijwel iedere dag bel ik met mijn oude baas die een kliniek is begonnen in Kampala. Hij wil graag dat ik daar kom werken, maar de zaken gaan momenteel niet zo goed. Maar als ik geld bij elkaar kan krijgen om naar de stad te verhuizen, is de kans groter dat ik een baan vind. Als dat lukt, kunnen we eindelijk écht opnieuw beginnen. Natuurlijk wil ik het liefst terug naar Zuid-Soedan, dat is mijn thuis. Maar niet als dat betekent dat mijn kinderen weer in gevaar komen. Dan blijf ik hier. Zolang we samen zijn, zijn we thuis.” O

A CALL FROM WATER TANK 6 Dit artikel is ontstaan uit de documentaire A Call From Water Tank 6 die ik samen met Tove Tikkanen Jönn en Simon Forsberg heb gemaakt. Sinds we Grace begin maart achterlieten is er weinig veranderd. Ze heeft nog steeds geen baan, geen geld en geen mogelijkheid om het kamp te verlaten. Haar man zit in Zuid-Soedan, maar is relatief veilig. Om haar te helpen hebben we een inzamelingsactie gehouden en konden we Grace begin oktober ruim €1300,persoonlijk overhandigen. Haar reactie: “Mijn gebeden zijn gehoord. Ik zal dit geld niet alleen voor mezelf gebruiken. Een deel wil ik aan een buurman geven die aan kanker lijdt. Daarna ga ik op zoek naar een goede school voor de kinderen in Kampala. Hun onderwijs is het belangrijkste. Als er genoeg geld over is, wil ik naar Kampala om een baan te vinden. Dank jullie wel.” Wil je weten hoe het Grace in de toekomst vergaat, of wil je doneren? Ga dan naar: facebook.com/acallfromwatertank6 OPZIJ I NR. 11 I 2017

ZUSTERSCHAP

DOOR JOËLLE KELDERMAN EN NINA KLAASSEN BEELD CORBINO

ZUSTERSCHAP

Zusterschap: je hoeft het niet met elkaar eens te zijn, maar je moet elkaar wel helpen.

ANNE FLEUR

DEKKER

Anne Fleur Dekker (23) is een links radicaal opiniemaker en activiste. Ze liep ze mee met de Women’s March en protesteerde bij de G20 top, ze was fractiemedewerker voor GroenLinks in Hilversum, schrijft voor Joop.nl en is bezig met haar eerste boek Fröbelfascisten over de opkomst van Alt-right. Na tweets over Geert Wilders en Thierry Baudet moest ze onderduiken vanwege de vele doodsbedreigingen. Maar dat houdt haar niet tegen om te strijden voor gelijke behandeling. Wij spraken haar over zusterschap. “Ik denk dat je moet samenwerken en dat je raakvlakken moet vinden en solidair met elkaar moet zijn.”

at betekent zusterschap voor jou? “Ik zie in de politiek dat mensen die bondgenoten zouden moeten zijn in een strijdgebied, of dat nou de vluchtelingensituatie of milieu is, elkaar vaak openbaar aanvallen. Dit gebeurt zowel op links als op rechts. Je ziet dit helaas steeds vaker, ook op social media. Vrouwen vallen elkaar echt keihard aan, maar noemen zichzelf wel een feminist. Ik denk dan dat ze geen idee hebben wat feminisme inhoudt. Ik denk juist dat je moet samenwerken en dat je elkaar in raakvlakken moet vinden en solidair met elkaar moet zijn. Of je dan een VVD’er bent of een SP’er, dat maakt niet uit. Je vecht voor hetzelfde. Over andere dingen ben je het misschien niet eens met elkaar, maar dit is jouw strijdterrein en daar zou je op moeten samenwerken.” Wat houdt feminisme in volgens jou? “Ik geloof niet dat er echt fundamentele verschillen zijn tussen mannen, vrouwen en alles wat daartussen zit. We leven in een samenleving waarin je nog steeds gedupeerd

wordt door het feit dat je een man of een vrouw bent. Voor mij is het belangrijkste dat het genderdenken wordt aangepast zodat iedereen dezelfde kansen krijgt en dezelfde dingen kan doen. Ook denk ik dat we meer moeten kijken naar vrouwen uit andere culturen. We laten vooral veel witte mensen aan het woord, maar een moslima met een hoofddoek kan ook een feminist zijn. Er zijn ook heel veel feministische argumenten te geven voor het dragen van een hoofddoek en dat betekent niet dat we moslima’s ook kunnen ‘bevrijden’. Het zou niemand in de weg moeten staan.” Je bent erg actief op Twitter. Bereik je daar nog wel mensen mee? “Twitter is veel minder belangrijk en groot dan mensen denken. Laatst ontstond er ophef over de rebranding van de citymarketing van Hilversum op Twitter. Ik dacht meteen: hier krijgt de rest van Nederland niets van mee. Ik vind dat activisme verder moet gaan dan social media. Maar ook klein activisme is belangrijk. Ik ben ook voor meer activisme op straat. Al is het wel goed om te 55

ZUSTERSCHAP

realiseren dat activisme een privilege is. Je moet er maar net genoeg tijd voor hebben. Als je een moeder bent van drie kinderen en daarnaast nog twee baantjes hebt, dan begrijp ik dat je geen tijd hebt om de straat op te gaan. Mensen hebben het nu nog steeds over de Women’s march, die voor Nederlandse begrippen heel groot was. In Nederland hebben we op dit moment helaas geen echte actiecultuur. In de jaren zestig en zeventig voerde de feministische beweging veel acties. Daar kun je veel meer mee bereiken.” Je krijgt dagelijks veel kritiek over je heen op Twitter. Wat doet dit met je? “Helaas went het ook. Dat zou niet moeten, maar dat gebeurt. Het helpt dat ik een aantal fantastische mensen om me heen heb. En het helpt mij ook dat deze mensen vooral een hekel hebben aan waar ze denken dat ik voor sta; een jonge vrouw van 23 die eventjes keihard door het establishment heengaat. Het zijn voornamelijk mannen die het niet kunnen hebben. Mensen kennen mij niet persoonlijk en dat moet je blijven onthouden.” Denk je nu wat langer na voordat je iets plaatst? “Ja, want ik heb inmiddels geleerd dat tweets heel snel uit hun verband kunnen worden gerukt. Dit gebeurde ook met de tweets over Wilders en Baudet. De tweet over Wilders (Ze tweette: ‘wie gaat er mee stenen gooien op Wilders, dat vind ik ook wel een ludieke actie’ om een bericht van een vrouw op Facebook om te draaien die stenen wilde gaan gooien op een moskee en dat een ‘ludieke actie’ noemde – red) is nu inmiddels twee jaar geleden, maar het wordt telkens

Het huis van Baudet is nog niet zo lang geleden ondergekalkt door een groep die zichzelf RAFF noemen (Radicaal Anarchistisch Feministisch Front). “Ja, dat moet je niet doen. Als je een beetje wat snapt van politiek dan weet je dat anarchisten nooit een front zouden kunnen vormen. Dat is namelijk een onderdrukkend middel. Politiek gezien klopt de naam al niet. En ik denk dat ze met hun actie het tegenovergestelde bereikt hebben. Dat is stom en je wint er ook niks mee. Ik bedoel, het komt groot op het nieuws en hij krijgt alleen maar een mooie slachtofferpositie. Baudet is ook gewoon een wandelende meme met zijn lavendelzakjes. Ze hebben dat marketingtechnisch heel slim overgenomen en dat lavendel helemaal uitgewerkt tot een soort grapje. Mensen vinden dat bij hem toch weer grappig. Als ze bij Emile Roemer thuis waren geweest en hij zat aan de lavendelzakjes, dan zou je denken wat een zielig raar mannetje. Thierry komt daar mee weg. Hij is heel erg charismatisch.” Bedoel je daarmee dat Baudet op het juiste moment is opgekomen? “Dat weet ik wel zeker. Er zijn twee hele grote verschillen tussen de Partij voor de Vrijheid en Forum voor Democratie. Het eerste is dat FvD de nette variant is van de PVV. Ze zeggen hetzelfde, maar met nette bewoordingen en komen netjes voor de dag. En ten tweede zijn ze een partij en een beweging. Ze komen bij elkaar. De PVV is een eenmansact. Geert Wilders is het enige lid en zijn wil is wet. FvD is een soort van democratische partij met een eigen afdeling en met bijeenkomsten en borrels.”

‘Mannen denken vaak over mij: stom wijf, houd je bek. Maar ik blijf doorgaan en voeg me daarmee niet naar hun idee dat een vrouw van 23 naar hen zou moeten luisteren’ weer opgerakeld. Mijn tweet over Baudet ontstond na een gesprek met twee andere meisjes, die het slachtoffer waren geworden van seksueel geweld. Wij hadden het erover hoe erg we het vonden dat er iemand in de Tweede Kamer zit die verkrachting goed praat. Mijn uitspraak over het taarten van Thierry was een laatste boze zin. Natuurlijk zou ik dit nooit doen, ik zou nooit oproepen tot geweld. Het werd uitgeknipt, zodat het leek alsof ik het uit het niets zei. Ik ben nu wel voorzichtiger met Twitter. Ik zorg dat tweets niet meer zo makkelijk uit hun verband kunnen worden gerukt.”

Je spreekt je fel uit over zaken als feminisme en dingen omtrent milieu. Je krijgt vast ook veel negatieve reacties? “Ja, vaak van mannen, of nou ja, van mannelijke accounts. Je weet nooit wie daarachter zit. Ik denk dat mannen op dit moment in een positie zitten waarin ze zich heel erg bedreigd voelen. Hiervoor hadden ze duizenden jaren de overhand en nu zijn ze bang om die positie kwijt te raken. Mannen denken vaak over mij: stom wijf, houd je bek. Maar ik blijf doorgaan en voeg me daarmee niet naar hun idee dat een vrouw van 23 naar hen zou moeten luisteren.

Dat moet hij toch geweten hebben. “Ja, dat wist hij ook. Dat was de hele opzet. Dat was echt vreselijk. Want we hadden het doorgesproken met de redactie van tevoren. Ik zou de ruimte krijgen om mijn verhaal te doen, maar ik kreeg hier uiteindelijk helemaal niet de kans voor. Ik heb het ook maar een keer teruggekeken. Ik krijg helemaal kriebels als ik het weer zie, want het lijkt zo eng en ongemakkelijk. Nu vraag ik me nog af hoe het kan dat ik niet in huilen ben uitgebarsten. Iedereen zei ook wat fijn dat Marianne Thieme het voor je opnam. Maar ik ervoer dat niet zo, ik voelde me juist helemaal niet gesteund door haar omdat ze over me sprak, niet met mij en me daardoor wegzette als gesprekspartner. Ik vond het alleen fijn dat zij aan het woord was, omdat ik daardoor even na kon denken. Ik wilde graag nog mijn punt maken. Dat heb ik uiteindelijk kunnen doen.”

Ik denk dat veel mannen daar niet tegen kunnen.” En van vrouwen? “Ik krijg van veel vrouwen steun. Sommigen vrouwen zeggen dat ze het niet met me eens zijn, maar me toch steunen. Er zijn natuurlijk vrouwen die negatieve dingen zeggen, maar dat gebeurt veel minder.” In columns word je ook vaak tot op je sokken afgebrand. “Ja, dat klopt. Verreweg de ergste column die over mij is geschreven, vind ik de column van Holman in het Parool. Hij zei eigenlijk gewoon: ‘Hoi ik ben Theodoor Holman en ik wil seks met Anne Fleur Dekker’. Daar kwam het gewoon op neer. Ik dacht prima als dat vieze mannetje dat denkt, maar dat een gerenommeerde krant als het Parool dit plaatst, vind ik onbegrijpelijk. Ik vond het vies, bizar en kleinerend. Ik kwam met een tegenreactie en merkte dat er veel mensen waren die aan mijn kant stonden. Je hebt voor mannelijke columnisten blijkbaar twee soorten vrouwen: vrouwen die wel aan het schoonheidsideaal voldoen en vrouwen die dat niet doen. Vrouwen die er goed uitzien worden echt gehyperseksualiseerd in die stukjes. Maar andere vrouwen worden juist helemaal afgebrand vanwege hoe ze eruit zien. Het gaat toch altijd weer over het uiterlijk van vrouwen.” Je moest zelfs onderduiken. “Ja, dat was tijdens Pauw en dat was echt een gedoe met de beveiliging. Ik moest toen met de auto van mijn onderduikadres worden gehaald. Het hele interview was vreselijk. Wat ook erg was, was dat Jeroen Pauw zei: ‘Je zit ondergedoken, maar je bent wel gewoon hier.’”

Ben je ook echt bang geweest? “Ja. Ik heb bij de Balie toen ook echt meegemaakt dat ze me aan het opwachten waren. Ik denk niet dat iemand me echt zou vermoorden, want dan moet je wel heel ver gaan. Maar ik was wel bang dat ik een klap zou krijgen. Ik vind het nog steeds vervelend als mensen vlak achter me lopen en ‘s avonds nog rondlopen, vind ik ook niet prettig. Ik ben wel echt bang geweest.” Je boek heet Fröbelfascisten. Wat is een fröbelfascist? “Er zijn heel veel jongeren, met name jongens, die op sociale media wat aanfröbelen met memes. Daardoor laten ze bewust, maar vooral onbewust bijna een fascistische beweging ontstaan die mensen intimideert en van hun mening berooft. Dat gebeurt vooral in Amerika, maar in Nederland gebeurt het helaas ook.” Hoezo onbewust? “Je kunt erg met je ideologie bezig zijn en nog steeds zeggen dat je geen fascist bent. Het probleem met het woord fascisme is dat het een hele zware negatieve connotatie heeft door de Tweede Wereldoorlog. Maar het is eigenlijk een manier van politiek bedrijven. Het wordt te snel als scheldwoord gebruikt en het wordt vaak door elkaar gehaald met racisme. Niet elke racist is een fascist. Daarnaast is het met name een politiek forum dat juist de democratie wilt inperken en intimidatie gebruikt om andersdenkenden de mond te snoeren. Vandaar de naam fascisme.” Blijf je politiek actief? “Ik ben GroenLinks uitgegaan, omdat ze me echt een soort dolksteek hadden gegeven. Ze namen tijdens de hele periode dat ik was ondergedoken maar twee keer contact met mij op. Dat was echt heel erg. Er is nu ook niet echt een partij waar ik honderd procent achter sta. Ik ben nu natuurlijk ook politiek actief, alleen dan niet voor een partij. Ik vind het ook niet helemaal netjes om nu al naar een andere partij te gaan, want ik ben toch vanaf mijn zestiende bij GroenLinks geweest. Maar ik sluit niet uit dat ik de politiek weer in ga.” O

OPZIJ I NR.11 I 2017

VROUWEN IN DE WETENSCHAP

DOOR ERZSÓ ALFÖLDY BEELD SACHA RULAND

VROUWEN IN DE WETENSCHAP

RIANNE LETSCHERT

ZACHTE G,

HARDE RESULTATEN

Van de veertien universiteiten in Nederland kennen er maar drie een vrouwelijke rector magnificus. Rianne Letschert verliet bijna twee jaar geleden haar hoogleraarspost Internationaal recht en victimologie aan de Universiteit van Tilburg voor de positie van rector aan de Universiteit van Maastricht. Ze is met haar 41 jaar nog steeds de jongste vrouwelijke rector ooit, en dat terwijl het niet veel had gescheeld of ze had de wetenschap de rug toegekeerd. OPZIJ sprak haar ten tijde van haar benoeming. Hoogste tijd dus voor een update over haar resultaten, het vrouwenquota en haar ervaringen so far.

OPZIJ I NR. 11 I 2017

VROUWEN IN DE WETENSCHAP

ls ik Rianne Letschert spreek, pronkt er een kleurrijk boeket op de kast in haar werkkamer. Gekregen van de burgemeester van Maastricht. Zij is namelijk net terug uit Boedapest, waar zij de Prijs van de Young Academy Europe 2017 in ontvangst heeft genomen. De prijs, die de Young Academy Europe dit jaar voor het eerst heeft uitgereikt, is nadrukkelijk bedoeld als ‘een statement voor de behoefte aan excellente vrouwen aan de top van wetenschappelijk onderzoek, management en beleid’, aldus de Koninklijke Akademie van Wetenschappen (KNAW). Vóórdat zij als rector magnificus in Maastricht werd aangesteld, was Letschert voorzitter van de Jonge Akademie, de jongerentak binnen de KNAW. Daarnaast deed zij onderzoek naar de slachtoffers van genocide, misdaad en terrorisme, en naar de toegevoegde waarde van internationale hoven en oorlogstribunalen voor die slachtoffers. Allereerst gefeliciteerd met je onderscheiding. Waarom heb je hem volgens de organisatie gekregen? “Die onderscheiding heb ik gekregen als erkenning voor mijn wetenschappelijk onderzoek, maar ook voor mijn rectoraat. Er zijn momenteel nog maar weinig vrouwen op zulke posities. Met die prijs wilde die organisatie een signaal afgeven, dat het goed zou zijn als er meer vrouwen in hogere bestuurlijke functies zouden komen en ze vonden het mooi hoe ik daar invulling aan heb gegeven. Na afloop kreeg ik allerlei felicitatiemailtjes van vrouwelijke collega’s waarin ze niet alleen zeiden dat ze heel blij waren voor me, maar ook dat ze die prijs als steun in de rug beschouwen.” Kun je dat uitleggen? “Ik vind het heel lastig om mezelf te zien als een voorbeeld voor anderen. Dan denk ik: dat moet ik nog maar bewijzen, ik ben pas een jaar bezig. Maar ik zie ook dat jonge vrouwen er vertrouwen uit halen. Zo werd ik ten tijde van mijn benoeming als rector magnificus echt gek gebeld door journalisten en kreeg ik vervolgens allemaal vragen over mijn privéleven, die in interviews nog eens extra werden uitgelicht. Daar was ik op een gegeven moment wel klaar mee, dat heb ik in een interview zelfs letterlijk gezegd. Tot een vrouwelijke collega op mij afstapte en zei: ‘Rianne, dat zou ik nou echt jammer vinden, als je die persoonlijke dingen niet meer zou vertellen. Want dat vind ik juist zo inspirerend!’ Omdat ze het als een voorbeeld zag dat het kan: zo’n functie, naast een privésituatie met twee kleine kinderen. Maar ook dat het niet allemaal vanzelf gaat, dat het niet allemaal halleluja is en dat het soms heel moeilijk kan zijn om al die dingen te combineren. Dat was wel een eye opener voor me.” Over keuzes gesproken. Je moest je voorzitterschap van de Jonge Akademie opgeven

toen je rector werd. Heb je getwijfeld? “Jazeker. De Jonge Akademie is zo’n leuke, inspirerende club van hele slimme, enthousiaste jonge onderzoekers, die daarnaast ongelooflijk gedreven zijn in hun vak. Maar zij zijn ook behoorlijk kritisch. En eigenwijs! Dat maakte mijn voorzitterschap af en toe lastig, maar vooral enorm verfrissend en nuttig. Helaas ging het rectoraat en dat voorzitterschap niet samen. En nu houden zij mij als rector scherp, haha. Dat is leuk!” En je onderzoek? Kom je daar nog aan toe of staat dat nu op een lager pitje? “Ik doe nog steeds onderzoek, daar had ik van tevoren ook een afspraak over gemaakt toen ik naar Maastricht kwam. Ik begeleid het onderzoeksproject dat ik in Tilburg heb opgestart met het geld uit mijn Vidi (onderzoeksbeurs bedoeld voor wetenschappers binnen vijf tot acht jaar na hun promotie, met een daaraan verbonden budget van acht ton - red). Ik coördineer het project en begeleid de andere onderzoekers, en mijn collega, professor Pemberton, heeft de dagelijkse leiding. Daarnaast lever ik zelf een bijdrage aan één van de case studies in Congo. Afgelopen juli hadden wij met een collega afgesproken om er een week naartoe te gaan voor een eerste serie pilot interviews, maar het was toen te onveilig om naar Congo af te reizen. Dus nu moeten we afwachten wanneer we er alsnog heen kunnen.” Je deed vroeger onderzoek naar minderheden, maar tegenwoordig vooral naar de impact van internationale tribunalen op de slachtoffers van ernstige mensenrechtenschendingen. Je staat daar kritisch tegenover. “Het is een heel complex geheel. Het is heel moeilijk om in een Nederlandse omgeving een tribunaal in te richten zonder dat het schade aan de slachtoffers toebrengt. We hebben bovendien vaak te maken met grote aantallen slachtoffers, maar er moet een kleine groep fungeren als participant. Compensatie voor elkaar krijgen voor zo’n grote groep mensen, de slachtoffers van genocide of van oorlogsmisdrijven, is al helemaal ingewikkeld. Dus ik ben kritisch, omdat tribunalen vaak pretenderen uit naam van de slachtoffers te handelen. Maar dan denk ik: dat moet je niet te hard roepen. Dat is al lastig genoeg binnen een normale nationale strafzaak, laat staan bij zoiets complex.” Bij zulke tribunalen is het bovendien een buitenstaander die een oordeel velt, terwijl die mensen, dader of slachtoffer, binnen hun eigen omgeving weer met elkaar verder door het leven moeten. Effent zo’n oordeel wel de weg naar een – vreedzame - toekomst? “In mijn volgende onderzoek gaan we daar ook zeker naar kijken. Daarbij gaan wij vier soorten van justice bekijken: het Internationaal Strafhof, het Cambodja

Tribunaal, het Inter-Amerikaanse Hof en het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Daarvoor hebben we vier zaken uitgekozen, waarbij je te maken hebt met langdurige conflicten en grootschalige victimisatie. Voor dit onderzoek gaan wij slachtoffers interviewen die deel hebben genomen aan zulke procedures. Maar ook slachtoffers die wel slachtoffer van die situatie zijn geweest, maar geen toegang tot de procedure hebben gekregen. Eén van de onderliggende vragen wordt: wat betekent deelname aan zo’n tribunaal nu voor de groep die wel mee heeft mogen doen? En wat betekent dit voor de groep die zich wel slachtoffer voelt, maar uitgesloten is geweest van die procedure? Wat voor een effect heeft dit alles op de verzoeningsprocessen binnen zo’n gemeenschap, en op het individuele herstel van beide soorten slachtoffers? Werkt zo’n onderscheid juist niet polariserend?” Ik heb begrepen dat je, vlak voor je aanstelling als rector, al dacht: als ik die Vidi nu niet krijg, kan ik het dus verder wel vergeten met de wetenschap en moet ik misschien maar eens ergens anders mijn brood mee verdienen. “Inderdaad. Zo’n Vidi stelt je in staat om een eigen groep van onderzoekers en onderzoeksassistenten samen te stellen, waarmee je een onderzoeksproject kunt opzetten. Maar aan het aanvragen van zo’n subsidie gaat heel wat papierwerk vooraf, en de uitkomst is onzeker. Die NWOsubsidies moet je binnen een bepaalde termijn

Terug naar je ouderlijk gezin dus. Jij was de eerste binnen de familie die ging studeren. Je moeder heeft altijd een traditionele moederrol vervuld. Zij was gestopt met werken toen jij en je broer geboren werden en ging pas weer aan het werk toen jullie naar de middelbare school gingen, maar stopte daar vervolgens weer mee om voor de kleinkinderen te zorgen. Jij en je man hebben werk en zorgtaken heel anders georganiseerd. “Bij ons is het eerder andersom, ja. Mijn man werkt ook, maar hij is daar redelijk flexibel in. Hij organiseert events, maar doet dat niet op vaste tijden. Het is meer met pieken en dalen, terwijl het bij mij constant druk is. Hij vangt thuis dus het meeste op, samen met mijn moeder. Hij is ook degene die bij ons kookt. En onze kinderen, die weten gewoon niet beter. Ik heb dus een hele lieve man en moeder die voor onze kinderen, een jongen van tien en een meisje van zes, zorgen. Het zijn ook nog eens goede slapers en ze zijn nooit ziek. In die zin heb ik gewoon mazzel gehad. Maar als er echt iets is, met de kinderen, of vorig jaar toen mijn vader een herseninfarct kreeg, dan laat ik ook alles zo vallen. Er zijn nu eenmaal soms belangrijkere dingen dan je werk. Bij ons werkt het op deze manier prima. Maar ik vind dat het ieders individuele keuze is hoe je de verdeling van werk en zorg met elkaar invulling geeft.” Wat vonden je man en kinderen ervan toen je werd benaderd om rector magnificus in

‘Het gaat niet allemaal vanzelf, het is niet allemaal halleluja, en soms kan het heel moeilijk kan zijn om al die dingen te combineren’ binnenhalen, daarna is je kans verkeken. En die druk wordt alleen maar groter met al die tijdelijke aanstellingen. In mijn tijd, toen ik aan het promoveren was, was dat een stuk lager. Toen kon je bovendien nog makkelijker in een vaste baan rollen.” Minderheden en diversiteit zijn een steeds terugkerend thema in je werk. Je vader heeft je daarbij geïnspireerd. Hij was directeur van een stichting die projecten deed op het gebied van integratie en je mocht regelmatig mee op werkbezoek. “Mijn vader is echt een inspiratiebron voor mij geweest. Dat is hij eigenlijk steeds meer. Mijn vader betekent heel veel voor me, mijn moeder trouwens ook. Mijn vader heeft recentelijk een herseninfarct gehad. Gelukkig gaat het steeds beter met hem. Hij is pas voor het eerst weer mee op vakantie geweest. En mijn moeder past heel veel op onze kinderen, daar heeft ze ook heel veel plezier in.”

Maastricht te worden? “Allereerst: wij woonden al in Helmond, daar wonen wij nog steeds. De kinderen konden dus gewoon in hun eigen omgeving blijven. Wel heb ik tegenwoordig ook allerlei verplichtingen in de avonduren, dan is het echt te ver om heen en weer te reizen. Dus moet ik vaker in Maastricht blijven overnachten. Ze missen mij niet zo, ze hebben het veel te druk met school en met vriendjes. Maar ’s avonds, rond etenstijd en naar bed gaan, dat is net zo’n moment dat ze het echt moeilijk vinden dat ik er niet ben. Dat vinden zij niet echt leuk. Ikzelf trouwens ook niet.” Ondertussen ben je alweer een jaar rector. Hoe is dat tot nu bevallen? Wat zijn je sterke punten als bestuurder en wat vind je lastig? “Hmmm. Positieve dingen over jezelf zeggen vind ik moeilijk, hoor. Ik denk dat ik over drie jaar, als ik deze termijn volmaak, beter terug zal kunnen kijken: dat heb ik nou bereikt. Wat ik in ieder geval lastig vind, is geduld OPZIJ I NR. 11 I 2017

VROUWEN IN DE WETENSCHAP

hebben. Ik wil zaken, die naar mijn idee anders zouden moeten, veranderen. En het liefst ook direct. Maar ik besef ook steeds meer hoe belangrijk het is om draagvlak te creëren. En daar gaat veel overleg aan vooraf. Binnen de universitaire wereld werken allerlei enorm gemotiveerde mensen met creatieve ideeën. In samenwerking met anderen dingen voor elkaar krijgen, is iets dat mij goed ligt. Wat ik ook vrij snel heb gemerkt, is dat je je tegengeluid zelf moet organiseren. Omdat mensen uit ontzag voor mijn functie mij soms niet durven tegen te spreken als ik iets zeg waar ze het niet mee eens zijn. Met al die dossiers kan ik echter simpelweg niet overal even goed van op de hoogte zijn, dus vind ik het alleen maar fijn als mensen me af en toe corrigeren. Ik merk gelukkig dat collega’s, naarmate zij me beter leren kennen, makkelijker voor hun mening uitkomen. Dat tegengas heb je ook echt nodig.” Waar wil je heen met je rectoraat? Waar wil je over drie jaar – of zeven, als je wordt

herbenoemd, zijn? “Er zijn in ieder geval twee onderwerpen, waar ik me het afgelopen jaar echt sterk voor heb gemaakt. Ten eerste een team-evaluatiesysteem. Binnen de academische wereld wordt de nadruk gelegd op de individuele prestaties. Wetenschappers moeten tegenwoordig op veel fronten optimaal presteren. Zo moeten ze als onderzoeker hoog scoren met toppublicaties, extra geld binnenhalen voor onderzoek, toponderwijs bieden en daarnaast ook nog mediageniek zijn, om maar eens een paar kwaliteiten te noemen. Maar al die kwaliteiten in één persoon is bijna onmogelijk. Mensen kunnen daar heel gestrest door worden. Daarnaast staan universiteiten steeds meer onder druk om met dezelfde financiële middelen steeds meer studenten op te leiden, wat de werkdruk nog verder vergroot.” Wij zijn nu eenmaal niet allemaal een Robbert Dijkgraaf. “Precies. Zo’n mix van kwaliteiten is slechts voor een enkeling weggelegd. Waar ik dus naartoe wil is om bij

beoordelingen niet alleen de individuele prestaties mee te laten tellen, maar ook de bijdrage aan de groep. De één is dan misschien een briljante onderzoeker, maar zijn collega is weer heel goed in het lesgeven, in publiekslezingen of in het schrijven van

‘Je moet je tegengeluid zelf organiseren. Mensen durven uit ontzag voor mijn functie mij soms niet tegen te spreken als ik iets zeg waar ze het niet mee eens zijn. Ik vind het alleen maar fijn als mensen me af en toe corrigeren. Dat tegengas heb je ook echt nodig’ subsidieaanvragen. Het gaat er in ieder geval om wat ze aan de groep toevoegen. Ik ben dan ook een pleitbezorger van team science. Daarnaast vind ik dat mensen binnen hun werk de ruimte moeten krijgen voor andere, belangrijke aspecten van hun leven, zoals de zorg voor kinderen, maar ook mantelzorg. Dat probeer ik met onze HR-mensen voor elkaar te krijgen. Dat doe ik ook niet alleen, maar als team.” En het tweede punt? “Het andere punt waar ik stevig op heb ingezet is diversiteit én inclusiviteit. Ik zeg er nadrukkelijk bij: inclusiviteit. Je kunt het vergelijken met de uitnodiging voor een feestje. In het eerste geval word je uitgenodigd voor het feestje, maar sta je vervolgens vanaf de zijlijn toe te kijken. In het tweede geval word je niet alleen uitgenodigd, maar word je bovendien ook nog eens ten dans gevraagd. Want je kunt binnen zo’n groep nog zo divers zijn, maar dat wil nog niet zeggen dat je elkaar begrijpt, laat staan dat je de bereidheid hebt om samen te werken. Dat gaat wat mij betreft over etnische minderheden, mensen met een fysieke of mentale beperking, maar ook 65-plussers die langer willen doorwerken. Vrouwen horen daar vanzelfsprekend bij.” Speaking of. Het aandeel van vrouwelijke bestuurders aan de Nederlandse universiteiten is nog steeds bedroevend laag. Nederland telt momenteel welgeteld drie vrouwelijke rectores magnificus: die van de Open Universiteit, van de Universiteit van Amsterdam en jij dus. Drie op de veertien: dat is niet veel! Het is trouwens nog maar kort geleden, in 2007, dat de eerste vrouw op die post is benoemd. Maar ook vrouwelijke leden van Colleges van Bestuur, decanen of in directeursfuncties zijn nog steeds dun gezaaid. “Dat klopt. Slechts een kwart van de decanen aan de

Nederlandse universiteiten is vrouw. Nu hebben wij in Maastricht een relatief hoog percentage vrouwelijke decanen, het zijn er maar liefst vier op de zes. Maar het is waar dat in Nederland weinig vrouwen een hoge bestuurlijke functie vervullen. En dan hebben we het

nog niet eens over het percentage vrouwelijke hoogleraren gehad. Dat kan in Maastricht ook nog een stuk beter.” Wat doe je daar nu zelf als bestuurder aan? “Ik vind al die overlegrondes over het aandeel van vrouwen in de wetenschap heel mooi, maar ik vind dat we met alleen maar overleggen er nog niet zijn. Er moet ook daadwerkelijk iets gebeuren. Niet praten maar doen, zoals met zo’n diversiteits- en inclusiviteitsbeleid. Daarvoor heb ik onlangs een adviescommissie in het leven geroepen, die ons diversiteitsbeleid vorm moet gaan geven. Daarin zitten mensen uit verschillende geledingen met een expertise op het gebied van diversiteit, onder wie de voorzitter van ons academisch ziekenhuis, een mannelijke hoogleraar die gespecialiseerd is in inclusieve arbeidsorganisaties, een hoogleraar die onderzoek doet naar diversiteit onder studentenpopulaties en een jonge Palestijnse onderzoeker, die onderzoek doet op het gebied van gender en het Midden-Oosten.” Ik heb begrepen dat je eerst tegen, maar inmiddels vóór vrouwenquota bent? “Onderzoek laat zien dat wij, als wij in de huidige tempo doorgaan in onze sector, in 2080 pas een evenredige verdeling mannen en vrouwen op topposities hebben. Met name met de doorstroming van vrouwen van universitair hoofddocent naar hoogleraar, maar ook naar de functie van topbestuurder is het treurig gesteld. Ik ben nog een beetje zoekende. Ik zeg niet dat ik zo’n quotum nu al ga invoeren. Maar als de situatie over drie jaar, als mijn huidige ambtstermijn afloopt - ondanks al mijn pogingen tot het creëren van draagvlak en het bieden van incentives - nog niet veranderd is en ik word als rector herkozen, dan zal ik het zeer zeker in overweging nemen.” O OPZIJ I NR. 11 I 2017

ESSAY PMS

IEDERE MAAND

FEEST

Over het Premenstrueel Syndroom (PMS) wordt veel geschreven, maar is wetenschappelijk gezien nog onontgonnen gebied. Volgens de ene instantie heeft vier procent van de vrouwen tussen de vijftien en vijfenveertig jaar ermee te maken, de ander spreekt van vijfentwintig en weer een ander ontkent dat het überhaupt bestaat. Volgens de een aanstelleritus, voor de ander reden voor een maandelijks menstruatieverlof. 64

ESSAY PMS

DOOR YANAIKA ZOMER ILLUSTRATIES LIZE PRINS

“W

as ik heel erg, de afgelopen dagen?” Mijn man geeft niet direct antwoord, maar kijkt me onderzoekend aan. “Kan ik vrijuit spreken?” vraagt hij tenslotte. Er is namelijk een reële kans dat ik zijn kop eraf bijt. “Je was nogal ehh… nou, intens.” Intens ja. That’s a nice way to put it. In de dagen voorafgaand aan ons gesprek heb ik mijn man verweten altijd kritiek op mij te hebben, vervolgens poeslief mijn excuses gemaakt, vier keer gehuild, waarvan één keer omdat mijn haar stom zat en een kilo pepernoten weggewerkt. Ik heb ook een keer zo hard gelachen dat ik wéér moest huilen en ben boos geworden op mijn moeder, omdat ze… Nou ja, omdat ze mijn moeder is. Mag ik erbij vertellen dat ik best een redelijk mens ben, verder? Echt waar. Ik heb PMS. Elke vier weken, kort voor mijn menstruatie verander ik in iemand anders. Ik haal uit om niks, fluister zachte ‘sorry’s’, verhef mijn stem weer, snik onder de dekens en ben in staat van de meest alledaagse dingen een drama te maken. Thuis noemen we die periode ‘PMS, de musical’. Achteraf dus, als het weer voorbij is en ik in staat ben om te zien hoe theatraal het allemaal was. “Het geeft niet,” zegt mijn man om me gerust te stellen, “ik kan wel wat hebben. Ben een grote jongen.” Maar, voegt hij eraan toe: “We hebben ook nog twee kleintjes.” Mijn hart breekt. Ook onze jongetjes krijgen soms zomaar de wind van voren. Volgens de patiëntenfolder van het VU Medisch Centrum heeft ongeveer vier procent van de vrouwen tussen de 15 en 45 jaar last van PMS. Dat percentage verbaast me. Alleen al onder mijn vriendinnen is er bijna geen vrouw te vinden die geen last heeft van haar hormonen. Tranen, pukkels, hoofdpijn, vergeetachtigheid, buikkramp en vreetkicks zijn de meest gehoorde klachten. Verder lijken onze mannen en kinderen cyclisch irritant, maar dat ligt dus waarschijnlijk aan ons. Paula Kragten schreef het boek Mooi rood is niet lelijk en zij staat aan het roer van het online tijdschrift Period! Magazine. “Als je grappenmakers mag geloven hebben alle vrouwen er last van. Irritatie over een omhoogstaande wc-bril heet in de volksmond tenslotte ook PMS. Als je het vrouwen zelf vraagt, zegt zo’n 75 procent er last van te hebben. Wat niet heel verrassend is als je het brede scala aan klachten bekijkt. Het is bijna onmogelijk om helemaal nergens last van te hebben.” Volgens de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie gaat het dan weer om 25 procent van de vrouwen tussen de 15 en 45 jaar. Kragten: “Wat het ook lastig maakt, is dat onderzoek te weinig verschil laat zien tussen vrouwen die wel PMS-klachten hebben en vrouwen die dat niet hebben. Hormoononderzoek en OPZIJ I NR. 11 I 2017

ESSAY PMS

lichamelijk onderzoek wijzen zelden iets uit. Maar ja, vrouwen verzinnen het natuurlijk ook niet!” Er zijn wetenschappers die beweren dat PMS helemaal niet bestaat. Dat idee is volgens Paula Kragten een dolk in de rug van de vrouwen wiens leven erdoor wordt ontwricht. “En dan is er ook nog zo’n vijf procent die last heeft van PMDD, het extreme zusje van PMS. Premenstrual Dysphoric Disorder gaat gepaard met depressiviteit en zelfs suïcide. Die vrouwen hebben echt psychische nood. Daar hoor je in Nederland dus niks over.” “I feel like I want to murder someone, and I also really want soft pretzels.” Jess uit de tv-serie New Girl heeft ook nogal last van PMS. In de aflevering ‘Menzies’ is ze zo onredelijk dat haar huisgenoten bijna bang van haar worden en ze verpest een sollicitatiegesprek door in huilen uit te barsten. Later, met een kruik op de bank verklaart ze: “I was sabotaged by my babybox.” Zelden voelde ik me zo begrepen. Het was comedy. Haar volkomen irrationele gedrag was grappig bedoeld, maar ik herkende me in de extremen. Een enorme behoefte aan comfort en liefde naast een diepgewortelde agressie jegens iedereen die te dichtbij komt. Als ik ooit iemand ombreng, gebeurt het zo’n drie dagen voor mijn menstruatie. Dat geloof ik echt. Met een beetje geluk word ik verminderd toerekeningsvatbaar verklaard. Na het krijgen van kinderen en na je dertigste kunnen

PMS-klachten verergeren. Dat verklaart de gezelligheid binnen mijn leeftijdsgroep. Monique Trijsburg (41) bijvoorbeeld vertelt: “Alles groeit, letterlijk en figuurlijk. Mijn lijf, maar ook mijn gevoel. Ik voel me verdrietig, niet begrepen en alles ligt onder een vergrootglas. Ik ben doorgaans best wel tactisch, maar in die periode ga ik als een olifant door een porseleinkast. Gelukkig is mijn omgeving bekend met mijn emotionele incontinentie. Ze weten precies hoe ze met me om moeten gaan. Maar achteraf denk ik vaak: Oh mijn God, wat heb ik gedaan?” Gea Mollema (56), eveneens fervent PMS’er: “Dat vind ik misschien nog wel het ergste. Ik heb zo geworsteld met schuldgevoel. Zeker toen mijn dochters ook nog begonnen te puberen. Wat een heks ben ik, dacht ik vaak, omdat mijn emoties helemaal niet in verhouding stonden tot de situatie. Je voelt je naakt. Dat beschermlaagje dat je de rest van de maand hebt, wordt afgepeld. Zo kwetsbaar.’’ Ze heeft ook fysieke klachten. “Al heel jong merkte ik een week voor mijn menstruatie dat ik een soort griepverschijnselen kreeg. Niezen, pijn in mijn keel, dat soort dingen. Op een gegeven moment heb ik geconcludeerd dat in die periode zelfs mijn immuunsysteem zwakker is. Ook lichamelijk dus extra gevoelig. Pas tijdens mijn eerste zwangerschap merkte ik hoe het was zonder al die hormoonschommelingen. Ik ben negen maanden heel blij geweest.” Sommige vrouwen functioneren amper en melden

‘I feel like I want to murder someone, and I also really want soft pretzels’

zich zelfs regelmatig ziek als ze last hebben van PMS. Anderen gaan kapot aan schuldgevoel. Toch wachten we elke maand weer gewoon tot het over is en bespreken we het hooguit met elkaar. Kragten: “Er hangt nog altijd zo’n taboe om die hele menstruatiecyclus. Terwijl het mij eigenlijk logisch lijkt dat je je niet de hele maand hetzelfde voelt. Kijk naar die schommelende hormonen. We lopen in Nederland echt hopeloos achter op andere landen in de discussie rond menstruatie. En PMS is daarbij al helemaal een ondergeschoven kindje.” Praten over ‘vrouwenkwalen’ voelt al snel een beetje als klagen. Gynaecoloog Bertho Nieboer zei onlangs bij Omroep Gelderland: “Als mannen het maandelijks mee zouden maken, dan was er allang veel meer aandacht voor.” Maar vrouwen houden liever hun mond. Tanden op elkaar en niet zeuren. Daardoor weten we eigenlijk helemaal niet wat nou precies ‘normaal’ is. De afgelopen maanden riep dokter Nieboer vrouwen dan ook op een vragenlijst in te vullen om nu eindelijk eens in kaart te brengen hoeveel last ze van hun cyclus hebben en welke invloed dat op hun leven heeft. Meer dan 40.000 vrouwen vulden de vragenlijst in. Zeker driekwart daarvan zegt prikkelbaar of neerslachtig te zijn tijdens en rond de menstruatie. Het merendeel heeft buikpijn en voelt zich vermoeid. “Ik krijg elke dag vrouwen met klachten in mijn spreekkamer,” zei Nieboer in het AD. “Maar na de eerste resultaten weet ik dat de impact van menstruatie nog groter is dan ik dacht.” De definitieve resultaten worden begin volgend jaar bekend gemaakt. Vrouwen die door hun menstruatie of door PMS gehinderd worden in hun werk, zullen dat niet snel tegen hun werkgever zeggen. Nog geen 25 procent durft bij een ziekmelding te vertellen dat het om menstruatieklachten gaat. Er zijn Aziatische landen waar vrouwen recht hebben op menstruatieverlof, maar daar zitten nogal wat nadelen aan. Zo’n regeling zou bijvoorbeeld juist stigmatiserend kunnen werken. Het maakt van vrouwen ‘zwakkere’ werknemers die soms zomaar thuis kunnen blijven. Vrouwen die gebruik maken van de regeling kunnen scheve gezichten van hun collega’s verwachten. Daarnaast is het moeilijk te controleren. Zouden vrouwen misbruik maken van zo’n regeling? Ondertussen vraag ik me natuurlijk af of PMS ook meetelt in menstruatieverlof. Ik kan me voorstellen dat vrouwen zich dan toch liever ziek melden. Kragten: “Het druist ook wel een beetje tegen je feministische gevoel in. Je wil gelijk zijn, dingen bereiken, niet ergens last van hebben. Wat mij betreft hoeven we echt niet zoiets als menstruatieverlof in te stellen. Maar als je nou van jezelf weet dat je PMS hebt, is het misschien wel zinvol om bijvoorbeeld precaire gesprekken op een ander moment te plannen.” Jo-Anne Otten (40) maakte kennis met haar PMS toen

ze stopte met de pil: “In eerste instantie verzette ik me vooral tegen mijn klachten. Vond dat het er gewoon bij hoorde; vervelend en irritant, maar laten we er niet over lopen zeiken. Ik ben er inmiddels iets relaxter in geworden. De laatste jaren ben ik beter in contact met mijn lijf komen te staan. Als je altijd je tranen wegdrukt, komen ze er op een ander, soms totaal verkeerd moment alsnog uit. Dus kun je er maar beter aan toegeven.

‘Als mannen het maandelijks mee zouden maken, dan was er allang veel meer aandacht voor’ Gewoon lekker zesentachtig keer The Notebook kijken. Daar wordt het niet minder van, maar wel iets gemakkelijker.” Mollema zou dat ook graag zien: “In onze ratrace is eigenlijk helemaal geen ruimte om gewoon naar je lijf te luisteren. Een keer een dag in je pyjama op de bank, dat kan niet. Het idee dat vrouwen altijd maar door moeten gaan, houden we zelf in stand. Het lijkt wel een soort feministische keerzijde. Ik zie het bij mijn eigen dochters; niet lullen maar poetsen. Eigenlijk willen ze niet eens over zoiets als menstruatie praten.” Mariska Meijer is de vrouw achter Zus & Zorg. In 2002 zette ze een vrouwenkliniek op. “Toen merkte ik dat er veel schaamte is over vrouwenklachten. Onderwerpen als PMS, maar ook de menopauze, urineverlies of hevig bloedverlies zijn niet bespreekbaar.’’ Meijer is marketeer. “Ik ben de publiciteit op gaan zoeken in de vorm van tv-programma’s en redactionele producties. En ik ben evenementen gaan organiseren waar artsen hun kennis konden delen. Dit heeft geresulteerd in Zus & Zorg.” De laatste jaren lijkt met name de menopauze een beetje uit het verdomhoekje te komen. Kennis, openheid en humor hebben daaraan bijgedragen. Maar er is nog veel te doen. “Vrouwen met overgangsklachten bijvoorbeeld kunnen slechter gaan functioneren en er is in die groep veel ziekteverzuim. Zonde, want daar zit heel veel kennis en ervaring. Als er begrip is op de werkvloer en aandacht voor typische vrouwenklachten is, zou dat een hele winst zijn.” In de PMS-richtlijnen van de NVOG komen leefstijlaanpassingen, zoals bij alle gezondheidsklachten, vóór medische behandeling. Lichaamsbeweging, een dieet of afleiding kunnen verlichting brengen. Door op mijn voeding te letten en met hulp van homeopathische druppels heb ik geprobeerd mijn She-Hulk in te tomen. Het hielp niet. Naar de dokter gaan, leerde ik jaren geleden al af. “Je kunt weer aan de pil gaan” zei hij. Dat was het. De pil, ik heb er acht geprobeerd, vlakt inderdaad mijn hormoonschommelingen af. In plaats van vier dagen een enorme bitch te zijn, maakt de pil van OPZIJ I NR. 11 I 2017

ESSAY PMS

mij een fulltime mini-feeks. Ik koos dus toch voor PMS. Monique, die zichzelf eerder een olifant in een porseleinkast noemde, vertelt dat ze niet snel met haar PMS-klachten naar een dokter zal gaan. “Ik ben een tijdje geleden wel bij de huisarts geweest, omdat ik zoveel pijnklachten heb tijdens mijn menstruatie. Toen heb ik ook genoemd dat ik hevige PMS heb, maar daar werd verder niet op ingegaan.’’ Ze werd doorverwezen naar de gynaecoloog en er volgde een onderzoek. “Uiteraard hoopte ik dat het niks ernstigs zou zijn, maar toch dacht ik: als het dan ‘iets’ is, laat het een vleesboom zijn. Dan kan het hele zooitje eruit en ben ik verlost van het hele gedoe, zelfs al kom ik dan misschien vervroegd in de overgang.” Van de gynaecoloog kreeg Monique voor haar pijnklachten het advies om weer aan de pil te gaan. “Ik wil geen hormonen meer slikken en daarbij verergert de pil mijn migraine.” Dus zoekt ze het nu in het alternatieve circuit. “Met een biosensor worden de tekorten in mijn lichaam gemeten. Ik slik onder meer vitamine D, selenium, lijnzaadolie. Het maakt me niks uit. Baat het niet dan schaadt het niet.” Professor doctor Harry van de Wiel, hoogleraar gezondheidspsychologie aan het Universitair Medisch Centrum Groningen, ziet het vaker. “Het kan twee kanten op: Vrouwen haken af na een doktersbezoek of ze gaan juist door met zoeken. Een andere arts of naar het buitenland. Tot ze een ‘uitspraak’ hebben. PMS raakt aan een fundamenteel probleem in onze gezondheidszorg. Een vrouw die met PMS bij

‘Als je veel ruzie maakt met je partner, ben je dan gebaat bij hormoontherapie of meer bij relatietherapie?’ 68

ESSAY PMS

de dokter komt, verwacht iets van hem. Maar ja, als je veel ruzie maakt met je partner, ben je dan gebaat bij hormoontherapie of meer bij relatietherapie? En vergoed je zorgverzekeraar dat dan? Bij een diagnose hoort een receptje en zaken als erkenning en begrip. Juist bij PMS is die diagnose zo moeilijk te stellen. PMS is onvoorspelbaar en complex. Bij de één werkt dit en bij de ander dat. Daar is onze gezondheidszorg eigenlijk niet op ingericht.”

Dat klinkt niet erg bemoedigend. Kragten: “Dat je klachten niet direct in een duidelijk hokje passen, moet je er niet van weerhouden naar de dokter te gaan. ‘Menstrueerders’ zouden zich af moeten vragen in hoeverre hun klachten ze hinderen. Dat doe je toch ook met een ingegroeide teennagel?” Harry van de Wiel beaamt dat. Hij ziet gelukkig dat er iets aan het veranderen is. Artsen zien steeds beter dat meerdere klachten met elkaar kunnen samenhangen en durven wat meer te improviseren. “Arts en patiënt zouden een team moeten vormen en samen op zoek gaan naar creatieve oplossingen. En behalve naar de klacht moet een arts ook kijken naar wat het betekent voor de patiënt. Als je je gesteund voelt door je arts, scheelt dat al heel veel.” Mariska Meijer: “Ik merk steeds meer dat artsen ‘holistischer’ gaan denken en de samenhang van klachten zien. Ik hoop dat die trend zich voortzet.” Maar ze ziet met name bij huisartsen nogal wat onwetendheid. “Je bent ervan afhankelijk of hij je doorstuurt of niet. En als je wordt doorgestuurd, kom je dan bij de juiste arts? De ene gynaecoloog is gespecialiseerd in bekkenbodemklachten, de andere meer in PMS. Zorg dat je bij de arts komt die deskundig is op het gebied van jouw klachten. En wees goed voorbereid, zodat je echt gesprekspartner kunt zijn.” PMS is ellendig en kan een flinke wissel op je leven trekken. Dood ga je er niet aan en op een dag gaat het over (al heb ik me laten vertellen dat de overgang ook heus zo leuk niet is). Tot die tijd is er geen pasklare oplossing. Wat helpt is eerlijk zijn. Naar je omgeving, naar je arts en je werkgever. Van een beetje begrip en flexibiliteit is nog nooit iemand slechter geworden. En wees eerlijk naar jezelf. Een beetje mild als het kan. Ik heb PMS. Het is mijn musical, mijn show en vandaag ben ik de hoofdpersoon. Als het rode doek gevallen is, doe ik heus wel weer normaal. O

Premenstrueel syndroom is een verzamelnaam voor zo’n honderd klachten die zich voor kunnen doen voorafgaand aan de menstruatie. Op dat moment dalen eerst de oestrogeen- en progesteronniveaus en daarna het serotonineniveau. Serotonine is onder meer van invloed op je eetlust, geheugen, slaap, emotie en zin in seks. Toch merkt de ene vrouw wel wat van die daling en andere vrouwen helemaal niet. Onderzoek heeft nog altijd niet achterhaald hoe dat komt en er zijn zelfs onderzoeken die concluderen dat PMS helemaal niet bestaat. OPZIJ I NR. 11 I 2017

COLUMN SOFIE VAN DEN ENK

KUNST & CULTUUR

Sofie van den Enk (36) presenteert Keuringsdienst van Waarde, is schrijver en treedt op als Amerikadeskundige. Ze woont met haar man, zoon en dochter in Utrecht.

druppelen

et is dat het te goor is om het daadwerkelijk te doen, maar tegenwoordig als ik langs een urinoir fiets, heb ik toch kort de neiging om te proberen erin te plassen. Sinds we van een Amsterdamse rechter hoorden dat ook dames hierop hun behoefte dienen te doen, schiet ik steeds een beetje in de lach als ik langs zo’n stalen constructie kom. Vaak zijn ze smal en met een open onderkant, alleen de voeten van de bezoeker zijn zichtbaar. Ik stel me voor hoe mijn witte blote billen eronderuit zouden steken, op hoeveel manieren dat gênant zou zijn. Wat de praktische haalbaarheid was binnen de juridische werkelijkheid blijft een lachwekkend vraagstuk. Om met Arjen Lubach te spreken: #hoedan? Ik zie mezelf weer zitten op een Franse wc bij de familie waar ik logeerde en die ik eigenlijk niet eens zo heel goed kende. De hele nacht liep ik op en neer, van mijn logeerbed, over de houten vloer op de gang, de koude tegels op en weer zitten op die pot. Telkens alleen maar die paar druppeltjes. Hoe kon dat nou? Ik moest zo nodig! Voor de zoveelste keer die nacht. Ik was amper veertien

en had een blaasontsteking, zonder dat ik wist wat dat was. Hoe kon ik zoiets schaamtevols uitleggen in een vreemde taal. “Ja, sorry vader van Estelle, maar ik moest de hele nacht plassen en het voelde alsof mijn vagina in de brand stond?” Ik wist gewoon niet hoe. De volgende dag zou ik naar Parijs gaan met mijn Franse vakantievrienden. Het was geen fijne kennismaking met de stad van de liefde. Door schaamte, schade en schande leerde ik de kneepjes van het vak, als vaste blaasontstekingspatiënt. Cranberries, liters water drinken, altijd plassen bij de eerste aandrang (bedenk maar even wat dat met de kracht van je sluitspier doet), katoenen onderbroeken, geen inlegkruisjes, goed nadruppelen, jampotjes urine inleveren bij de assistente voor de duizendste keer... Mijn blaasontsteking was de draaideurcrimineel van mijn vagina.

Een onverbeterlijke recidivist. En wat hebben veel vrouwen hier last van, of van gehad. Bij mij is het ook weer overgegaan na jaren van ellende. Wat ik bedoel te zeggen, vrouwenplassen gaat al niet over rozen. Met mildheid denk ik terug aan mijn puberende zelf die de stekende pijn in mijn schaamlippen verbeet aan de voet van het Centre Pompidou, op zoek naar de zoveelste openbare wc (had ik toen maar geweten dat ik gewoon op het urinoir terecht kon!). Zoveel zelfbeheersing en voor wie? Kennelijk had ik toen al afgeleerd om voor mezelf op te komen. Of nog niet aangeleerd. Waarom leiden we toch zo vaak in stilte? Bovendien durf ik te wedden dat – alle urinoirs ten spijt – voor iedere jerrycan openbaar neergeplenste mannenurine hooguit een jampotje vrouwenplas staat. Natuurlijk, wildplassen mag nooit. Maar verhoudingsgewijs zeiken we al veel te weinig, zeker in het openbaar. O

Met onder andere

We zeiken veel te weinig, zeker in het openbaar

BOEKEN

FILM & TV

KUNST

PODIUM

REIZEN

• Hoor nu mijn stem • Negroland • Kom vrouwen, aangepakt!

• Battle of the Sexes • Un beau soleil intérieur • Il colore nascosto delle cose

• Nederlanders in Parijs • VUUR • Ferdinand Bol en Govert Flinck

• IDFA • Terror • Nieuwe familie • Lisa Jacobs

• Londen

OPZIJ I NR. 10 I 2017

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD JULIE BLIK

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

SLETTEN & PRINSESSEN Renske de Greef (1984) schrijft columns en boeken en tekent een wekelijkse beeldcolumn. Hierin onderzoekt ze onderwerpen met een maatschappelijke kwestie. Zoals genderneutrale babykaarten, honderd alternatieve woorden voor ‘kut’, het programma Hotter than my daughter en onhandige skinny jeans voor baby’s. Haar eerste stripboek Waarom ik mensen niet in mootjes hak is net uit.

e begon al op je zestiende met schrijven. Eerst columns voor Spunk.nl en later NRC Next, en tussendoor ook nog verschillende boeken. Wist je altijd al dat je schrijver wilde worden? “Nee, in het begin was het van: hee, dit is een leuke bijbaan. Beter dan melkpakken op volgorde zetten in ieder geval. Toen ik een wekelijkse column kreeg, werd het wel duidelijk dat ik dit echt leuk vond. Ik kreeg een vast publiek en zelfs een vaste hater die elke week braaf klaar zat om naar op mijn column te reageren. De columns werden uitgegeven en ik dacht weer: ieder z’n hobby, doe

maar. Het werd een bescheiden succesje en de bal ging rollen. Ik heb nooit echt een vastomlijnd plan gehad, ik streepte meer af wat ik niet wilde. Theater- en televisiewetenschappen bleef over en dat leek me wel gezellig, dat klonk als films kijken en chips eten, dat kon ik. Mijn plannen voor mijn carrière kwamen later pas. Nu maak ik strips. Toen ik klein was wilde ik al striptekenaar worden. Ik had een poppetje bedacht dat op avontuur ging. Eigenlijk denk ik dat je dat met elk beroep kunt doen, hoor. Als ik nu viroloog zou zijn geworden, dan zou je vast ook kunnen zeggen over mijn jeugd dat ik altijd hield van mensen met griep.” OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/INTERVIEW

‘Charles Groenhuijsen noemde het gedrag van Trump puberaal. Zo van: “Oh joh, dat is Jeffrey, hij is gewoon de buurvrouw bij haar kruis aan het pakken. Laat hem, hij is zestien he.” Nee Charles, nee!’ In 2013 schreef je een pamflet over het woord ‘slet’. Je schrijft dat we het woord moeten ontkrachten en omarmen. Een geuzennaam. Dat is het nu nog niet, wordt het denk je ooit een

compliment? “Het is lastig. In een ideale wereld zou ik willen dat er een sprankeling van het woord zou kunnen uitgaan. Maar ik denk toch dat we helaas gebonden zijn aan de trage

taalverandering. Het is een linguïstische kwestie, maar het gaat verder. Zijn vrouwen tegenwoordig comfortabel genoeg met hun seksualiteit om autonoom keuzes te maken? Keuzes die ingaan tegen een heersend denkpatroon en stigma dat echt te ridicuul voor woorden is. Ik probeer er weleens over na te denken. Het gaat dus om een bepaald aantal bedpartners, niemand weet hoeveel en dan ben je niet meer in staat tot liefde. En dan ben je waardeloos, want dat betekent het woord. Je libido is de graadmeter van hoe waardevol je bent. Ik schreef hierover toen ik negentien jaar was. Toen kwam Lust uit, mijn eerste column hierin begint zo: ‘Aangenaam, ik ben een slet en ik ben er trots op.’ Mijn coming out. In al die tijd is er weinig veranderd, dat is gewoon tragisch. Er is misschien zelfs nog wel een strengere preutsheid ontstaan. Het woord is een middel om vrouwen klein te houden. Mannen en vrouwen vallen vrouwen hierop af. Ook vrouwen ja. Ik spreek van ‘geïnternaliseerd seksisme’: je plaatst mannen hoger dan jezelf, daar wil je bij horen door naar andere vrouwen te trappen.” Maak jij je daar ook weleens schuldig aan? “Zeker! Een column van me laatst ging over de seksist die in me woont. Ik betrap mezelf erop dat ik zelfs nu liever aan jou zou willen vertellen dat ik een accuboor bezit in plaats van heel veel nagellak. Mijn hobby is timmeren in plaats van dingen beglitteren. Waarom? Of vrouwen die zeggen: ‘Ik ben niet zo’n meisjesmeisje’. Wat bedoel je daar

nou mee? Ik geloof niet in typische eigenschappen van vrouwen en mannen, ik geloof wel dat we eigenschappen en talenten als vrouwen of mannelijk zijn gaan zien. En gaan pushen. Vrouwen houden van winkelen en het is ons geleerd dat we dat leuk mogen vinden. Zo worden mannen en vrouwen gemaakt. Dat is een overtuiging van me, er zijn ook mensen die het niet met me eens zijn. Ik vraag dan: ‘Noem dan eens een typische manneneigenschap?’ Zelfverzekerdheid? Leiderschap? Dat schept de omgeving voor seksisme. Er zijn van die kleine hintjes in de maatschappij op wat wij als mannelijk en vrouwelijk hebben bedacht.” Wanneer kwam je erachter dat je strips kon maken? “Ik tekende al heel lang, maar gewoon voor mezelf. Ik maakte kaartjes of tekende iets tijdens het schrijven. Nadat ik stopte met mijn dagelijkse column in NRC Next ben ik met mijn man Sieger lang op reis gegaan. Toen wilde ik dingen voor mezelf opschrijven, maar ik had genoeg van woorden. Ik begon met tekenen: getekende aantekeningen. Dat vond ik heel leuk. Thuis ging ik ermee door. Met woord en beeld een onderwerp belichten is heel fijn. Ik onderzoek onderwerpen met een bepaalde maatschappelijke relevantie en bekijk het van alle kanten. Waarom verontwaardigt dit me en waarom word ik hier juist weer vrolijk van? Meestal niet hoor, meestal word ik gewoon woedend, haha. Ik kan leuke uitstapjes maken naar aliens en zombies. Mijn

zwangerschapsverlof gaat? Succes? Sterkte?” Tegen mij werd ‘Fijne bevalling’ gezegd. “Nee echt? Happy delivery! Dat klinkt echt zo van ‘Neem er een lekkere roomsoes bij.’ Oh, dat is een hele erge. Ik vind dat soort dingen altijd het leukste. Ik heb inmiddels een soort antennes uitstaan voor een idee. Als ik bij bepaalde dingen of gebeurtenissen stil sta, schrijf ik het op en ga ik het uitpluizen. Waarom gaat het op zo’n manier en kan het niet anders? In mijn telefoon heb ik een lijstje met van dat soort onderwerpen. Er staan ook onderwerpen op die het nooit gaan halen. Maar ook wel een paar waar ik nog even over moet denken. Ik heb niet zoveel plek voor tekst. Het mag ook maar op één A4tje passen om het leesbaar te houden. En ik hou zo van uitweiden. Ik moet zo helder mogelijk van A naar B komen. Het bijzondere in het dagelijkse vind ik interessant.” Je voedt je dochter Boris genderneutraal op, zo lezen we in een van je beeldcolumns. Hoe gaat dat? “Voor ons is het zo dat we proberen na te denken dat we haar niet de hele tijd ‘lief’ noemen. Ook niet alleen maar ‘stout’ natuurlijk, maar niet in de zin van ‘lief prinsesje’. Je schijnt eerder ‘doe je wel voorzichtig’ tegen meisjes dan jongens te zeggen. Ik heb geen vergelijkingsmateriaal, maar probeer er wel op te letten. Ik kijk verder naar divers speelgoed, zodat ze kan kijken

‘Toen ik negentien jaar was schreef ik over het woord ‘slet’. In al die tijd is er weinig veranderd aan de betekenis, dat is gewoon tragisch’ moeder is grafisch vormgever, dus het zit wel een beetje in de genen. Met haar en mijn oma maakte ik vroeger al tekeningen.” Je beeldcolumns zijn alledaagse situaties waar je opeens tot een onverwachte twist komt. Of je analyseert een ingeburgerd principe en laat zien dat het eigenlijk maar gek is. Bijvoorbeeld de zin ‘Dat is grappig’, iets wat je uitspreekt terwijl je niet lacht. Of dat ouders hun zoontje ‘een echte hartenbreker’ noemen terwijl hun dochter pas na haar achttiende een vriendje mag –heeft zij dan geen recht op een seksleven? Hoe kom je erop? “Charles Groenhuijsen noemde het gedrag van Trump ‘puberaal’. Zo van: ‘Oh joh, dat is Jeffrey, hij is gewoon de buurvrouw bij haar kruis aan het pakken. Laat hem, hij is zestien he.’ Nee Charles, nee! Of iets anders waar ik tegenaan liep: wat zeg je tegen een vrouw die met

wat ze zelf leuk vindt. Voor haar tweede verjaardag kreeg ze het bekende keukentje, en dan zeggen mensen: ‘Maar je voedt haar toch genderneutraal op?’, alsof mannen niet koken! We hebben geen poppetjes in huis nu, maar die wil ik wel een keer kopen. Het kan nog alle kanten op, ze is pas twee. Als Boris besluit dat ze prinses wil worden, is dat prima. Dan is onze opvoeding niet mislukt ofzo. We willen roze en glitters echt niet uit ons leven bannen, maar ik wil dat ze het gevoel heeft dat er niet meteen een waardeoordeel aan haar voorkeuren wordt gelegd.” Wat wil je haar meegeven? “Dat ze kan worden wie ze wil, dat lijkt me het hoogst haalbare. Ik wil haar nieuwsgierigheid prikkelen en haar meegeven dat alles kan. Ook notaris of tandarts worden. Zo van: ‘Leuk die hippies als ouders, maar ik wil gewoon geld verdienen.’”O OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

NEGROLAND

ls dochter van een kinderarts en een modieuze moeder groeide Margo Jefferson op te midden van de hoogopgeleide en welvarende zwarte elite in Chicago in tijden van segregatie – in wat zij ‘Negroland’ noemt. Tegen de achtergrond van beslissende historische gebeurtenissen als de burgerrechtenbeweging, de opkomst

IN ALLE STEDEN

van het feminisme en de schijn van een postraciale tijd, brengt Jefferson haar leven in kaart, dat werd getekend door psychologische en morele tegenstellingen in een zwarte middenklasse met ogenschijnlijke privileges.

ennie is een rasoptimist: ontslagen, alcoholist, maar vol goede moed. In een samenleving waarin de scheiding tussen arm en rijk steeds scherper is geworden, zoekt hij zich een weg langs illegale dranklokalen. Hij beweegt zich opgewekt door een maatschappij waarin nog maar twee soorten onderwijs mogelijk zijn, gezondheid een eigen verantwoordelijkheid is en religie verenigd is tegen een

Margo Jefferson – Negroland €24,99 (De Arbeiderspers)

gemeenschappelijke vijand. Met zijn maatschappelijke status op nul zwerft hij van baan naar baan. Hij probeert een weg terug te vinden naar een beter bestaan, waarin een bont gezelschap van lotgenoten hem bijstaat. Aukelien Weverling (1977) beschrijft een wereld waarin het recht van de sterkte geldt. Aukelien Weverling – In alle steden €19,99 (Meulenhoff)

HOOR NU MIJN STEM

na verloor op driejarige leeftijd haar ouders en groeit op bij haar opa en zijn twee ongetrouwde zussen Ma en Sjaan. Deze ‘familie’ bewandelt de oude paden van het gereformeerde geloof en de jonge, ambitieuze Ina probeert te klimmen op de trappen van Gods genade, zoals haar lichtende voorbeeld tante Ma. Naarmate ze volwassen wordt, lonkt ook de

MANHATTAN BEACH maatschappelijke ladder, die gemakkelijker te beklimmen lijkt. Zal ze haar milieu ontstijgen of belooft ze trouw aan God? Wat doet het met je wanneer je merkt dat men op jouw plek liever iemand anders ziet? Gina, zelfverklaard beste radio-interviewer van Nederland, verliest in korte tijd haar baan, haar geliefde en haar waardigheid. Haar leven lang heeft ze geïnformeerd naar de ideeën en de binnenwereld van anderen. De vraag is hoe het met haar eigen innerlijk staat.

et is 1940 en we zijn in New York. Op de marinebasis in Brooklyn wemelt het tijdens de oorlog van de vrouwelijke arbeiders met banen die voorheen niet voor hen waren weggelegd. Onder hen bevindt zich de achttienjarige Anna Kerrigan, dochter van een ondergrondse koerier die zijn gezin onverwachts in de steek liet. Na een zware duikopleiding waarbij ze veel moed en wilskracht toont,

wordt Anna de eerste vrouwelijke marineduikster. Ze is vastbesloten het mysterie rond de verdwijning van haar vader op te lossen. Ook al betekent dit dat zij zal moeten infiltreren in de maffiawereld van New York. Manhattan Beach is de nieuwe roman van Pulitzer Prize winnares Jennifer Egan. Jennifer Egan – Manhattan Beach €22,50 (De Arbeiderspers)

Franca Treur – Hoor nu mijn stem €22,50 (Prometheus)

LIEVER HOREN WE ONSZELF

VERDWENEN

udra Kinney is op de vlucht met haar twee kinderen, zo ver mogelijk weg van New York en haar gewelddadige echtgenoot. In Arizona wordt ze aangehouden door de politie. De sheriff doorzoekt haar auto en vindt drugs in de achterbak. Ze moet mee

naar het bureau. Na de ondervraging mag ze weg. Aan een agent vraagt ze waar haar kinderen zijn. Het verbijsterende antwoord: “Welke kinderen?” Haylen Beck – Verdwenen €19,99 (Uitgeverij Q)

e jonge fotografe Mila vindt de liefde van haar leven. Ze doet alles om hem gelukkig te houden, ook als hij een van zijn buien heeft. Maar dan verdwijnt hij op een dag spoorloos. Het zeilschip waarmee hij woedend is vertrokken, wordt onbemand teruggevonden. Heeft hij een ongeluk geënsceneerd om met de noorderzon te kunnen verdwijnen – of is er iets anders aan de hand?

Liever horen we onszelf is de niet eerder gepubliceerde novelle van Renate Dorrestein (1954). Ze vertelt een liefdesverhaal vol onverwachte wendingen. Een verhaal over dromen en over wat we onszelf wijsmaken, omdat we soms niet anders kunnen. Renate Dorrestein - Liever horen we onszelf €15,00 (Querido) OPZIJ I NR.11 I 2017

KUNST & CULTUUR/BOEKEN

DE BESTE VAN ALLE MOGELIJKE WERELDEN

ctrice Aurelia is precies even oud als de vrije wereld: ze is geboren in 1989, het jaar dat de Berlijnse Muur viel. Drie jaar later vond een familietragedie plaats die zij niet onder ogen wil zien. In plaats daarvan bouwt ze een muur om zichzelf heen en stort ze zich op haar acteercarrière. Juist daar, op het toneel, komen haar herinneringen weer tot leven: wat is er precies gebeurd in Berlijn toen ze een klein meisje was?

De Finse Riikka Pulkkinen (1980) debuteerde in 2009 met De Grens. Ze schreef haar nieuwste roman met in haar achterhoofd de vraag in welke wereld ze haar kinderen wil opvoeden, het Europa van na de val van de Muur of een Europa met een nieuwe muur eromheen.

Hoe ben je op Trien de HaanZwagerman gekomen? “Trien is mijn oudtante, de zus van mijn oma. Voor een literaire wedstrijd schreef ik een kort verhaal over haar man. In een opwelling besloot ik eens haar sporen na te gaan op internet. De zoekopdracht leverde een serie interessante hits 78

op. Intrigerend was vooral haar vermelding op de ‘Lijst voor linksextremistische personen’ die de Centrale Inlichtingendienst voor de oorlog had opgesteld. Ze had een reeks bestuursfuncties achter haar naam staan, met de kwalificatie ‘zeer actief’. Een bezoek aan het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis deed de rest.” Vind je haar een feminist? “Honderd procent, hoewel de term feminisme in de kringen van Trien niet veel werd gebezigd. Vanaf het moment dat ze politiek actief werd, in 1929, zette ze zich in voor het verbeteren van de positie van de vrouw. Ze richtte samen met anderen de revolutionair-socialistische NAS Vrouwenbond, gelieerd aan de gelijknamige vakfederatie. De bond voerde zeker voor die tijd een radicaalfeministisch programma met onder meer gelijke rechten op arbeid, gelijke beloning en zelfs loon voor huisvrouwen. De mannen moesten de vrouwen daarin ondersteunen.” Wat vond je het meest bijzondere uit haar leven? “Naast haar idealisme en strijdbaarheid heeft vooral haar moed indruk op me gemaakt. In een afscheidsbrief vanuit de gevangenis in Scheveningen, aan de vooravond

(-)

Riikka Pulkkinen – De beste van alle mogelijke werelden €19,99 (De Arbeiderspers)

KOM VROUWEN, AANGEPAKT! e West-Friese arbeidersvrouw Trien de Haan-Zwagerman (1891-1986) is moeder van twee dochters. Op een dag besluit zij haar leven helemaal om te gooien: ze gaat de politiek in en zet haar gezin op de tweede plaats. Met zelfstudie en cursussen klimt ze op tot vertrouwelinge van de vermaarde linkssocialist Henk Sneevliet. Ze bekleedt vooraanstaande posities in de Revolutionair Socialistische Partij, richt een vrouwenbond op met een radicaalfeministisch programma en gaat voorop bij een grote werklozenstaking in de Wieringermeer. In WOII gaat de Sneevliet-groep ondergronds. Na verraad en arrestatie beleeft Trien gruwelijke jaren in concentratiekamp Ravensbrück. Geestelijk geknakt maar niet gebroken blijft ze na de bevrijding haar idealen trouw en is zij tot op hoge leeftijd politiek en maatschappelijk actief.

van haar deportatie naar Duitsland, schreef ze: ‘Waar je niet voor weg kan moet je moedig dragen. En nu moet ik dat tonen want anders ben ik geen knip voor de neus waard.’ Haar leven overziende herken ik al die momenten waarop ze die moed had getoond. In de beginjaren van haar moeizame huwelijk, bij het overlijden van haar eenjarige dochtertje en tijdens de kampjaren in Duitsland. Ondanks haar slechte fysieke gesteldheid bleef ze zich in Ravensbrück verzetten, moederde ze over jongere vrouwen en haalde ze verschillende kampgenoten uit de dodenrij.” O

Bart Lankester – Kom vrouwen, aangepakt! €24,99 (Prometheus)

(-)

3 4 5

(-)

(2)

Candy Dulfer - Sax, Candy & Rock-’n-Roll Candy Dulfer stond al op haar vijfde al met een saxofoon in haar handen. Met haar eerste eigen band stond ze nog voordat ze eindexamen had gedaan al in het voorprogramma van Madonna. Sindsdien speelde ze met muzikale helden als Prince, Van Morrison en Lionel Richie, had ze samen met Dave Stewart van The Eurythmics een wereldhit met Lily was here en verkocht ze meer dan een miljoen exemplaren van haar debuutplaat Saxuality. In Sax, Candy & Rock-’n-Roll vertelt ze openhartig over liefde en vriendschap, over hoe het is om als vrouw de leider van de band te zijn, en over haar ouders, die haar met beide benen op de grond hielden. Ook biedt het boek tientallen unieke foto’s en persoonlijke backstage verhalen over hoe het is om te werken met de grootste artiesten ter wereld. John Boyne - Wat het hart verwoest Een weergaloze nieuwe roman van de auteur van De jongen in de gestreepte pyjama en De jongen die zijn vader zocht. Ierland, 1945. Cyril Avery is geen echte Avery. Maar wie is hij dan wel? Cyril wordt geboren als bastaardzoon van het zestienjarige tienermeisje Catherine, die vanwege haar zwangerschap verstoten werd uit de kerk. De rijke familie Avery besluit de jongen te adopteren, maar waarom eigenlijk? Ze laten geen gelegenheid onbenut om hem in te wrijven dat hij er eigenlijk niet bij hoort. Cyril voelt dat hij anders is, en net zoals hij zich niet thuis voelt bij de Avery’s, is hij ook niet op zijn plek in het zwaar katholieke, naoorlogse Ierland. Als hij de flamboyante Julian Woodbead ontmoet begint zijn zoektocht naar zijn identiteit, het geluk en de liefde. David Lagercrantz - De man die zijn schaduw zocht Lisbeth Salander is terug! Na een heldhaftige actie belandt Lisbeth Salander voor korte tijd in een vrouwengevangenis. Het duurt niet lang of ze haalt zich de woede van bendelid Benito op de hals. Door haar sterke rechtvaardigheidsgevoel kan ze niet lijdzaam toezien hoe de gevangene in de cel naast haar, de timide Farida Kazi, geterroriseerd wordt door de bende van Benito. De bewakers willen of durven er niets aan te doen. Als haar oude voogd Holger Palmgren Lisbeth bezoekt en vertelt dat hij documenten heeft over hoe zij als meisje door de autoriteiten behandeld werd, gaat Lisbeth op onderzoek uit. De naam van vermogensbeheerder Leo Mannheimer komt naar voren en ze wil dat haar goede vriend, journalist Mikael Blomkvist onderzoek naar hem doet. Intussen is Lisbeth in de gevangenis niet meer veilig. Diana Gabaldon - Zeven stenen Voor liefhebbers van de historische romans van Diana Gabaldon, zeven nooit eerder vertaalde verhalen over de Outlander-wereld. In De gewoonten van het leger reist Lord John af naar Canada om een vriend bij te staan. In Zeven stenen lezen we over de dochter van Laoghaire MacKenzie en een rouwende, jonge weduwnaar. In Een zombieplaag arriveert Lord John op Jamaica, waar hij een slavenopstand de kop moet indrukken, of is er iets anders aan de hand? Als een blad op de wind vertelt het liefdesverhaal van Roger MacKenzies ouder en onthult wat er echt met hen gebeurde tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het leven van Lord Johns broer Hal, die in aanraking komt met de vrijgevochten Minnie, komt aan bod in Een vluchtig groen. Als laatste maakt Lord John in het verhaal Belegering in het Cubaanse Havana roerige tijden mee. Tess Gerritsen - Ik weet een geheim Een jonge vrouw wordt dood in haar bed aangetroffen. Haar ogen zijn uit hun oogkassen gerukt en in haar hand gestopt. Is het een hint naar de horrorfilms die het slachtoffer heeft gemaakt? Het onderzoek leidt rechercheur Jane Rizzoli en patholoog-anatoom Maura Isles naar een moordzaak die jaren geleden werd opgelost. Maar zit de moordenaar wel echt in de gevangenis of loopt hij nog vrij rond? Vreemd genoeg is er iemand die weet dat zij het volgende slachtoffer wordt, maar zij heeft een geheim dat ze niet kan doorvertellen. Ik weet een geheim is weer een genadeloos spannende thriller van Tess Gerritsen, die eerder o.a. De chirurg, Zustermoord en Sneeuwval schreef. OPZIJ I NR.11 I 2017

KUNST & CULTUUR/FILM & TV

KUNST & CULTUUR/TENTOONSTELLLING

BATTLE OF THE SEXES

n 1973 speelden de nummer één van de wereld Billie Jean King en ex-kampioen Bobby Riggs de Battle of the Sexes. Het werd het meest bekeken sportevenement aller tijden. De wedstrijd wist de tijdgeest te vangen en bracht een wereldwijde conversatie op gang over gendergelijkheid. Het bracht ook de feministische beweging in een stroomversnelling. King (gespeeld door Emma Stone) en Riggs (Steve Carell) stonden lijnrecht tegenover

elkaar. Ook buiten de tennisbaan vochten ze allebei een nog veel persoonlijkere en complexere strijd. Met een ondersteunende man die haar aanmoedigde in haar strijd voor een gelijke beloning, moest de op haar privacy gestelde King ook nog in het reine komen met haar eigen seksualiteit. En Riggs zette zijn

nalatenschap en reputatie op het spel om zo nog één keer het succes uit het verleden te kunnen herbeleven. Wie wint deze battle?

WELKE? Nederlanders in Parijs, 1789-1914 WAAR? Van Gogh Museum Amsterdam WAT? Tussen 1789 en 1914 reisden veel Nederlandse kunstenaars naar Parijs, zoals Jongkind, Breitner, Van Dongen, Mondriaan en Van Gogh. De stad oefende een magische aantrekkingskracht uit op deze Nederlanders. Hier gebeurde het, dit was de kunsthoofdstad van de wereld. WAAROM? De tentoonstelling toont meer dan 120 werken van Nederlanders en hun Franse tijdgenoten. Zie zelf hoe zij de stad als inspiratiebron gebruikten en hoe zij elkaar inspireerden. WANNEER? Tot en met zondag 7 januari 2018.

Vanaf 23 november in de bioscoop

Kees van Dongen, De blauwe japon, 1911, c/o Pictoright Amsterdam 2017

UN BEAU SOLEIL INTÉRIEUR

sabelle (Juliette Binoche) is een gescheiden moeder van vijftig jaar en werkt als kunstenares in Parijs. Ze is niet in staat om te beslissen of het zoeken naar die ene man – ‘de ware’ – een urgentie is of gewoon doelloze dwaasheid. Isabelle bezoekt bars, restaurants, galeries en theaters, intussen mijmerend over haar liefdesleven. Obsessief, cynisch en romantisch tegelijk, gaat ze met

verschillende mannen een liaison aan. Een getrouwde bankier, een zelfbewuste acteur, een sensitieve kunstenaar en ook haar ex passeren de revue. Zo hoopt ze de ware liefde tegen te komen. Uiteindelijk belandt ze op de bank van een new-age-therapeut (Gerard Depardieu) in de hoop van hem te horen welke keuzes ze moet maken. Vanaf 2 november in de bioscoop

WELKE? VUUR. Solo tentoonstelling Maria Roosen WAAR? Kunsthal Kade, Amersfoort WAT? Rookworsten van glas, geregen aan een gootsteenontstopper. Kleurige glazen bouwstenen die een muur vormen in de tentoonstelling. Glazen appels op damesbeentjes. Objecten, tekeningen en installaties die tot de verbeelding spreken. Nieuw en oud werk bij elkaar. WAAROM? Voor Roosen zijn het gebruiksvoorwerpen tools for feelings. Ze wil een emotionele snaar raken, spreken tot de verbeelding. Dat doet haar werk zeker, werk waarin vuur – letterlijk en figuurlijk – een grote rol speelt. WANNEER? Tot en met zondag 7 januari 2018. www.kunsthalkade.nl

Detail van Wall, 2014 Slapende Cupido van Ferdinand Bol, particuliere collectie

IL COLORE NASCOSTO DELLE COSE

eo heeft een succesvolle carrière in de reclamewereld. Hij heeft een vriendin, een minnares en een boeiend liefdesleven. Op een dag ontmoet hij de aantrekkelijke, getrouwde en blinde Emma, die zich nooit bij haar handicap heeft neergelegd. Tussen de twee bloeit een hevige, maar ogenschijnlijk onmogelijke liefde op, die zorgt voor veel onrust in hun levens. Vanaf 30 november in de bioscoop

WELKE? Ferdinand Bol en Govert Flinck, Rembrandts meesterleerlingen WAAR? Amsterdam Museum en Museum Het Rembrandthuis WAT? Schilderijen van beide schilders, uit allerlei buitenlandse collecties, sommige voor het eerst weer terug in Nederland sinds de zeventiende eeuw. Portretten vooral, maar ook veel Bijbelse voorstellingen en verhalen uit de oudheid. WAAROM? De eerste tentoonstelling ooit over deze twee schilders. Op twee locaties. Ga eerst naar het Rembrandthuis, waar de jonge schilders, in de leer bij meester Rembrandt, het onderwerp zijn. Vervolg je bezoek in het Amsterdam Museum en ervaar daar dat de schilders zijn uitgegroeid tot zelfstandige kunstenaars. Twee ambitieuze kunstenaars die weten door te dringen tot de top van de kunstmarkt in de zeventiende eeuw. WANNEER? Tot en met zondag 18 februari 2018 www.amsterdammuseum.nl www.rembrandthuis.nl OPZIJ I NR.11 I 2017

KUNST & CULTUUR/PODIUM

DERTIG JAAR IDFA

HELD OF MOORDENAAR?

FOTO ANOUK DE KLEERMAEKER - STUDIO309.NL

en vliegtuig met 148 passagiers aan boord wordt gekaapt. De kapers dreigen het vliegtuig neer te laten storten op De Arena waar op dat moment een interland Nederland – Duitsland wordt gespeeld voor 54.000 mensen. Twee F16’s worden de lucht ingestuurd en wachten op een bevel. Dat bevel komt niet. Een van de straaljagerpiloten neemt het heft in eigen handen en

schiet het passagierstoestel uit de lucht om zo 54.000 levens te sparen. Hij wordt aangeklaagd voor moord en staat terecht. In het theaterstuk dient het publiek als jury dat een keuze moet maken: is de piloot een held of moordenaar? Elke voorstelling kan de uitkomst daardoor verschillen.

Van 15 tot en met 26 november vindt alweer de dertigste editie van het International Documentary Filmfestival Amsterdam, beter bekend als IDFA, plaats. Dat wordt extra gevierd met een jubileumprogramma genaamd The Visual Voice. Daarvoor komen achttien belangrijke internationale documentairemakers naar het festival om over de toekomst van hun vak te praten. Dit jaar zijn er opvallend veel docu’s over sterke vrouwen. Wij hebben alvast wat tips voor je. Meer informatie op www.idfa.nl

Terror, tot en met december te zien in diverse theaters

OUAGA GIRLS

en groep jonge vrouwen uit Ouagadougou studeert aan een school voor meisjes om automonteur te worden. Ze worden vriendinnen en staan tegelijkertijd aan de fase om volwassen te worden met alle problemen van dien. En dat in een land met politieke veranderingen.

OP EEN LUCHTBED

n 2015 ontmoette Sanne Vogel Muayad en ietsje later Amir. Beiden op de vlucht voor de oorlog in Syrië. Omdat ze maandenlang in een tentenkamp moesten wachten, logeerden ze soms weken bij Sanne. In de voorstelling Nieuwe Familie kijken ze terug op die tijd. Hoe het voor Muayad en Amir was om plotseling in een nieuw land te zijn. En hoe het voor Sanne was om twee Syrische jongens als logees op een luchtbed in haar

woonkamer te hebben. In die periode hebben ze ontzettend veel geleerd; over elkaars cultuur, gewoontes en over eten. Ze hadden flinke discussies en zongen samen liedjes, in het Nederlands of in het Arabisch. Ze werden goede vrienden en uiteindelijk zelfs familie. Inmiddels hebben beide jongens een verblijfsstatus en een huis.

SILVANA

eze documentaire vertelt het liefdesverhaal van de Zweedse rapper Silvana Imam en pop-artiest Beatrice Eli. Silvana is uitgegroeid tot een feministisch icoon in Scandinavie.

JANE

rachtige film over het onderzoek van de bekende antropologe en biologe Jane Goodall naar chimpansees in Tanzania, in de jaren zestig.

Nieuwe familie, tot en met december te zien in diverse theaters

WERELDVROUW

p zeventienjarige leeftijd debuteerde Lisa Jacobs (1985) met het Koninklijk Concertgebouw Orkest onder leiding van Riccardo Chailly. Sindsdien heeft ze flink wat meters gemaakt: ze speelde in alle grote concertzalen van Nederland en wereldwijd als solist, op festivals en in kamermuziek verband. Dit najaar komt haar cd Haydn Violin Concertos met the String Soloist uit. Ze is ook te zien in Enschede, Hattem en Italië. Hoe ben je ooit met vioolspelen begonnen? “Ik ben begonnen met vioolspelen toen ik zes jaar oud was, maar de liefde voor muziek was er al eerder. Mijn oudere zusje speelde ook viool en ik vond dat prachtig en wilde ook. Mijn ouders zagen dat niet zo zitten,

maar na twee jaar met lepels mee te hebben geoefend als mijn zus aan het repeteren was, begrepen ze dat ik het echt graag wilde en mocht ik ook op vioolles.” Wat betekent vioolspelen voor jou? “Vioolspelen zorgt ervoor dat ik eigenlijk volledig mezelf kan zijn. Met een lach, een traan, humor en frustraties natuurlijk ook af en toe, maar het maakt mij volledig.” Wat doe je als je niet speelt? “Ik vind het erg leuk om te koken en doe dat dan ook graag uitgebreid als ik wat vrije tijd heb. Daarnaast wandel ik graag door de stad (ook als ik op tournee ben) en vind ik het gezellig een film of serie kijken. En ik ben gek op spelletjes.” Zie www.lisajacobs.nl

FOTO RONALD KNAPP

THE JUDGE

ag je scheiden van je man als hij je mishandelt? Wanneer heb je recht op alimentatie? Deze kwesties vallen onder de sharia. Maar schriftgeleerden, rechters en burgers hebben allen een andere interpretatie van de islamitische wet. Ook over de vraag of een vrouw rechter mag zijn bij een shariarechtbank, zijn de meningen in het Midden-Oosten verdeeld. Toch lukte het voormalig advocaat Kholoud Al-Faqih om in 2009 als een van de eerste vrouwelijke shariarechters Palestijnse familiezaken te mogen behandelen. Maar niet zonder slag of stoot.

MAMA COLONEL

olonel Honorine, beter bekend als ‘Mama Colonel’, werkt voor de Congolese politie en leidt een eenheid voor de bescherming van minderjarigen en de strijd tegen seksueel geweld. Na vijftien jaar gewerkt te hebben in Bukavu, in het oosten van de Democratische Republiek Congo, wordt ze overgeplaatst naar Kisangani. Daar wordt ze geconfronteerd met nieuwe uitdagingen. OPZIJ I NR. 11 I 2017

VAN OPZIJ

PAULIEN CORNELISSE

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD BRANDED CINEMA

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

De nieuwe voorstelling van Paulien Cornelisse (1976) heet Om mij moverende redenen en gaat deze maand in première. De cabaretière en schrijfster onderzoekt daarin in detail onze onbegrijpelijkheden van het leven (wat zegt het bijvoorbeeld over jezelf als je een spiegel in de wc hebt hangen?). Maar op haar gelukkigst is ze als ze met haar vriend en zoontje op een regenachtige dag heel kneuterig soep eet. OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/VAN OPZIJ

at is je huidige gemoedstoestand? “Nou, ik heb een beetje de griep en dat beïnvloedt momenteel wel mijn energieniveau. Maar verder gaat het goed, ik houd wel van de herfst.” Welk talent zou je willen hebben? “Ik zou wel heel goed willen kunnen zingen. In mijn voorstellingen zing ik niet. Het lijkt me fantastisch om opera te kunnen zingen. Heel hard, maar toch mooi. Ik heb iemand weleens horen zeggen dat zingen als yoga is voor je binnenkant, en daar moet ik vaak aan denken. Zouden zangers heel soepel van binnen zijn? Ik heb daar een heel romantisch beeld over. In de praktijk is dat natuurlijk niet zo, ze zijn vaak angstig over hun stem. Ik heb nu de griep, dat hoor je aan mijn stem, maar ik zou vanavond nog kunnen optreden, zangers niet. Nee, ik heb nog nooit geprobeerd om opera te zingen, maar ik zou best wel zangles willen. Ik heb alleen zo weinig tijd.” Wat is jouw definitie van geluk? “Oh mijn vriend komt binnen, hij is ook benieuwd naar mijn antwoord. Geluk vind ik als er rust is. Ik houd ervan om met mijn gezin te zijn. Naar buiten als het lekker weer is en binnen als het regent. En dan heel kneuterig soep eten. Net zoals die reclame van Unox van vroeger. Op zo’n moment ben ik op mijn gelukkigst.”Wat zijn je

of wat zou je willen terugkomen in een volgend leven? “Als een korstmos. Ze leven heel lang en dat fascineert me. Het is een andere manier van leven: heel lang en rustig op één plek. Heel anders dan mijn leven nu.” Wat is je meest opvallende eigenschap? “Ik denk dat ik grappig ben. Of dat ik observeer. Dingen die heel gewoon lijken, pluis ik tot de bodem uit en dan blijkt het toch een beetje gek te zijn. Dat doe ik blijkbaar. Ik vind dat je niet kunt zeggen: ‘Zo werkt het hier nu eenmaal.’ Ik denk er weleens overna waar dit vandaan komt, maar dat heb ik altijd al gehad. Ik voelde me als kind anders dan de anderen, dan ga je denk ik vanzelf observeren. Als je niet voldoet aan de norm, of anders gezegd: de norm voldoet niet aan jou, ga je kijken wat er anders is. Toen ik vijf jaar oud was lag ik een tijd in het ziekenhuis, meer dan een maand. Ik kwam terug in de kleuterklas, terug in de chaos. Ik dacht: maar dit zijn allemaal kinderen! Best een gekke gedachte voor iemand van vijf.” Wie leerde je de belangrijkste les? “Vroeger dacht ik dat ik me slechts op één ding moest focussen: schrijven of spelen. Dat was namelijk wat anderen zeiden. Toen zei een vriendin van me dat het niet hoeft. Schrijven en spelen komen voort uit dezelfde bron, namelijk mijn dwang om iets te ontdekken in de wereld en dat te laten zien. En het is ook niet zo dat het totaal verschillende activiteiten

vrouwenkleren en make-up. Maar hij is dan ook weer in 2009 ineens in 51 dagen 43 marathons gaan lopen, en dat bijna ongetraind. Het werd hem afgeraden en hij dacht: hoezo zou ik dat niet kunnen? Hij heeft schijt aan conventies en strijd ertegen. Dat vind ik knap.” Welke eigenschap vind je minder aan jezelf? “Hmm even kiezen. Ik kan heel obsessief zijn. Dat is vervelend, maar voor mijn werk komt het soms weer goed uit. Ik kan ook wel gestrest zijn. Ik ben ook slecht in moeilijke gesprekken voeren. Slechtnieuws-gesprekken bijvoorbeeld of dat je soms iets moet bespreken wat je niet zint. Moeilijk, maar het moet wel. Ongemakkelijke gesprekken vind ik soms wel weer leuk. Ik was laatst bij de sportschool, de trainer die me rondleidde zei: ‘Ik had jou echt geen 42 jaar gegeven.’ Ik zei: ‘Ik ben 41 jaar.’ Ik kan dan genieten van hoe het verder gaat. Soms denk ik: je kunt het beste gewoon meepraten, dan is het snel weer voorbij.” En in anderen? “Mensen die heel hard praten en ook nog heel lang. Dat trek ik heel slecht. Helemaal als ze niet doorhebben dat ik het zo irritant vind.” Ben je een feminist? “Ja. Dat is ieder weldenkend mens toch? Ik heb zelf niet zo te maken met ongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Ik ben eigen baas, dus heb minder last van een glazen plafond. Toen ik net was begonnen als cabaretière en niet bekend was, deed ik mee aan een comedy avond. De presentator zei

Ik houd er ook van om steden te bezoeken en dan rond te banjeren en een beetje werken in een cafeetje.” Wat is je grootste angst? “Heel cliché: dat er iets met mijn zoontje gebeurt.” Wat is je grootste prestatie? “Moeilijk. Eigenlijk denk ik niet zo in prestaties, maar ik denk ook van: own it Paulien! Ik ben trots dat ik mijn eigen boek De verwarde cavia zelf heb uitgegeven. Mijn laatste voorstelling vind ik een prestatie en ik hoop dat de nieuwe voorstelling ook weer een prestatie wordt. Ik hoop telkens weer iets beters te maken.” Wanneer had je voor de laatste keer de slappe lach? “Dat was eergisterenavond. Ik ging een dag met mijn neefje naar Londen voor de show van Simon Amstell. We hebben erg gelachen. We zaten op de eerste rij, mijn neefje vond het ongemakkelijk omdat hij zich dan verplicht voelt om te lachen. Ik vond het heerlijk omdat er geen mensen tussen zaten. We kwamen er een tijdje geleden achter dat we allebei fan van hem zijn en besloten het gewoon te doen en erheen te

gaan. Eigenlijk heb ik te weinig tijd om dit soort dingen te doen.” Wat is de beste plek om te wonen? “Ik ben geneigd om te kiezen voor een plek binnen het Engelse taalgebied vanwege het bereik dat je dan hebt. Maar ik kies voor Amsterdam. We hebben in Nederland een goed sociaal stelsel en er zijn genoeg leuke dingen om te doen. De kloof tussen arm en rijk is op andere plekken vaak groter, hier in Nederland valt het relatief mee. Ik ben hier geboren en getogen, ook met mijn werk ben ik gebonden aan dit land. Voorlopig ben ik niet van plan om te emigreren.” Wie zijn je helden? “Naast Eddie Izzard zijn dat mijn ouders. Het zijn gewoon heel leuke mensen. Ze hadden vroeger een goede mix tussen werk en gezin, ze deden alles fiftyfifty. Dat bewonder ik. Ik heb er nooit over gedacht dat je als vrouw met kind niet gaat werken.” Wat is je dierbaarste bezit? “Op mijn bureau staat een klein flesje met een scheepje erin. Het was van Renate Rubinstein en via via is het in mijn bezit gekomen. Ik vind haar een hele

‘Ongemakkelijke gesprekken vind ik soms wel leuk. Ik was laatst bij de sportschool, de trainer die me rondleidde zei: “Ik had jou echt geen 42 jaar gegeven.” Ik zei: “Ik ben 41 jaar”’

‘Ik vraag me vaak af: Maar heb ik hier wel zin in? Het leven is kort, doe wat je wilt doen’ dagdromen? “Dagdromen zijn altijd onrealistisch, toch? Soms dagdroom ik weleens over in het Engels optreden in Engeland. Mijn Engels is goed, daar ligt het niet aan. Maar los van of ik het zou kunnen; praktisch gezien is het onmogelijk. Vanwege mijn gezin wil ik niet te lang van huis zijn.” Als wie 86

zijn - het is niet dat ik imker ben en ook astronaut. Ik denk dat je je met creatief werk niet te veel moet aantrekken van clichés over hoe het zogenaamd moet. Je moet het doen op de manier die bij je past.” Wie bewonder je? “De Britse comedian Eddie Izzard. Ik vind zijn shows heel leuk. Hij draagt vaak

letterlijk: ‘Oke, er komt nu een vrouw.’ Hoorbare teleurstelling in het publiek. Zei de presentator: ‘Ja ik weet het, kijk zelf maar of het wat is.’” Wat is je favoriete reis? “Ik vind heel veel leuk. Ik houd van wandelen door de bergen, nu gaat dat even niet vanwege mijn zoontje. Als hij wat ouder is, gaan we dat vast weer doen.

goede schrijfster. Ik hecht niet veel waarde aan materiële dingen, maar hier ben ik wel blij mee.” Wat waardeer je het meest in vrienden? “Dat ze grappig en lief zijn.” Wat is je droom? “Ik heb geen droom in de zin van dat ik iets wil nastreven, want dat doe ik al. Ik wilde boeken schrijven en voorstellingen spelen, dat is gelukt. Ik wil graag soep eten met mijn gezin, ook dat doe ik. Ik zou wel meer tijd willen hebben. Een extra dag in de week, alleen voor mij. Dat de wereld dan stilstaat, als een soort tussendag. Ik zou dan extra willen slapen of werken. Heerlijk lijkt me dat.” Wat is je motto? “Ik vraag me vaak af: ‘Maar heb ik hier wel zin in?’ Het leven is kort, doe wat je wil doen, in plaats van wat anderen van je verwachten of wat ze vinden dat je moet doen. Soms moet je natuurlijk weleens iets doen waar je geen zin in hebt en ik bevind me dan ook weleens in situaties dat ik denk: hoezo heb ik hier ja op gezegd? Je vaker afvragen of je dit wel echt wil, kan ik iedereen aanbevelen.” O

De verfilming van Taal is zeg maar echt mijn ding komt dit najaar uit. OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/OP REIS

Londen

TIJD VOOR TEA, DE TATE, X-

DOOR DE REISMEIDEN

KUNST & CULTUUR/OP REIS

MAS EN VOORAL PUSSY RIOT

Een bezoek aan Londen, zeker in november en december, is altijd een plezier, maar nu zeker de moeite waard. De feministische Russische punkband Pussy Riot komt namelijk vanaf 16 november met een interactieve theatervoorstelling. De Reismeiden gingen op stap en spraken met de initiatiefnemers. 88

OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/OP REIS

INSIDE PUSSY RIOT e wereld hoorde voor het eerst over Pussy Riot in 2012 toen de band een kathedraal in Moskou binnenviel om daar een protestlied te spelen tegen het beleid van Poetin. De vrouwen stonden nog geen minuut te spelen toen de politie ingreep en ze hardhandig werden gearresteerd. Oprichter en meest bekende lid van de formatie, Nadya Tolokonnikova, werd veroordeeld tot twee jaar gevangenisstraf, die ze moest uitzitten in een Russisch strafkamp. Inmiddels is ze vrij en heeft ze haar activistische werk weer opgepakt. Samen met Les Infants Terribles, een theatergroep uit Londen maakt ze de interactieve theatervoorstelling Inside Pussy Riot, waarmee ze de geschiedenis van Pussy Riot wil laten zien. Christa Harris, de regisseur van het stuk, is razend enthousiast over de voorstelling.

“We hebben een interactief toneelstuk gemaakt waarbij het publiek deel uitmaakt van het stuk. Aan het begin van de show stappen de toeschouwers een kathedraal in en vanaf dat moment zijn zij even een Pussy Riot. Zij hebben dan ook invloed op het spel. We proberen om twee jaar gevangenschap te laten zien, dus dat is best intens. Het publiek leeft mee en voelt dingen veel beter door de actieve rol die ze spelen. Je praat met officieren, rechters en agenten. Je hebt een rol. Mensen worden uitgedaagd om met politiek bezig te zijn. Ik vind dit erg belangrijk. Dus toen ze me vroegen om dit stuk te regisseren, was ik meteen enthousiast en ik voelde me enorm vereerd. Het voelt alsof ik help om dingen te veranderen. Ik ben een grote bewonderaar van Pussy Riot en ik ben erg bezorgd over de toestand in de wereld op dit moment.” Dat het dit jaar precies

honderd jaar is geleden dat de Russische Revolutie plaatsvond is een mooie aanleiding, maar volgens Christa niet de belangrijkste reden voor de stap naar het theater. “Met deze voorstelling zeggen we: ‘Stap naar voren, gebruik je stem.’ Hier in Groot-Brittannië hebben we vrijheid van meningsuiting, maar we gebruiken die niet genoeg. We willen mensen uitdagen en activeren om net als Pussy Riot op te komen voor hun ideologie. Daarnaast is de wereld op dit moment gewoon een ontzettend rare plek. Kijk naar Donald Trump, Poetin en wat er in Noord-Korea allemaal gebeurt. En voor ons persoonlijk dichtbij: Brexit. Mensen zijn gelukkig, maar ze hebben het gevoel dat er niet naar ze geluisterd wordt. Verandering is nodig. We gebruiken Nadya’s verhaal omdat we er allemaal van kunnen leren. En het werk dat Nadya doet is natuurlijk geweldig. Ze is echt een rolmodel voor ons.” DE VOORSTELLING “Bijzonder is dat de voorstellingen in de prestigieuze Saatchi Gallery plaatsvinden. Niet een erg voor de hand liggende keuze, maar hierdoor krijgen we mensen van allerlei verschillende achtergronden en leeftijden over de vloer, die anders niet of niet zo snel naar het stuk zouden komen. Bovendien heeft het Saatchi zelf een tentoonstelling genaamd Art Riots, die perfect aansluit op onze voorstelling.” De benodigde middelen voor de financiering zijn middels crowdfunding bij elkaar gebracht. “De cast bestaat uit achttien vrouwen. Ik wilde ook dat er alleen maar feministen aan mee zouden werken. Toch wil ik wel duidelijk maken dat ik daarmee niet zeg dat mannen geen feminist kunnen zijn. Dat kan heel goed. Alle mannen zouden feminist moeten zijn.” Vanaf 16 november kun je dit bijzondere kijk-, luisteren voelspel bijwonen in de Saatchi Gallery in Londen. De laatste show is op 24 december op kerstavond.

OPZIJ I NR. 11 I 2017

KUNST & CULTUUR/OP REIS

VERDER TE ONDERNEMEN Wellicht ten overvloede, maar we melden het toch nog even: de toegang tot de diverse musea in Londen is gratis. Dus laat je niet weerhouden om hier gebruik van te maken. Alleen als je een speciale, vaak tijdelijke, tentoonstelling wilt bezoeken, wordt er entreegeld gevraagd. Londen kent een overweldigend aantal musea, de bekendste zijn National Gallery, ook met Hollandse meesters, Natural History Museum, het Imperial War Museum, dat in een voormalige psychiatrische inrichting is gehuisvest (sic) en het Victoria and Albert Museum.

TATE MODERN Natuurlijk kan je niet naar Londen, zonder een bezoek aan Tate Modern, het museum voor moderne en hedendaagse kunst met een topcollectie. Sinds vorig jaar zomer heeft het museum er een nieuwe vleugel bij, the Switch House. Begin je bezoek hier, en heb vanaf de toren een schitterend uitzicht over the City. Of ga naar binnen via Turbine Hall, de grote hal beneden, eigenlijk een verlengstuk van de straat en openbaar gebied. Hier zijn vaak spectaculaire installaties te zien, zoals de beroemde ondergaande zon van Olafur Eliasson. Tot en met maart 2018 is de tentoonstelling One,

Two, Three: Swing! te zien, ontworpen door kunstenaarscollectief Superflex. Gigantische schommels, voor drie personen, slingeren zich door de hal. Heerlijk. Bovendien heb je op de bovenste etage een zeer prettig restaurant, waar je een prachtig uitzicht hebt over de stad. DESIGN MUSEUM Sinds 2016 heeft dit museum een nieuwe locatie aan Kensington High Street. Eindelijk ruimte en aandacht voor design. Hier vind je typisch Brits design, zoals de rode gietijzeren telefooncel en ontwerpen voor de Londense Underground. Dagelijkse gebruiksvoorwerpen, futuristisch design en mooie klassiekers worden hier naast elkaar gepresenteerd. NAAR BUITEN Wie even de drukke stad wil verlaten pakt de tube naar Hampstead Heath, countryside in the city. Bos, heuvels, meertjes: je vindt het hier allemaal. Zelfs zwemvijvers, gemengd of apart voor mannen en vrouwen. Ook midden in de winter wordt hier nog dagelijks gezwommen. Aan de noordrand van het enorme park ligt Kenwood House. Oorspronkelijk stammend uit de zeventiende eeuw, maar in de achttiende eeuw verbouwd door Robert Adams in classicistische stijl. In 1927 schonk de laatste eigenaar, lord Iveagh (van de Guiness bierbrouwerijen) het landgoed met bijbehorende kunstcollectie aan de staat. Het is dan ook zeker de moeite waard om naar binnen te gaan. Hier hangt de allermooiste Rembrandt ter wereld, een zelfportret uit 1665. Ook de bibliotheek is adembenemend. Na dit bezoek kun je lekker taart eten in de tuin. NOG WAT TIPS Natuurlijk staan november en december in Londen in het teken van Christmas shopping. Met sprookjesachtige straatverlichting is het goed toeven in de bekende straten en bij slecht weer zijn er warenhuizen genoeg. Ben je in de buurt van Regent Street, ga dan lunchen – na even te reserveren – bij Gorden Ramsey’s

Heddon Street Kitchen. Of ga naar Sumosam in een zijstraatje bij Knightsbridge. Goed te combineren met shoppen bij Harrods of Harvey Nichols, het favoriete warenhuis van Lady Di, waar op de vijfde verdieping een wijnbar zit. Wel een beetje foute types, maar heerlijk mensen kijken. Sloane Square en Kingsroad zijn altijd leuk om te winkelen. Uitstappen in metrostation Sloane Square en dan Kingsroad aflopen. Hier zit in het begin het Duke of York Square. Dit waren ooit barakken, maar het is nu een mooi winkelcentrum geworden. Iets verderop kom je langs de Chelsea farmersmarket. Een leuke markt met biologische groenten en eettentjes. Vanaf Sloane Square kun je ook omhoog lopen over Sloane Street. Hier zitten alle grote merken, zoals Dior, YSL, et cetera. Je loopt dan direct Knightsbridge op. Lekker eten kun je in de meeste pubs wel. Goede graadmeter is de drukte. Loop je toevallig in het zakenkwartier, kijk dan niet raar op als de enorme pints er bij de lunch in een aardig tempo doorheen gaan – ja, nothing’s changed, really. The White Horse, een pub in Chelsea bij Parson’s Green, is ook een aanrader, waar je ook in de winter buiten kunt zitten. HIGH TEA IN THE RITZ Best even geleden kreeg een van de Reismeiden van haar toenmalige Amerikaanse schoonmoeder een leuk bedragje mee op reis naar Londen. Alleen te besteden aan een high tea in het Ritz Hotel. En ja, zij had al gereserveerd. Wat een feestje. Dus ook in 2017 zeggen wij: doen! Wel reserveren, maar voor 54 pond kun je je een diabetes mellitus II eten aan al het heerlijks en ondertussen lekker rondkijken. Het hotel is heerlijk over de top ingericht. En als je niet van thee houdt: er wordt ook gewoon iets alcoholisch geschonken. Natuurlijk zijn er meer hotels en gelegenheden waar je kunt high teaen. Plan je het wat later in de middag, dan is het ideaal voorafgaand aan een bezoek aan een musical of het theater, zoals Inside Pussy Riot.O OPZIJ I NR. 11 I 2017

MAN OVER VROUW

DOOR MARLEEN HOGENDOORN BEELD CORBINO

MAN OVER VROUW

‘IK SCHRIK NIET VAN

FEMINISTEN’

Hij is cabaretier en acteur en schrijft momenteel een roman. Maar eigenlijk begon Viggo Waas (1962) als gymleraar. Hij heeft twee kinderen, een zoon van vierentwintig uit een eerder huwelijk en een dochter van twaalf met zijn huidige vriendin. Vanaf december is Waas te zien in Alle 30 NUHR, de dertig favoriete scenes uit dertig jaar van cabaretgroep NUHR (Niet uit het Raam). Natuurlijk is het Vrouwenstrijdlied dat hij maakte daarin ook te horen. “Onze vrouwelijke fans zouden ons anders killen.”

DE MOEDER “Ik denk dat je er niet aan ontkomt dat je moeder de belangrijkste vrouw uit je leven is. Mijn moeder heeft een heel andere manier van denken. Ze is geboren in 1935 en groeide op in de jaren zestig en zeventig. Ze maakte de oorlog mee en de wederopbouw. Daarna de grote feministische golf. Vrouwen waren ondergeschikt aan mannen dus ze heeft een strijd moeten leveren. Een logische strijd, maar het zorgde ook voor strijd in huis, want mijn vader was gewend dat vrouwen niet werkten en mijn moeder wilde werken. Voor mannen was dat een teken van zwakte, want dan zou je als man zelf je geld niet kunnen verdienen. In het begin vond hij het lastig, maar later accepteerde hij het. Vrouwen deden het huishouden, dat was cultureel bepaald. Stofzuigen, afwassen, koken, wie bepaalt wat er op tv wordt gekeken, wie bepaalt wat voor een auto er wordt aangeschaft en waar we op vakantie gaan. Als man maak je die stap, maar je wil wel zelf nog een beetje bepalen wat je doet. Van jongs af aan heb ik die strijd gezien tussen mannen en vrouwen. Maar de strijd was succesvol, want de generatie vrouwen waarmee ik om ben gegaan vonden het logisch dat mannen ook meehielpen. Ik heb van haar geleerd dat vrouwen en mannen gelijkwaardig zijn. Dat is nooit een punt geweest. Ze las ook OPZIJ. Ik schrik niet van feministen. Mijn moeder gaf les op een basisschool en werd later directeur. Ze bleef thuis tot ik drie jaar was en daarna ging ze weer werken. Er bestond toen nog geen kinderopvang, vrouwen bleven gewoon thuis. Ik heb een goede band met haar. Ik heb het idee dat sommige vrouwen invloed willen hebben en zich bemoeien met veel dingen, dat hebben alle vrouwen in mijn leven. Mijn moeder, mijn vriendin. Maar dat is goed. Het betekent dat ze zich met je bezig houden maar het moet wel gezond blijven natuurlijk. Op een gegeven moment moet een moeder haar kind loslaten. Dat is lastig voor moeders.” OPZIJ I NR. 11 I 2017

MAN OVER VROUW

DE VRIENDIN “Marisa en ik zijn 22 jaar samen. Best wel lang eigenlijk. Ik ben ooit als gymleraar op een school begonnen voordat ik het cabaret inging. Ik gaf gymles aan Marisa en toen ze van school ging, kwamen we elkaar weer tegen en werd het wat. We schelen elf jaar. Het is een

Verder zorg ik dat het redelijk netjes blijft, soms ik heb een opruimmanie. Naarmate je wat ouder wordt ga je meer opruimen. Elke dag merk ik thuis de verschillen tussen mannen en vrouwen. Ik heb een schoolgaand kind. Mijn vriendin

‘Voor die serie deed ik aan yoga, leerde ik paaldansen, ging ik een dagje shoppen, volgde ik een visagiecursus en deed ik mee aan een workshop met erotische speeltjes’ sterke vrouw, dat trekt me aan. Hoe gaat dat met die aantrekkingskracht? Het gebeurt in een seconde of tien. Je moet humor hebben en om elkaar kunnen lachen. Ze heeft een eigen mening, ze kan me aan, dat vind ik belangrijk. Ze kan partij bieden. Ik heb altijd vriendinnen gehad die me aankonden, die wat tegenwicht konden bieden. Als ik druk ben met optredens en ’s avonds veel weg ben, komt het veel op haar neer. Nu heb ik wat meer vrij, en ik vind dat ik ook wel weer aan de bak mag. Ik ben wel geëmancipeerd, maar in de praktijk heb ik dat niet echt waargemaakt, ik ben gewoon veel weggeweest. Natuurlijk zegt ze er weleens iets van. Vanavond ga ik weer eens koken, ik vind dat best leuk. Vroeger was koken alleen vlees, groente en aardappelen. Nu is het leuker. Ik maak een hele goede risotto al zeg ik het zelf.

FOTO JORIS VAN BENNEKOM

Viggo met de mannen van NUHR

maakt zich bijvoorbeeld veel meer zorgen om de fietstocht naar school dan ik, dat is echt een moederdingetje. Ik ben er ook wel mee bezig maar ik denk: het komt wel goed want mijn dochter is verantwoordelijk genoeg. Eén van de angsten voor een moeder is denk ik dat haar dochter na een wereldreis ergens blijft hangen en niet meer thuis komt. Ik heb meer zoiets van: ik zie het wel op het moment. Ik ga er niet nu al over denken. Het belangrijkste is dat ze gelukkig is.” DE DOCHTER “Tara is twaalf en vindt shoppen leuk en doet dat nu met haar moeder of met vriendinnen. Zit ze urenlang op websites te kijken wat ze gaat kopen. Ik heb dat totaal niet, ik rij naar een winkel en koop wat ik moet kopen.

Ik wil haar, en natuurlijk mijn zoon ook, meegeven dat de keuzes die ze maken goed zijn, zolang ze maar gelukkig zijn. Behalve als ze besluiten drugsdealer te worden of iets dergelijks natuurlijk. Als je gelukkig bent door naar het buitenland te gaan, dan moet je dat doen, dat hoort erbij. Ze is nog jong en weet nog niet wat ze wil worden. Dat hoeft ook nog lang niet. Ik breng eigenlijk te weinig tijd met haar door. Maar ik geloof niet dat ze er last van heeft. Ik zie haar elke dag. Ik sta met haar op en ga mee naar haar voetbal. Daar ben ik blij om, ik vind het belangrijk dat ze een teamsport doet. Af en toe neem ik een training over en coach ik een wedstrijd, niet te veel want ik wil me er niet te veel mee bemoeien. Sinds de Nederlandse voetbalvrouwen het EK hebben gewonnen, gaan steeds meer meiden voetballen. Ze gaan steeds beter voetballen, de kwaliteit gaat vooruit en op een gegeven moment worden ze dan ook beter betaald dan nu. Lieke Martens verdient momenteel twee ton, kijk dan kan je iets opbouwen. Het is nog steeds niet te vergelijken met hun mannelijke collega-spelers natuurlijk. Het heeft te maken met commercie. Ik denk wel dat als vrouwen steeds beter gaan voetballen, de competitie interessanter wordt en vrouwen steeds meer gaan verdienen. Vrouwen doen het heel goed in de sport de laatste tijd, in Nederland zijn ze verantwoordelijk voor veel medailles, de mannen mogen ook wel eens weer aan de bak. Het komende jaar ga ik minder optreden, dus ik ga mijn dochter wel meer zien. Ze vindt mijn werk leuk. Ze kijkt naar mijn shows en kan erom lachen. Ze schaamt zich natuurlijk ook soms. Het is altijd moeilijk om je vader op zo’n manier te zien. Ze heeft nu zo’n leeftijd dat ze m’n grappen niet leuk vindt, ze vindt ze zelfs dom. Laatst speelde ik een serie, de eerste opname was dat ik met een vrouw in de lift stond te zoenen. Dat trekt ze niet. Ik zeg dan dat het gewoon spel is.” VROUWEN “Als je een cabaretgroep hebt met mannen dan gaat het al snel over vrouwen. We praten over hoe mannen en vrouwen met elkaar omgaan, hoe ze elkaar niet willen begrijpen. Er zijn hele studies over gedaan. Het is cultureel bepaald, mannen staan anders in het leven dan vrouwen en ze hebben andere belangen. Vrouwen verdedigen hun belangen terecht en mannen moeten dat ook doen. Als je maar door hebt dat je gelijkwaardig bent, dan is er niets aan de hand. Het gaat mis als een van de twee de overhand krijgt in een relatie. In welke relatie dan ook. Je kunt maar het beste lachen om de verschillen. Als mannen chagrijnig zijn, willen ze vrijen. Als vrouwen chagrijnig zijn willen ze winkelen. Vrouwen en mannen gaan heel anders om met emoties. Dat is goed, want anders zouden we in een hele homogene wereld leven en dat zou saai zijn. Met NUHR hebben we ooit een Vrouwenstrijdlied

gemaakt. We nemen het op voor de vrouwen. De vrouwelijke fans zouden ons killen als we dit liedje niet meenemen in Alle 30 NUHR. Het gaat zo: Maar, wij vrouwen, willen meer Wij zijn dieper dan een man Want een man is wat je ziet En een vrouw is wat ze kan Voor een online serie probeerde ik vrouwen beter te begrijpen. Soms begrijp ik ze, soms totaal niet. Ik probeer te begrijpen waarom ze botox gebruiken of hun lippen laten inspuiten, maar ik vind het wel heel ver gaan. Het komt door het schoonheidsideaal en omdat dat ze er jong uit moeten blijven zien. Of ze denken dat ze niet meer meetellen als ze ouder zijn. Mannen werken daar ook aan mee, maar vrouwen net zo goed. Voor die serie deed ik aan yoga, leerde ik paaldansen, ging ik een dagje shoppen, volgde ik een visagiecursus en deed ik mee aan een workshop met erotische speeltjes. Ik begrijp dat vrouwen, en ook mannen, aan yoga doen: het is goed voor je lichaam en je kunt er door ontspannen. Paaldansen blijft wat mij betreft tegennatuurlijk, en obsessief winkelen begrijp ik ook niet. En mannen gaan al helemaal niet een avondje organiseren met seksspeeltjes. Dat doen we niet. Het interesseert me hoe vrouwen zich voelen en hoe ze denken? Ik zou daar nog weleens een wetenschappelijk programma over willen maken.” O OPZIJ I NR. 11 I 2017

SHOPPING

OPHEMELEN

ALLE BESPROKEN BOEKEN IN DIT NUMMER ZIJN TE KOOP VIA ONZE WEBSHOP

Over de doden niets dan goeds.

HANSJE BUNSCHOTEN (1958-2017)

Als je de kleurrijke beelden van NICMIC ziet, zou je niet verwachten dat het is gemaakt van aangespoelde teenslippers. De kunstenaars werken samen met Ocean Sole die de slippers verzamelen aan de kust van Kenia en grondig schoonmaken. De slippers worden vervolgens aan elkaar gelijmd en daarna gaan de kunstenaars Nicolas en Michael Ninaber van Eijben aan de gang. Door de samenwerking met Ocean Sole wordt er werkgelegenheid gecreëerd in Kenia, worden er minder bomen gekapt en wordt verdere vervuiling van de zee voorkomen. €17,50 via www.nicmic.nl

Grote BOODSCHAP Dit armbandje is speciaal voor Amnesty International ontworpen door het sieradenmerk A Beautiful Story. De opbrengst van het armbandje gaat voor honderd procent naar Amnesty. Zij gebruiken dit geld om overal op de wereld mensenrechten te verbeteren. De armbanden zijn handgemaakt en zijn verkrijgbaar met verschillende muntjes. Elk armbandje wordt geleverd met een kaartje met een tekst zoals ‘Throw love around like confetti’.

€14,95 via de webshop van Amnesty International

eindredacteur en regisseur van het programma De Rijdende Rechter. In 2006 bleek Bunschoten borstkanker te hebben. Na aanvankelijk positieve berichten, kwam de ziekte weer terug. Tien jaar later vertelde ze in haar eigen televisieprogramma Maskers af dat zij tumoren had in haar hoofd met uitzaaiingen in haar lichaam. Ze was openhartig over haar ziekte. In dit programma sprak ze onder andere met Mart Smeets en Eva Jinek over de liefde. “Ik heb weinig tijd voor mensen met bullshit, ik wil mensen om me heen die met mij kwetsbaar over het leven, de liefde en de dood willen praten.” Hansje Bunschoten is 59 jaar oud geworden. O

FOTO HH/KOEN VERHEIJDEN

TeenslipperKUNST

et een bekende trainer als moeder (Wil van Breukelen trainde onder andere Ada Kok) kreeg Hansje Bunschoten het zwemmen met de paplepel ingegoten. Ze zwom bij zwemclub Naarden/’t Gooi en won in de jaren zeventig veel nationale en internationale titels. Op haar dertiende zwom de specialiste op de borstcrawl Europese records op de 400 en 800 meter. Ook was Bunschoten de eerste Nederlandse zwemster die de honderd meter vrije slag, het Koninginnenummer, onder de minuut zwom. Op haar veertiende ging ze naar de Olympische Spelen in München (1972). Ze won er geen medailles, maar wist met het estafetteteam twee keer vijfde te worden op de 4x100 meter vrije slag en wisselslag. Zwemmen kwam op een laag pitje te staan toen haar moeder ziek werd. Ze overleed in 1976, en Bunschoten stopte daarna helemaal met de topsport. “Er was geen sprake van dat ik zou trainen zonder mijn moeder.” Nadat ze was gestopt met topsport, rolde Bunschoten de tv-wereld in. Ze presenteerde Sport op Vrijdag, verzorgde het commentaar bij de Olympische Spelen van 1992 en 1996 voor de haar zo geliefde zwemsport, en was

Enith Brigitha, Hansje Bunschoten and Anke Rijnders 1972

Een flesje vol GELUK Deze flesjes hebben een bijzondere inhoud, namelijk geluk. Indianen in Peru en Bolivia geloven dat de flesjes je voorspoed brengen voor jezelf of voor anderen. Het flesje is gevuld met zaden, plantenwortels en andere natuurlijke materialen. De kleuren en voorwerpen van de spullen in het flesje hebben allemaal een eigen betekenis. Vanaf €4,25 bij de Wereldwinkel 98

OPZIJ I NR. 11 I 2017

Was een hartinfarct bij vrouwen altijd maar zo duidelijk te herkennen

Een betrouwbare test kan vrouwenharten redden. Geef nu via hartstichting.nl/vrouwenhart 100