Jane Goodall, 89 jaar en onvermoeibaar

12 VRAGEN VOOR DE GRANDE

DAME

van de primatologie

89 jaar, maar onvermoeibaar als het gaat om dier en milieu. Dr. Jane Goodall is een levende legende. Ze werd wereldberoemd door haar baanbrekende onderzoek naar chimpansees. Nu reist ze de hele wereld rond om haar boodschap te verspreiden. Tussen de bedrijven door mocht Opzij de drukbezette primatoloog twaalf vragen stellen. Wat vindt ze van actiegroep Extinction Rebellion? Welk advies geeft ze onze klimaatminister Rob Jetten? En hoe feministisch zijn chimpansees eigenlijk? “Bonobo’s laten veel meer gendergelijkheid zien.”

DOOR NOÉMI PRENT

Ubent een rolmodel geworden voor veel vrouwen en inmiddels omgetoverd tot barbiepop. Wie zijn eigenlijk uw vrouwelijke voorbeelden?

“Ik werd geïnspireerd door mijn moeder, tante en grootmoeder. Toen ik tien jaar oud was steunden ze mij en moedigden ze mijn droom aan, ook al lachte iedereen mij uit. Mijn grootmoeder zorgde voor haar gezin toen haar man stierf. Hij was predikant en ze bleef zonder geld achter. Mijn tante was een van de allereerste vrouwen die het schopte tot fysiotherapeut in het ziekenhuis van Guy. Er zijn veel vrouwen die mij nu inspireren doordat ze opkomen voor hun rechten. Steeds meer vrouwen durven op te staan en worden gehoord. En zo veel jonge meisjes zijn gepassioneerd over het milieu.”

Hoe heeft u het werken in de wetenschap als vrouw ervaren?

“Ik denk niet dat het veel uitmaakte dat ik een vrouw was. In mijn tijd bestudeerde namelijk bijna niemand wilde dieren in Afrika. Er schijnt wel een vrouw te zijn geweest die giraffen bestudeerde. Ik heb recentelijk van haar bestaan gehoord. George Schaller bestudeerde berggorilla’s en twee Amerikanen onderzochten de bavianen in het zuiden. Oh, Afrika!”

Waren er mannen die u verder hebben geholpen in uw carrière?

“Mijn oom, de broer van mijn moeder, geloofde in mij. Dr. Louis Leakey gaf me het beste cadeau: de kans om chimpansees te bestuderen. Professor Robert Hinde sleepte me door mijn doctoraat in Cambridge heen. En het was de documentaire van Hugo van Lawick (tevens de ex-man van Goodall, red.) die de wetenschap dwong te geloven dat wat deze jonge vrouw, die niet naar de universiteit was geweest, had onderzocht, echt waar was. Veel mannen hebben me onderweg een duwtje in de juiste richting gegeven.”

Er is steeds meer aandacht voor de specifieke impact van het k limaat op vrouwen, vooral in het mondiale Zuiden. Bijvoorbeeld als het gaat om financiële kwetsbaarheid en een toename van geweld. Hoe kijkt u hiernaar?

“Ik ben er niet zo vaak aan blootgesteld. Ik heb er alleen over gelezen. Ik schrok toen ik zag hoe een jong meisje – zij kan niet ouder dan dertien jaar geweest zijn – in een deken gehuld naar de hut van een veel oudere man werd gedragen.

Ze huilde en huilde en huilde.

En natuurlijk ben ik kapot van wat de Taliban vrouwen in Afghanistan aandoen – vooral vreselijk voor de Afghaanse vrouwen omdat ze de onderwerping achter zich hadden gelaten en hadden geproefd aan vrijheid.”

De mainstream media zijn relatief stil over de relatie tussen klimaatverandering en genderongelijkheid. Vindt u dat de media hier meer verantwoordelijkheid in moeten nemen?

“Ik heb er veel over gelezen – maar in een tijdschrift dat waarschijnlijk weinig mensen lezen – The New Internationalist. De media hebben een verantwoordelijkheid om feitelijk verslag van de actualiteit te doen. Meestal proberen mensen in het getroffen land dat wel te doen. En daarnaast zijn er natuurlijk enkele internationale ngo’s opgericht om

‘Zo veel jonge meisjes zijn gepassioneerd over het milieu.’

Verandering komt van binnenuit

“Als ik iemand ontmoet die ik wil overtuigen, probeer ik iets over hen te weten te komen. Misschien houden ze van honden. Of iets anders. En dan luister ik. Als je een andere kant van iemand leert kennen, ga je begrijpen hoe iemand denkt. Dat kan van pas komen bij het proberen te veranderen van iemands mentaliteit. Nog beter is een verhaal. Omdat verhalen het hart raken. Dus je gebruikt je hoofd om iemand te begrijpen en om manieren te bedenken waarop je je punt duidelijk kunt maken. Maar iemand overtuigen lukt alleen door het hart te bereiken. Ik geloof dat mensen van binnenuit moeten veranderen. Feiten en statistieken raken het hart niet. Het raakt het hoofd. We hebben de statistieken nodig, maar als ik een lezing geef, stop ik er nooit statistieken in omdat mensen het zich niet zullen herinneren. Wat ze zich wel zullen herinneren zijn verhalen. Ze begrijpen het misschien niet helemaal, maar ze onthouden de boodschap van een verhaal. Ik weet dat, omdat ik sommige verhalen vrij vaak vertel.”

(Bron: Fivemedia.com)

I’m a (sustainable) Barbie Girl

Afgelopen jaar is Jane Goodall vereeuwigd als barbiepop, als onderdeel van de ‘Inspiring Women’collectie van Mattel. De pop is gekleed in een kaki shirt, korte broek en het accessoire is een notitieblokje. Bij uitstek de look van Goodall in haar jongere jaren. “Ik vind het geweldig om met Barbie samen te werken en jonge kinderen aan te moedigen om van hun

omgeving te leren en het gevoel te krijgen dat ze een verschil kunnen maken”, zegt Jane Goodall zelf over de samenwerking. De miniatuur-variant van Goodall is gemaakt van gerecycled plastic. Mattel, producent van Barbie, wil voor 2030 verduurzamen. Dat betekent: 100 procent gerecyclede, recyclebare of biogebaseerde plastic materialen in de producten.

licht te werpen op de benarde situatie van deze vrouwen in het mondiale Zuiden - en dat zijn er duizenden.”

Wat voor klimaatactie moet er volgens u nú ondernomen worden?

“Verlaag het niet-duurzame beslag op de eindige natuurlijke hulpbronnen van de planeet, doe de lichten uit, maak ethische keuzes bij het winkelen, plant bomen, doneer aan een ngo voor verantwoord natuurbehoud –zoals het Jane Goodall Instituut Nederland doet. Bespaar energie, gebruik zonne-energie, wandel of fiets of neem het openbaar vervoer, verspil geen voedsel… Wil je dat ik nog langer doorga?”

Vrouwen lopen voorop in de klimaatcrisis. Hoe kunnen we nog meer vrouwen en vooral ook mannen betrekken?

“Steeds meer mensen van alle leeftijden en beide geslachten doen mee. Het Roots & Shoots-programma van het Jane Goodall Instituut inspireert jongeren om zelf de handen uit de mouwen te steken en in actie te komen, ook in Nederland. Zo beïnvloeden ze ouders, vrienden, leraren. Als mensen het probleem begrijpen en in staat zijn om er iets aan te doen, worden ze hoopvol. Te veel mensen raken gedeprimeerd door alle kommer en kwel in de media en verliezen de hoop. Als we allemaal de hoop verliezen en in apathie vervallen en niets doen, zijn we gedoemd. We moeten ons bewust zijn van de slechte ontwikkelingen die gaande zijn, maar er moet vooral meer aandacht zijn voor alle geweldige projecten en mensen die hier iets aan doen. Dan gaan andere mensen denken: dat kan ik ook doen.”

Wat zou u willen meegeven aan Rob Jetten, de Nederlandse minister voor Klimaat & Energie?

“Handhaaf alstublieft alle bestaande wetgeving om de uitstoot te beperken. Luister naar de mensen die pleiten dat er meer wetgeving moet komen om uitstoot tegen te gaan. Denk na over de toekomst voor de kinderen van nu en bespreek met je team welke verdere maatregelen je zou kunnen nemen.”

Tijdens uw interview met Janine Abbring bij het programma Wintergasten toonde u zich kritisch ten opzichte van Extinction Rebellion en hun klimaatacties.

“Ik vind Extinction Rebellion vaak te extreem. Demonstreren buiten het Houses of Parliament is prima, maar een drukke weg verstoren, terwijl gewone fatsoenlijke mensen misschien proberen naar huis te komen, hun kinderen op te halen, te koken, een belangrijke date te hebben - nou, dit kan contraproductief zijn.”

In datzelfde interview bij Wintergasten zegt u dat apathie gevaarlijk is voor onze toekomst. Hoe kunnen we apathie omzetten in hoop en actie?

“Ik heb me nog nooit apathisch gevoeld - er is zoveel te doen. Als mensen in actie komen, krijgen ze weer energie en raken ze gemotiveerd. Door verhalen vinden mensen hun motivatie weer terug, want verhalen bereiken het hart.”

‘Ik vind Extinction Rebellion vaak te extreem.’

U heeft een groot deel van uw leven besteed aan het observeren van chimpansees. Wat kunnen chimpansees ons leren over (gender)gelijkheid?

“Helaas zijn chimpansees een zeer door mannen gedomineerde samenleving. Vrouwtjes zijn altijd ondergeschikt aan mannetjes, die hun superieure kracht beginnen te tonen wanneer ze ongeveer twaalf jaar oud zijn - wanneer ze de adolescentie bereiken.

Bonobo’s laten veel meer gendergelijkheid zien.”

Hoe versterkt een stichting zoals het Jane Goodall Instituut vrouwen?

“Ik heb veel mensen geïnspireerd en gesterkt door mijn verhaal. Ik heb veel bedankbrieven ontvangen met woorden als: ‘Ik heb geleerd dat omdat u het kan, ik het ook kan.’ Dit geeft erg veel voldoening. De belangrijkste boodschap van ons jongerenprogramma, Roots & Shoots, is dat elk individu elke dag het verschil maakt. Als we allemaal ethische keuzes maken in hoe we ons gedragen, elke dag, cumulatief, zullen we een groot verschil maken.

“We hebben veel meer meisjes dan jongens over de hele wereld. Op dit moment proberen we dus meer jongens aan te moedigen om mee te doen. Leden van beide geslachten zijn welkom bij Roots & Shoots.

“Het Jane Goodall Instituut weet dat als meisjes betere toegang hebben tot het onderwijs en gezondsheidszorg niet alleen hun welzijn verbetert, maar het ook goed is voor de omgeving. De druk op natuurlijke hulpbronnen vermindert en het helpt gemeenschappen om te bloeien. De programma’s van het Jane Goodall Instituut helpen meisjes op school te blijven door beurzen aan te bieden, hen te voorzien van sanitaire voorzieningen, een ondersteuningsnetwerk op te zetten en ervoor te zorgen dat meisjes toegang hebben tot informatie over hun gezondheid. Zodat ze de tools hebben om belangrijke beslissingen over hun leven zelf te nemen.”

Jane Goodall Instituut Nederland

Het Jane Goodall Instituut Nederland komt in actie voor een betere wereld voor mens, natuur en dier. Concreet gebeurt dat door het planten van bomen, actie tegen stropers en het helpen van de chimpansee. Samen met de lokale bevolking in Afrika. In Nederland stimuleert het instituut jongeren om zelf in actie te komen via het jongerenprogramma Roots & Shoots. Meer informatie via janegoodall.nl en rootsandshoots.nl.

‘Helaas zijn chimpansees een zeer door mannen gedomineerde samenleving.’

FOTO JGI FERNANDO TURMO

Tijdlijn Jane Goodall

Geboren op 3 april 1934 in Londen, Groot-Brittannië · Goodall wordt in 1957 voor het eerst uitgenodigd in Afrika door een vriendin · In 1960 vertrekt Goodall met haar moeder naar Gombe om chimpansees te observeren · Niet lang daarna ontdekt ze onder meer dat chimpansees gereedschap maken –dat is dus niet alleen voorbehouden aan de mens, zoals eerder gedacht · In 1965 behaalt ze haar PhD aan het Darwin College in Cambridge · In datzelfde jaar wordt de documentaire Miss Goodall and the Wild Chimpansees uitgezonden en krijgt ze wereldwijde bekendheid

· In 1977 richt ze het Jane Goodall Instituut op, voor de bescherming van chimpansees en hun leefmilieu · In de jaren ‘80 verlegt Goodall haar focus van onderzoek naar activisme en begint ze de wereld rond te reizen om mensen te informeren over dier & milieu · In 1991 wordt het Roots & Shoots programma opgezet door Goodall, waarmee ze jongeren wil inspireren om verandering teweeg te brengen · In 1998 wordt het Jane Goodall Instituut ook in Nederland opgericht · In 2002 wordt Goodall door de Verenigde Naties benoemd tot UN Messenger of Peace · In 2022 wordt Goodall vereeuwigd als Barbiepop

Column Sheila Sitalsing

Eén middag in Nederland

Zaterdag 29 april is Dr. Jane Goodall in Nederland bij het World Forum Theater in Den Haag. Slechts een middag zal ze op het podium in Nederland te zien zijn. Tijdens dit evenement zal Jane Goodall inspireren, verrassen en informeren door het delen van haar persoonlijke verhalen als wereldwijde leider op het gebied van natuurbehoud. O

Meegegeven aan je dode man

Ze zijn met zijn 258,5 miljoenen, een op de tien van hen leeft in extreme armoede en iedereen – de vrouwenbeweging incluis – tippelde er altijd omzichtig omheen. Weduwen, schrijft Mineke Schipper in een nieuw, heerlijk boek, werden vanaf de oudste teksten in één adem genoemd met wezen. Hulpeloze wezens, onbekwaam en afhankelijk, zonder echtgenoot, mikpunt van slechte grappen.

Schipper (84) is intercultureel literatuurwetenschapper, begenadigd schrijver, nauwgezet chroniqueur van de manier waarop over vrouwen wordt gesproken (Trouw nooit een vrouw met grote voeten, 2012), en van de manier waarop vrouwelijke schrijvers vaak op het tweede plan kwamen (Ongehoorde woorden, 1984). En ze blíjft prachtig schrijven over vrouwen die doorgaans over het hoofd worden gezien.

Ditmaal kiest ze in Weduwen. Een nooit vertelde geschiedenis (Prometheus, 2023) voor het perspectief van de achtergebleven vrouwen. Ze neemt de lezer daarvoor mee op een reis door de tijd, terug naar heel vroeger en naar niet zo vreselijk lang geleden, dwars door vele landen en culturen. Er zijn aanzienlijk meer weduwen dan weduwnaars, want mannen leven

gemiddeld korter dan vrouwen én in heteroseksuele relaties is de man nog altijd vaak ouder dan de vrouw. Voor al die miljoenen weduwen zijn er aanzienlijk meer en strengere regels dan voor mannen wier echtgenote kwam te overlijden.

Het weduwnaarschap is vaak juist reden voor vrolijkheid: ‘Dood van je vrouw, vervanging in bed’ (Tsjetsjeens spreekwoord).

Terwijl vrouwen die achterblijven in veel culturen worden geacht zich onzichtbaar te houden en langdurig te rouwen om hun dode man, ook al was dat een lul eerste klas. Ze moesten (en moeten soms nog steeds) zich lelijk maken: onaantrekkelijke en bedekkende rouwkleding, een kaalgeschoren hoofd of een verbod op fleurige kleding of sieraden moesten haar ontseksen – tijdelijk of levenslang.

Tezamen vormden al die regels

een effectief systeem om vrouwen eronder te blijven houden, ook als er geen man meer in de buurt was.

Nog gruwelijker wordt het als Schipper inzoomt op de ontelbaar veel vrouwen die in de loop der eeuwen gedwongen zijn geweest om hun dode man te vergezellen in zijn graf. We kennen de weduwenverbrandingen uit India van niet zo vreselijk lang geleden nog, maar in de loop van de geschiedenis kwamen dit soort praktijken veel vaker voor: ‘Ontelbare weduwen zijn meegegeven aan gestorven echtgenoten. Ze zijn levend begraven of verbrand, opgehangen, gewurgd of onthoofd, verstikt of verdronken, doodgestoken of doodgeschoten.’ Daarachter schrijft ze droogjes: ‘Het omgekeerde kwam nauwelijks voor.’

Nee, mannen hebben altijd uitstekend voor zichzelf gezorgd. O

Econoom Sheila Sitalsing (1968) is freelance journalist bij de Volkskrant. Ze woont met haar man en twee kinderen in Delft.

Het weduwnaarschap is vaak juist reden voor vrolijkheid: ‘Dood van je vrouw, vervanging in bed.’