OPZIJ augustus / september 2020 by MIMM

OPZIJ GLOPINIE – FEMINISME 4.0

au g / s e p t 2 020 • 49ste JA AR G A N G • € 6 , 9 9

DE OPZIJTAFEL

MODERNE ETIQUETTE OVER BOEKEN

interviews met Hedy d’Ancona, Manon Uphoff, Roxane van Iperen, Niña Weijers, Lilianne Ploumen, Hanna Bervoets en nog veel meer DAMN HONEY HET BODYSHAMESEIZOEN IS GEOPEND!

ABBIE VANDIVERE

Parelvisser Mauritshuis VAN HET

AANBIEDING Amber Shania is 21 jaar en had een droom, een eigen webshop. Ze heeft Nederlands-Indische roots en besloot haar droom te realiseren op basis van wat er in Indonesië zo al gemaakt wordt en te koop is.

Bags & Batik

Een vleugje cultuur met liefde voor tassen 9 nummers OPZIJ voor € 61,50 en een van deze prachtige tassen (t.w.v. € 24,95 ) CADEAU!

Unieke, opvallende maar vooral comfortabele tas gemaakt in Indonesië. De tas heeft een medium formaat en je kunt er veel spullen in kwijt. De Surabaya tassen zijn gemaakt van PVC en zware katoenen canvas. Kwaliteit, functionaliteit maar vooral originaliteit heb je zeker met deze prachtige tas! Lengte 26 cm, breedte 10 cm en hoogte 20 cm.

9x OPZ + TAS V IJ OO

€ 61,50

AL ABONNEE EN TOCH ZO’N TAS? Dan heeft u twee mogelijkheden: 1. Verleng dan uw abonnement met 9 nummers en ook u ontvangt zo’n tas cadeau 2. Of ga naar bagsandbatik.nl, bestel en betaal daar uw tas en ontvang 20 procent korting met deze kortingscode OPZIJ*31082020

GA NAAR OPZĲ.NL/ABONNEMENTEN Deze aanbieding is geldig zolang de voorraad strekt. De eenmalige bezorgkosten bedragen €4,95. Het abonnement is tot wederopzegging en wordt na de actieperiode (9 nummers) verlengd met een jaar. Er geldt een opzegtermijn van drie maanden. Betalingsvoorwaarden en overige informatie zijn opgenomen in het colofon.

TOL

ENAAR

Editorial Marianne Verhoeven

EVENWICHT

idden in de coronacrisis was er opeens aandacht voor een heel andere crisis. En wel een die al zo lang duurt, dat je eigenlijk niet eens van een crisis zou mogen spreken, maar iets dat institutioneel fout is. Inderdaad, het racisme dat als een kankergezwel voortwoekert en zo moeilijk te bestrijden is. Een van onze redacteuren belde me en stelde voor om een volledig zwart nummer te maken. Het duurde maar een paar seconden voor ik deze suggestie verwierp. Hoezo? Discriminatie en uitsluiting zijn de onderwerpen waar het bij OPZIJ altijd om gaat, al bijna vijftig jaar. Wij blijven stug doen waar we in de jaren zeventig mee zijn begonnen. En opeens een volledig zwart nummer is als een foto in bikini op je cover. En voor de duidelijkheid: we zijn nergens tegen, we houden alleen niet van deugpronken. Daar schreven we al eerder over. Er moet altíjd een goede mix zijn: van vrouwen en mannen, van gekleurd en wit, van vol en slank, van jong en oud. Milou Deelen heeft er in De Kloof, de rubriek die ze samen met haar moeder Barbara van Beukering schrijft, een mooi en genuanceerd betoog over. Daarom vinden wij deze cover zo

leuk. We spraken erover tijdens de shoot met Abbie Vandivere. Zij staat op de cover omdat ze de wereldpers haalde met haar bevindingen tijdens de restauratie van Meisje met de parel van Vermeer. Het is een bloedmooie cover die, zoals dat zo fijn heet, organisch tot stand is gekomen. En zo zou het altijd moeten zijn. En dat je voor die balans moet vechten, en blijven vechten, is jammer genoeg een feit. Dat is ook de reden waarom we de bijdrage van Shona Kalkman over abortus zo bijzonder vonden. Zij betoogt dat het recht op abortus steeds verder onder druk is komen te staan en wijst hiervoor een opvallende oorzaak aan. Die ons aan het denken moet zetten. Het gaat immers om keuzevrijheid. De Dolle Mina’s zijn niet voor niets de straat opgegaan met ‘Baas in eigen buik’. Misschien moeten we daarom, of het nu gaat over het racismedebat, over abortus of over het vrouwenquotum, toch allemaal te rade gaan bij Beatrijs Ritsema, die in haar boek Moderne etiquette een pleidooi voor wellevendheid houdt. Het zou fijn zijn als overal, dus ook op social media – ja, ik begin er maar weer eens over – wat meer wellevendheid zou worden betuigd. Het is goed om met elkaar te discussiëren, te luisteren naar de mening van anderen en wellicht verrast te worden. Maar het helpt als je elkaar niet eerst in de gordijnen jaagt. Zoals Stella Bergsma zegt: “Ik doe een oproep om schijt te hebben aan de mening van anderen, maar wel schijt met stijl.” O OPZIJ 2020

OPZI

Maatschappij & Wetenschap

LITERATUUR

PRIJS

KOPSTOOT

SAY WHAT?! Opmerkelijk nieuws

DAMN HONEY Het bodyshame-seizoen is weer geopend!

WETENSCHAP Abortus: Verschuivend perspectief en toegankelijkheid

BUITENLAND POLITIEK Amerikaanse verkiezingen

Mensen 30

DE OPZIJTAFEL Moderne etiquette

VAKVROUW Belle van Heerikhuizen

COVERINTERVIEW Abbie Vandivere

DE KLOOF Milou Deelen en Barbara van Beukering

FEATURE Black Lives Matter

LITERATUUR ANNO NU

OPZIJ OVER MANNEN

Kunst & Cultuur 74

INTERVIEW Adelheid Roosen

BOEKEN

FILM/TV

PODIUM

FILM UITGELICHT Valeria Golino

MUSEA

DE REISMEIDEN Marokko

Columns 03

EDITORIAL

ASHA TEN BROEKE

ETCHICA VOORN

CARIN GAEMERS

Service 02

ABONNEE WORDEN

COLOFON OPZIJ 2019

OPZI

Colofon/Uitgelicht

Redactieadres Witte Singel 103 2313 AA Leiden redactie@opzij.nl

G LO P I N I E − F E M I N I S M E 4 . 0

a ugustus/september 2020 • 49ste ja a rga ng • € 6,99

Hoofdredacteur Marianne Verhoeven Art director Emmely Pardon Eindredacteur Felix Huygen Bureauredactie Marije van Rest Medewerkers Lisette Alberti, Irene Berbee, Mona van den Berg, Asha ten Broeke, Barbara van Beukering, Milou Deelen, Carin Gaemers, Sander Heezen, Shona Kalkman, Nina Klaassen, Alies Pegtel, Noémi Prent, De Reismeiden, Sheila Sitalsing, Fieke Tissink, Paul Tolenaar, Etchica Voorn, Renate van der Zee. Uitgever Hans van Brussel Distributie Aldipress Druk HaboDaCosta COPYRIGHT Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook worden overgenomen zonder voorafgaande toestemming van de auteurs of rechthebbenden. De uitgever is niet aansprakelijk voor schade als gevolg van druk- en zetfouten. De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten van de illustraties volgens de wettelijke bepalingen te regelen. Zij die menen nog zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich wenden tot de uitgever. ABONNEMENTEN Een abonnement wordt tot wederopzegging aangegaan, tenzij anders vermeld. Opzeggingen kunnen UITSLUITEND schriftelijk worden doorgegeven, per post Perfect Groep B.V., Inzake OPZIJ, Karel Doormanweg 41, 3115 JD Schiedam. Of per email naar abonnementen@opzij.nl.

PERSOONSGEGEVENS We maken u erop attent dat aan ons verstrekte persoonsgegevens zoals naam, (e-mail)adres en telefoonnummers worden opgenomen in het gegevensbestand van Opzij B.V.. Dit bestand is aangemeld bij het College bescherming persoonsgegevens door Opzij B.V., de verantwoordelijke voor uw gegevens. Uw persoonsgegevens worden gebruikt voor onze abonnementenadministratie, voor de uitvoering van met ons gesloten overeenkomsten en om u op de hoogte te houden van interessante informatie en aanbiedingen van producten en diensten, eventueel ook na beëindiging van uw abonnement.

...bij de covershoot met Abbie Vandivere, fotograaf Mona van den Berg en Barbara van Gelder die de benodigde attributen meenam.

KLANTENSERVICE Op opzij.nl/abonnementen kunt u zelf een abonnement nemen. Voor contact over abonnementen, bestellingen, wijzigingen en vragen kunt u mailen naar abonnementen@opzij.nl. Een jaarabonnement kost € 41,50 voor 6 nummers.

Onze columnist Sheila Sitalsing is op vakantie, dus die moeten we dit nummer helaas missen...

Achter de schermen

OPSTEKER

En zo kan het gebeuren dat zomaar midden in de zomer de premier na afloop van een persconferentie zegt dat het maar eens afgelopen moet zijn met Zwarte Piet. Voortschrijdend inzicht, dankzij het ongekende incasseringsvermogen van Sylvana. OPZIJ 2020

SAY WHAT?! Hou voor het actuele nieuws opzij.nl in de gaten en abonneer je op onze nieuwsbrief.

Dubbelslag In juni werd Astrid van Heumen benoemd tot nieuwe voorzitter van de VVAO, de Nederlandse vereniging van academisch opgeleide vrouwen. En dat terwijl ze ook net voorzitter van de stichting OPZIJ was geworden. Een fijne dubbelslag dus. De VVAO streeft sinds 1918 onder meer na om via een goede opleiding de economische zelfstandigheid van vrouwen te bevorderen. Aan talentvolle vrouwen met een afgeronde academische opleiding is de laatste honderd jaar geen gebrek gebleken. Het uitblijven van een gelijkwaardige, actieve participatie van vrouwen in het midden, hogere en topsegment van onze samenleving en arbeidsmarkt blijft daarom voor haar een onacceptabel gegeven. Al jaren is Van Heumen via haar onderneming Corporate Casting actief om het vrouwenvraagstuk te beslechten. Zoals Astrid betoogt: â&#x20AC;&#x153;Anno 2020 blijft het noodzakelijk om met vereende krachten alert te blijven en te vechten voor ons gelijk. Sisterhood United.â&#x20AC;?

Stap in een schilderij Voor de shoot van Abbie Vandivere als Meisje met de parel van Vermeer, schoot Barbara van Gelder ons te hulp. Dankzij haar bedrijf Something Extra was de kleding en vooral de parel zo gevonden. Maar ze is er voor iedereendie zichzelf ook eens als Melkmeisje of Oopjen wil laten fotograferen. Somethingextra.nl

Zonder bloedvergieten Het gewone politieke leven gaat ook in crisistijden gewoon door. En dat betekent dat D66 een nieuwe lijsttrekker koos. Formeel moeten de leden er nog over stemmen, maar het lijkt een gelopen race. Geen onderlinge debatten met de verschillende kandidaten, maar in de achterkamer werd de keuze bepaald en maakte Rob Jetten zonder misbaar plaats voor Sigrid Kaag. Democratisch? Zolang niemand het tegendeel bewijst wel, en het is in ieder geval een klein stapje naar een beetje betere m/v-balans in politiek Den Haag. Maar om meteen te roepen dat Kaag de eerste vrouwelijke minister-president wordt, is wel een beetje wishful thinking gezien de laatste peilingen. Maar Kaag heeft nog even tot de volgende verkiezingen.

Vallen en even niet meer opstaan Dat topsport genadeloos is, wisten we al. Maar dat ook het Nederlandse turnklimaat Chinese proporties had aangenomen, bleek na tal van getuigenissen van oud-turnsters waaronder Joy Goedkoop. Zij vertelde tijdens haar loopbaan onder meer te zijn geschopt, geslagen en gekleineerd door turncoach Vincent Wevers, de vader van Olympisch kampioen op de balk Sanne Wevers. Vader Wevers en bondscoach Gerben Wiersma werden door de KNGU voorlopig van hun taken ontheven die een officieel onderzoek gelaste. Het schoppen en slaan werd direct ontkend, maar dat er een straf regime heerste, met de weegschaal als dwingend middelpunt, was duidelijk. Waar de hele jonge turnstertjes zeker geen weerwoord op hadden en vaak nog lang de sporen van droegen. Waar waren de ouders? Een drama voor alle betrokkenen.

OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel

MIND your MANNERS Van columnist en sociaal psycholoog Beatrijs Ritsema verscheen onlangs Moderne etiquette, een bloemlezing van haar columns in Trouw waarin zij lezers adviseert over omgangsvormen. Hebben feministen ook baat bij hedendaagse etiquette? Of is het zaak om alle regels aan je laars te lappen â&#x20AC;&#x201C; inclusief de omgangsregels â&#x20AC;&#x201C; als je maatschappelijke hervormingen nastreeft? OPZIJ schoof aan tafel met auteur Beatrijs Ritsema, schrijver Stella Bergsma en koningshuisverslaggever Kysia Hekster om hierover van gedachten te wisselen. D O O R A L I E S P E G TE L B EEL D SA N D E R H E E Z E N

OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel opgevoed. De klassen en standen zijn verdwenen met de democratiseringsgolf in de jaren zestig. Begin twintigste eeuw zeiden dienstbodes en knechten nog ‘u’ tegen hoger geplaatsen, terwijl ze andersom met ‘je’ werden aangesproken. Dat onderscheid is helemaal verdwenen. Dezelfde etiquette geldt nu voor iedereen.”

et gesprek vindt plaats in het Amsterdamse huis van Beatrijs Ritsema, die meteen naar de keuken snelt om drankjes te halen, zoals het een goede gastvrouw betaamt. Stella Bergsma kan niet wachten tot ze terug is, want ze heeft zich al een paar dagen afgevraagd waarom zij eigenlijk is uitgenodigd voor dit rondetafelgesprek over etiquette. Stella: “Ik zal vast gevraagd zijn omdat ik word gezien als een soort anarchist vanwege mijn manifest Nouveau Fuck. Nou, dat zou een misvatting zijn. Ik doe weliswaar een oproep aan vrouwen om schijt te hebben aan de mening van anderen, maar ik roep wel op tot schijt met stijl. En die stijl komt eigenlijk

KYSIA: ‘Ik begrijp het niet, waarom zouden feminisme en etiquette elkaar uitsluiten?’ heel erg overeen met de dingen die Beatrijs schrijft: hou het een beetje speels en luchtig in de omgang.” Beatrijs is inmiddels terug met de drankjes. Zij wil van tevoren ook een mogelijk misverstand uit de wereld helpen. Beatrijs: “Etiquette is een verzameling van statistische gemiddelden van wat mensen doen in bepaalde situaties, ik verzin het niet zelf. Het zijn ook geen gedragsregels die van hoog naar laag doorsijpelen, of waarin lagere klassen moeten worden

Dus ook aan het hof? Kysia: “De koning heeft een status aparte: hij komt altijd als laatste binnen en gaat als eerste weg.” Beatrijs: “Een gewone burger hoeft dat niet allemaal te weten. Als mensen bijvoorbeeld op audiëntie gaan bij de koning of worden genodigd voor een lunch, krijgen ze van tevoren gedragsregels toegestuurd: ‘spreek jezelf niet uit’, ‘wacht tot de leden van de koninklijke familie naar je toekomen’. Het is niet heel erg ingewikkeld hoor, het past makkelijk op een half A4’tje.” Stella: “Ik zou het allemaal wel echt lezen als ik zou gaan.” Kysia: “De regels hebben ook een praktische reden. Ik ga weleens mee met koninklijke bezoeken, en om te voorkomen dat alle aanwezige mensen spontaan een praatje met ze gaan maken, wordt er gewoon gezegd: ‘Geen vragen stellen’. Stella: “Ze zijn zelf veel te chic om de gesprekjes af te slaan.” Kysia: “Maar ze geven niet altijd het goede voorbeeld, dat wil ik ook even gezegd hebben. De koning en koningin moeten verbinden en vooral niet voor discussie zorgen. Nou, volgens mij was het ongeveer een jaar geleden toen ik foto’s zag binnenkomen van Máxima met de Saudische kroonprins Mohammed bin Salman. Eerder die week hadden de Verenigde Naties gezegd dat er ‘geloofwaardig bewijs’ was dat hij verantwoordelijk was voor de moord op de Turkse journalist Khashoggi. En die stond op de foto naast onze koningin, alsof er niets aan de hand was. Ik heb de NOS gebeld en gezegd: ‘Dit kan toch niet waar zijn?’ Ik kon het gewoon niet geloven.” Kysia jij bent sinds acht jaar verslaggever Koninklijk Huis voor de NOS. Kom jij uit een gezin waarin jij hebt geleerd ‘hoe het hoort’? Kysia: “Het is een beetje ambivalent. Ik kom wel uit een deftige familie, maar ik heb een echte jarenzeventigopvoeding gehad. Het paste niet in de tijdgeest om veel nadruk te leggen op regels, maar mijn broertjes en ik moesten wel weten hoe het zat. Wij aten bijvoorbeeld in de keuken als mijn grootvader jarig was. We wilden hem niet in de positie brengen dat hij zich ging ergeren, omdat wij nog niet heel netjes konden eten met het juiste bestek.” Doe jij in je werk nu je voordeel met jouw kennis van de etiquette? Kysia: “Ik weet het niet, het zou kunnen.” Beatrijs: “Tafelmanieren zijn heel belangrijk. Het is ook niet zo erg moeilijk. Met het bestek bij het uiteinde beginnen.”

De OPZIJ Tafel

Beatrijs Ritsema (1954) is sociaal psycholoog, columnist en journalist. Ze schrijft voor onder meer Trouw en HP/De Tijd. Geïnspireerd op de rubriek ‘Miss Manners’ in The Washington Post heeft ze al achttien jaar een wekelijkse vragenrubriek in Trouw waarin ze mensen adviezen geeft over de sociale omgang. Ritsema schreef verscheidene boeken, waarvan onlangs de laatste verscheen: Moderne etiquette. Ze is getrouwd en heeft drie kinderen.

zoals ik. Dat je met je personeel nooit op voet van gelijkwaardigheid mocht communiceren, want dat kon zich nog weleens tegen je keren.” Beatrijs: “Sterker nog, je gedroeg je alsof de personeelsleden niet aanwezig waren. Dat ging behoorlijk ver.” Stella: “En je schrijft ook dat als een vrouw op audiëntie ging, ze niet werd aangekondigd. De man werd wel met naam genoemd, maar de vrouw was alleen maar ‘een vrouw’. Dat is wel veranderd.” Beatrijs: “Ja, in de jaren zestig is er heel veel veranderd. Niet alleen zijn de rangen en standen opgeheven, maar door het feminisme zijn vrouwen gelijkwaardig geworden.”

Kysia: “Ellenbogen van tafel!” Beatrijs: “Ik kom niet uit een heel deftig milieu, maar ik heb wel de basale omgangsregels geleerd. Dat je mensen begroet als ze binnenkomen. ‘Dankjewel’ zeggen. En als de oma’s en opa’s cadeautjes stuurden, werden we aan de bedankbriefjes gezet. Tegenwoordig bellen kinderen of sturen ze een appje. Dat is ook oké. Het gaat niet om het handgeschreven briefje, maar dat je even laat horen dat je blij bent met de attentie.” Stella: “Ik heb dit soort dingen nooit geleerd. Ik ben weliswaar een meisje uit het Gooi, een welopgevoed persoon, maar mijn ouders waren kunstenaars. Heel goed met taal, maar op de manieren werd niet zo erg gelet.” Aan jou is het boek van Beatrijs dus welbesteed, Stella? Stella: “Het is heel erg leuk om te lezen, vond ik. Dus ook voor mensen

Gaan feminisme en emancipatie wel hand in hand met etiquette? Beatrijs: “Ja, natuurlijk wel! Het feminisme is erop gericht dat vrouwen net zo goed mensen zijn als mannen. Dat vrouwen dezelfde rechten verdienen, dezelfde dingen willen kunnen doen, gelijk behandeld willen worden. Dat past heel goed binnen de etiquette. Vrouwen zijn al een tijdje geen minderwaardige burgers meer.” Stella: “Ik vind dat ook heel erg naar voren komen in jouw boek. Maar wat ik ook snap is dat je als je strijd voert, misschien niet altijd even beleefd bent. En dat je dan misschien ook niet altijd wellevend bent. Daarom gaat strijd misschien niet altijd samen met etiquette. Strijd voer je omdat je het niet eens bent met het bestaande contract, en dat wil je dus openbreken.” Kysia: “Ik begrijp het niet, waarom zouden feminisme en etiquette elkaar uitsluiten?” Is met het feminisme de hoffelijkheid niet verdwenen? Beatrijs: “‘Hoffelijkheid’, die term associeer ik vooral met de omgang tussen mannen en vrouwen. Een vuurtje aanbieden om haar sigaret aan te steken, een jas over een plas gooien zodat een vrouw eroverheen kan trippelen met haar naaldhakken.” Precies. Sinds een vrouw mag zeggen dat ze zelf OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel STELLA: ‘En er is nog steeds geen goede etiquette voor social media zelf. Ik vind het ook heel opvallend dat je sekse uitmaakt bij het gescheld: als uitgesproken vrouw ben je een aandachtshoer, maar als man ben je dan een provocatief genie of een prikkelende geest.’ de deur kan opendoen, doen mannen dat niet meer voor haar. Beatrijs: “Dat is wel een beetje verdwenen, ja. Over het fenomeen ‘deuren openen’ schrijf ik wel: wie het eerst bij de deur is, houdt ’m open voor de ander.” Stella: “Daarom vind ik dit zo’n geëmancipeerd boek.” Beatrijs: “Maar de term hoffelijkheid gebruik ik niet. Zitten jullie ooit nog weleens in een auto als passagier en dat een man eromheen loopt om voor jou het portier te openen? Gebeurt dat nog?” Stella: “Jawel, door taxichauffeurs. Maar over het algemeen is het soort mannen dat zich hoffelijk tegenover

mij gedraagt ook het soort mannen dat mij niet helemaal als gelijke ziet. Dus ik heb dat gedrag liever niet.” Kysia: “Mijn man schuift gewoon mijn stoel aan. Niet iedere dag hoor, maar als we uit eten gaan. Ik ervaar dat helemaal niet als iets minderwaardigs.” Beatrijs: “Doet hij dat echt?” Kysia: “Ik heb in Rusland gewoond en daar beschouwen veel mannen vrouwen – zoals jij zegt, Stella – als minderwaardig. Maar het een hoeft het ander niet uit te sluiten. Voor mij is hoffelijkheid niet hetzelfde als minderwaardigheid. Sterker nog – en nu ga ik mijn privéleven erbij halen –, mijn man zegt heel vaak tegen mij: ‘Doe jij eens hoffelijk.’ Als ik moe thuiskom, heb ik vaak geen zin om te praten. Hij vindt het lomp dat ik daar niet een beetje meer mijn best voor wil doen. Hij doelt daarmee meer op een soort wellevendheid, die misschien dicht tegen hoffelijkheid aan zit?” Beatrijs, hoe verhouden wellevendheid en hoffelijkheid zich tot elkaar? Beatrijs: “Wellevendheid is een omgangsvorm ongeacht sekse of persoon. De ene mens tegenover de ander, die niet hoger of lager geplaatst is. Hoffelijkheid zie ik meer in de sfeer van de omgang tussen mannen en vrouwen. Met een tikkeltje flirt erin.” Stella: “Ik vind hoffelijkheid echt iets heel anders dan etiquette. Hoffelijkheid gaat over hoe mannen zich gedragen ten opzichte van vrouwen.”

Kysia Hekster (1971) is NOS-verslaggever met onder meer het koningshuis in haar portefeuille. Ze studeerde maatschappijgeschiedenis in Rotterdam en was destijds voorzitter van de Landelijk Studentenvakbond. Hekster was van 2003 tot 2008 plaatsvervangend chef buitenland bij NOS Nieuws en werd in 2008 NOS-correspondent in Rusland. Ze is getrouwd en heeft twee kinderen. 14

De OPZIJ Tafel

Stella Bergsma (1970) is filosoof, schrijfster, zangeres en dichteres. Sinds 2007 is ze leadzangeres van de band EinsteinBarbie. In 2011 debuteerde ze met de dichtbundel Cupcakes. Sindsdien schreef ze verschillende boeken en trad ze op in verschillende tv-programma’s. Ze was een van de vaste gasten in de talkshow Ladies Night van Net5. Vorig jaar verscheen haar manifest Nouveau Fuck, waarin ze vrouwen oproept meer ruimte in te nemen en hun stem harder te laten horen. Ze woont samen met haar vriend.

de jaren zeventig, toen ik studeerde, gebeurden die dingen gewoon. Niets opzienbarends. Ik moet er overigens wel bij zeggen dat de docenten vaak maar een paar jaar ouder waren dan de studenten; we verschilden onderling niet heel veel in leeftijd.”

Beatrijs: “Hoffelijkheid heeft iets neerbuigends, van de man naar de vrouw.” Kysia: “Ik ben het daar niet mee eens, maakt niet uit hoor. Het heeft misschien te maken met de betekenis die je aan het woord geeft.” Beatrijs: “We hebben het nu over de omgang tussen mannen en vrouwen, en daarin kan de #MeToo-beweging natuurlijk niet ontbreken.” Vertel. Beatrijs: “#MeToo heeft de omgangsvromen tussen mannen en vrouwen behoorlijk veranderd. Veel mannen zijn sindsdien banger geworden om iets verkeerds te doen. Er wordt tegenwoordig geageerd tegen van alles wat mannen verkeerd zouden doen, maar die dingen vonden vrouwen van mijn generatie helemaal niet zo vreemd. Ik heb ook weleens wat gehad met een docent. Dat was heel normaal in die tijd. In

Vrouwen van jouw generatie vonden het misschien niet vervelend, maar die docenten vertrokken nooit meer van de universiteit. Ze werden hoogleraar en velen gingen er op oudere leeftijd nog steeds van uit dat ze best seksuele avances konden maken naar steeds jongere studentes. En die vonden dat helemaal zo niet leuk. Stella: “Ha, die vanzelfsprekendheid is er nu wel vanaf.” Beatrijs: “Er stond laatst een pagina’s lang stuk in de NRC over een docent die verkeerde seksuele opmerkingen maakte en flauwe grappen. Helemaal verkeerd natuurlijk, maar mijn god, vijf krantenpagina’s. En die man had nog niet eens iets fout gedáán!” Stella: “Ik vind de #MeToo-beweging een revolutie.” Beatrijs: “Wat mij eraan stoort is dat veel #MeTooverhalen de vrouw in de slachtofferrol plaatsen. Ze gaan dronken met iemand naar bed, hebben daar achteraf spijt van, en dan kunnen ze nu iemand aanklagen. Dat gebeurt ook op de colleges in Amerika.” Stella: “Ik snap wat je zegt, maar ik zie het heel anders.” Beatrijs: “Alles wat jij voor vrouwen propageert in je boek – doe wat je wil, wees handelingsbekwaam – wordt in de huidige #MeToo-cultuur eigenlijk ontkend. Vrouwen hebben geen agency, want ze zijn per definitie slachtoffer.” Een vrouw die een man aanklaagt wegens seksueel wangedrag is toch niet per definitie een slachtoffer? Toont ze daarmee juist geen kracht om het heft in eigen handen te nemen en haar eigen seksualiteit te beschermen? Stella: “Juist. Ik betoog in Nouveau Fuck dat het winst is dat vrouwen mannen nu kunnen aanklagen. Ze hebben eindelijk een machtsmiddel. En ja, dat kunnen ze misbruiken, en dat zal ook zeker gebeuren, maar vrouwen hebben hiervoor nooit eerder een machtsmiddel gehad. OPZIJ 2020

De OPZIJ Tafel

Beatrijs Ritsema Moderne Etiquette €24,99 (Meulenhoff)

Op de werkvloer bijvoorbeeld werden onwillige vrouwen door mannen stiekem eruit gewerkt als ze ‘lastig’ waren. Dat kan nu niet meer. #MeToo heeft de zwijgcultuur opengebroken. Ik snap ook de oneerlijkheid ervan, maar de oneerlijke verhoudingen zag je vroeger ook bij mannen, omdat zij altijd fysiek overwicht hebben.” Kysia: “Maar Beatrijs, jij zegt dat #MeToo de etiquette tussen mannen en vrouwen heeft veranderd. Hoe uit zich dat?” Beatrijs: “Veel mannen zijn een stuk banger in hun omgang met vrouwen, voorzichtiger. Docenten laten de deur openstaan als ze met een studente in een lokaal zitten. Maar misschien is dat ook helemaal niet zo erg.” Stella: “Nou, en dan wordt er eens eentje onterecht aangeklaagd. Tja, er worden wereldwijd duizenden vrouwen verkracht. Het leven is hard.” Beatrijs: “In Amerika is het tegenwoordig als man ronduit gevaarlijk om promiscue seks te hebben.” Stella: “Het is inderdaad wel jammer dat een bepaalde onbevangenheid weg is, maar ik denk dat waar macht een rol speelt onbevangenheid sowieso al een illusie is.” Kysia: “#MeToo gaat ook om het doorbreken van machtsmisbruik. Iedereen kent het verhaal van de getrouwde directeur die jarenlang met ondergeschikten ging, van wie iedereen dat wist en er zelfs getuige van was, maar dat glashard bleef ontkennen.” Stella: “Ja, de vanzelfsprekendheid van de macht mag best opengebroken worden. En een vrouw mag de macht ook wel wat meer tot zich nemen, door zelf wat meer ruimte in te nemen op de werkvloer. Het is niet de morele plicht van vrouwen om aardig gevonden te worden.” En dan wil Kysia nog graag een etiquette-vraag een de anderen voorleggen. Kysia: “Jullie hebben allemaal waarschijnlijk wel gezien

BEATRIJS: ‘Veel mannen zijn een stuk banger in hun omgang met vrouwen, voorzichtiger. Docenten laten de deur openstaan als ze met een studente in een lokaal zitten. Maar misschien is dat ook helemaal niet zo erg.’

dat actrice Hannah Hoekstra tijdens een lunch op Paleis Noordeinde bij de koning een T-shirt droeg met de tekst ‘Zwarte Piet is racisme’. Ik zou zelf denken dat de etiquette voorschrijft dat je dit niet doet.” Beatrijs: “Het koningshuis is een hete aardappel waar je zo ver mogelijk vandaan moet blijven.” Kysia: “Maar het is wel een interessante casus. Ze doet dit niet voor niets. Wat vind jij ervan? Hannah was met vijftien anderen uitgenodigd voor de uitblinkerslunch, maar het ging in de media achteraf alleen maar over haar T-shirt. Ze zei zelf achteraf: ‘Ik heb er niets aan toe te voegen, mijn statement is duidelijk.’” Beatrijs: “Ja, dat lijkt me ook. Het spreekt voor zich. Het is een beetje provocatief. De meeste mensen zullen iets anders aantrekken, iets non-descripts, als ze naar zo’n lunch gaan.” Stella: “Je politiseert iets wat niet echt...” Beatrijs: “Ik weet niet of je politiseert, want het gesprek gaat er tijdens de lunch toch niet over. Ze profileert zichzelf als iemand die deze mening heeft. Ik weet niet of het heel

De OPZIJ Tafel het een goede stap.” Beatrijs: “Achteraf zal ik het niet veroordelen. Maar als ze het van tevoren had gevraagd, had ik het haar afgeraden.”

Stella Bergsma Nouveau Fuck €11,50 (Nijgh & van Ditmar)

erg functioneel is.” Kysia: “Als journalist is het leuk dat er eens iets gebeurt tijdens zo’n lunch. En aan de andere kant denk je: je trekt alle aandacht naar jezelf. Dat lijkt me tegen de etiquette. Maar ik vond het ook wel weer gedurfd. Als activist ben je op zoek naar het platform dat het meeste effect sorteert. Bij een bezoek aan de koning en koningin is succes natuurlijk verzekerd. Als iemand jou mailt, Beatrijs: “Ik heb volgende week een uitnodiging bij de koning. Er staat dresscode tenue de ville, maar ik wil een T-shirt aantrekken met opdruk.” Wat zou jij adviseren?” Beatrijs: “Ik zou het afraden op grond van de uitnodiging. Een T-shirt met een uitspraak is geen tenue de ville.” Stella: “Hannah doorbreekt het contract. Als dat is wat ze wil, dan is

Beatrijs, jij schrijft in jouw hoofdstuk over social media dat het nodig is om jezelf te afficheren, te onderscheiden. Dit past heel erg bij Hannah Hoekstra’s actie. Beatrijs: “Ik ben er ook niet tegen.” Kysia: “Interessant.” Stella: “Wat mij raakt is dat mensen zo onbeleefd zijn op social media. En dat ze zich daar helemaal niet meer voor schamen. Het wordt steeds erger, mensen twitteren gerust: ‘vuile hoer’. Ik ben altijd beleefd. Ik heb wel een grote bek, lul door dingen heen, maar ik zou nooit iemand uitschelden. Het is raar dat mensen denken dat ze dat mogen doen omdat je een uitgesproken persoon bent.” Beatrijs: “Op social media werkt dat toch anders dan wanneer mensen elkaar in de ogen kijken of in een café treffen. Je zit in je eentje achter een scherm, vaak anoniem. In het gewone leven zijn mensen over het algemeen nog steeds heel beleefd tegen elkaar.” Kysia: “Nou ik heb ook andere ervaringen. Als ik reportages maak over boeren of anti- Zwarte Pietactivisten is het altijd raak; ik ga soms drie keer per week met beveiligers op stap. Het is blijkbaar normaal geworden om je pijlen te richten op mensen die proberen hun werk te doen. Dat overschrijdt alle grenzen, echt waar.” Stella: “En er is nog steeds geen goede etiquette voor social media zelf. Ik vind het ook heel opvallend dat je sekse uitmaakt bij het gescheld: als uitgesproken vrouw ben je een aandachtshoer, maar als man ben je dan een provocatief genie of een prikkelende geest. Als vrouw moet je nog altijd over een olifantshuid beschikken als je een grote bek hebt. Vrouwen zijn niet voor niets nog altijd voorzichtiger en minder op hun gemak op de televisie en in de media, ook omdat ze bang zijn om afgemaakt te worden.” O

KYSIA: ‘Als ik reportages maak over boeren of anti- Zwarte Pietactivisten is het altijd raak; ik ga soms drie keer per week met beveiligers op stap.’

OPZIJ 2020

FOTO STEEF FLEUR

Vakvrouw

wat ik ben, ik ben wie Dit is

Belle van Heerikhuizen (1992) is regisseur met een grote liefde voor taal en muziek. Ze sloot haar regisseursopleiding af met een Ton Lutz Award. En in 2019 viel ze in de prijzen met het verpletterende zelfdodingsdrama Sweet Sixteen. In haar voorstellingen worden donkere thema’s op een lichte, menselijke en invoelbare manier benaderd. Vanaf oktober brengt ze samen met Orkater Alles komt goed, gebaseerd op De pest van Camus en dát – ja, toeval bestaat in coronatijden. DOOR MARIANNE VERHOEVEN

oe zien jouw werkzaamheden als regisseur er in deze tijden nu uit? Werk je veel vanuit huis? “Nee, eigenlijk niet. Afgelopen week heb ik de hele week in het Amsterdamse Bos doorgebracht, waar we hebben gespeeld.” Gelukkig is het zomer. “Zaterdag hadden we twee voorstellingen, die beide in de stromende regen werden gespeeld.”

Oh boy. Wat gebeurt er dan? “Dan trekt het publiek een regenpak aan en moeten de acteurs een beetje doorbijten.” Daarna onder een warme douche. Maar fijn dat jullie met Orkater door kunnen spelen tot 2024: de structurele basissubsidie is behouden. “Ja, maar het waren spannende tijden…” Ben jij in dienst bij Orkater of word je per voorstelling ingehuurd? “Ik ben niet in dienst. Maar er zijn sowieso niet zo heel veel mensen in dienst, en zeker geen makers. Een jaar geleden ben ik bij Orkater terechtgekomen dankzij hun programma De Nieuwkomers. Daar hebben we voor gepitched, vervolgens hebben we met onze groep de voorstelling Ilias gemaakt en voorstelling gespeeld.” Wie is ‘we’ in dit geval? “Dat is Konvooi, een collectief met vijf jongens, acteurs, en ik.” Vijf jongens! Gezellig. “Ja, heel leuk. Waarom lach je daarbij? “Nou ik vind het wel leuk met die vijf gastjes. Ik heb met deze jongens gewerkt voor Theater na de Dam. Dat is een festival dat op vier en vijf mei door het hele land theatervoorstellingen programmeert. We zouden dit jaar een toneelvoorstelling maken, maar wegens de coronacrisis werd dat een hoorspel, uiteraard door Konvooi uitgevoerd. En nu ga ik dus nu Alles komt goed maken met Orkater.” Het idee was van Leopold Witte en Geert Lageveen, om De pest als basis te nemen? “Klopt, en het heeft een hele lange aanlooptijd gehad. Er verscheen een tijd geleden een artikel in De Correspondent dat heette De mens deugt. Dat was het eerste artikel van Rutger Bregman, dat uiteindelijk OPZIJ 2020

Vakvrouw tot zijn boek De meeste mensen deugen heeft geleid. Leopold en Geert werden door dat artikel getriggerd. Want dat is een verhaal dat je nooit hoort: dat de mens goed is. En al helemaal niet in het theater. Daar gaat het altijd over het conflict. En toen werd dat boek opeens superpopulair. Dus was het eigenlijk niet meer zo uniek dat ze iets met dat thema zouden gaan doen en vroegen ze zich af of ze er wel mee door wilden gaan. Helemaal toen ook duidelijk werd dat Rutger Bregman zelf de theaters in zou gaan met zijn boek. Maar toch, dat artikel van Bregman, dat ging over Peter Kropotkin (anarchistisch theoreticus uit de negentiende eeuw – red.) waarin hij zegt dat dat mensen en dieren in crisissituaties geneigd zijn tot samenwerking en elkaar helpen, bleef wel steeds terugkeren.” Dat is bijna anti-darwinisme. “Anti-darwinisme ja. Overleven door coöperatie in plaats van door strijd. Vervolgens werden we overvallen door het coronavirus en zag de wereld er ineens heel anders uit en bleek die theorie opeens een soort van werkelijkheid te worden…” Een wonderlijk toeval. “Ja, we konden daadwerkelijk ervaren dat mensen in crisissituaties voor elkaar gingen zorgen. Geert en Leopold werden ingehaald door de realiteit. Vervolgens kwamen ze met De pest, maar dan gesitueerd in deze tijd. En dan niet letterlijk het conoraverhaal, maar wel heel bijzonder omdat, terwijl het zo lang geleden geschreven is, het wel over ons lijkt te gaan. Dat boek hebben zij dus bewerkt als voorstelling.” Ben je niet bang dat mensen tegen 17 oktober, de premièredatum, corona-moe zijn? “Dat coronamoe zijn herken ik heel erg. Daarom is het ook wel spannend. Misschien komt er tegen die tijd een tweede golf en moet het publiek in een soort spatschermruimte zitten en met mondkapjes. Maar misschien 20

is het tegen die tijd ook al wat beter. Maar het gaat dus niet echt over de huidige crisis. Ik heb alle verwijzingen naar corona eruitgehaald. Het gaat toch wel echt over die pest toen, en als publiek kun je dan zelf het verband leggen. Maar het is ook verrassend, want we kunnen toch nog niets zeggen over het verloop van de coronacrisis, want we zitten er nog middenin en deze voorstelling is een afgerond verhaal.” Waarom ben jij gekozen voor deze voorstelling? “Goede vraag. Ik wist dat Geert en Leopold op zoek waren naar een regisseur en ze wilden wel echt een jonger iemand. Ik was bij Orkater al met een half voetje binnen omdat Leopold mij had begeleid bij het maken van Ilias. Dus ik denk dat zij wel vertrouwen hadden in wat ik kan en benieuwd waren naar hoe ik het zou aanpakken. Zij hebben vorig jaar samen de voorstelling 237 redenen om door te gaan gemaakt. Die had ik gezien en na afloop ben ik naar ze toe gelopen. Ik dacht: het publiek heeft het reuze naar de zin. Maar zij waren gewoon een beetje aan het hangen omdat het publiek dacht: heerlijk, deze charmante mannen. Toe maar, toe maar, toe maar. Dus misschien dat ze toen ook wel dachten van: ‘dit kleine brutaaltje dat gewoon tegen ons zegt dat we harder moeten werken…’ Kennelijk vonden ze dat ook wel leuk.” Altijd al regisseur willen worden, geen acteur? “Nee, eigenlijk wilde ik acteur worden en ben ik in een soort vlaag van verstandsverbijstering of helderheid tijdens de audities van de toneelschool in Maastricht overgestapt van acteren naar regisseren.”

‘Na afloop ben ik naar ze toe gelopen, en heb toen gezegd dat ik vond dat ze zich er een beetje lui van af hadden gemaakt. Ik dacht: het publiek smult er toch wel van maar jullie mogen wel iets meer je best doen.’ Waarom denk je ‘grote helderheid’? “Ik had nog nooit in mijn leven iets geregisseerd, maar tijdens die auditie voelde het bijna als valsspelen. Ik wilde heel erg graag naar die school in Maastricht. Ik dacht: als acteur weet ik niet of het me gaat lukken om aangenomen te worden, maar nu kan ik gewoon wandelend naar binnen omdat het zo natuurlijk ging, dat regisseren. Ik vond en vind het spelen nog steeds heel erg leuk, maar als ik nu regisseer weet ik: dit is wat ik ben, wie ik ben.” Is het ook omdat je makkelijk beslissingen neemt? “Ik neem denk ik niet makkelijk beslissingen, maar ik

Vakvrouw Alles komt goed Mede geĂŻnspireerd door Rutger Bregmans boek De meeste mensen deugen bewerkten Geert Lageveen en Leopold Witte dit voorjaar Albert Camusâ&#x20AC;&#x2122; klassieke roman De pest tot actueel muziektheater in tijden van corona tot een voorstelling over het gedrag van mensen in crisis. Toen kwam er daadwerkelijk een crisis. En daarmee honderden nieuwe vragen. De klassieker De pest (1947) van Nobelprijswinnaar Albert Camus is een kroniek van een kustplaats in de greep van een dodelijk virus. De stad wordt afgesloten en de bevolking leeft maandenlang in quarantaine. Samen met regisseur Belle van Heerikhuizen stellen Lageveen en Witte zich in Alles komt goed de vraag welke deugden en ondeugden zich aandienen bij mensen in een wereld die op zijn kop komt te staan. Op de gypsy jazz van Radek Fedyk en de rockklanken van Erik van der Horst wordt de mens op de snijtafel gelegd. Een muziektheatervoorstelling die werkt als een shot serotonine. Van 10 oktober t/m 4 december toert Orkater door het land met Alles komt goed. Voor meer informatie ga naar orkater.nl

OPZIJ 2020

Vakvrouw kan wel redelijk goed met mensen omgaan en met een soort natuurlijk leiderschap. Een repetitie kan doodeng zijn, als je iets moet proberen en het nog een keer net iets anders moet doen. Mensen voelen zich redelijk snel op hun gemak bij mij, waardoor ze bereid zijn om dingen te doen en te durven. Ik heb tijdens mijn opleiding maar nog meer bij Orkater geleerd dat ik niet per se een directief of dominant regisseur ben, maar heel coöperatief en heel erg met elkaar naar een resultaat werk. En Orkater is echt een collectief.” Dat je de goede keuze hebt gemaakt, heb je al bewezen. Je bent regelrecht in de prijzen gevallen. Dat moet heel lekker voelen. “Ja, dat is wel fijn. Het geeft zeker zelfvertrouwen. Maar bij Sweet sixteen had ik een hele goede schrijver en hele goede actrices, dus ik had ook zulk goud materiaal in m’n handen dat ik het voor mijn gevoel alleen maar een beetje in goede banen hoefde te leiden. Dat voelde zo natuurlijk. En dat had ik ook wel bij andere voorstellingen. Dat ik zorgde dat ik zulk goed materiaal had, en dan voel ik me ook verplicht aan dat materiaal om er iets moois van te maken.” Misschien maak je je wel kleiner dan je bent? “Ik zat nog te denken over waarom Geert en Leopold me gevraagd hebben… Ik denk ook omdat ik dus niet zo’n potentaat ben. En omdat zij het schrijven en er zelf in mee spelen en dat ze het fijn vinden dat ze niet iemand hebben die hun ding helemaal kaapt en denkt: jullie mening doet er niet meer toe, en ik ga er gewoon mijn eigen voorstelling van maken. En dat ik daar iets meer fluïde in ben dan andere regisseurs. Hoewel ik iets wel helemaal moet snappen of voelen om het te kunnen maken, maar wel altijd in dialoog.” Mooi gezegd. Wat zijn je plannen hierna? 22

Vakvrouw “Ik ga bij de Toneelmakerij een 8+ voorstelling maken, die heet De meisjes pakken de jongens.” Leuk! Echt een OPZIJ-onderwerp. “Zeker! Toen ik die leeftijd had, wilde ik super graag een jongen zijn en wilde ik ook echt bij de jongens horen. Ik had bedacht om mijn haren af te knippen en ik had tegen de hele klas gezegd: over een maand komt mijn tweelingbroer in de klas en dan ga ik weg. Ik dacht dan dan word ik vanaf dan een jongen. Heel veel meisjes en vrouwen die ik ken, hebben een periode gehad waarin ze dachten: ik wil liever een jongen zijn. Maar ik ken niet zo veel jongens die een periode hebben gehad waarin ze dachten: ik wil een meisje zijn. En toen dacht ik, waarom is dat? Dat anno-nu of anno-toen meisjes denken dat het misschien beter is bij de jongens. Dat ze zich daar meer vrijheden kunnen permitteren. Dat vond ik een fascinerend onderwerp.”

FOTO ELISABETH LANZ

Intrigerend en jammer tegelijkertijd. “Terwijl meisjes zich ook heel veel wel kunnen permitteren, want meisjes mogen én een broek aan én een jurk aan. En ze mogen stoer zijn, dan zijn het gewoon stoere meisjes. Terwijl als een jongen een beetje een meisjesachtige jongen is, kan-ie daar heel erg mee gepest worden. En die mag geen jurk aan of nagellak op.”

‘Ik had bedacht om mijn haren af te knippen en ik had tegen de hele klas gezegd: over een maand komt mijn tweelingbroer in de klas en dan ga ik weg. Ik dacht dan dan word ik vanaf dan een jongen.’ dat met die borsten was iets later, aan het begin van de middelbare school. Toen was ik denk ik wel al oké met het feit dat ik een meisje was, maar ik wilde echt geen borsten. “Het is misschien ook een groot iets om te zeggen, hoor. Maar het debat is nu best wel heftig en gepolariseerd. En ik denk dat als we gewoon minder in hokjes moeten denken, dus dat er minder ‘nagellak mogen jongens niet, of stoer zijn, dat mogen meisjes niet’ wordt geroepen. Want alle paletten horen bij iedereen, dus zoek het uit. Dáár gaat die voorstelling over. En dan ga ik ook nog een jongerenvoorstelling maken met de titel Wil je een snoepje? Dat gaat over de angst van meisjes om meegenomen te worden.” Is dat ook een 8+ voorstelling? “10+. Ook wel jong. Over de angst en de fascinatie voor enge mannen. Dat je denkt: ik zou er weleens eentje willen zien en dan herkennen en dan heel snel wegrennen. Dat gaat gelijk op met een soort ontluikende seksualiteit en erkennen dat je zelf iets hebt dat andere mensen interessant vinden, wat je zelf nog niet helemaal snapt.”

Maar het is mooie thematiek voor die 8-plussers. “Ja en ook omdat ik het genderdebat nu best wel heftig vind. En ik wilde echt een jongen zijn, mijn haar afknippen en de periode dat ik mijn borsten kreeg, drukte ik het liefst mijn borsten plat. Terwijl nu, oh mijn god, ik ben heel tevreden dat ik een vrouw ben en ik hoef echt geen man te zijn. Maar als er toen serieus naar me was geluisterd, weet ik niet wat er was gebeurd.”

En waar droom je van? “Mijn droom is vooral dat ik dit kan blijven doen. Op dit niveau. Met het goede, gouden materiaal, dat ik daarmee kan blijven werken en mijn geld verdienen tot ik er klaar mee ben, tot ik met pensioen ga. Kijk, wil je in mijn vak dingen op een hoog niveau doen, dan gaat dat het makkelijkst als je een bepaalde mate van bekendheid hebt. Bijvoordeeld door de prijzen die je hebt gewonnen, maar daar droom ik niet van, dat vind ik zelf niet superinteressant. Het gaat me erom dat ik verhalen kan blijven vinden en voelen waar ik iets mee kan. Dat ligt aan mij, maar dat ligt ook zeker aan de mensen met wie ik werk, omdat ik daar eigenlijk geen concessies in kan doen.”

Dat is best wel iets wat je zegt: ‘Als er toen naar me was geluisterd.’ Hoe oud was je toen? “Dat was op de basisschool. Maar

En hoe meer prijzen je wint, hoe minder concessies je hoeft te doen. “Ja. zo werkt het wel. Maar dat is meer het middel, dat is absoluut niet het doel.” O OPZIJ 2020

Feature

‘HET

bodyshameseizoen IS WEER GEOPEND!’

Nydia van Voorthuizen en Marie Lotte Hagen, de oprichters van feministisch platform DAMN, HONEY, zijn er al járen klaar mee: bodyshaming. Het bekritiseren van het lichaam. Een artikel op LINDA.nl met tips over hoe je je lichaam dunner kunt laten lijken dankzij make-up, schoot daarom compleet in het verkeerde keelgat. Als tegenreactie startte DAMN, HONEY een bodyshamevrije zwemclub. OPZIJ sprak Nydia van Voorthuizen over de rol van de media, het schoonheidsideaal anno 2020 en waarom ze is gestopt met zelfhaten voor de spiegel. D O O R N O ÉM I P R E N T

Feature

‘S

trak in bikini? Zeg maar dag dieet en halló lichaamsmakeup.’ Echt iets voor jullie? “Ik dacht eerst dat het een grap was en dat ik een artikel van De Speld aan het lezen was. Ik was aan het wachten op de clue, maar die kwam niet. De bodyshaming droop ervanaf. Nou, is daar niks nieuws aan, maar dit artikel op Linda.nl spande de kroon. Het was niet subtiel, maar in your face. Overigens is subtiele bodyshaming in artikelen ook heel kwalijk. “Kijk, ik begrijp dat je als mode- en beautyplatform misschien een stuk wilt schrijven over dit fenomeen. Be my guest als je als platform aandacht wilt besteden aan iets dat nú gebeurt. Maar dan had de insteek had moeten zijn: ‘Wat wij als beautyplatform nú weer zijn tegengekomen…’ Maar dat was absoluut niet de invalshoek van dit artikel. Vervolgens maakten jullie een statement in badpak op Instagram naar aanleiding van het artikel. Het bijschrift: “Het bodyshame-seizoen is weer geopend!” Dat riep veel strijdlustige reacties op van vrouwen, die foto’s van zichzelf in bikini deelden. “Waarna de hoofdredacteur van LINDA.nl ons belde. We vroegen

haar hoe zoiets kon gebeuren. Het was een samenloop van omstandigheden waardoor dit artikel erdoorheen is geglipt, zo vertelde ze. Ze benadrukte dat ze bij LINDA juist bewust met bodypositiviteit bezig zijn. Natuurlijk snap ik dat mensen fouten maken. Ik blijf het alleen vreemd vinden dat niemand voor publicatie aan de bel heeft getrokken. Overigens hebben we nooit tegen onze volgers gezegd: ga LINDA shamen. Dat kwam echt vanuit onze volgers zelf, omdat ze zó klaar zijn met deze shit.” De ene na de andere vrouw verscheen trots in bad-outfit op Instagram. Wat deden al die bodypositieve reacties met je? “Wij werden oprecht heel emotioneel van de foto’s die mensen naar ons stuurden als reactie. We kregen berichten van vrouwen die schreven: ik heb al tien jaar geen bikini meer gedragen, maar nu durf ik het wel. Als je dat voor elkaar kunt krijgen, dan is dat prachtig. Onzekerheid is

een verdienmodel dat al jaren wordt toegepast. We zijn eraan gewend geraakt. Maar dat moet afgelopen zijn.” En toen prijkte Linda de Mol opeens op haar cover in bikini, met de hashtag #lekkerbodypositief. Tevreden? “Zo’n cover vind ik een goede stap. Dat ga ik niet afkeuren. Maar dit is net als met de antiracismebeweging. Eenmalig een cover met een zwarte vrouw is niet genoeg. Als je het als uitzondering laat zien in plaats van als regel, dan zorgt dat niet voor verandering. “Overigens denk ik dat LINDA veel positieve invloed kan hebben dankzij deze #lekkerbodypositief cover. Ik denk dat er veel vrouwen in Nederland zijn die haar op de cover zien staan en denken: ik ga ook in bikini. Dat is geweldig. We streven natuurlijk naar hetzelfde. Maar het OPZIJ 2020

Feature

Anno 2020 worden er nog steeds artikelen geschreven met koppen als ‘5 tips om rimpels te voorkomen’. zou fijn zijn als het merk LINDA een extra slag zou maken.” Geen themanummers, maar onderdeel van het merkbeleid? “Precies. De Belgische editie van het magazine Flair is daar een heel tof voorbeeld van. Zij hebben besloten te stoppen met artikelen die lezers onzeker kunnen maken over hun lichaam. Dit is onderdeel geworden van de bladformule.” Hoe moet het dan wel, als je bijvoorbeeld een beauty- en modeplatform bent? “Je kunt schrijven over make-up. Lekker smeren, ontharen, al die dingen die zijn ontstaan door het schoonheidsideaal. Ik denk dat je daar alsnog prima aandacht aan kunt besteden, maar dan meer vanuit het perspectief ‘liefde voor jezelf’, in plaats van ‘haat voor je eigen lichaam’. Anno 2020 worden er nog steeds artikelen geschreven met koppen als ‘5 tips om rimpels te voorkomen’. De aanname hierachter is: oud wil je er niet uitzien. Rimpels wil je niet. Dat moet je voorkomen. Die hele aanname, dáár moeten we vanaf.” Moeten we überhaupt niet helemaal van het schoonheidsideaal af? “Dat vind ik een lastige. Vanaf welk punt wil je oprecht je benen scheren, en wanneer doe je het omdat de maatschappij dit nodig acht? Ik vind beenhaar bij mezelf bijvoorbeeld lelijk. Maar ik ben 31 jaar lang geïndoctrineerd. Het komt niet omdat het oprecht lelijk is, maar omdat ik altijd over gladde benen gehoord en gelezen heb.

“Desondanks vind ik het een te groot statement om te zeggen dat we van het schoonheidsideaal af moeten. Want ik vind ook dat je moet kunnen doen waar je zelf zin in hebt. Van je haar verven tot plastische chirurgie. Genoeg mensen om mij heen houden van make-up en smeerseltjes. Die doen dan niet vanuit zelfhaat. Ik geniet bijvoorbeeld ook van de tutorials van Nikkie. Ik hou er zelf niet van om zo veel make-up op te smeren, maar ik zie dat zij er gelukkig van wordt. Waar het om gaat, is dat je dat soort dingen doet vanuit zelfliefde in plaats vanuit zelfhaat. En dan is er geen probleem.” Ligt de verantwoordelijkheid voor het aanpakken van bodyshaming vooral bij de media? “Die verantwoordelijkheid ligt op veel plekken, maar ik denk wel dat de media er een grote rol in spelen. Als je om je heen je leven lang een bepaald

beeld ziet, ga je vanzelf denken dat dat ‘normaal’ is. Niet alleen in tijdschriften, maar ook bijvoorbeeld op televisie of de reclameposters die je tegenkomt op de fiets in de stad. “Het is ook iets wat je overdraagt van generatie op generatie. Mijn moeder zei altijd: ik ga niet mee zwemmen, want ik wil niet in badpak. Ik was een jaar of zes, zeven. Wat ik leerde over het vrouwenlijf is dat een lijf te lelijk kan zijn voor een badpak. Een paar jaar later in de brugklas stond een klasgenootje aan te wijzen wie er allemaal te dik was. En als je weer wat ouder bent heb je een zus die zegt dat je je wenkbrauwen moet epileren. Of je vriendje die je opdraagt je benen te scheren. Het is overal om ons heen. En ja, tijdschriften spelen hier zeker een grote rol in. Ik heb ze

vroeger állemaal verslonden. Voor ik wist wat cellulitis überhaupt was, stond ik mezelf al in rare bochten te draaien voor de spiegel om te kijken of ik het ook had.” Hoe kijk je naar de verantwoordelijkheid van influencers? “Influencers krijgen heel veel commentaar op wat zij doen met hun invloed. Wanneer ze bijvoorbeeld reclame maken voor afslankdrankjes. Maar het is te makkelijk om met name vrouwelijke influencers af te vallen wanneer ze dit doen. Tegelijkertijd zijn zij namelijk ook onderdeel van een wereld waarin we opgroeien met al deze beelden. We moeten uitkijken dat we niet de influencers er uitpikken als een soort duivels. Het zijn juist de grote bedrijven die een voorname rol hebben in het aanpakken van dit probleem, niet individuen zoals influencers. “Kijk bijvoorbeeld naar reclame van scheermesjes. Je ziet zelden lichaamshaar in de reclames voor scheermesjes. Vaak zie je een glad been waar een mesje overheen strijkt. Daarom ben ik fan van het scheermerk Billie. Het is een van de eerste merken waarbij ik lichaamshaar in de reclame zag.” Alle aandacht voor bodypositiviteit leverde mooie initiatieven op. Jij en je partner Marie Lotte besloten spontaan de

zwemvereniging DAMN, HONEY op te starten. Vertel! “Marie Lotte en ik gingen samen zwemmen in het Erasmuspark. Naar aanleiding van het LINDA-artikel besloten we een foto van onszelf in badpak te posten. Een van onze volgers had ons zien zwemmen, zei ze. Het was die week lekker weer, dus ik nodigde haar uit die keer daarop aan te haken. “Vervolgens dachten we: waarom plaatsen we geen oproep op Instagram? Dan kunnen andere vrouwen eventueel ook aanhaken. We kregen veel positieve reacties en die keer daarna lagen we met vijftien vrouwen te zwemmen in Amsterdam.” Hoe was dat? “Voor de ene vrouw was het volgens mij spannender dan voor de andere vrouw. Maar de sfeer was prettig. We hadden vroeg afgesproken, voordat de werkdag begon. Sommige mensen vroegen later: waarom zo vroeg? Waarom niet op een later tijdstip, out in the open. Dat hadden we in eerste instantie om praktische redenen gedaan. Maar het was een mooie bijkomstigheid dat het rustig was. Doordat we zo vroeg hadden afgesproken, creëerde het een safe space voor vrouwen voor wie het spannend was in badpak of bikini te komen opdagen. Uiteindelijk is zelfs iedereen op de foto gegaan in zwemoutfit.”

Waar kunnen we ons inschrijven voor de volgende editie trouwens? (lachend) “Het beste is om onze Instagram in de gaten te houden. Als het weer mooi weer wordt, zijn we van plan een tweede, grotere editie te organiseren. We zouden het de volgende keer leuk vinden als we met behulp van onze volgers simultaan meerdere zwembijeenkomsten kunnen organiseren op verschillende plekken in het land. Van Groningen tot Maastricht. Omdat het van het weer afhankelijk is, zullen we het spontaan aankondigen.” Ben je zelf inmiddels bevrijd van lichamelijke zelfhaat? “Ik denk dat zowel Marie Lotte als ik al een heel eind zijn. Dat komt natuurlijk omdat het onderdeel van ons werk is en we er veel over lezen en schrijven. Daardoor ga je er actiever mee aan de slag. Ik had op een gegeven moment bijvoorbeeld besloten: ik ga niet meer staan zelfhaten voor de spiegel. Daaronder versta ik: voor de spiegel gaan staan, je gezicht heel nauwkeurig bestuderen, en dan gaan haten op ieder plekje. Terwijl het ook oké is als je je soms wel rot voelt over je lichaam. Anders moet je je daar straks ook nog schuldig over gaan voelen. Ik loop nu weg van de spiegel. Het klinkt simpel, maar het helpt wel.” O OPZIJ 2020

goed leven|beter denken ISVW.NL Een verblijf op Landgoed ISVW is een feest. Alle opleidingen en evenementen worden verzorgd door de beste docenten. Je maakt kennis met geestverwanten, geniet van heerlijke maaltijden en je ontspant met een wandeling door de bossen. Kijk op isvw.nl. l EVENEMENT

l EVENEMENT

1920 OKTOBER 2020 v.a. € 390,-

1216 OKTOBER 2020 v.a. € 782,-

KITTY VAN DER VLIET DIVERSITY EVENT Leren van de geschiedenis

De Internationale School voor Wijsbegeerte organiseert dit evenement in samenwerking met de Vrienden van de ISVW. Kijk op vrienden-isvw.nl.

Met Jan Bransen

OPEN DAG ISVW @isvwijsbegeerte

Lieve Goorden

Geen denker heeft 45 jaar na haar dood zo’n opleving in publieke interesse gekend als Hannah Arendt. Komt dat door Trump? Of hebben we haar hoopgevende geluiden over onderwijs, vriendschap, diversiteit en nataliteit vandaag de dag hard nodig? Wegens succes herhalen we deze cursus met Dirk De Schutter, Hans Achterhuis, Laurens ten Kate, Lieve Goorden, Henriëtta Joosten, Merel Boers, Klaas Rozemond, Joop Berding en Marthe Kerkwijk.

4 OKTOBER 2020

@ info@isvw.nl

De essentie van Arendt

‘Niemand heeft het recht te gehoorzamen’ BEELD: RENSKE RUIJSENAARS

Hoe moeten we omgaan met ons slavernijverleden? Hoe kunnen we van de geschiedenis leren? En kunnen we deze lessen nu al toepassen op de coronacrisis? Tijdens dit evenement gaan we in gesprek met Susan Neiman, Marli Huijer, Karim Benammar (o.v.), Christien Brinkgreve, Babah Tarawally, Yolande Jansen, Chris van der Heijden, Helena Morais y Castro, Marthe Kerkwijk en Florian Jacobs.

ISVW UITGEVERS

DE ACTUALITEIT VAN ARENDT

ISVW

‘Het is eigen aan vriendschap dat men elkaars waarheid wil begrijpen.’

In De essentie van Arendt zet kenner Lieve Goorden de belangrijkste ideeën van Hannah Arendt op een rij en laat ze zien waarom Arendt vandaag de dag zo relevant is.

€ 17,50 | 192 blz. @isvwijsbegeerte

033-465 07 00

Column Asha ten Broeke Asha ten Broeke (1983) is wetenschapsjournalist en auteur van Het idee M/V en Eet mij. Ze woont met haar man en twee dochters in Deventer.

DE TIJGER EN DE HAAI

k had het vooraf niet zien aankomen, maar toch zat ik het me een paar dagen geleden ineens af te vragen: heb ik een piemelplicht?

Mogelijk is wat context hier op zijn plaats. Op Twitter belandde ik in een discussie over het besnijden van meisjes en jongens. Of, accurater: over hun genitale verminking. Voorliggende kwestie: er zal nooit een einde komen aan de genitale verminking van meisjes als je die van jongens negeert. Wie tegen het eerste strijdt, moet zich ook verzetten tegen het tweede.

Maar nu de kwestie: levert zo’n standpunt ook een soort activistische plicht op? Laat me vooropstellen dat ik absoluut van mening ben dat, behoudens het fiksen van serieuze medische problemen, artsen of andere volwassenen nimmer in de geslachtsdelen van kinderen zouden moeten snijden. Niet uit traditie, niet om een vaag hygiëne-principe, en ook niet bij kinderen met een intersekseconditie, waar artsen uit een verknipt semi-medisch ideaal over hoe piemeltjes en vulvaatjes eruit horen zien nog steeds soms het mes zetten in verder prima gezonde geslachtsdelen. Gewoon: niet. Scalpels en genitaliën komen slechts tezamen

wanneer iemand groot genoeg is om daar geïnformeerd toestemming voor te geven. Basta. Maar nu de kwestie: levert zo’n standpunt ook een soort activistische plicht op? Ja, zei een mede-twitteraar. Als je strijdt voor gelijke rechten, dan gelden die dus zowel voor meisjes als voor jongens. Bovendien hebben alle kinderen recht op lichamelijke integriteit. Dat is zo. Maar toch voelt dit argument alsof je aan iemand die zich inzet voor de tijger eist dat ze zich ook hard maakt voor de haai. Bovendien: strijd ik eigenlijk wel voor gelijke rechten? Veel mensen die zich verzetten tegen de genitale verminking van meisjes zijn vrouwenrechtenactivisten. Hun doel is meer veiligheid, kansen en rechtvaardigheid voor vrouwen. Waar het de rechten van geslachtsdelen aangaat, zou ik mezelf liever een vulvarechtenactivist noemen, om zo non-binaire en trans mensen niet uit te sluiten, en mensen zonder vagina of baarmoeder evenmin. De basis van deze strijd is: baas in eigen kut. Op alle denkbare manieren: dat niemand er zonder je toestemming in mag snijden, uiteraard. Maar ook: dat niemand eraan mag zitten als jij dat niet wilt. Dat niemand over je vulva mag beslissen, niemand iets te maken heeft met je maagdelijkheid, niemand jou en je vulva mag dwingen om te trouwen, of om seks te hebben, of juist niet. Baas zijn in eigen vulva is niet vanzelfsprekend in het patriarchaat waarin we leven, omdat de onderdrukking van vrouwen en het inperken van hun zelfbeschikkingsrecht onderdeel zijn van het maatschappelijke systeem. De strijd tegen de verminking van vulva’s is onderdeel van deze strijd tegen het patriarchaat. De strijd tegen jongensbesnijdenis is dat niet. Eisen dat de bevechters van het patriarchaat ook werken voor de rechten van jongens en mannen is een patriarchale claim; een reproductie van het onrecht waar we ons juist tegen verzetten. En daarom kan er geen piemelplicht zijn. O OPZIJ 2020

Coverinterview

Parelvissen

Mauritshuis IN HET

Ooit wilde Abbie Vandivere (1979) tandarts worden. Tot ze de kunst van het restaureren en conserveren van schilderijen ontdekte. Het was liefde op het eerste gezicht. Ruim vijftien jaar later heeft ze naam gemaakt als restaurator van het Mauritshuis, waar ze nieuwe feiten over het Meisje met de parel boven tafel wist te krijgen en de wereldpers haalde. DOOR NOÉMI PRENT

aarom ging de tandartsdroom de prullenbak in? “De nieuwsgierigheid naar wetenschap en techniek heb ik altijd gehad, vandaar mijn focus op tandarts worden. Maar het leuke van Princeton (universiteit in New Jersey, Verenigde Staten – red.) is dat je kunt kennismaken met veel verschillende vakgebieden. Daar ontdekte ik dat ik creativiteit en wetenschap ook kon combineren met elkaar en zo werd Kunst mijn hoofdvak. Een restaurator van het Princeton Art Museum liet mij zien waar hij mee bezig was. Zo kwam ik voor het eerst in aanraking met het vak. Hij vertelde me alles over zijn werk, van de materialen tot de technieken. Ik herinner me dat ik na die dag meteen mijn ouders belde: ik wil kunstrestaurator worden.” Wat was hun reactie? “Ze waren verbaasd maar ze hebben me altijd gesteund in deze keuze. Spijt heb ik absoluut niet van de switch. Als tandarts had ik een compleet ander leven gehad.”

In 2001 studeerde je af, maar toch heeft het nog een tijd geduurd voor je als restaurator aan de slag ging. “Ik heb eerst een jaar gewerkt op verschillende afdelingen van een museum. Zelfs in de museumwinkel, maar ook bij verschillende conservatoren. De reden dat ik het belangrijk vond om eerst een jaar rond te snuffelen, was omdat ik nog niet zeker wist waarin ik me wilde specialiseren. Na dat jaar was ik er zeker van dat ik restaurator wilde worden. Vervolgens studeerde ik drie jaar in Londen, om de fijne kneepjes van het vak te leren.” En uiteindelijk belandde je in Amsterdam. Toen was het opeens vijftien jaar later. “Ik voelde me altijd al aangetrokken tot Nederlandse schilderijen. Door het realisme, de heldere kleuren. Het feit dat de stukken zo oud waren, maar tegelijkertijd nog in zo’n goede staat. “Ik kwam in eerste instantie alleen naar Nederland voor een onderzoeksproject. Toen ontdekte ik hoe vergevorderd Nederland was op het gebied van conservering en restauratie. Na drie maanden ontmoette ik via mijn hardloopclubje ook nog eens een man hier. (lachend) Daarom besloot ik nog een jaar in Nederland te blijven en zowel mijn carrière als deze man een kans te geven. Die man en ik zijn volgende week al twaalf jaar getrouwd en Nederland is mijn thuis nu. Ik kan me geen reden bedenken dat ik hier weg zou willen.” OPZIJ 2020

Coverinterview Het is niet gemakkelijk om een vaste positie als restaurator te bemachtigen. Heb je voor je gevoel moeten vechten voor een plekje? “Ja en nee. Het is een klein werkveld. Het belangrijkste in deze omgeving is dat je weet hoe je moet netwerken en to keep your ear to the ground. Ik praat veel met mensen en dit leidt vaak tot nieuwe projecten.”

‘De glanzende parel. Men wil weten wie het meisje is. Na twee jaar uitvoerig onderzoek ben ik haar nog niet zat. De band met haar is alleen maar sterker geworden.’ NRC deed onderzoek naar diversiteit onder hoger museumpersoneel, en concludeerde dat 2,6 procent van de museummedewerkers een niet-westerse migratieachtergrond heeft. Hoe kijk jij naar diversiteit in de museale wereld? “Ik ben benieuwd naar de term nietwesters. Ik vraag me af onder welke categorie ik volgens dit onderzoek zou vallen. Ik ben Canadees en Brits. Mijn moeder is zwart. Over het algemeen vind ik dat diversiteit in musea een zaak van iedereen zou moeten zijn. Een museale instelling is een reflectie van de samenleving.” Moeten musea dus beter hun best doen voor diversiteit? Of is er niet genoeg aanwas? “Ik denk dat het systeem langzaam aan het veranderen is. Dat hoop ik tenminste. Als ik kijk naar de studenten die zich aanmelden voor het curriculum conservering en

restauratie, zie ik groepen die vele malen diverser zijn dan twintig jaar geleden. “Ik maak me wat betreft mijn werkveld eerder zorgen om de economische obstakels. Financiële onzekerheid vormt een barrière voor mensen om in de museale sector aan de slag te gaan. Denk aan onbetaalde stages. Bij het Mauritshuis betalen we onze stagiaires. Ik hoop dat meer instituten gaan volgen.”

Waar ligt volgens jou de oplossing? “Om het museale landschap diverser te maken, zou ik willen dat we kinderen vanaf jonge leeftijd stimuleren om musea te bezoeken. De groepen kinderen die ik op bezoek krijg in het Mauritshuis, zijn best gemêleerd. Door ze van jongs af aan kennis te laten maken met musea, zullen ze later in hun leven eerder een baan in deze branche overwegen. Restaurator is doorgaans niet het eerste

beroep waar kinderen aan denken. Ik wist tenslotte ook pas op mijn negentiende van het bestaan van dit beroep af.” Hoe zit het met de vrouwen in jouw branche? “Er werkt een extreem hoog OPZIJ 2020

Coverinterview percentage vrouwen als restaurator. Waarom, dat vind ik lastig te zeggen. Misschien omdat het vak een mix is van wetenschap en esthetiek. Dat maakt het misschien meer toegankelijk voor vrouwen om een technisch werkveld te betreden.” Is er sprake van zusterschap onder vrouwen in de museale wereld? “Ik zou eerder spreken van een sterke, professionele gemeenschap van vrouwen die elkaar steunen en kennis met elkaar delen. Veel van mijn voorbeelden waren vrouwen.

Meisje met de parel – Johannes Vermeer (c. 1665) Meisje met de parel is – naast Het melkmeisje misschien wel het beroemdste werk van de Hollandse schilder Johannes Vermeer. Officieel is het schilderij een ‘tronie’: een fantasiekop. Het verschil met een portret is dat een tronie een type of een karakter uitbeeldt. Wie het mysterieuze meisje met de parel is, blijft nog altijd gissen. Vermeer werkte met olieverf op doek om dit werk te vervaardigen. Hij stond erom bekend in zijn werk op meesterlijke wijze met lichtcontrasten te spelen. Voor het schilderij in handen van het Mauritshuis kwam, stond het bekend als Meisje met tulband.

Tijdens mijn carrière waren het vrouwen die mij verder hebben gebracht. Die mij aangemoedigd hebben. Als je eenmaal in dit werkveld zit, is er geen sprake van competitie. Er heerst juist veel collegialiteit.” De afgelopen twee jaar mocht je het onderzoek naar Meisje met de parel leiden in het Mauritshuis, de publiekslieveling van het museum. “Ik was enthousiast en overweldigd toen ik gevraagd werd voor dit project. Het was het eerste grote onderzoek voor het Mauritshuis dat ik mocht leiden. Uiteraard wilde ik het tot een succesvol einde brengen. Het belangrijkste dat ik deed was een team met goede mensen om me heen verzamelen.” Waarom verlangen we volgens jou naar meer kennis over een werk dat al zo veel aandacht heeft gekregen? “Het is een iconisch schilderij. Mensen willen daar áltijd meer van weten. Het stuk is van groot belang voor het Mauritshuis. Mensen komen van over de hele wereld om haar te leren kennen. Dat wordt mede gevoed door bijvoorbeeld het boek van Tracy Chevalier en de Hollywood-verfilming Girl with a Pearl Earring, geïnspireerd op het verhaal achter Vermeers schilderij. Het Meisje is in 1990 voor het laatst onderzocht. We spreken intern trouwens over ‘zij’, in plaats van ‘het schilderij’ (lachend). Het is altijd ‘zij dit’ en ‘zij dat’. “Een van de belangrijkste redenen dat men gefascineerd blijft door dit schilderij is omdat je een échte connectie voelt als je naar het stuk kijkt. De glinstering in haar ogen. Haar vochtige lippen. De glanzende parel. Men wil weten wie het meisje is. Na twee jaar uitvoerig onderzoek ben ik haar nog niet zat. De band met haar is alleen maar sterker geworden. ” Uit jullie onderzoek Meisje in de schijnwerper bleek dat Vermeer oorspronkelijk wimpers had geschilderd, die inmiddels niet meer zichtbaar zijn op het doek. En dat het meisje poseerde voor een groen gordijn. Het werd wereldnieuws. “Ik was blij met ieder stukje nieuwe informatie dat we vonden. We hebben heel veel verschillende technieken gebruikt, en tijdens het analyseren van alle data ontdekten we deze feiten. Het schilderij is persoonlijker dan we dachten. Het feit dat we nu weten dat ze voor een groen gordijn stond, creëert een heel nieuw gevoel bij het schilderij. Voorheen zagen we simpelweg een meisje tegen een vormeloze zwarte diepte.” Corona gooide roet in het eten voor de grote lancering. “Het plan was om de onderzoeksresultaten groots te presenteren in het Mauritshuis. We baalden enorm toen we dit moesten annuleren door de coronacrisis. Tot we ons realiseerden dat het juist een perfect moment kon zijn om de resultaten te lanceren. Door de coronacrisis

Coverinterview bleken mensen meer tijd te hebben om zich onder te dompelen in onze bevindingen. Sommige kranten wilden oorspronkelijk niet naar de lancering komen, maar schreven er nu toch over – het werd zelfs voorpaginanieuws. We hebben het beste gemaakt van een moeilijke situatie.”

Benieuwd naar de komende tentoonstellingen in het Mauritshuis? Ga naar mauritshuis.nl

En nu op naar het volgende baanbrekend onderzoek naar een wereldberoemd kunstwerk? “Als je me vijf jaar geleden had gevraagd wat mijn droom was, had ik gezegd: een vaste aanstelling in een museum. Nu ik dat bereikt heb, droom ik van projecten waar ik bijdragen aan zou willen leveren. Schilderijen in het Mauritshuis die ik bijvoorbeeld nog zou willen restaureren. De stier van Paulus Potter is een van mijn favoriete werken hier. Wat dat betreft ben ik nog lang niet uitgekeken op het Mauritshuis. Deze plek heeft zo veel te bieden. “Verder werk ik momenteel aan een nieuw project dat te maken heeft met Rembrandt van Rijn. Van een aantal schilderijen, die vorig jaar tentoongesteld zijn tijdens de Rembrandt-expositie in het Mauritshuis, zijn we niet zeker of ze van Rembrandt zef zijn. Samen met conservatoren en wetenschappers verrichten we nu technisch onderzoek naar drie schilderijen, waarvan we hopen met meer zekerheid vast te stellen in hoeverre deze schilderijen van Rembrandt zijn.” Tot slot. Welk minder bekend kunstwerk zou iedere Nederlander moeten kennen? “Stilleven met kazen, amandelen en krakelingen (ca. 1615) van de Nederlandse schilder Clara Peeters. Het is aangekocht door het Mauritshuis om onze collectie schilderijen van vrouwen uit te breiden. Bijzonder is dat je Clara’s zelfportret kunt zien in de weerspiegeling van het deksel van de aardewerken kan! En ze signeerde haar naam op de zijkant van het ‘bruidsmes’.” O OPZIJ 2020

Wetenschap Dr. Shona Kalkman (1988) is arts en ethicus. Zij promoveerde in de medische ethiek (Universiteit Utrecht, 2017) en schrijft sindsdien beroepsmatig over uiteenlopende medisch-ethische onderwerpen, waaronder de rol van genderstereotypen in de gezondheidszorg. Als onderzoeker is zij momenteel verbonden aan het Universitair Medisch Centrum Utrecht. Dit artikel schrijft zij op persoonlijke titel.

waar is de

opluchting?

Verschuivend perspectief en toegankelijkheid

Sinds 1984, toen abortus in Nederland met veel commotie werd gelegaliseerd, zijn de gemoederen rond dit onderwerp nooit bedaard. Integendeel. Wat opvalt, is dat we alleen lezen over persoonlijke verhalen van twijfel, schaamte, rouw en schuld. Maar geeft dat de werkelijkheid wel goed weer? De Turnaway Study, het grootscheepse onderzoek van de Universiteit van Californië in San Francisco, suggereert van niet. Shona Kalkman wijst ons op het gevaar van eenzijdige verhalen en de gevolgen hiervan voor de toegankelijkheid van abortus. DOOR S HONA KA LKM A N

n het publieke domein overheersen persoonlijke verhalen over zwangerschapsafbreking die gaan over twijfel, schaamte, rouw en schuld. Zo ook in de begin juni uitgezonden VPRO-documentaire Overtijd van Tessa Louise Pope. In deze film vertellen drie jonge vrouwen openlijk over de afbreking van een ongewenste zwangerschap. Aanleiding voor Pope om de film te maken was haar eigen ervaring met een ongewenste zwangerschap en de ‘enorme impact’ die de abortus op haar had. In een nagesprek met De sekszusjes, direct daarna uitgezonden, stelt Pope dat ze met haar film andere vrouwen wil laten zien dat het normaal is om gevoelens van verdriet, twijfel, schaamte en rouw te ervaren na een abortus. Abortus moet op deze manier

bespreekbaar worden, vindt Pope. In de intieme interviews vertellen de drie vrouwen over het complexe samenspel van emoties rondom en na de abortus. Er wordt gesproken over een brief aan ‘het kindje’, de zware keuze ‘tussen leven en dood’ en over abortus als ‘iets lelijks’. De abortus is een gebeurtenis die het leven voor en na markeert. Wie Overtijd ziet, ontkomt er niet aan om abortus te gaan beschouwen als een inherent tragische gebeurtenis. Ook op internet overheerst de tragiek, veelal in anoniem gedeelde ervaringsverhalen. Boeken, niet zelden uitgegeven door christelijke organisaties, haken gretig in op de thema’s schaamte, schuld en spijt. We kunnen bijna niet anders constateren dan dat een positieve abortuservaring niet lijkt te bestaan.

Wetenschap Vooropgesteld, een dominant verhaal is niet erg, als dat een juiste weergave van een morele praktijk is. Maar voor zwangerschapsafbreking gaat dat niet op. De Turnaway Study, uitgevoerd aan de Universiteit van Californië in San Francisco is de grootste studie ooit naar de ervaringen van vrouwen met ongewenste zwangerschap en zwangerschapsafbreking in de Verenigde Staten en rekent af met een aantal hardnekkige mythes. De studie suggereert dat niet negatieve emoties overheersen na een zwangerschapsafbreking, maar opluchting. In juni van dit jaar verschenen de gebundelde resultaten van de studie in het indrukwekkende boek The Turnaway Study: Ten Years, A Thousand Women, and the Consequences

een soortgelijke ervaring. Bovendien, elk verhaal dat gedeeld wordt helpt het taboe op zwangerschapsafbreking te doorbreken. Maar de thema’s in het dominante abortusverhaal verraden dikwijls hoe we als samenleving aankijken tegen morele praktijken. De discrepantie tussen het overheersende verhaal en het positievere geluid vanuit de wetenschap wijst op (zelf)censuur. En het beïnvloedt het maatschappelijke oordeel over ongewenste zwangerschap en abortus. Zolang de omstandigheden, emoties en beweegredenen van de vrouwen voldoen aan het stereotype, kan abortus op sociale goedkeuring rekenen – tenminste, onder degenen die niet principieel tegen abortus zijn. Maar het is stigmatiserend en

of Having – or Being Denied – an Abortion. Diana Greene Foster, hoofdonderzoeker in de studies, benadrukt het belang van de resultaten in een land waar het abortusrecht steeds verder wordt ingeperkt. Maar ook in Nederland, waar vrouwen af en toe begeleid moeten worden door een buddy op weg naar de kliniek en waar de anti-abortusbeweging met plastic poppetjes met een duim in de mond actievoert, wordt een eenzijdig beeld geschetst.

belastend voor vrouwen die andere emoties ervaren na een abortus, zoals opluchting. En het is de vraag in hoeverre de drempel hierdoor wordt verhoogd als het gaat om echte vrije keuze.

De resultaten van de Turnaway Study betekenen niet dat we verdrietige verhalen over abortus niet zouden mogen of moeten delen. Absoluut wel. De verhalen zoals in Overtijd zijn reële, individuele ervaringen en het getuigt van moed om openlijk over het onderwerp en de eigen emoties te spreken. Zij bieden steun aan vrouwen met

Waarom vrouwen ongewenst zwanger raken Volgens de algemene opvatting raken vrouwen ongewenst zwanger omdat zij ‘dom’, ‘onnozel’ of ‘oenig’ zijn. Deze termen keren consequent terug in abortusverhalen als schaamtevol mea culpa naar de buitenwereld. Of de ‘schuld’ wordt buiten de vrouw zelf gelegd, bijvoorbeeld door te wijzen op falende anticonceptie of veronderstelde onvruchtbaarheid. Gelukkig voelen de meeste vrouwen die naar buiten treden met een abortusverhaal zich niet langer genoodzaakt om de banaliteit van de conceptie uit OPZIJ 2020

Wetenschap

‘Blijkbaar vinden we het moeilijk om ons een zwangere vrouw voor te stellen die niet alleen ‘afstand doet van haar ongeboren kind’, maar die daar ook nog eens geen emotionele worsteling aan overhoudt. Toch zijn die vrouwen er wel degelijk; we horen ze alleen niet.’

toegang; intenties om niet zwanger te worden kunnen nu eenmaal ambivalent zijn. Een onbedoelde zwangerschap kan best gewenst zijn. En andersom, vrouwen met ambivalente intenties kunnen een zwangerschap toch als uiterst onwenselijk beschouwen. Waarom vinden vrouwen die hun verhaal delen het dan toch zo belangrijk om gefaalde anticonceptie of hun veronderstelde onvruchtbaarheid als factor te benoemen? Het simpele antwoord is dat het een manier is om je als vrouw te weren tegen verwijten van promiscue en onverantwoord gedrag. Daarnaast is het de vrouw die verantwoordelijk wordt gesteld voor het voorkomen van zwangerschap, niet de man met wie zij de lakens deelt. De dubbele moraal wordt aangehaald in de vele variaties op het grapje: “If men could get pregnant, abortion would be available at the gas station.”

Abortus hoeft niet tragisch te zijn de doeken te doen. De hoevraag is zo mogelijk nog trivialer dan het waarom, en het meest voorkomende antwoord kan op weinig sympathie rekenen. Spreken staat gelijk aan zelfbeschuldiging. Vrouwen die geen of onvoldoende anticonceptiemaatregelen troffen worden structureel aangesproken op hun intelligentie en gebrek aan verantwoordelijkheid. Terwijl het vaak veel meer te maken heeft met de ‘typisch mannelijke’ ervaring dat onbeschermde seks emotionele en seksuele voordelen heeft. Veel stellen vinden die voordelen belangrijker dan de gemiddeld genomen lage zwangerschapskans op een willekeurig moment in de cyclus, schrijft Diana Greene Foster van de Turnaway Study. Daarnaast gaat het gebruik van anticonceptiemiddelen – gemiddeld zo’n 28 jaar lang – gepaard met aanzienlijke bijwerkingen, ongemakken, tijdsinvestering en financiële lasten. De meeste ongewenste zwangerschappen ontstaan niet door falende anticonceptie, maar door inconsequent gebruik. Investeren in beter gebruik en toegankelijkheid van preventieve maatregelen blijft van cruciaal belang. Tegelijkertijd weten we dat ineffectief gebruik van anticonceptiva niet per se hoeft te wijzen op een gebrek aan kennis of 38

Over het algemeen wordt gesteld dat zwangerschapsafbreking iets inherent tragisch is en niet verteld kan worden zonder inleiding, middenstuk en slot. Die vooronderstelling is gebaseerd op genderstereotypen en houdt het eenzijdige verhaal van pijn en verlies in stand, en daarmee ook het stigma op abortus. Vrouwen die geen emoties of zelfs positieve emoties ervaren worden vervolgens als ‘afwijkend’ bestempeld en krijgen (maar vaker: willen) geen podium om hun ervaring met de buitenwereld te delen. Zolang de thema’s schuld, twijfel en rouw de overhand hebben in verhalen over abortus, worden er impliciet normen gesteld voor hoe vrouwen zich na deze ingreep zouden moeten voelen. Blijk geven van een emotioneel conflict verschaft de vrouw morele absolutie. ‘Vrouwmens, je hebt tenminste nog een geweten’ zo lijkt het wel. Vrouwen die na de zwangerschapsafbreking uit schuldgevoel een brief aan ‘het kindje’ schrijven, doen dat natuurlijk in de eerste plaats voor hun eigen verwerking, maar vergroten – over het algemeen onbedoeld – met dat gebaar de maatschappelijke acceptatie van hun verhaal. Vrouwen die vertellen dat ze tot in de behandelkamer hebben getwijfeld over hun keuze, mogen rekenen op vergiffenis. En depressieve gevoelens na de ingreep worden geïnterpreteerd als rouw om het ongeboren kind. Blijkbaar vinden we het moeilijk om ons een zwangere vrouw voor te stellen die niet alleen ‘afstand doet van haar ongeboren kind’, maar die daar ook nog eens geen emotionele worsteling aan overhoudt. Toch zijn die vrouwen er wel degelijk; we horen ze alleen niet. Cijfers uit Amerikaans onderzoek laten zien dat een derde tot een kwart van de vrouwen gedurende haar leven een zwangerschap afbreekt. De reden dat we er zo weinig over horen, is dat vrouwen over het algemeen niet over abortus praten en al helemaal niet met mensen die er moeite mee hebben. Dat geldt waarschijnlijk nog meer voor vrouwen die geen of juist positieve emoties hebben ervaren na een abortus. Zo kunnen ze bang zijn dat het delen van hun ervaring pijnlijk is voor vrouwen die, om welke reden

Wetenschap dan ook, geen kinderen hebben maar dat wel graag hadden gewild. Daarnaast bestaat het risico op een stigmatiserende respons; een vrouw die niet rouwt en geen morele verantwoordelijkheid bekent zal wel in ontkenning zijn of verminderd toerekeningsvatbaar. Verwekkers worden overigens zelden op vergelijkbare wijze aan de tand gevoeld. Dit soort aannames maken het voor veel vrouwen bijzonder onaantrekkelijk om hun abortuservaring kenbaar te maken. Plaats deze vrouwen naast de drie hoofdpersonen uit Overtijd en het zal overkomen alsof ze vertellen hoe ze net een Snickers hebben gegeten. De Turnaway Study laat zien dat de overweldigende meerderheid van de vrouwen die een abortus ondergingen verder gaat met haar leven, opgelucht en zonder spijt. De onderzoekers observeerden dit effect zelfs tot jaren na de zwangerschapsafbreking. Abortus stelt vrouwen immers juist in staat om de regie te nemen over de koers van hun verdere leven.

Bedreigingen voor het abortusrecht Elk abortusverhaal, hoe kort of weinig invoelbaar ook, is een legitiem verhaal. Dat hier zo weinig ruimte voor is, komt met een prijs. Een eenzijdig beeld draagt bij aan de afnemende maatschappelijke acceptatie van abortus en bedreigt het recht op reproductieve zelfbeschikking. In Nederland neemt deze acceptatie af, in het bijzonder onder millennials. Het is opvallend dat zij kritischer zijn over abortus dan hun ouders. Uit onderzoek van TNS NIPO blijkt dat Nederlanders bovendien slecht geïnformeerd zijn over de redenen waarom vrouwen kiezen voor abortus. Zo denkt bijvoorbeeld een aanzienlijk deel van de ondervraagden dat de meeste vrouwen een abortus ondergaan na een verkrachting, terwijl seksueel geweld bij slechts een klein percentage een rol speelt. De voornaamste redenen die vrouwen noemen hebben te maken met hun persoonlijke omstandigheden en de gevolgen van een ongewenste zwangerschap voor hun verdere leven. Uit onderzoek blijkt dat Nederlanders meer moeite hebben met de keuze voor abortus wanneer een kind niet te combineren is met werk, vanwege gebrek aan financiële middelen of als het gezin al compleet is. Het denken in termen van ‘goede’ en ‘slechte’ redenen wijst op een nieuw soort conservatisme, dat losstaat van religie en vooral de jongere generatie kenmerkt. Onderzoekster Quita Muis (Tilburg University) concludeert dat jongere generaties op zoek zijn naar een nieuwe structuur voor hun identiteit, en daarvoor uitkomen bij traditionele waarden. Vrouwelijke kuisheid, het huwelijk en gezinsvorming zijn daar voorbeelden van.

Anders nadenken over abortusverhalen Het openlijk delen van abortusverhalen is een belangrijke katalysator voor het blijvend doorbreken van het taboe op abortus. Maar het overheersende verhaal over twijfel, schaamte en rouw houdt het stigma in stand. Terwijl omstandigheden, emoties en redenen irrelevant zijn voor het recht op abortus. Het lijkt wel alsof men de grondbeginselen waarmee het abortusrecht in 1984 verworven is dreigt te vergeten. Bij de kreet ‘Baas in eigen buik’ van Dolle Mina in de jaren zeventig hoorden geen kleine lettertjes die door de megafoon werden gefluisterd. Het abortusrecht maakt geen onderscheid tussen ‘goede’ en ‘slechte’ redenen. Geen enkele vrouw hoeft zich geroepen te voelen om een abortuservaring zonder ‘verhaal’ te delen. En het verhaal van twijfel, schaamte, rouw en schuld is er een van velen. Maar dat we het andere verhaal niet horen, wil niet zeggen dat het niet bestaat. Sterker nog, we zouden onszelf moeten afvragen waarom die verhalen zo afwezig zijn in het publieke domein en wat dat zegt over ons vrouwbeeld. Dus hoe artistiek vaardig Tessa Louise Pope in haar film ook te werk is gegaan, zonder context draagt het leidmotief van de film onbedoeld bij aan stigmatisering en vormt het voer voor conservatieve retoriek. O

OPZIJ 2020

De Kloof

BODYPOSITIVITY Journalist Barbara van Beukering (53) en haar dochter journalist Milou Deelen (24) verschillen regelmatig van mening. De generatie waar ze uit komen is vaak bepalend voor de manier waarop ze tegen de dingen aankijken. BEEL D PAUL TOLENAAR

De Kloof Barbara Lieverd, heb jij de nieuwe LINDA. cover al gezien? Linda staat op de cover in haar bikini om een statement te maken in het kader van #bodypositivy. Wat vind jij daarvan?

Milou Ha mam, ik vind het stoer van haar. Ik kan me voorstellen dat dit voor zo ongeveer de bekendste vrouw van Nederland, die zoals ze zelf zegt zichzelf in bikini ‘dik en lelijk’ vindt, een enorme stap is. En een statement. Ik denk dat veel vrouwen zich gesupport voelen. Op Instagram zag ik veel vrouwen naar aanleiding van de cover een bikinifoto van zichzelf delen. Hun curves vol trots showend. Maar ik zag ook kritiek voorbijkomen die ik begrijp; Linda is 55 en heeft een hartstikke goed lijf. Bodypositivity betekent in mijn ogen dat álle lijven er mogen zijn. Dik, dun, striae, zwart, wit, acné, cellulitis, disabled, lang, klein − alles. Linda haar lijf voldoet in mijn ogen wél aan het nog steeds heersende westerse schoonheidsideaal (wit en slank) maar goed: haar lijf mag er uiteraard ook zijn. Het betekent natuurlijk niet dat je niet meer onzeker mag zijn als je voldoet aan het schoonheidsideaal. Jaren geleden maakte LINDA. nog het ‘BorstenBillenBenen-plan’ in de zomer om af te vallen. Dit lijkt me een goede stap vooruit. Wat vind jij van de cover? je dochter

Barbara Ik ben het met je eens dat Linda er geweldig uitziet; slank, bruin, en wauw, ze heeft zelfs buikspieren. Het statement dat Linda wil maken dat vrouwen moeten leren van hun lichaam te houden, ook al is het mollig, putterig, oud of vellerig, vind ik ook heel goed. Bij mij wringt de schoen alleen tussen de boodschap en het beeld op de cover. De foto op de cover straalt uit: kijk eens hoe goed Linda de Mol eruitziet op haar 55ste. Er zijn zelfs mensen die haar ervan verdenken dat het gefotoshopt is. Dat geloof ik niet, ik ken Linda als een oprecht persoon en als ze zoiets doet, doet ze het eerlijk. De cover is heel spraakmakend, dus wat dat betreft is het heel geslaagd. Maar ik vraag me af of het bijdraagt aan bodypositivity. Ik denk dat de bikinifoto’s van Claudia Schoemacher en Stella Bergsma in de portrettengalerij meer effect hebben omdat zij lichamen hebben die niet slank en strak zijn.

Milou Vanuit de bodypositive movement zag ik veel kritiek op de cover. Is de intentie van LINDA. oprecht? Of gaat het om meebewegen op de zogenoemde ‘hype’ (ik zie het zeker niet als een hype) om meer tijdschriften te verkopen? Zelfs dat vind ik niet het állergrootste probleem. Wel interessant: als deze ‘hype’ voorbij zoú gaan, zou LINDA. dan nog steeds zo’n soort statement maken? De vrouwen van de feministische podcast Damn, Honey vertelden aan NOS dat ze het een goed gebaar vonden, maar dat de rest van het jaar in het blad en online een andere boodschap wordt meegegeven, namelijk: tips hoe we moeten afvallen en hoe we ons moeten verbergen achter make-up. Dat is denk ik het punt: het gaat uiteindelijk om structurele veranderingen. Maar goed, er vindt een beweging plaats om inclusiever te zijn. Dat is een mooi begin. Zie jij het als een hype?

Barbara Ik denk niet per se dat het een hype is, en dat er - hopelijk - wel sprake van een ontwikkeling is. Niet alleen wat het accepteren van je lichaam betreft, maar ook het accepteren van het ouder worden. Vroeger was je leven voorbij als je als vrouw de vijftig gepasseerd was. Nu staan vrouwen van vijftig midden in het leven en in bikini op de cover van een glossy. Of zetten zichzelf sexy op insta. Heleen van Royen was er uiteraard ook als de kippen bij, maar zij heeft natuurlijk óók een gorgeous lichaam. Toch hik ik steeds tegen de oprechtheid aan. Zijn we onszelf nou aan het accepteren of zijn we onszelf aan het etaleren? Toevallig zette ik tijdens onze bootvakantie een paar weken geleden ook een foto van mezelf in bikini op insta. Nadat ik de foto aan alle kanten had bestudeerd en ingezoomd tot op de korrel, stelde ik tevreden vast dat er geen rollen en putten te zien waren en maakte er een story van. Wacht, ik zoek ’m even.

OPZIJ 2020

De Kloof Barbara

Barbara Ik kreeg onmiddellijk een reactie van Marlies Dekkers. Ze schreef: hij staat je práchtig Waarop ik antwoordde: Lief van je, maar die hand moest echt wel over die buik. Dat vond ik nou achteraf zo’n vermoeiend antwoord van mezelf. Maar zo zie je maar, hoe ingewikkeld vrouwen toch in elkaar zitten. Dat er een beweging op gang is gebracht is héél goed, maar ik vrees dat mijn generatie lastig te hervormen is. We moeten het van jou hebben. Jij laat gewoon je beenhaar staan, dat vind ik zo dapper en wars van ijdelheid. Hoed af

Milou Ja, dat vind ik ook een stom antwoord op Marlies haar compliment. Door het schrijven van mijn boek Krabben leerde ik dat vrouwen makkelijker solidariseren op zwakte. Als de ene vrouw tegen de andere zegt: ‘Kijk, mijn benen zijn zo lelijk’ zegt de ander: ‘Nee, joh, jouwe zijn mooi, mijne zijn pas lelijk.’ Als je zou zeggen: ‘Kijk, hoe mooi mijn benen zijn’ dan ben je arrogant. Daar moeten we vanaf. Gister zei een vriendin: ‘Wat heb je een vet pak aan!’ Ik zei: ‘Dankjewel, vind ik ook!’ Anders had ik het natuurlijk ook niet aangetrokken. Ik merkte dat toen ik onbedoeld een paar kilo was afgevallen, veel mensen zeiden dat ik er zo goed uitzag. Lief bedoeld, maar voor mij een bevestiging van het heersende schoonheidsideaal. Namelijk: slank(er) is beter. De mensen die dat zeiden, waren onder andere mensen die onder foto’s van dikke vrouwen die zich inzetten voor de bodypositivy movement op Instagram ‘ ’ en ‘prachtige vrouw’ reageren. Daar wringt ook iets. We wíllen verandering, maar we zijn opgegroeid met voorbeelden als Kate Moss en de Spice Girls. Dit soort veranderingen gaan niet over één nacht ijs. Lief dat je het dapper noemt dat ik mijn lichaamshaar laat staan, maar zo zie ik het niet. Gister vroeg iemand nog of het een statement is.

De Kloof Barbara En, is het een statement?

Milou Nee, dat is het niet. Ik was vorig jaar nieuwsgierig hoe mijn lichaamshaar eruitzag, dus liet ik het staan. Ik ben 24 en had gĂŠĂŠn idee. Dat is toch bizar? Maar zodra je iets doet wat buiten de norm valt, wordt het gezien als statement.

Barbara

Jij hebt nu een bos haar onder je oksels en haar op je benen. Je appte me vorige week deze foto.

OPZIJ 2020

De Kloof Barbara Voor mij zou het ondenkbaar zijn om dat te laten staan. Ik zou het gevoel hebben dat ik mannenbenen had. Heb jij dat niet als je nu naar je eigen benen kijkt? Vind je het mooi?

Milou Kijk mam, dat is nou het probleem. Waarom wordt dat gezien als mannenbenen? Omdat iemand ooit heeft bedacht dat vrouwen hun lichaamshaar moeten verwijderen. Dat is gecreëerde schaamte onder vrouwen om geld mee te verdienen. Weet je hoeveel geld en tijd vrouwen kwijt zijn aan scheermessen, waxbeurten, epilady’s, noem maar op! Mensen zeggen: ‘Ja maar ik vind scheren gewoon mooier’. Natúúrlijk vind je dat mooier, want we zien nooit harige vrouwen in reclames, films of media. Gelukkig zie ik steeds meer vrouwen die er schijt aan hebben en hun haar laten staan. Al zijn het vaak nog jonge, knappe vrouwen. Vrouwen die mét lichaamshaar ook nog in de norm van aantrekkelijkheid vallen. Overigens zeg ik niet dat niemand zich ineens mag scheren, maar vooral dat wél haar hebben even geaccepteerd is. Tuurlijk moest ik ook even wennen, vooral aan mijn benen, omdat ik dat inderdaad als ‘mannelijk’ zag. Nu vind ik het wel mooi. Maar mam, toen ik kind was had jij toch ook een volle bos? Oksel- en schaamhaar?

Barbara Schaamhaar heb ik wel, een keurig driehoekje. Mijn bikinilijn heb ik weg laten laseren voor 600 euro(!). Mijn oksels en benen heb ik altijd geschoren. Ik leerde van oma dat dat ‘vrouwelijk’ was.

Milou Ja, jij hebt ons ook geleerd om ons te scheren. De eerste keer was op een camping in Frankrijk. Ik weet dat nog goed. Je bedoelde het waarschijnlijk goed en wist misschien ook niet beter, maar daarmee heb je ons wel doorgegeven dat scheren de norm is. Een signaal dat het hebben van haar op die plekken niet goed is.

Barbara Nu ik erover nadenk, ben ik behoorlijk nep. Los van het scheren, verf ik mijn haar omdat ik anders grijs word, ga nooit zonder make-up de deur uit, heb nepnagels, heb een cosmetische operatie laten doen en laat de frons in mijn voorhoofd ieder half jaar botoxen. Alles om mooier, jonger en vrouwelijker te lijken. Wat vind jij daar eigenlijk van?

Milou Ik vind jou niet nep. Elke autonome keuze vind ik een feministische keuze. Ik ben voor keuzevrijheid. Maar zodra er een breder, diverser beeld van het schoonheidsideaal komt; als we in de media óók harige vrouwen zien, met rimpels, met álles wat mensen hebben, zal dat beeld veranderen. En wellicht had jij dan nu niet al die moeite gedaan. Of wel. Ook goed. Als je dat leuk vindt.

Barbara Ik kijk met bewondering naar jouw naturelle verschijning; je draagt nooit make-up, je scheert je niet, je verft je haar niet (dat deed ik allemaal wel op jouw leeftijd!). Jij hebt natuurlijk nu nog het grote voordeel van de jeugd, maar ik hoop dat jouw generatie het obsessieve gevecht tegen de ouderdom niet meer zo zal aangaan als wij dat doen. En ondertussen is het nuttig dat jullie ons een spiegel voorhouden, daar kunnen wij vijftigplus vrouwen in bikini veel van leren.

Milou

NU OVERAL TE KOOP

OF VIA DE WEBSITE WWW.PINDAH-MAGAZINE.NL

Feature Black Lives Matter

Ongemak,

goede wil

en blijven

DOORPAKKEN

Zwarte vrouwen zijn vaak de drijvende kracht achter de Black Lives Matter-protesten en spreken zich voortdurend uit tegen institutioneel racisme. Dat dat geen dankbare taak is, zie je al snel als je Twitter opent of de reacties op het protest op de Dam bekijkt. Maar dat er veel over gepraat wordt is duidelijk. Nina Klaassen sprak met een aantal gezichtsbepalende vrouwen in het antiracismedebat. D O O R N IN A K L A A S SE N B EEL D Z E N D E L E D U V I L L A R D

OPZIJ 2020

Feature Black Lives Matter

o zagen 1,7 miljoen kijkers hoe Natacha Harlequin bij Veronica Inside uitlegde waarom de opmerking die Johan Derksen maakte over Akwasi simpelweg niet kon. “Als je met hem spreekt, dan zie je zijn pijn. Dan denk ik: het maakt eigenlijk helemaal niet eens meer uit of het wel of niet racistisch is of wat de intentie is. Heb gewoon empathie.” Empathie lijkt het codewoord in een ‘debat’ dat verhit wordt gevoerd. Een van de bekendste organisaties binnen de antiracismebeweging is Kick Out Zwarte Piet (KOZP), die al jaren strijdt tegen racisme en in die strijd al veel naar het hoofd geslingerd heeft gekregen. Toch heeft dat ze niet gestopt, integendeel. Door de jaren heen is de beweging enorm gegroeid en zijn er inmiddels zelfs lokale afdelingen door heel Nederland. Dit netwerk blijkt essentieel voor de verspreiding van de protesten, vertelt Naomie Pieter (1990) van KOZP en medeoprichter van Black Queer & Trans Resistance Nederland. “De snelle organisatie van de protesten is echt de vrucht van jarenlang activisme. We zijn in 2018 begonnen ons lokaal te organiseren en daardoor hebben we een groot netwerk kunnen opbouwen. Wat me wel heeft verbaasd is dat op plekken waar KOZP geen lokale afdelingen heeft, er heel veel mensen zijn opgestaan om iets te organiseren. Het was heel mooi om dat domino-effect zo te zien. Vooral ook dat er kinderprotesten kwamen. Dat is voor mij ongekend. Ik ben daar nog steeds van aan het glunderen.” Zelfs in het over het algemeen protest-schuwe Zeeland werd er een protest georganiseerd dat zo succesvol was dat mensen op een gegeven moment werd afgeraden om nog te komen. Angélique Duijndam (1971) is gemeenteraadslid in Vlissingen en organiseerde het protest samen met Lisenne Delgado. Ook hier was de belangrijke rol van vrouwen onbetwistbaar. “In de organisatie an sich waren er echt alleen maar vrouwen. We hadden contact met Rotterdam, Utrecht en Amsterdam en daar waren wel een aantal heren bij, maar ook daar waren het hoofdzakelijk vrouwen die de organisatie op zich namen.” Ook Naomie herkent de belangrijke rol van vrouwen bij de protesten. “De meeste protesten in Nederland werden georganiseerd door vrouwen. Zwarte vrouwen en vrouwen van kleur zijn altijd een heel belangrijk onderdeel geweest van de antiracismebeweging. Alleen mannen hebben over het algemeen meer bekendheid en worden meer gezien. Het is ook geen veilige situatie, al is het al wel iets beter dan in het begin. Het blijft een ondankbare taak. Kijk alleen naar alle shit die Sylvana Simons over zich heen krijgt door zich uit te spreken. Het is heel pijnlijk.”

Ladies of Groningen (BLOG), Groningen Feminist Network en Women’s March Groningen. Stacey Lamptey (1998) is oprichter van BLOG en speelde een belangrijke rol in de organisatie. Hier viel vooral op dat het grootste deel van de demonstranten uit vrouwen bestond. “Omdat drie organisaties die gericht zijn op vrouwen het protest organiseerden, bereikten we automatisch ook veel vrouwen. Maar in het algemeen heb ik ook gemerkt dat vrouwen in Nederland erg vatbaar zijn voor activisme.” Toch voelt deze periode van vele protesten niet per se anders. “Als zwarte vrouwen praten we al heel lang over racisme, het is voor ons geen nieuw onderwerp. Maar we krijgen nu wel veel meer bondgenoten en dat is wel nieuw. Deze nieuwe generatie van witte mensen ondersteunt en begrijpt de beweging. Hopelijk gaat het daarbij om blijvende steun. Mensen proberen af en toe het gesprek te kapen door op dingen te focussen die niet belangrijk zijn. Niemand wil een racist genoemd worden of zich racistisch voelen. In Nederland zien mensen zichzelf graag als tolerant en ruimdenkend; het voelt dan niet goed om erachter te komen dat jij zelf ook hebt bijgedragen aan racisme. Mensen negeren dat graag. Het is een excuus om niet naar zichzelf te hoeven kijken.” Naomie deelt de hoop voor blijvende steun. “Het is mooi dat er zo veel mensen antiracismedemonstraties bijwonen, maar tegelijkertijd vraag ik me wel af of mensen de essentie wel begrijpen. Het is meer dan een hype of iets Amerikaans. Wanneer je vraagt wat Black Lives

‘Zelfs in het over het algemeen protest-schuwe Zeeland werd er een protest georganiseerd dat zo succesvol was dat mensen op een gegeven moment werd afgeraden om nog te komen.’

In Groningen bestond de organisatie ook volledig uit vrouwen. Er werd een sit-in georganiseerd door Black OPZIJ 2020

Feature Black Lives Matter

‘Ik geef weleens gastlessen op de hogeschool in Zeeland over slavernij en plantage-economie aan pabo-leerlingen. Zij zijn degenen die het verhaal moeten gaan vertellen.’ Matter voor mensen betekent, dan vinden mensen dat vaak nog wel lastig. Dus aan de ene kant ben ik blij dat er iets gebeurt, maar nu de focus zo op Amerika ligt, hoop ik niet dat mensen vergeten wat er in de eigen achtertuin gebeurt. Tegen racisme zijn vraagt om veel meer werk dan een keer naar een demonstratie komen. Antiracist zijn is dagelijks werk.” Door de vele protesten kon de Tweede Kamer een debat niet langer uit de weg gaan. Hoewel de intentie wellicht goed was, heeft het volgens Naomie en Angélique niet het gewenste doel bereikt: verandering en een open gesprek over beleid. “Ik heb voorafgaand aan het Tweede Kamerdebat gesprekken gehad met een aantal Kamerleden,” vertelt Naomie. “Dat voelde dubbel. Iedereen heeft de beste bedoelingen, maar ze zitten vaak al jaren in de Kamer en nog is er niks veranderd. Het debat was een soort halfslachtige poging om over beleid te praten. Je hoort ze dan zeggen ‘Black Lives Matter’, maar sommigen lijken het gewoon niet helemaal te begrijpen. Dat is pijnlijk, triest en schrijnend. Is dit dan het niveau van onze volksvertegenwoordigers? Ik heb het gevoel dat ik heb zitten kijken naar een Facebookgevecht.” Ook bij Angélique overheerste een gevoel van ongemak. “Ik vond het ook wel ongemakkelijk omdat dit allemaal witte mensen waren die praatten over een zwart probleem. Mensen schoten in een kramp. Na het debat kon ik alleen maar denken: oké en nu?”

Als gemeenteraadslid ziet ze ook dat de lokale politiek vaak het gesprek uit de weg gaat. “Lokale overheden willen er vaak niet over praten. Ze zeggen dan: ‘Wij voeren geen beleid uit.’ Dat is makkelijk en daarmee is het gesprek afgedaan.” Ze diende samen met de PvdA een motie in om het echt eens te hebben over institutioneel racisme, deze werd aangenomen. Op 3 september zal er een gesprek volgen. Maar daar houdt Duijndam het niet bij. “Ik probeer het nu ook vanaf de andere kant aan te vliegen. Ik ga praten met de voorzitter van Zeeuwse schoolbesturen om te proberen om via die weg verandering in het onderwijs aan te brengen. Ik geef weleens gastlessen op de hogeschool in Zeeland over slavernij en plantage-economie aan pabo-leerlingen. Zij zijn degenen die het verhaal moeten gaan vertellen. Ik hoop dat de studenten daardoor verder gaan kijken dan alleen het studieboek en verder gaan onderzoeken, zodat ze het hele verhaal kunnen vertellen.” Na het zomerreces willen de organisaties, die zich inmiddels hebben verzameld onder de naam Black Lives Matter Nederland, met een manifest komen voor premier Rutte. Dit manifest zal elf punten bevatten die binnen verschillende domeinen racisme moeten tegengaan. KOZP is een van de groepen die meepraat en meeschrijft aan het manifest. Naomie: “We hebben lang gewacht tot de politiek iets deed; dat heeft ons tot nu toe niks opgeleverd. Wij komen daarom gewoon met onze eigen punten waaraan we de politiek willen houden. De verkiezingsprogramma’s worden nu geschreven en wij willen het commitment en de verantwoordelijkheid nu ook deels leggen bij de partijen en ze aansporen om de punten op te nemen in hun verkiezingsprogramma.” Angélique vertelt: “Al jaren wordt er gesproken over verandering. Al jaren weten we waar we moeten beginnen. Die tijd is voorbij en dat is ook de reden waarom we ervoor hebben gekozen om nu met een stappenplan te komen. Rutte kan kijken welke van de stappen hij wellicht durft over te nemen in zijn verkiezingsprogramma.” Dat racisme echt op de agenda komt te staan is voor Duijndam een van de belangrijkste dingen. “Het is belangrijk dat instellingen en instituten gaan nadenken over wat hun rol is bij dit probleem en zichzelf in de spiegel gaan aankijken. Daarnaast moet het onderwijs het gehele verhaal vertellen. Geschiedenis, maatschappijleer, maar ook vakken als economie moeten worden aangepakt. Je kunt thema’s als slavernij en discriminatie daar heel goed adresseren. Maar ook in de zorg moeten de verschillen tussen mensen in kaart worden gebracht. Nu is de zorg en onderzoek vaak gebaseerd op witte mensen en hun lichaam. Maar zo zit de samenleving niet elkaar; er is verschil in zorg nodig.” Volgend jaar maart zijn er weer verkiezingen. Socioloog

OPZIJ 2020

Feature Black Lives Matter Roos van der Zwan schreef haar proefschrift ‘The political representation of ethnic minorities and their vote choice’ na de Tweede Kamerverkiezingen van 2017. In Nederland heeft ongeveer twintig procent van de mensen een migratieachtergrond. En terwijl Turkse en Marokkaanse Nederlanders goed vertegenwoordigd zijn, zijn mensen met een Caribische, West- of CentraalAfrikaanse achtergrond op dit moment helemaal niet vertegenwoordigd in de Tweede Kamer. Om een betere vertegenwoordiging te krijgen, gaat het volgens Van der Zwan voornamelijk om selectieprocedures. “Het gaat daarbij niet alleen om wie er op de lijst wordt gezet, maar ook op welke plek iemand wordt gezet. Als je kijkt naar de lijstpositie, dan zie je dat er wel zwarte kandidaten op staan, maar bij een plek onder aan de lijst komen ze nooit in de Kamer.” Van der Zwan is voorzichtig als het gaat om een lijn trekken tussen de geringe reactie van de Tweede Kamer op de antiracismebeweging en het tekort aan representatie van zwarte mensen. “Partijen die meer divers zijn willen misschien meer aandacht besteden aan het onderwerp racisme. Je ziet bijvoorbeeld dat DENK al veel actiever is dan veel andere partijen. Zij hebben ook zwarte kandidaten op een hoge lijstpositie op de kandidatenlijst. Je ziet ook dat in 2017 veel mensen niet in de Tweede Kamer zijn gekomen doordat partijen met een doorgaans diverse kandidatenlijst veel zetels hebben verloren, zoals de PvdA. Deoor de lage score van de PvdA is voor de hele Kamer het percentage leden met een migratieachtergrond heel erg gedaald. Maar je blijft zien dat van verschillende groepen Nederlanders met een migratieachtergrond zwarte Nederlanders echt zijn ondervertegenwoordigd, ook op de kandidatenlijsten.” Als het gaat om ondervertegenwoordiging, dan zien we dat zwarte vrouwen nog vaker ondervertegenwoordigd zijn dan zwarte mannen. Niet alleen in de politiek, maar ook in de media en zelfs binnen de BLMbeweging zelf. In de podcast ‘Intersectionality Matters’ van Kimberlé Crenshaw spreekt zij met de moeders van de zwarte vrouwen die door politiegeweld zijn omgekomen. Zij spreken daarbij over de campagne ‘Say Her Name’. Die werd in december 2014 voor het eerst in het leven geroepen door de African American Policy Forum (AAPF) en het Center for Intersectionality and Social Policy Studies (CISPS). De campagne is bedoeld om aandacht te vragen voor de vrouwelijke zwarte slachtoffers van racisme en politiegeweld. Naomie herkent de oproep van de moeders. “Je moet beseffen dat mensen de straat op zijn gegaan voor een cis-man. Dat is niks slechts, maar we zijn niet de straat op gegaan toen Breonna Taylor werd vermoord. De wereld is niet gek geworden toen zíj werd vermoord in

haar eigen huis. We zijn niet één keer de straat op gegaan voor een zwarte vrouw, laat staan voor een zwarte transvrouw.” Stacey sluit zich daarbij aan. “Ik snap wat ze bedoelen. George Floyd heeft inderdaad meer aandacht gekregen dan Breonna Taylor. Mannen krijgen over het algemeen meer aandacht. Maar het is geen wedstrijd, we voeren hetzelfde gevecht. Bij de mannelijke slachtoffers is er vaak gefilmd en het heeft daardoor veel mensen bereikt. Ik geloof dat als dit ook zo was bij vrouwelijke slachtoffers, je dezelfde reactie zou krijgen. Maar zwarte mensen hebben geen video nodig om te beseffen hoe erg het allemaal is. We weten dit allang.” Maar, vindt Naomie, het is belangrijk om duidelijk te maken dat dit niet alleen bij de beweging ligt, aangezien zwarte vrouwen over het algemeen sowieso minder aandacht krijgen in de media. “Je zou de beweging tekortdoen als je het probleem van de zichtbaarheid voor het leed van zwarte (trans) vrouwen alleen daar neerlegt, vooral omdat de beweging het meest gedragen wordt door vrouwen. Maar het is wel interessant dat er een soort blinde vlek is. Ik ben ook niet de straat op gegaan voor Breonna Taylor of Tony McDade. Daarom vond ik het ook moeilijk om de straat op te gaan voor George Floyd, juist omdat we niet hetzelfde voor hen hebben gedaan. Maar ik weet ook dat het nodig is en daarom zet ik me hiervoor in. We hebben nu uiteindelijk wel een protest aangekondigd voor geweld tegen transvrouwen en zwarte queer-mensen. Deze mensen verdienen hun eigen protest. Want ze worden niet alleen vermoord omdat ze zwart zijn, maar ook omdat ze vrouw, trans of queer zijn.” Stacey: “Wij als zwarte vrouwen voeren eigenlijk een strijd op twee verschillende vlakken. We zijn én zwart én vrouw. Daardoor worden we geconfronteerd met racisme, maar ook met seksisme. Het is allemaal met elkaar verbonden. Ik denk dat zwarte vrouwen daarom zo vocaal zijn in deze strijd. Dat is niet een nieuw fenomeen, maar gebeurt al jaren.”

Feature Black Lives Matter Time magazine Zwarte vrouwen lopen onevenredig veel risico op huiselijk geweld, seksueel misbruik en de dood door familieleden, partners en mensen die ze kennen. Een artikel in Time Magazine uit 2014 onthulde dat ze bijna drie keer meer kans hebben op de dood als gevolg van huiselijk geweld dan witte vrouwen. Deze cijfers zijn gebaseerd op Amerikaanse data en worden genoemd in de Say Her Name-campagne. In Nederland wordt etniciteit niet bijgehouden als mensen aangifte doen van huiselijk geweld.

Data van het proefschrift ‘The political representation of ethnic minorities and their vote choice’ van Roos van der Zwan Tweede Kamerleden met een migratieachtergrond, 2010-2017 (%) Noot: de data zijn verzameld op basis van migratieachtergrond. De indeling is gebaseerd op geboorteland van het Kamerlid en diens ouders. De Nederlanders met een postkoloniale achtergrond hebben een migratieachtergrond in Indonesië, Suriname, Aruba, Bonaire, Curaçao, Sint-Maarten, SintEustatius of Saba.

Over kandidaten op de kandidatenlijsten van partijen Kandidaten met een migratieachtergrond, 2010-2017 (%) Noot: Deze gegevens zijn alleen verzameld voor kandidaten van partijen die ten minste één zetel wonnen tijdens de verkiezingen. Zouden we in 2017 de kandidatenlijst van Artikel 1 ook meetellen, dan zou het percentage kandidaten met een postkoloniale achtergrond niet 1,6 zijn maar 2,7.

Cijfers CBS In Nederland woonden in 2017 meer dan 700.000 Nederlanders met een postkoloniale achtergrond; dat is ongeveer 6 procent van de Nederlandse bevolking. Deze hadden allemaal de Nederlandse nationaliteit en dus zowel passief als actief kiesrecht. De indeling is gebaseerd op geboorteland van het Kamerlid en diens ouders. De Nederlanders met een postkoloniale achtergrond hebben een migratieachtergrond in Indonesië, Suriname, Aruba, Bonaire, Curaçao, SintMaarten, Sint-Eustatius of Saba. O

OPZIJ 2020

Buitenland Politiek

RACISMEDEBAT WORDT BEPALEND VOOR DE AMERIKAANSE presidents verkiezingen Van een natuurverschijnsel verwacht je geen discriminatie. Maar helaas is de wereld waarin de coronapandemie zich manifesteert niet kleurenblind. De decennialange economische en sociale ongelijkheid in de Verenigde Staten tussen de zwarte en witte bevolking, maakt dat juist zwarte Amerikanen en latinoâ&#x20AC;&#x2122;s onevenredig hard zijn geraakt door het coronavirus. Hoe gaan het racisme-debat en de coronacrisis de presidentsverkiezingen in november beĂŻnvloeden? D O O R M A R I J E VA N R E ST

Buitenland Politiek

et waren bizarre beelden die in maart en april de wereld over gingen. De stad New York, zo bekend van haar met gele taxi’s gevulde straten, lag er uitgestorven bij. Ongenadig hard geraakt door een virus dat in korte tijd deze city that never sleeps volledig lam legde. Het eerste ziekenhuis dat de toestroom van covid 19-patiënten niet langer aankon? Het Elmhurst Hospital in de wijk Queens. Een onderbemand en ondergefinancierd ziekenhuis, niet toevallig in een wijk waar voornamelijk gekleurde Amerikanen wonen.

et is inmiddels bekend hoe ongenadig hard het coronavirus heeft toegeslagen onder de zwarte en latinobevolking in de Verenigde Staten. Schrijnend voorbeeld is de stad Chicago. In de derde stad van het land is dertig procent van de bevolking Afro-Amerikaans, maar is bijna zeventig procent van de aan het virus overleden patiënten zwart. Met name in de meest gesegregeerde gebieden van Chicago zijn de verschillen enorm. Peilingen laten dan ook zien dat de zwarte Amerikaanse bevolking zich veel grotere zorgen maakt over de mogelijkheid dat zijzelf of een familielid besmet raken met het virus dan witte Amerikanen dat doen.

ie zorgen zijn er ook onder de Amerikaanse latino bevolking. Zo schrok een huisarts uit noordwest Oregon zich rot toen in mei uit tests bleek dat latino’s in haar buurt het coronavirus twintig keer zo vaak (!) onder de leden bleken te hebben dan witte Amerikanen. Een fenomeen dat zich ook in andere staten bleek te manifesteren: in Iowa bestaat slechts zes procent van de bevolking uit latino’s, maar meer dan twintig

procent van de coronapatiënten heeft een latino-achtergrond. En in de staat Washington bestaat de bevolking voor dertien procent uit latino’s, maar telt deze groep 31 procent van de corona-cases.

e oorzaken van de grote verschillen zijn talrijk en structureel van aard. Amerikanen van kleur leven relatief vaak in economisch achtergestelde wijken, hebben minder toegang tot goede gezondheidszorg en hebben als gevolg daarvan vaker onderliggende medische condities, zoals diabetes. Maar wat in tijden van corona extra opvallend is, is dat juist deze mensen relatief vaak werkzaam zijn in beroepen die als ‘essentieel’ worden beschouwd om het land draaiende te houden. Caissières, buschauffeurs, schoonmakers, verpleegkundigen: zeker in de grote steden zijn dit vrijwel allemaal mensen van kleur. Juist de economisch kwetsbaren stellen zich het meeste bloot aan het virus en kunnen het zich niet veroorloven een dag op werk te missen. Stug doorwerken is dan het adagium, klachten of niet. Het geeft een rare twist aan een toch al schrijnende structurele ongelijkheid. OPZIJ 2020

Buitenland Politiek

aar komt bij de latino-bevolking de angst voor de strenge Amerikaanse immigratiewetgeving nog eens bovenop. In januari van dit jaar heeft de regering Trump een nieuwe public charge rule aangenomen, die het departement van Homeland Security veel meer mogelijkheden geeft om te beoordelen of een immigrant in de toekomst mogelijk afhankelijk wordt van publieke voorzieningen (een public charge). Hierbij wordt sinds kort ook gekeken naar het gebruik van voedselbonnen, sociale huisvesting, én naar het gebruik van federale gezondheidszorgprogramma’s (Medicaid). Als Homeland Security het aannemelijk acht dat een immigrant binnen drie jaar minimaal twaalf maanden aanspraak zal maken op publieke voorzieningen, kan de toegang tot het land worden geweigerd.

et is in de eerste plaats symboolpolitiek. Uit de cijfers blijkt namelijk dat latino-immigranten niet vaker gebruik maken van dergelijke overheidsprogramma’s dan witte Amerikanen. Maar het is wel symboolpolitiek met verregaande consequenties. Volgens Nina Yamanis – professor in Health Behavior aan de American University in Washington – leidt dergelijke regelgeving er namelijk toe dat er onder immigrantengemeenschappen

Te vroeg juichen durven we na 2016 niet meer, maar het is evident dat Joe Biden in werkelijk alle landelijke peilingen ruimschoots aan kop gaat. in de VS grote angst bestaat voor elke vorm van contact met de overheid, en specifiek: de gezondheidszorg. “Immigranten waren altijd al bang voor het aanspraak maken op zorg, maar deze nieuwe public charge rule heeft het nog erger gemaakt,” aldus Yamanis. De kans is dus groot dat veel latino’s met 56

coronaklachten geen medische hulp zullen inschakelen. Geen lekkere timing, die aanscherping van de regels.

et een dergelijke institutionalisering van Trump’s anti-immigrant-retoriek, het voortdurende politiegeweld tegen zwarte burgers én de hoge coronasterftecijfers onder Amerikanen van kleur, is het wellicht niet verrassend dat juist in deze tijd de Black Lives Matter beweging nieuw momentum opeist. Het institutioneel racisme in de Verenigde Staten tegen de zwarte bevolking en immigrantengroepen speelt een belangrijke rol in de campagne voor de naderende presidentverkiezingen, hoezeer president Trump ook probeert om het debat ten gunste van zichzelf te keren.

e peilingen spreken wat dat betreft boekdelen. Te vroeg juichen durven we na 2016 niet meer, maar het is evident dat Joe Biden in werkelijk alle landelijke peilingen ruimschoots aan kop gaat. De approval rating van Donald Trump – bij de start van de coronacrisis nog stijgende – is inmiddels al maanden aan het dalen. Zelfs in voor hem cruciale staten als Florida loopt Trump nu achter op Biden. Eindelijk, eindelijk (!) ziet het er goed uit voor het Democratische kamp.

n in eerste instantie hoefden de Democraten daar niet eens veel voor te doen. De Amerikaanse aanpak van de coronacrisis is zodanig desastreus (de teller staat inmiddels op ruim 150.000 doden) dat de steun voor de president in vrijwel alle kiezersgroepen rap afneemt. Zelfs een coalitie van ontevreden Republikeinse politici en kiezers lanceerde begin juni anti Trump-spotjes op de nationale televisie. En Fox News – de altijd zo trouwe bondgenoot van Trump – zond eind juli ook nog eens een bijzonder interview uit. Duidelijk klaar met alle leugens van de machtigste man in het land was Foxjournalist Chris Wallace vastbesloten de president niet te laten wegkomen met zijn gebruikelijke leugens en opschepperijen. De keiharde feiten over de uit de hand lopende coronacrisis werden door Wallace meermaals op tafel gelegd. Drie kwartier tv om van te genieten.

at echter spannend blijft, is de vraag naar de opkomst bij de verkiezingen op 3 november. Cruciaal voor de Democraten wordt namelijk de stem van de Afro-Amerikanen en de latino’s. Niet zozeer omdat zij snel op Trump zouden stemmen (slechts zeventien procent van de zwarte Amerikanen vindt dat Trump de crisis goed aanpakt), maar wel omdat de opkomst van deze groepen in recente verkiezingen van doorslaggevend belang is gebleken. Barack Obama won, niet omdat de Republikeinen op hem stemden, maar omdat hij een grote groep nieuwe (zwarte) kiezers wist aan te boren. Hillary Clinton verloor, niet zozeer omdat veel mensen op Trump stemden, maar omdat de Obama-kiezers voor haar niet (genoeg) naar de stembus kwamen. Biden zal dus alles uit de kast moeten halen om juist Afro-

Buitenland Politiek Amerikanen en latino-stemmers te overtuigen van het nut van hun stem.

f hij daarin zelfstandig kan slagen, is toch nog even afwachten. Toegeven: Biden heeft een serieus plan om iets te doen aan het voortwoekerende institutionele racisme in zijn land. Zo wil hij dertig miljard dollar investeren in bedrijven van zwarte en bruine Amerikanen, een flink belastingvoordeel creëren voor starters op de woningmarkt en een hervorming realiseren van het politie-systeem, zodat de lichtere criminele dossiers van mensen niet langer kunnen worden gebruikt om hen een baan, huis of stemrecht te ontzeggen. Beleidsvoorstellen die zeker zoden aan de dijk kunnen zetten.

aar we moeten ook onderkennen dat de Democratische kandidaat in het debat over institutioneel racisme niet altijd de juiste toon weet te vinden. Biden’s eerdere uitglijder, waarin hij zwarte kiezers die nog twijfelen tussen hem en Trump als ‘niet zwart’ (“then you ain’t black”) bestempelde, getuigt van weinig sensitiviteit voor het hedendaagse discours. En zijn ongetwijfeld goedbedoelde kwalificatie van Donald Trump als Amerika’s ‘eerste racistische president’ ging ook enigszins voorbij aan de historische feiten (Ronald Reagan, Andrew Jackson en Woodrow Wilson konden er bijvoorbeeld ook wat van). Niet handig, omdat juist dat historisch bewustzijn zo’n belangrijke rol speelt in de Black Lives Matter beweging.

merikanen grappen onderling dan ook regelmatig dat Biden – wil hij de verkiezingen winnen – maar beter zoveel mogelijk zijn mond kan houden.

et verbaast ons natuurlijk niets, maar uiteindelijk ligt de sleutel tot Biden’s winst waarschijnlijk in handen van een vrouw. Joe Biden heeft zich expliciet gecommitteerd aan een vrouwelijke vicepresidentskandidaat. En in het licht van de recente Black Lives Matters-protesten kan hij er niet omheen dat dit een vrouw van kleur moet zijn. Nu is het een feit dat Biden de gekwalificeerde vrouwen voor het uitkiezen heeft. Want hoewel de wereld zich vergaapte aan het feit dat een uitgesproken seksist als Trump president van s ‘werelds grootmacht werd, ging de opmars van vrouwen in de Amerikaanse politiek de afgelopen jaren gewoon door (check vooral even de Netflix-docu Knock Down The House). Een prettige bijvangst van vier jaar Trumpellende.

p dezelfde dag dat Donald Trump in 2016 tot president werd gekozen, won in Californië de Indiaas-Jamaicaanse Kamala Harris de Senaatsverkiezingen. In de jaren die volgden werd deze voormalig openbaar aanklager en procureur-generaal een belangrijk boegbeeld in de strijd tegen de populistisch-

Een foutje van deze onhandige presidentskandidaat? Of een doelbewuste actie van zijn campagneteam om het publiek alvast voor Harris op te warmen? conservatieve agenda van de Trump-regering. Al maandenlang circuleert Harris’ naam op lijstjes met mogelijke VP-kandidaten. Op het moment van schrijven, wordt er in de Amerikaanse media volop gespeculeerd over enkele speechnotities van Biden, waarop de naam ‘Kamala Harris’ prominent prijkt. Een foutje van deze onhandige presidentskandidaat? Of een doelbewuste actie van zijn campagneteam om het publiek alvast voor Harris op te warmen?

e officiële aankondiging van zijn running-mate heeft begin augustus plaatsgevonden. Mogen wij de wens uitspreken dat president Joe Biden (immers op leeftijd) na twee jaar presidentschap afzwaait? Dan hebben we zonder slag of stoot toch opeens die eerste vrouwelijke president. En wát voor één. O OPZIJ 2020

OPZI

LITERATUUR

PRIJS D

it jaar vooralsnog geen OPZIJ Literatuurprijs, corona gooide ook bij ons roet in het eten. Toch hebben wij ons, net als de rest van Nederland, tijdens de intelligente lockdown helemaal suf gelezen. Je moet wat als de theaters en bioscopen dicht zijn en contact met anderen tot een minimum beperkt moeten blijven. Samen met een aantal winnaars van de OPZIJ Literatuurprijs, oudhoofdredacteuren en de huidige en voormalige Meest Invloedrijke Vrouwen kijken wij terug op de boeken die hen

het meest hebben geraakt het afgelopen jaar. Én de boeken die ze niet hebben uitgelezen, het is immers niet altijd meteen raak wanneer het aankomt op boeken. Hedy d’Ancona, medeoprichter en oud-hoofdredacteur van OPZIJ, vertelt over haar liefde voor biografieën, die een mooie kijk in het leven bieden van bijzondere mensen en de samenleving die hen vormde. Winnaar van de OPZIJ Literatuurprijs 2018, Etchica Voorn, ook onze trouwe columnist, legt ons uit waarom ze weleens een goed glas wijn zou willen drinken met de legendarische Maya Angelou. Hanna Bervoets, tevens schrijver van het Boekenweekgeschenk in 2021, legt ons uit waarom ze als enige van haar vrienden nog een papieren krant ontvangt. Lilianne Ploumen praat over #MeToo, en waarom She Said van Jodi Kantor en Megan Twohey haar favoriete boek van het afgelopen jaar was. En natuurlijk over haar voorzitterschap van de Libris Literatuurprijs. Dus ditmaal van ons geen lijstjes en een nummer één, maar een mooie reeks interviews met tal van mooie boeken om naar uit te kijken, op terug te blikken en in verder te lezen.

Hedy D’Ancona

(1937), is oud-politica en mede-oprichter van OPZIJ. Ze was van 1974 tot 1983 lid van de Eerste Kamer namens de PvdA en zat van 1984 tot 1999 in het Europees Parlement. Tijdens het kabinet-Lubbers II was ze van 1989 tot 1994 minister van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur. Hedy richtte in 1968samen met Joke Kool-Smit Man Vrouw Maatschappij op, en was van 1972 tot 1981 hoofredacteur van OPZIJ. Ze zit in talloze culturele besturen en is inmiddels zowel voor de oude als de jonge garde feministen een icoon.

TO PA

L T

elk boek ben je nu aan het lezen? “Gouden bergen: Portret van een digitale generatie van Doortje Smithuijsen, dat gaat over influencers. Het is voor mij een entree in een wereld waar ik totaal niets van weet, maar het is zo toegankelijk opgeschreven dat ik het heel leuk vind om te lezen. Een verhaal over hoe ze een jaar lang optrekt met die meisjes – het zijn vooral meisjes. Hoe die proberen om een plaats te verwerven in wat mij een afgrijselijke en lege wereld lijkt,

waarin het alleen maar draait om geld en nikserigheid. Smithuijsen is echt thuis in die digitale wereld. Het is een uiterst toegankelijke wereld, die voor heel veel jonge meisjes kennelijk zo aantrekkelijk, verleidelijk is. Zoals jongens profvoetballer willen worden. Maar dan vind ik eigenlijk profvoetballer nog inhoudsvoller dan dit. Het is dus echt waar je treurig van wordt. De leegheid van zo’n bestaan. Ik ben altijd erg geïnteresseerd in wat er in de samenleving speelt, en dan is het toch goed om te weten dat er erg veel meisjes verlangend uitzien naar een

toekomst als influencer. En dat je dat bent als je met een selfie opgenomen mededelingen deelt. En dat zijn er niet een paar, maar het zijn aantallen waar je flauw van valt. Ze worden bij elkaar opgeteld door miljoenen jonge vrouwen dagelijks gevolgd. Wat treurig voor mij als feministe... Wij hadden echt niet zo veel volgelingen, denk ik. “Het laatste boek dat ik heb uitgelezen was Dochters van China van Jung Chang, het verhaal van drie zussen die rond 1900 geboren zijn uit een hele rijke familie en die al heel jong hun opleiding krijgen in

OPZIJ literatuur

Amerika. Hun verhaal is helemaal verweven met de geschiedenis van de machthebbers in China, van het keizerrijk tot het communistische rijk. De een is getrouwd met Chiang Kai-shek, de ander was diens belangrijkste adviseur, en de derde is een belangrijke communiste geworden binnen de partij. Je krijgt inzage in hun persoonlijke leven en in de ontwikkeling van China, waar zij mede vorm aan hebben gegeven, want ze waren alle drie heel invloedrijk. Dat is zo interessant. Ze zijn allemaal knetterend rijk gebleven, ze zijn intelligent, hebben smaak en zijn heel erg goed in macht uitoefenen. Verbazingwekkend is natuurlijk dat ze zo ongevoelig zijn voor de armoede en de verschrikkingen waar honderdduizenden, soms miljoenen Chinezen aan ten onder zijn gegaan, terwijl ze zelf omringd door personeel in prachtige huizen hun leven leefden. Heel knap geschreven en echt waanzinnig goed gedocumenteerd. Dat heb ik uitgelezen, zoals ik veel heb uitgelezen, omdat we opgelockt waren.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? Waarom? “Mijn echte favoriet was ook een biografie I love you Rietveld, van Jessica van Geel. Dat had ik al voor de coronacrisis gelezen. De geschiedenis van de jong weduwe geworden mevrouw Schröder, van het beroemde Rietveld Schröderhuis in Utrecht, die Rietveld door de

jaren heen zo heeft liefgehad. Zij valt voor zijn intelligente ambachtelijkheid, z’n innovatief vermogen. Hij leert haar kijken. Pas na de dood van zijn vrouw krijgen ze een formele relatie, maar ze trouwt niet met hem, om geen andere reden dan dat ze dat burgerlijk vindt. Ze hebben dus als late lovers wel een hele mooie, glanzende en openbare relatie gehad. Het is prachtig geschreven door Jessica van Geel. Wij hebben eigenlijk een serie van fantastische vrouwelijke biografen. Beginnend met Annejet van der Zijl, Mirjam van Hengel en dus ook Jessica van Geel.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “In mijn kamer staan overal stapels met boeken. Bij een groot deel daarvan steken er papiertjes uit. Dat zijn boeken die ik niet heb uitgelezen. Dat is niet omdat ik die boeken niet interessant genoeg vond, maar omdat ik dan iets in handen kreeg, waarvan je denkt: daar kan ik niet pas aan beginnen als ik al die half uitgelezen boeken heb uitgelezen. Dat is onaardig. Dus ik heb een heleboel boeken niet helemaal uitgelezen. Maar dat heeft niets te maken met een weerzin tegen die boeken. Ik neem ze wel vaak mee op vakantie. Eigenlijk is het toch wel mijn streven, ook als het me tegenvalt of als ik het minder interessant vond dan ik dacht, om wel alles uit te lezen. Ik voel me toch altijd schuldig als ik een oordeel heb over een boek dat ik niet heb uitgelezen. Bij mij is het alleen een gebrek aan tijd op dat moment.” Welk genre lees je het liefst? “Biografieën. Wat ik echt fantastisch vind, is dat in zo’n biografie het persoonlijke naadloos wordt verbonden met de samenleving waarin dat leven zich afspeelt. Met de context waarin die mensen leven. Een favoriet is ook nog Edmund de Waal, De haas met de amberkleurige ogen. Dat beschrijft een wereld die begint diep in de twintigste eeuw. Dat gaat over hoe de netsukes,

dat zijn Japanse beeldjes, worden gekocht. Hij maakt een zoektocht naar de herkomst van die beeldjes en de families die eraan verbonden zijn, en dat alles door de Eerste en de Tweede Wereldoorlog heen. Ik hou van dit soort fantastische biografieën, waardoor je weet wat er in de wereld om die mensen heen gebeurt. Een combi van geschiedenis en het persoonlijke leven. Je kunt het ook niet verzinnen, hoe indrukwekkend het leven van die mensen is. Als er een biografie aan iemand wordt gewijd, dan zit er natuurlijk ook een lang en interessant leven aan vooraf. Het zijn vaak ook eigenlijk liefdesgeschiedenissen.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Het is een boekje van Jona Oberski en het heet Kinderjaren. Het is eigenlijk een biografie, maar het is ook een autobiografie. Het is een boek dat door hem geschreven is over zijn belevenissen als jongetje van vijf of zes jaar tijdens de Tweede Wereldoorlog en de periode direct daarna. Hij wordt met zijn ouders naar een van de kampen gedeporteerd. Hij blijft in dat kamp

OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur tot ze daar bevrijd worden. Zijn vader wordt ziek en gaat dood in het kamp. Zijn moeder overlijdt net voor de bevrijding. Het is een hartverscheurend boek. Het is zo ingrijpend omdat hij het schrijft door de ogen van het kind. Ik noem het een autobiografie omdat hij het wel schrijft – het is zijn geschiedenis – maar het gaat over dat kleine jongetje. Hij heeft het boek in 1978 geschreven, toen hij veertig was. Het is een waanzinnig succes. In ’84 heb ik het gekocht, en het was al de zevende druk. Het is ook in heel veel talen verschenen. En dat terwijl het zijn debuut was. Ik ben niet zo snel geëmotioneerd, maar ik heb het nu herlezen en het is echt hartverscheurend. Een tijdlang waren boeken over de Tweede Wereldoorlog mijn favoriet omdat ik zelf van Joodse komaf ben en me bijna verplicht voelde om eindeloos boeken te lezen van de mensen die die ellende aan den lijve hadden meegemaakt. Omdat ik nu

zo oud ben en al zo veel boeken heb gelezen over die kampellende, word ik zo getroffen door de argeloosheid waarmee hij het opschrijft. Hoe een jongetje dat ziet, dat is werkelijk prachtig. Als je nou in zo’n klein boekje kan beschrijven wat zich daar afspeelt zonder het gruwelijk 60

te maken – want zo beleeft het jongetje het niet –, dan troost mij dat ook weer. Ik ben nogal actief bij War Child en ben onlangs naar zo’n groot vluchtelingenkamp geweest. Ik had eigenlijk een weerzin om te gaan, omdat ik bang was voor de confrontatie. Maar als je naar die kinderprojecten gaat, dan realiseer je je dat kinderen dat toch op een hele andere manier beleven dan volwassenen. Ze hebben geen referentiekader. Het leven is wat het ze op dat moment biedt. En als dat leven ze maar even iets leuks kan bieden, dan ben je als kind kennelijk zo flexibel, dat je dat ziet. Dat is eigenlijk het bijzondere.” “Ik heb er wel echt iets aan gehad. Zoals ik nu ook weer zo kwaad ben omdat de Nederlandse regering vijfhonderd kinderen uit een Grieks vluchtelingenkamp weigert naar Nederland te laten komen, terwijl gemeentes zich al bereid hebben verklaard om die kinderen op te nemen. Kinderen zijn zo veranderbaar. Dit jongetje, Jona, dat dus zijn vader en zijn moeder heeft verloren door de Tweede Wereldoorlog en dat kampverleden heeft, is door pleegouders in Amerika opgevoed en microbioloog geworden met een glanzende carrière. Hij heeft Kinderjaren aan zijn pleegouders opdragen en in het voorwoord schrijft hij: ‘die heel wat met me hadden uit te staan’. Dat is dus flexibiliteit, dat je met zo’n voorgeschiedenis een hele interessante loopbaan kunt hebben terwijl je dan ook nog een boek schrijft dat zo waanzinnig gewaardeerd wordt. Dat hebben die pleegouders dus voor elkaar weten te krijgen met een weesjongetje. Koppel dat eens aan de actuele situatie!” “Ik vond ook Tegen de vrouwen van Abram de Swaan, over al die nationalistische, populistische, jihadistische regimes en hoe slecht die voor vrouwen zijn. En daarom – en dat even terzijde – geen vrouw zou moeten willen stemmen op Thierry Baudet, als je weet hoe dat soort mensen denkt over de taak en de opdrachten voor vrouwen.” Naar

welk boek kijk je het meeste uit? “Ik heb het al gekocht maar ik bewaar het voor de vakantie, want ik beschouw dat als het grootste ontspannende genotsmiddel: Een rooie aan de kant van de weg van Anne Tyler. Ik heb alles gelezen van die vrouw. Het eerste wat ik ooit las van haar was Dinner at the Homesick Restaurant en ik werd meteen verliefd op haar manier van vertellen, met zo’n fantastisch taalgebruik. Het is zo interessant hoe zij mensen beschrijft en dat ze dan ook nog zo’n spannend verhaal weet te vertellen...” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Met Arnon Grunberg, met wie ik al wel regelmatig een glas wijn drink, en dat al een aantal jaren. Die ik dus op dit moment een van onze grootste schrijvers acht. Ik heb net Bij ons in Auschwitz van hem gelezen, ook weer biografisch. Dat heeft-ie verschrikkelijk mooi opgeschreven. Maar ik zou met iemand die ik niet ken helemaal geen glas wijn durven drinken. Ik vind Tommy Wieringa een goede schrijver, maar daar zou ik nooit een glas wijn mee durven drinken. Ik zou absoluut niet weten wat ik tegen hem zou moeten zeggen.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Het is natuurlijk makkelijker als je op vakantie gaat, maar desalniettemin heb ik nog nooit een boek op een e-reader gelezen. Ik ben er nog niet aan toe. Vandaar ook de papiertjes tussen al die boeken. Ik zet ook vaak strepen in boeken. Dat mag eigenlijk helemaal niet, maar dat doe ik wel.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Hoewel ik veel boeken cadeau krijg, ben ik zeker een keer of drie per de maand bij Zwart op Wit in de Utrechtsestraat in de Amsterdam te vinden. Ik geef ook weleens een boek cadeau, natuurlijk. Ik vind het een rijk bezit. Het is ook zo gezellig om stapels boeken om me heen te hebben. Ik heb een hele grote boekenkast, en als na verloop van tijd die stapels te hoog worden, zet ik ze in de kast. Ik vind boeken om je heen zo’n ontzettend gezellig, warm en rustgevend gevoel geven.”

OPZIJ literatuur

FOTO PRINS

Hanna Bervoets

(1984), is schrijver en columnist. Ze publiceerde in onder andere de Volkskrant, NRC en De Correspondent. In 2009 schreef ze haar debuut getiteld Of hoe waarom. In 2011 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor haar boek Lieve Céline. Dit boek werd verfilmd. Er is genoeg om naar uit te kijken, want Hanna schrijft het Boekenweekgeschenk voor 2021.

VO S

elk boek ben je nu aan het lezen? “Rustig aan, tijger, van Joost de Vries. Ik heb hem bijna uit.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Ik zit in een boekenclub en daarmee lazen we de roman Een stralende toekomst van Rebecca Makkai, over de aidscrisis van de jaren tachtig en negentig. De meningen over het boek waren verdeeld, een deel van onze club vond de stijl te rechttoe rechtaan, of vond dat de aidscrisis literair werd uitgebuit – het waren interessante discussies. Zelf las ik het boek toch vooral met enorme bewondering voor de research van Makkai, die zeer minutieus de impact van de hiv-epidemie op

een groep homoseksuele jongens in Chicago beschrijft. Ik heb veel boeken over die specifieke crisis gelezen, maar leerde toch weer nieuwe dingen. Het is nu een paar maanden geleden dat ik het boek uitlas, maar ik denk er nog steeds wel eens aan terug. Dat is voor mij een teken dat een boek iets met mij gedaan heeft. Andersom gebeurt het ook weleens dat ik een boek geweldig vind, maar na een maand compleet vergeten ben – blijkbaar heeft het dan vooral een verwachting ingelost, mijn blik bevestigd. Totaal niet erg, natuurlijk, maar het is een leuk testje: hoe lang werkt een film, roman of documentaire door in je leven, hoe vaak denk je er achteraf aan terug? Ben je er na een aantal weken nog steeds mee bezig, dan was het werk misschien toch bijzonderder dan je aanvankelijk dacht.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “De vlammenwerpers van Rachel Kushner. Ik heb Kushner een paar keer horen spreken en vind haar verhalen altijd heel inspirerend, maar haar boeken grijpen me om de een of andere reden minder. Ik ben al twee keer begonnen in De vlammenwerpers en qua stijl vind ik het mooi, maar de stem van de hoofdpersoon heeft iets gratuits, en haar belevenissen interesseren me gewoon niet – na deze tweede poging laat ik het zitten. Het is niet erg een boek niet uit te lezen, vind ik. Ik ben een heel geconcentreerde lezer en lees daardoor traag. Toch, of misschien juist daarom, kan ik na driekwart van een boek besluiten: nu weet ik het wel met deze verteller en dit verhaal, ik ga iets anders lezen.”

Welk genre lees je het liefst? “Ik lees vooral hedendaagse Nederlandse literatuur, en hedendaagse Engelse fictie in vertaling. Engels lees ik niet, omdat ik dan al snel ga denken in het Engels en ik ervaar dat dat het lastiger maakt om Nederlandstalig te schrijven. Vergeleken met sommige collega’s ben ik absoluut geen veellezer, maar ik houd wel graag bij wat collega’s maken, uit respect, interesse en omdat er op dit moment gewoon veel goeds gemaakt wordt.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Ik geloof niet dat er een boek is dat iedereen gelezen moet hebben. Wie een boek leest gaat een innerlijk gesprek aan, toetst de tekst al dan niet bewust aan haar eigen denkbeelden, geschiedenis en wereldbeeld. Maar een gesprek moet je niet opdringen, dat is onbeleefd.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Ik kijk uit naar Melktanden, de tweede roman van Emma Curvers, OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur die begin volgend jaar verschijnt. Ik vond Curvers’ debuut Iedereen kan schilderen heel goed, dus ben benieuwd waar ze nu mee komt.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Er zijn best veel schrijvers waar ik graag wijn mee drink. Dat is niet zo moeilijk binnen de Nederlandse literaire wereld, die vrij klein is, en, in mijn beleving, een stuk gemoedelijker dan sommigen haar willen doen voorkomen. “Daarnaast heb ik natuurlijk buitenlandse idolen, maar die hoef ik niet per se te ontmoeten – ik lees liever hun boeken. Ooit stond ik op

een borrel met Jay McInerney, een beetje een jeugdheld, maar ik vond zijn aangeschoten verhalen een stuk minder interessant dan zijn romans.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ik lees het liefst van papier, niet alleen romans maar ook nieuws en achtergrondartikelen. Ik ben de enige in mijn vriendenkring die nog twee papierenkrantenabonnementen heeft. M’n vrienden lachen me uit, maar ik houd van het overzicht dat papier biedt, dat je in één oogopslag ziet hoe een tekst is opgebouwd. Ik wil als lezer weten waar ik heen ga.” Wat is je favoriete boekwinkel?

“Toch wel Scheltema in Amsterdam. Ik houd van de enorme ruimte, de vele uitstaltafels en roltrappen naar verschillende verdiepingen – ik kan er heel lang rondhangen, niet alleen omdat de collectie zo uitgebreid is, maar ook omdat ik me dankzij de hoeveelheid ruimte niet zo bekeken voel. In kleinere winkels voel ik me weleens ongemakkelijk. Dat is niet omdat ik schrijver ben, hoor, ik heb dat altijd gehad. Wanneer ik me anoniem en onzichtbaar waan, voel ik me het meest vrij.”

Saskia de Coster

V A

(1976), De Vlaamse Saskia is schrijver. Haar debuutroman Vrije val kwam uit in 2002. Ze schreef in totaal twaalf boeken, waaronder Wij en ik. Hier won ze in 2014 de OPZIJ Literatuurprijs voor. Saskia was van 2008 tot 2019 columnist bij De Standaard en sinds 2010 columnist bij De Morgen. Daarnaast maakt Coster sound performances en werkt ze met theatermakers Haar werk is in tien talen vertaald. FO

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik ben momenteel aan het rondreizen in de buurt van Napels en lees La Vie matérielle van Marguerite Duras op de e-reader.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Ik heb net Edward St Aubyns Patrick Melrose-reeks herlezen en dat was een genot: vilein, genadeloos, hartverscheurend.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Actress van Anne Enright, een tussendoortje op de automatische piloot van een van mijn favorieten. Dat deed ik mezelf liever niet te lang aan.” Welk genre lees je het liefst? “Een onmogelijke vraag zonder antwoord.” Welk boek zou iedereen gelezen

moeten hebben? Waarom? “Otje van Annie M.G. Schmidt, omdat het feministisch, activistisch en empathieverhogend werkt, zonder dat misschien zelf te willen.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Het nieuwe boek van Rebecca Solnit, dat ik besteld had om het als eerste te kunnen lezen en dat nu al twee maanden onderweg is.” Met welke schrijver zou je weleens een groot glas wijn willen drinken? “Miranda July, omdat het een performance zou kunnen zijn.” Lees je liever op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Veel op e-reader en nog barbaarser: almaar meer op telefoon.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Het Paard van Troje in Gent.”

OPZIJ literatuur FO TO

K MENNO KO

elk boek ben je nu aan het lezen? “Momenteel lees ik Sakura – Hoe een Engelsman de Japanse kersenbloesem redde, van Naoko Abe. Daarvoor heb ik Olga Tokarczuk gelezen, Jaag je ploeg over de botten van de doden. Dat vond ik erg goed, op een grimmig-grappige manier gaat het over uiterst relevante en actuele zaken. En de hoofdpersoon is een anonieme, oudere vrouw.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? ”Bij deze vraag lopen verstand en gevoel uiteen. Het leukste boek dat ik het afgelopen jaar las was Lampje van Annet Schaap. Het meest intrigerende boek was Borne van Jeff VanderMeer. Net als zijn Southern

Reach-trilogie is het een dystopische roman, waarin de vrouwelijke hoofdpersoon in de beangstigende wanor-

Minke Douwesz

(1962), is schrijver en werkt als psychiater en psychoanalytisch psychotherapeut. In 2003 debuteerde ze met haar roman Strikt. In 2009 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor haar boek Weg.

de troost en zin probeert te vinden in de omgang met een niet-menselijk wezen.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Als je een boek hebt uitgekozen, moet je het ook tot het einde lezen, vind ik. Dit jaar heb ik heel lang gedaan over Middernachtskinderen van Rushdie. Het stond al jaren ongelezen in mijn kast. Op aanraden van een vriendin was ik er toch aan begonnen, maar het was te barok om lekker lang achter elkaar in te lezen. Ondertussen las ik allerlei andere boeken, ook strips.” Welk genre lees je het liefst? “Boeken die een tijdperk, een (familie)geschiedenis belichten, door de ogen van een individu. Dat kan non-fictie zijn, maar het liefst lees ik romans. Ik vind het heel mooi als de vorm past bij de inhoud, dat de taal uitdrukt hoe iemand de wereld beziet. Bijvoorbeeld bij Capote, Woolf, Paustovskij.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Moeilijk om een keus te maken, er zijn zoveel verschillende goede boeken. Ik kies dan toch Leven en lot van Vasili Grossman. Omdat hij in de stijl van Tsjechov, van Babel verslag doet van de levens van individuele mensen in de machinerie van oorlog en totalitaire systemen. Ongelooflijk knap hoe hij het ongrijpbare zo dichtbij kan brengen dat de tranen je in de ogen springen.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Geen idee of iemand er mee bezig is, maar na haar oorlogsdagboeken zou ik graag de biografie van Hanny Michaelis lezen.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Met Sarah Waters, een Engelse schrijfster, die bijvoorbeeld Tipping the Velvet en The Night Watch schreef.” Lees je op een e-reader of gewoon

nog een ouderwets boek? “Aan lezen op een e-reader heb ik geen behoefte. Papier is fijn.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Boekhandel Mieke Wijgergangs in Berlicum. Toen ik ruim twintig jaar geleden van ’s-Hertogenbosch – met zijn zeer goed gesorteerde, uit verschillende verdiepingen bestaande boekhandel Heinen – naar dit dorp verhuisde, was de plaatselijke kantoor- annex tijdschriftenzaak net door een stel uit de Randstad overgenomen van hun overleden tante. Eerst bestelde ik er vaak boeken. Tegenwoordig staan ze gewoon in de kast. En verder hebben ze alles: inktpatronen, stripboeken, agenda’s, fietskaarten, postzegels, legpuzzels, slingers, kalenders en zelfs sokken.” OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik ben nu bezig in Een rooie aan de kant van de weg van Anne Tyler. Dat is een lievelingsschrijfster van me. Ik lees het in het Nederlands, maar het is vertaald. Het is haar meest recente roman. Ik ben dol op Anne Tyler, dus zodra ik weet dat er een boek van haar vertaald is, snel ik naar de boekhandel om dat aan te schaffen. Ik lees altijd alles in het Nederlands. Ik vind in een vreemde taal lezen huiswerk. En dit soort lezen is voor mij ontspanning; ik heb geen zin in het doen van huiswerk als ik lekker ontspannen wil lezen. “Het laatste boek dat ik hiervoor heb uitgelezen... Dat viel erg tegen in deze coronatijd. Ik ben een enorme lezer en ik heb stapels ongelezen boeken. Ik dacht ‘die ik ga ik dus allemaal fantastisch uitlezen’. Nou,

niet dus. Ik heb met moeite één of twee boeken gelezen. Het laatste wat ik daarvoor heb gelezen is In hechtenis van Nicci French. Waarom hebben we allemaal niet kunnen lezen? Omdat we in deze coronatijd toch te rusteloos waren, bezig met boodschappenlijsten maken voor de Albert Heijn en de Jumbo en de Spar en de groenteboer om te zorgen dat we toch niet zouden verhongeren terwijl we binnen moesten blijven. Omdat we voortdurend bezig waren met een tijdslot krijgen waarin we spullen thuisbezorgd konden krijgen. Omdat het zo’n aparte tijd was, word je daar toch rusteloos van. Je bent in je hoofd toch te onrustig om geconcentreerd echt een boek zo achter elkaar uit te lezen.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Nou, ik heb het liever over m’n favoriete schrijfster: Jane Gardam. De oude Engelse schrijfster die eigenlijk pas de laatste jaren in Nederland ontdekt is. Ik ben heel dol op haar. Ik zit echt in de Angelsaksische wereld. Ze is inmiddels al 92 jaar. Ze is natuurlijk al lang aan het werk, heeft meer dan dertig boeken geschreven, maar wij hebben haar hier pas onlangs ontdekt, toen haar trilogie Old Filth vertaald was. Ik ben gewoon dol op die oude Jane Gardam. Bijna alles wat ik lees gaat over gewone mensen. Deze boeken volgen doodnormale mensen, en er komen natuurlijk dramatische dingen in voor, maar die komen in ons eigen leven ook voor. Geen avonturenboeken

of hele dramatische boeken, ze gaan eigenlijk altijd over gewone mensen.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Ik lees niet alles uit, hoewel ik wel vind dat ik dat zou moeten doen. Ik kan ook geen titels noemen, want die ben ik gewoon vergeten. Ik ben wel in een serie van Elizabeth Jane Howard begonnen. Ik was er helemaal blij mee, zo’n mooie Engelse serie, maar ik dacht op pagina 1: gadverdamme, wat is dit slecht vertaald. Ik heb het nog wel geprobeerd, want het boek werd aanbevolen door Jan en alleman, én ook een Engelse schrijfster... maar ik ben er toch in gestopt en ik heb haar andere boeken – het was een serie – ook niet gekocht. Het was gewoon niet goed. Als de vertaling slecht is, denk ik gewoon: weg ermee. Deze mevrouw is niet tot me doorgedrongen.” Welk genre lees je het liefst? Waarom? “Ik lees eigenlijk voornamelijk romans. Ik lees af en toe ook wel non-fictie, maar dan moet het voor mijn werk. Ik interview heel veel mensen voor kranten en bladen, en heb ook openbare interviews in het Filmtheater in Hilversum. Vaak zijn er schrijvers bij, dan lees ik altijd hun meest recente boek. Onlangs nog van Oek de Jong Zwarte schuur, en Hanna Bervoets haar laatste boek. Geregeld zijn het non-fictieschrijvers, dan lees ik ook hun meest recente boek. Soms is dat wel leuk. Dan denk ik: luiaard die je bent, lees ook nog eens een heel ingewikkeld of heel verstandig boek. Ik ben tenmin-

TO ST E FA N

JD HEI FO

(1943), is journalist. Ze begon haar carrière in 1961 bij het dagblad Trouw, tot ze in 1981 de overstap maakte naar OPZIJ. Ze was van 1981 tot 2008 de hoofdredacteur. Hiervoor werd ze in 2002 uitgeroepen tot Hoofdredacteur van het Jaar. De door haar in het leven geroepen serie interviews ‘Langs de feministische meetlat’ werd geroemd en gaf een bijzondere en vaak onverwachte kijk op menig politicus. Ze ontving in 2000 de Anne Vondelingprijs voor politieke journalistiek. Ze schreef meerdere boeken waaronder, Vrouwentroost, Alleen tussen velen en De maat genomen.

Cisca Dresselhuys

OPZIJ literatuur ste verplicht om ook eens een heel verstandig, nuttig, wetenschappelijk werk te lezen. Mooi meegenomen.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Van Bob den Uyl –en de titel is echt van grote schoonheid – Gods wegen zijn duister en zelden aangenaam. Hij is op 61-jarige leeftijd overleden. Hij is zich te buiten gegaan aan drank. Ik ben dol op hem, hij is een lievelingsschrijver van mij. En niet alleen een lievelingsschrijver, ook een troostschrijver. Ik heb zelf ooit een boek geschreven over troostboeken. Daarin vroegen we aan een heel aantal bekende Nederlandse en Belgische vrouwen: welk boek of welke schrijver biedt jou troost als je je beroerd voelt? Omdat ik zelf ook troostboeken heb, en als je zelf iets vindt, wil je daar ook anderen graag over horen. Mijn troostboekenschrijver bij uitstek is dus Bob den Uyl. Dat komt omdat hij een man met enorme fobieën was, en ik wil ook nog weleens een fobie

hebben – met name claustrofobie. Hij kon er prachtig over schrijven, én heel erg geestig. Dus toen ik ooit overspannen was, ben ik aan zijn boeken begonnen. Ik was nog jong, in de twintig. Hij schrijft over zijn fobieën, maar op zo’n geestige manier, dat zelfs als je beroerd bent, je er nog om moet lachen. Gods wegen zijn duister en zelden aangenaam zou moeten worden aangeboden door psychologen en psychiaters aan mensen met een depressie.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Ik hoop nog op een nieuw boek van Jane Gardam, maar dat wordt gezien haar hoge leeftijd waarschijnlijk kantje boord. Maar misschien is er nog iets te vertalen uit het Engels dat wij nog niet hebben. Ik kijk ook uit naar een nieuw boek van Richard Russo, een Amerikaanse schrijver op wie ik dol ben.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? Ik drink geen alcohol, dus het zou een cappuccino zijn.

Met Richard Russo zou ik dat graag doen, maar ook met Jane Gardam. Misschien is dat wat ingewikkeld gezien de afstand. Maar ook een Nederlander, namelijk Rob van Essen. Vorig jaar de winnaar van de Libris Literatuurprijs met zijn boek De goede zoon. Ik heb hem al jaren geleden zelf ontdekt met zijn prachtige boek Het jaar waarin mijn vader stierf. Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Nooit een e-reader, ik heb er geen. Als ik op vakantie ga, ligt er onder in mijn koffer altijd een laag van toch wel tien boeken, want stel dat je niets te lezen hebt op vakantie. Dat is vreselijk. Op vakantie is het niet handig, maar ik heb nog steeds geen e-reader. Ik wil eigenlijk alleen maar papier.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Boekhandel Voorhoeven in Hilversum. Maar als ik in Zwolle ben, wil ik altijd heel graag naar boekhandel Waanders. Die is fantastisch. En in Maastricht Dominicanen.”

Carin Gaemers

elk boek ben je nu aan het lezen? “Becky Chambers The Long Way to a Small, Angry Planet.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar en waarom? “Manon Uphoff Vallen is als vliegen. Subliem. Onbevreesd. Geschreven met een meesterhand.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen en waarom niet? “Dit jaar heb ik ieder boek dat ik in handen had uitgelezen.” Welk genre lees je het liefst? “Een echt favoriet genre heb ik niet. Fictie

moet goed geschreven of vertaald zijn, dat is mijn enige graadmeter.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Een boek dat de kijk op het leven voorgoed verandert. Lezen ter verpozing is altijd toegestaan, maar af en toe een boek dat je blik laat kantelen is noodzakelijk. Bijvoorbeeld My Traitor’s Hart van Rian Malan of Anneke Verbraekens Rijke mensen sterven niet.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Hilary Mantel, The Mirror & the Light. Ligt al klaar,

FOTO JULIE BLIK

(1958), is gezondheidszorg-activiste en schreef samen met Hugo Borst het manifest ‘Scherp op ouderenzorg’. Ze maakt zich hard voor de broodnodige veranderingen in die sector. Carins werk resulteerde in twee miljard euro extra voor ouderenzorg en een minister Ouderenzorg. Ze was OPZIJs Meest Invloedrijke Vrouw in 2017. Bovendien houdt ze de lezers van OPZIJ in ieder nummer bij de les met haar column ‘Take Care’.

maar ik ga pas lezen als ik vakantie heb. Zodat ik ongestoord door kan lezen.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Mary Wollstonecraft.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Beiden.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Kennys Bookshop in Galway, Ierland. En Donner in Rotterdam, al sinds ik een tiener was.” OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur

Mariëtte Hamer

(1958), Mariëtte is sinds 2014 voorzitter van de Sociaal-Economische Raad. Van 1998 tot 2014 zat ze namens de PvdA in de Tweede Kamer. Tevens was ze van 2000 tot 2001 waarnemend partijvoorzitter en van 2008 tot 2010 fractievoorzitter. In 2019 won ze de Joke Smit-Prijs en was ze de winnaar van de categorie Openbaar Bestuur en Orde in de OPZIJ Top 100.

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik ben net begonnen in het boek van Michaela DePrince, Ze noemden me duivelskind. DePrince werd in 1995 geboren in het door een bloedige burgeroorlog geteisterde Sierra Leone. Zij was een van de eerste zwarte ballerina’s. Toen voormalig president Obama Nederland bezocht, zat Michaela in het voorprogramma. Ik was er toen bij. Haar verhaal sprak me aan, dus ik kocht het boek.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Het laatste boek van de Zeven Zusters, boek zes, van Lucinda Riley. Sowieso spreekt de serie mij aan. De boeken zitten heel mooi in elkaar. Er zit veel geschiedenis en cultuur in. Het gaat over een vader die zeven kinderen heeft geadopteerd, de zeven zussen. Elk boek behandelt het leven

en de achtergrond van een zus. Het zesde deel van de Zeven Zusters is heel actueel. Het gaat over een vrouw van Afrikaanse afkomst. Ze is heel dwars en maakt van alles mee, wordt fotomodel en gaat in die wereld bijna ten onder aan drugs. Ze gaat op zoek naar haar roots en wordt activiste voor jonge zwarte vrouwen. Ik wil het einde niet verklappen. Gewoon lezen dat boek!” Welk genre lees je het liefst? “Ik lees van alles. Van historische boeken tot mooie romans en thrillers. De boeken die mij het meest aanspreken zijn boeken over sterke vrouwen.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “De biografie van Joke Smit van Marja Vuijsje. Ik heb dat boek destijds verslonden. De strijd die Joke Smit voerde is nog altijd actueel. We

Roxane van Iperen

(1976), is schrijver en jurist. Haar werk verscheen in onder andere Vrij Nederland, Het Financieele Dagblad, Het Parool en De Correspondent. In 2016 kwam haar debuutroman Schuim der aarde uit. In 2019 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor haar boek ’t Hooge Nest. ’t Hooge Nest wordt verfilmd door Halina Reijn en Carice van Houten. Roxane schrijft het Boekenweekessay van 2021.

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik lees momenteel De vreemdelinge van Claudia Durastanti, Conspiracy to Murder: The Rwandan Genocide van Linda Melvern, 10 mi-

nuten en 38 seconden in deze vreemde wereld van Elif Shafak en Zwarte schuur van Oek de Jong.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Dat vind ik moeilijk, er is zo-

voeren nog steeds discussie over een gelijkwaardige positie voor vrouwen. Behalve het belang van genderdiversiteit gaat het nu ook over het belang van culturele diversiteit. En het gaat over de systematische problemen die meespelen. En last but not least: ik ben de trotse winnaar van de Joke Smitprijs.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Het laatste deel van de Zeven Zusters. Ik hoop dat dat gauw komt.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Michelle Obama.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ik houd van een papieren boek.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Donner in Rotterdam. De grootste snoepwinkel van Nederland.”

OPZIJ literatuur

veel moois. Boekentips spits ik altijd toe op de persoon die ernaar vraagt; ik zal de ene vriend(in) iets totaal anders aanraden dan de andere. Essays van Toni Morrison, Susan Sontag, Clarice Lispector of Audre Lorde zijn altijd goed. My Name Is Why van Lemn Sissay heb ik net aan mijn man aangeraden. De elzenkoning van Michel Tournier aan een vriendin die om een klassieker vroeg. Het eerste is het verhaal van de dichter Sissay over zijn jeugd in de Britse pleegzorg en het institutionele racisme daarin, het tweede een roman die via het verhaal van een Parijse garagehouder eigenlijk alles vertelt over oorlog en (on) menselijkheid. En de nieuwste bundel van dichter Bernard Wesseling als cadeau: die is voor zowel liefhebbers als nieuwkomers in de poëzie een aanrader.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Dat zijn er best een paar. Ik lees veel, en ook veel tegelijk, maar helaas ben ik dan – in het geval van fictie – in het begin vooral bezig met compositie, stijl, zinsconstructies et cetera. Welke keuzes maakt de schrijver, en wat is het effect ervan? De schrijvers die ervoor zorgen dat ik doorlees, weten me ook op een volgend niveau te beroeren, mee te nemen in hun universum, zodat ik boven die technische vragen uitstijg. In een enkel geval blijf ik erop steken en leg ik het even weg. Dat heb ik bijvoorbeeld met het boek van de Italiaanse journaliste Durastanti. Het kreeg lovende recensies hier, maar ik merk

dat het vooral intelligent geschreven is, terwijl het verhaal zelf al boeiend genoeg is – over opgroeien met dove ouders in een stokarm milieu, in zowel Brooklyn als een Italiaans gehucht; geweldige ingrediënten. Maar omdat het boek zoveel meer wil zijn, buiten alleen dat verhaal, haak ik steeds af. Ik zou graag met haar willen gaan zitten, met een bord spaghetti en een glas wijn, en dat ze me het verhaal in één adem vertelt.” Welk genre lees je het liefst? “Ik lees alles. Maar goede fictie ontregelt me, alsof het uithoeken in mijn geest verkent waarvan ik niet wist of wilde dat ze er waren. Dat is soms pijnlijk en verwarrend, en soms biedt het net op tijd uitwegen in mijn leven die lucht geven. Mensen die er wel de tijd voor hebben maar al jaren geen fictie hebben gelezen, al is het een fijn kinderboek, wantrouw ik een beetje.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Was het maar zo simpel. Ieder boek brengt iets teweeg, al is het irritatie, en bouwt voort op wat er al is in het hoofd van de lezer. Ik hou zelf van ouderwetse verhalen, weinig romantiek, rauw verteld. Dat is niet voor iedereen. Nogmaals: ik kijk heel goed naar de persoon, voordat ik iets aanraad. Veel boekentips – en recensies – willen vooral iets over de aanrader zeggen, daar heb je weinig aan.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Het Boekenweekgeschenk van Hanna natuurlijk! Verder de nieuwe van Lammert Voos, die van mijn Lebowski-collega Barry Smit, en die van Jamal Ouariachi. Allemaal anders, maar ik hou van hun scherpte en stijl.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Marlon James, de Jamaicaanse schrijver van vuistslagen als Een beknopte geschiedenis van zeven moorden, en Bas van Putten, die ik een steengoede schrijver vind. Zijn politieke observaties zijn goed, maar voor mij pas het beginpunt van een discussie die ik graag zou voeren met iemand als James erbij. Hij heeft een geweldig oog voor progressieve hypocrisie, maar is nooit cynisch en heeft oneindige ideeën over een kleurrijke-

re, inclusievere wereld.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ik heb altijd een boek en een pen bij me; aantekeningen maken, strepen, verwijzen naar andere boeken.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Overal waar de boekverkopers vriendelijk, open en niet nuffig zijn. Ze hoeven niet alles zelf gelezen te hebben, maar wel snappen welk boek ze je moeten aanraden. Waar je de eerste keer weggaat met een voetbalboek, en na drie jaar vertrekt met een dichtbundel van een debuterende Zuid-Afrikaanse dichteres, en het nog geweldig vindt ook. Bij Los in Bussum heb je bijvoorbeeld Ruben, die alles weet over kinderboeken. Als het lukt, ga ik ieder jaar met mijn kinderen naar een boekwinkeltje in Draguignan, waar we al jaren de mooiste graphic novels kopen. Van de gruwelijkste horror tot de satire van de overlevende Charlie Hebdo-cartoonist: het is allemaal even mooi en zij vinden het een heerlijke traditie.”

OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur

Wanda de Kanter

(1959), is longarts en schrijver. Naast haar werk als longarts is ze ook uitgesproken activiste tegen de tabaksindustrie. Hiervoor richtte ze samen met Pauline Dekker in 2009 de Stichting Rookpreventie Jeugd op. In deze hoedanigheid klaagde ze de tabaksindustrie aan. Samen met Pauline schreef ze Motiveren kun je leren – Gidsen naar gezond gedrag, hét handboek voor hulpverleners, Nederland stopt met roken en Niet roken maar koken. In 2019 schoof Wanda aan bij Zomergasten. Ze was in 2018 OPZIJs Meest Invloedrijke Vrouw samen met Bénédicte Ficq.

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik lees nu De avond is ongemak van Marieke Lucas Rijneveld. Verpletterend. Somber. Wat verlies met kinderen doet.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Grand Hotel Europa van Ilja Leonard Pfeijffer. Hilarisch en grotesk: een voorbode op het toerisme dat door corona tot stilstand kwam. En natuurlijk Nederland stopt! Met roken – inclusief scheurkalender en luisterboek, Motiveren kun je leren van Pauline Dekker en ons eigen boek: Niet roken maar koken, voor mensen met kookangst.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Ik lees boeken altijd

uit. Ik begin er niet zomaar aan. Ik kan me niet herinneren dat ik ooit middenin gestopt ben. Die boeken ben ik dan ook vergeten.” Welk genre lees je het liefst? “Psychologische romans over ingewikkelde en problematische personen.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Ik heb er wel een paar! Publieke werken van Thomas Rosenboom: het maar doorgaan om iets te bereiken whatever the costs may be. Herkenbaar... De zwarte met het witte hart en Een schitterend gebrek, beide van Arthur Japin. Het meesterstuk van Anna Enquist, Liefde in tijden van cholera van Gabriel Marcía Márquez, over de liefde die altijd

blijft. Verder The Secret History van Donna Tartt, waartoe jonge mensen in staat zijn. Freedom van Jonathan Franzen en als laatste Le petit prince van De Saint Exupéry, omdat het zo troostrijk is. Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Deel twee van Otmars zonen van Peter Buwalda of Uit het leven van een hond van Sander Kollaard, de recensies spreken me enorm aan en hij heeft net de Libris Literatuurprijs gewonnen.”Met welke schrijver zou je weleens een groot glas wijn willen drinken? “Met Oek de Jong: praten over Hokwerda’s kind. Wat is je favoriete boekwinkel? “Dat is de Plantage op de Overtoom in Amsterdam.”

Angela Maas (1956), Cardio-feministe Angela Maas is sinds 2012 de eerste hoogleraar cardiologie voor vrouwen. Ze was OPZIJs Meest Invloedrijke Vrouw in 2019. Angela zette in 2014 de stichting Hart voor Vrouwen op. Deze richt zich op het bevorderen van multidisciplinair onderzoek naar hart- en vaatziekten bij vrouwen. Ook schreef ze in 2019 het boek Hart voor vrouwen. In 2020 is ze namens Nederland de VN Vrouwenvertegenwoordiger.

elk boek ben je nu aan het lezen? “Het boek van Brenda Stoter Boscolo, Het vergeten volk. Het gaat over de yezidi-gemeenschap en de genocide tijdens het IS-schrikbewind. Ik moet het regelmatig wegleggen en even laten rusten, want het is verbijsterend en beestachtig wat daar allemaal gebeurd is in 68

de afgelopen jaren.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar en waarom? “Vallen is als vliegen van Manon Uphoff, over haar jeugd in Utrecht met de continue dreiging van het zoveelste misbruik door haar vader. Het raakte me door haar indringende manier van schrijven, met de paradox dat je ook liefde voor je ouders en familie voelt.

Ik ben ook opgegroeid in Utrecht, maar ik had een hele fijne jeugd. Het besef dat het achter iedere voordeur weer anders kan zijn vond ik confronterend.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen en waarom niet? “Pastorale van Stephan Enter. Ik kreeg geen rapport met de hoofdpersonen in het boek, ze interesseerden me niet. Er zat ook

OPZIJ literatuur

geen vaart in.” Welk genre lees je het liefst? Waarom? “Ik ben dol op goede romans, maar merk dat ik steeds vaker biografieën lees. Een van mijn favoriete romanschrijvers is Ian McEwan; het gaat meestal over misverstanden met grote gevolgen. Geni-

aal zoals hij dat neerzet.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? Waarom? “De tweede sekse van Simone de Beauvoir, een klassieker met als onderwerp beeldvorming over vrouwen. Het boek is zeventig jaar oud, maar nog altijd actueel. De recente biografie van Kate Kirkpatrick geeft trouwens een veel completer beeld van De Beauvoir dan wat er tot dusver was beschreven.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Naar de Engelse vertaling van mijn eigen boek: A Woman’s Heart. Die komt eind september uit.” Met welke schrijver zou je weleens een

goed glas wijn willen drinken? “Met A.F.Th. van der Heijden. Een bijzondere maar complexe man. Wel een van de laatste grote mannelijke schrijvers die we nog hebben.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ik heb (nog geen) e-reader. Ik hou ook van de geur van boeken en het voelen van papier. Bovendien weet ik later vaak waar en wanneer ik een boek heb gelezen, dan komt er een heel tijdvak terug.” Wat is je favoriete boekwinkel? “De lokale boekhandel, dicht bij huis. Makkelijk, vertrouwd en belangrijk om ze te steunen.”

Lilianne Ploumen

(1962), is politica. Ze was van 2007 tot 2012 partijvoorzitter van de PvdA. Van 2012 tot 2017 bekleedde ze de ministerpost voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking in het kabinetRutte II. Sinds 2017 zit ze voor de PvdA in de Tweede Kamer. Lilianne stond in 2017, 2018 en 2019 in de OPZIJ Top 100 in de categorieën Politiek en Goede Doelen, mede dankzij haar snelle en doeltreffende oprichting van She Decides.

elk boek ben je nu aan het lezen? “Ik ben nu Girl, Woman, Other van Bernardine Evaristo aan het lezen. Ik ben er net in begonnen. Dus ik kan er nog niet zo veel over zeggen.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Wat ik een geweldig boek vond was She Said, geschreven door Jodi Kantor en Megan Twohey. Het gaat over een zaak die ons allemaal heel erg beroerd heeft, #MeToo heeft echt veranderingen teweeggebracht. En het laat ook het vakmanschap van journalistiek zien. De dilemma’s waar ze mee worstelen. Moet je een vrouw die niet wil praten toch opzoeken in verband met het grote belang van de zaak? Dat soort afwegingen vond ik heel bijzonder. Het geeft een inkijkje in wat goede journalistiek is.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Een heel goed boek dat ik nog aan het lezen ben is Black Wave, van Kim Ghattas. Het gaat over hoe de rivaliteit tussen

Saoedi-Arabië en Iran ontstaan is. En wat dat betekent voor de regio. Het is een heel goed boek, maar daar moet je echt even je aandacht bij houden. Daarom heb ik het eerder dit jaar niet uitgelezen, maar dat ga ik deze zomer doen.” Welk genre lees je het liefst? “Ik lees heel graag romans, want dat brengt mij in een andere wereld. Wat dat betreft bof ik, want ik ben komend jaar de juryvoorzitter van de Libris Literatuurprijs. Ik mag dus heel veel lezen. En daarnaast lees ik heel graag over politiek.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Het boek dat echt iedereen gelezen zou moeten hebben is van Mohsin Hamid en het heet How to Get Filthy Rich in Rising Asia. Het is een liefdesroman en een politiek pamflet in een.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Ik heb hier op tafel een stapeltje boeken klaarliggen waar ik erg naar uitkijk en die ik deze vakantie ga lezen. The

Forty Rules of Love van Elif Shafak en ik kijk ook heel erg uit naar het boek van Manon Uphoff Vallen is als vliegen.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Met Connie Palmen. Ik heb haar een keer kort kunnen ontmoeten, maar ik zou graag langer met haar spreken. Ik ben vooral onder de indruk van het boek De vriendschap. Dat zou ik dan opnieuw lezen om er met haar over te kunnen praten.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ik lees gewone boeken.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Meck & Holt in Amsterdam Osdorp, natuurlijk!” OPZIJ 2020

OPZIJ literatuur

Manon Uphoff (1962), is schrijver en kunstenaar. In 1995 kwam haar debuutbundel Begeerte uit. Manon was van 2012 tot 2015 bestuurslid van de P.C. Hooft-prijs en sinds 2019 lid van de jury van de Frans Kellendonkprijs en de Joost Zwagerman Essayprijs. In 2013 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor De ochtend valt en in 2019 stond ze op de shortlist met haar werk Vallen is als vliegen.

at is het laatste boek dat je hebt gelezen? “Ik heb recent Recollections of My Non-Existence van Rebecca Solnit gelezen, en Shot in the Heart van Mikal Gilmore eindelijk, na jaren alleen een fragment ervan te kennen, helemaal kunnen lezen. Allebei erg, erg goed.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? Waarom? “Dat is een vraag waar ik geen antwoord op kan geven. Ik ben wel enorm onder de indruk van het boek van Nana Kwame Adjei-Brenyah, Friday Black, en heb daar ook al veel aan gerefereerd. Een debuut met briljante verhalen.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Ik heb de meeste boeken niet uitgelezen, het was een zenuwslopend jaar voor mij. Ik haal het lezen straks, met grote slagen, weer in. Soms stelt een boek mij teleur, ik voel me niet verplicht het uit te lezen, maar probeer wel of het me nog lukt verder te gaan. Soms ligt het aan mij. Moe. Met verkeerde been het boek in.” Welk genre lees

je het liefst? Waarom? “Ik houd van goed geschreven boeken die mij als lezer serieus nemen, dat kan dus elk genre zijn. Ik houd wel van zwarte humor, en van sciencefiction.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? Waarom? “Ja, dat heb ik vast eerder gezegd, al zal het nu wel keurig politiek correct klinken, maar ik houd van Toni Morrison. Haar Beloved was voor mij een kaakslag, een onvergetelijk boek. Toen Morrison stierf, voelde ik me echt even ontheemd.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Ik verheug me op het lezen van het boek De dag dat ik mijn naam veranderde van Bibi Dumon Tak, op Kindertijd van Tove Ditlevsen, op Jaag je ploeg over de botten van de doden van Olga Tokarczuk. Ik wil Pastorale van Stephan Enter lezen, long overdue, en ik kijk uit naar nieuw werk van Esther Gerritsen. Ik moet en wil nog zoveel lezen waar ik door allerlei omstandigheden nog helemaal niet aan toegekomen ben of nog maar net in ben begonnen: Nachtouders van Sas-

kia De Coster. Ik leg stapels aan, kijk ernaar en weet: boeken, jullie zullen de komende tijd mijn gezelschap zijn. En dan heb ik het nog niet eens over de films die ik wil bekijken en over wat ik al herbekijk, want dat gaat wel door, makkelijker, uitgestrekt op de bank. Of over wat ik herlees.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? Eimear McBride als het niet om een Nederlandse collega gaat. Ik heb haar destijds geïnterviewd en zou graag het gesprek voortzetten.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Het boek heeft een perfecte vorm en gaat niet kapot als je het in bad laat vallen. Ik kan niet tegen boeken die je niet aan kan raken.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Ha, in Utrecht, waar ik woon, mag ik me rijk voelen. Savannah Bay, Bijleveld en sinds kort de nieuwe Broese. Ik probeer net wat vaker bij de eerste twee – omdat die het in de coronatijden het zwaarst hebben – mijn boeken te bestellen of er rond te lopen en te snuffelen.”

Etchica Voorn

F OT

(1963), is schrijver en columnist. In 2018 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor haar boek Dubbelbloed en heeft sindsdien een column in OPZIJ.

OJ UL

elk boek ben je nu aan het lezen? “De bastaard van Istanbul van Elif Shafak, heerlijk hoe zij personages in het leven roept, je

hóórt ze praten. En je leert veel van de Turkse cultuur, erg mooi.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Het boek dat me te binnen schiet is van Bart Chabot, Mijn vaders hand. Ik hou van zijn

directe schrijfstijl en het verhaal is ‘in your face’. Nadat ik het had uitgelezen, bleef het nog weken na-suizen.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Ik heb altijd een stuk of drie, vier boeken die

OPZIJ literatuur naast mijn bed liggen om uitgelezen te worden. Niet omdat het geen goeie boeken zijn, maar omdat ik een hebberd ben als het om boeken gaat en niet kan kiezen. Op dit moment liggen twee boeken van Toni Morrison op m’n nachtkastje, een van Paulo Coelho en het debuut van Frans Drost: Een ons geluk is meer dan een kilo verstand. Alleen die titel al maakt me vrolijk.” Welk genre lees je het liefst? Waarom? “Ik hou van autobiografische romans, verhalen én van korte verhalen. Bijvoorbeeld die van Alice Munro. Zij is de koningin van het korte verhaal.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? Waarom? “Dubbelbloed! Maar dat is flauw. Toch, het blijkt

voor veel mensen een eyeopener, hoe het is om als dubbelbloed in Nederland op te groeien, zeker in het huidige racismedebat. Dus dan kies ik Anton de Kom, Wij slaven van Suriname. Het geeft heel veel inzicht in onze koloniale geschiedenis, waardoor je veel meer snapt van het heden. Echt, ga het lezen en het regent inzichten.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Het verbrande huis van Bodil de la Parra, ik heb de eerste pagina gelezen en verheug me erop om het in bezit te hebben.” Met welke schrijver zou je weleens een goed glas wijn willen drinken? “Als het kon met Maya Angelou; ik luister vaak naar interviews en voordrachten van haar op YouTube.

And Still I Rise is mijn favoriet. Zij is zo oprecht en inspirerend. Haar gedichten geven mij kracht en zelfvertrouwen.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Allebei. Maar ik hou van het ouderwetse boek. Je kunt er zo lekker aan snuffelen. Het vastpakken, het bladeren is voor mij een onderdeel van het leesgenot.”Wat is je favoriete boekwinkel? “De Amsterdamse Boekhandel in Buitenveldert. Deze winkel heb ik per ongeluk ontdekt, de eigenaar is zo enthousiast en bevlogen, aanstekelijk.”

Niña Weĳers

elk boek ben je nu aan het lezen? “Het boek der tranen van Heather Christle.” Wat was je favoriete boek van het afgelopen jaar? “Vallen is als vliegen van Manon Uphoff vond ik erg goed, in Ik moet u echt iets zeggen van Mensje van Keulen stond een aantal erg goede verhalen, en ook de verhalen in Rustig aan, tijger van Joost de Vries

las ik met veel plezier.” Welk boek heb je het afgelopen jaar niet uitgelezen? “Dat zijn er nogal wat. Het laatste boek dat ik niet uitlas was een novelle van Graham Greene, The Third Man. Ik houd erg van Greene, maar dit was me even iets te veel whiskey-sigaretten-vechtpartijenmachismo. Soms kan ik dat goed aan, soms wat minder.” Welk genre lees je het liefst? “Ik weet niet precies wat genres zijn, of misschien geloof ik er niet zo in.” Welk boek zou iedereen gelezen moeten hebben? “Er is geen enkel boek dat iedereen gelezen zou moeten hebben. Maar als het een figuurlijke manier van spreken is, en ik hier een boek kan noemen waar ik zelf veel aan heb gehad, dan zou ik zeggen de Bijbel, Franny en Zooey van Salinger en Uit

(1987), is schrijver en journalist. Ze schreef onder andere voor De Groene Amsterdammer en De Gids. Van 2013 tot 2014 presenteerde ze samen met Simone van Saarloos ‘Weijers & Van Saarloos’, de seksistische talkshow in het academisch-cultureel centrum SPUI25 in Amsterdam. In 2015 won ze de OPZIJ Literatuurprijs voor haar boek De consequenties, waarmee ze in 2014 debuteerde. FO

de taal van een verliefde van Roland Barthes.” Naar welk boek kijk je het meeste uit? “Ik kijk ernaar uit om eindelijk Ten oosten van Eden van Steinbeck te lezen, die dit jaar uitkwam in een (her)vertaling van Peter Bergsma, een vertaler die ik erg goed vind.” Met welke schrijver zou je weleens een groot glas wijn willen drinken? “J.M. Coetzee om te zien hoe ongemakkelijk het wordt – ook dat het hier gaat om een ‘groot’ glas wijn intrigeert me.” Lees je op een e-reader of gewoon nog een ouderwets boek? “Ouderwets.” Wat is je favoriete boekwinkel? “Athenaeum Boekhandel aan het Spui in Amsterdam.” OPZIJ 2020

Column Etchica Voorn

L IE

BL I

Etchica Voorn (1963) is talentcoach, auteur en blogger. Ze won in juni 2018 de OPZIJ literatuurprijs voor haar autobiografie Dubbelbloed. Ze woont met haar man Ko en hun witte herder Luna in Amsterdam.

KUNTA KINTE

e antiracismedemonstranten brachten op de Dam in praktijk wat onze koning op datzelfde plein hun stoer had voorgehouden: niet wegkijken, niet goedpraten, niet apart zetten, niet normaal maken wat niet normaal is. De aanleiding was van een verstikkende triestheid, de gewelddadige dood van George Floyd. De explosieve uiting het gevolg van het jarenlang incasseren van discriminatie, onderdrukking, stigmatisering en uitsluiting. ‘De Dam’ was de eerste demonstratie in de indrukwekkende wave die volgde. Jong, oud, zwart, wit en alle mogelijke tusseninners demonstreerden van Groningen tot Maastricht met de boodschap dat racisme en politiegeweld moet stoppen. Niet meer wegkijken. In de Amsterdamse Bijlmer stond ik in de menigte en luisterde naar toespraken waar ik het beurtelings warm en koud van kreeg. Met z’n tienduizenden riepen we Black Lives Matter, onze ogen schitterden boven de kleurige mondkapjes. En nee, BLM stelt geen zwarte levens voorop, maar maakt pijnlijk duidelijk dat als je zwart of gekleurd bent, je vaak en veelvuldig wordt achtergesteld. Black Lives Matter Too! De media zitten erbovenop: héb je nog een voorbeeld van alledaags racisme? Een vraag die mij vaak wordt gesteld. Op zo’n moment bekruipt me het gevoel dat ik in mijn onderbroek een boekje moet opendoen over de platte opmerkingen, grappen en vooroordelen die ik en vele anderen

te verduren krijgen. Het zijn net vlooien die van mijn bruine huid wegspringen met brandende jeuk als onzichtbaar bewijs. Een voorbeeld? Zoonlief belt. Hij werkt bij een groot Amerikaans koeriersbedrijf gevestigd op Schiphol. “Mama, ik móet u iets vertellen.” Zijn anders zo kalme stem trilt. “Vertel kind.” “Ik liep ons bedrijf binnen en zie een vriend achter een computer zitten in een leslokaal. Ik ging naar hem toe en gaf hem een boks. We hadden luidruchtig voorpret over onze aanstaande vakantie in Suriname. Opeens kwam zijn teamleider uit een kantoortje en riep naar mij: ‘Hé! Laat Kunta Kinte met rust, hij moet nog een test maken.’ Collega’s om ons heen begonnen te lachen.” Mijn hart slaat een slag over. Werd ik niet als dertienjarige al uitgemaakt voor Kunta Kinte? Opgewonden vertelt hij verder: “We waren verbouwereerd en wisten niets te zeggen. Nou, man, hou je goed, zei ik tegen m’n vriend en ging weg om mijn route te rijden. Ik startte mijn bus, maar op mijn netvlies verscheen mijn vriend in zijn uppie tussen die lachende collega’s. Mijn hart ging zó tekeer, ik kreeg het warm en voelde me ontzettend boos worden. Ik draaide de contactsleutel weer om en ik ben teruggegaan.” Ik hield mijn adem in. “Ik ben naar mijn manager gestapt, mijn bloed kookte. Ik vertelde hem het verhaal en vroeg wat ik moest doen. Hij op zijn beurt vroeg of ik het aankon om met die teamleider in gesprek te gaan.” Met stijgende bewondering luister ik

naar mijn zoon. “Mijn manager pakte het goed op. Ons bedrijf heeft een zero tolerancepolicy als het om racisme of discriminatie gaat. Hij nam het risico dat hij iemand moest ontslaan terwijl, er ís al een personeelstekort. Het gaf vertrouwen dat hij achter mij stond en ik héb die teamleider aangesproken.” Hij somde de excuses van de teamleider op. Iedereen die met racisme te maken heeft kan ze drómen: als ik kale word genoemd, vind ik dat ook niet leuk. Het was maar een grapje joh! Ik bedoelde het niet zo. Ik heb vrienden uit de Oekraïne en Polen. Iedere keer bracht mijn zoon hem terug naar de kern: het feit dat hij als wit persoon Kunta Kinte zegt tegen een zwart persoon. Kunta Kinte, hét personage uit de serie Roots die alle gruwelen van de slavernij meemaakt. “Hoe durf je dat te doen, man?” De teamleider kronkelde als een aal aan de hengel van zoonlief. “Hoe is het afgelopen?” vroeg ik. “Uiteindelijk gaf hij toe, mam, maar het duurde wel lang.” Een knap staaltje conflicthantering. Het kent uitsluitend winnaars. De vriend voelt zich gesteund en gezien. De teamleider maakte excuses aan zijn medewerker en bedenkt zich wel twee keer voordat hij nog een keer zoiets zegt. De manager stond achter mijn zoon en maakte daardoor het zerotolerance-beleid tastbaar. En vooral: mijn zoon heeft ervaren dat het wel degelijk zin heeft om je uit te spreken. Hij is het gesprek aangegaan zonder zeker te zijn van de uitkomst. “Mam, dit keer wist ik, ik kan dit níet laten zitten.” O

KUNST & CULTUUR

Met onder andere

BOEKEN

PODIUM

• Parasiet der kwetsbaren • Eindeloos vrij • Overstag • Het boek der tranen • Waar ik liever niet aan denk

FILM/TV

KUNST

REIZEN

• Valeria Golino • Gli anni piu belli • House of Hummingbird • Berlin Alexanderplatz

• Jennifer Tee - Falling Feathers • Pieke Bergmans - From the Sky • Contre l’Oubli

• Marokko

OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Interview

ZUID WAARTS

Twee jaar na de documentaireserie In de Leeuwenhoek, de zoektocht van Adelheid Roosen en Hugo Borst naar menselijke zorg bij dementie, maken Roosen en Borst een vierdelig vervolg, getiteld Thuis op Zuid. Trokken ze voor In de Leeuwenhoek een maand lang in in het verzorgingshuis De Leeuwenhoek, nu richten ze de camera op de bewoners van de Afrikaanderbuurt in Rotterdam. Juist zij die niet in een verzorgingshuis terecht kunnen of willen, zijn het onderwerp van Thuis op Zuid. Wat is er in de tussenliggende twee jaar veranderd? Wat is de rol van de thuiszorg? D O O R L I SE TTE A L B E RTI

OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Interview

delheid Roosen (1958) is theater- en programmamaker, actrice en auteur. Haar eigen moeder ging twaalf jaar lang gebukt onder de ziekte van Alzheimer. En daarmee de hele familie.

“Ik heb bij mijn moeder het hele formele en haar status totaal zien afbrokkelen. Ik zag een kind. Dat bedoel ik in z’n totale schoonheid. Ik heb het kind tevoorschijn zien komen. Mijn moeder zat te genieten van allerlei dingen. Bijvoorbeeld van eten, en dan dus zeven chocolaatjes achter elkaar. Uit de juskom drinken. Ze ging met haar handen eten omdat ze het bestek niet meer kon zien. Dat was vroeger iets waarvoor ik met een gekarteld mes een tik op mijn vingers kreeg. Wat ze zichzelf toestond aan genieten, was enorm. Dat verheugde mij, maar er zijn natuurlijk ook mensen die dat als verlies zien.”

‘We zien ook dat de goede casemanagers, die van huis naar huis gaan, altijd over hun tijd heen gaan. Of zich niet helemaal aan de protocollen houden, omdat ze anders gewoon geen aandacht aan de mensen kunnen besteden.’ “Als je alzheimer hebt, leef je in volledige spontaniteit. Je ziet functies uitvallen waardoor dat volwassen mens helemaal terug stapt naar alsof het een baby is. Je verliest taalvermogen, besluitvorming. Normen en waarden bestaan helemaal niet meer. Mijn moeder zakte eens op de gang in dat zorghuis waar ze woonde tegen de muur. Ik voelde een beweging, waardoor ik dacht:ze is dus moe. Ik hielp haar op de grond te gaan zitten en zette daar de koffie met het appelgebak neer. Toen kwam er nog een mevrouw van haar afdeling, die ernaast ging zitten. Dat was dan nu blijkbaar de koffietafel, hier op de grond. Het ene huis vindt dat leuk, die moeten daarom grinniken. Maar bij de grote instellingen riep dat, zeker in het begin, alleen maar schaamte op. Je zet toch niet de bewoners op de grond met koffie!? En ze zitten nog in hun pyjama! Terwijl ik alleen maar bij alles dacht: mijn moeder is nu ongeveer vier. En bij een kind van vier ga je er wel naast zitten.” Het is precies deze omslag die voor veel mensen met naasten die lijden aan dementie heel lastig is. “Zie wie ik aan het worden ben. Dat is blijkbaar zo moeilijk voor ons,” aldus Adelheid. “Ik had het gevoel alsof ik een speelveld met mijn moeder had. Ik was dus heel snel bij 76

die acceptatie dat zij alzheimer had.” Het initiatief voor de serie kwam als makkelijk tot stand. “Ik las de columns van Hugo, die hij wekelijks schreef over zijn moeder die ook alzheimer had. En ik kende hem heel vaag uit het televisie- en theatercircuit. Ik heb hem opgebeld en voorgesteld om een keer koffie te drinken omdat ik een plan had. Zijn betrokkenheid bij de zorg voor zijn moeder, leidde hem naar het schrijven van het manifest Scherp op Ouderenzorg, samen met Carin Gaemers. Dit manifest zorgde voor ruim twee miljard euro meer voor de ouderenzorg.” “‘Ik denk dat wij ons allebei moeten gaan uitspreken,’ zei ik tegen hem. ‘Er is zo’n behoefte aan de openheid van dat intieme contact, die aanraking. Zodat mensen hun gêne kunnen overwinnen.’ Ik had een producent gevonden, en Hugo zei gelijk ‘top idee, let’s do it.’ Hij vroeg Carin Gaemers bij de redactie, en ik werkte samen met Anne-Marth Hogewoning. Die konden het heel goed samen vinden en vulden elkaar ook heel goed aan.” Het leidde tot de vierdelige documentaireserie In de Leeuwenhoek, een verzorgingstehuis in Rotterdam met een speciale afdeling voor mensen die lijden aan dementie. Maar daarmee was het nog niet klaar. Nog niet alles was gezegd. “We konden wel tien delen maken. Maar we raakten door als die gesprekken daar ook gefascineerd door thuiszorg voor dementerenden. Waar een hoop mee mis is. Er zijn vrij veel deskundigen die zeggen dat je de thuiszorg heel goed kunt financieren. Dat is niet duurder. Het is alleen dat het bestaande zorgsysteem zo vastgemetseld zit in vooraf bepaalde patronen.” En precies over de invloed van dat vastgeroeste zorgsysteem en de thuiszorg gaat Thuis op Zuid. “Dat zorgsysteem volgt een aantal wetten, en die wetten zijn niet te kraken of te breken. Op het moment dat dat in overheidshanden is, verliest het zijn souplesse en staat de mens niet meer centraal. Dat is niet omdat de overheid niet wil. Er zijn heel veel mensen die wel de mens centraal wil stellen in het zorgsysteem. Maar ze krijgen het gewoon niet voor elkaar.” Adelheid en Hugo keren terug naar Rotterdam, waar ook In de Leeuwenhoek

Kunst & cultuur Interview zich afspeelt. Dit was een bewuste keuze. “We hebben voor de Afrikaanderwijk gekozen, een hele diverse wijk. Wel weer in Rotterdam, dan kan je de gelaagdheid van de zorg laten zien. We zien ook dat de goede casemanagers, die van huis naar huis gaan, altijd over hun tijd heen gaan. Of zich niet helemaal aan de protocollen houden, omdat ze anders gewoon geen aandacht aan de mensen kunnen besteden.” “Het is geen kritiek om te bashen. Het is omdat de bureaucratie zo taai is. De overheid moet op een dag, en het liefst vandaag, die bureaucratie openleggen. Ze moeten naar mensen gaan luisteren die hele goede ideeën hebben.” Adelheid is optimistisch over het veranderen van de taaie bureaucratische regels. Ze ziet er een ogenschijnlijk simpele oplossing voor: “Je moet een mens met een mens laten werken. Nu moet de

zorgverlener een soort robotprotocol zijn en de mens is een cliënt geworden. Dat zijn papieren functies. Je weet nog wel de voornaam, maar ‘je hebt twee minuten voor de steunkousen’ en dan ren je de kamer uit. Maar je hebt amper de ogen van mevrouw Van Dijk gezien. Daar gaat zo veel in mis. Dat systeem houdt iets in leven, waardoor wij niet kunnen omgaan met het liefdevol vormgeven van het sterven.” Dat leidt volgens Roosen tot belangrijke keuzes die centraal staan in dit vervolg: “Heeft de mens het systeem in de hand, en staat het systeem tot hun beschikking, of heeft het systeem de mens in de hand? Wij zijn mensen, en we willen als mensen behandeld worden met een hart. Je wilt voelen: ik ben veilig.” Thuis op Zuid is vanaf 2 september te zien op NPO2. In de Leeuwenhoek is nog te zien via Uitzendinggemist.nl. O

OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Boeken

Wie waarlijk leeft Oud-PvdA-politica en moeder van Ronald Giphart Wijnie Jabaaij overleed deze zomer al weer vijfentwintig jaar geleden. Hoewel Giphart al eerder een ode bracht aan zijn moeder met de roman Ik omhels je met duizend armen, schrijft nu opnieuw over zijn moeder. Nu niet in de vorm van een roman, maar over haar nalatenschap, over wat haar werkelijk bewoog, haar strijdbaarheid en de moeilijke keuzes die ze heeft gemaakt. Ronald Giphart – Wie waarlijk leeft €14,99 (De Bezige Bij)

De hoeken van het hart Vijftien jaar na het overlijden van Françoise Sagan in 2004 verscheen vorig jaar opeens van haar hand Les quatre coins du coeur. In het voorwoord schetst haar zoon, Denis Westhoff, hoe hij dit manuscript, dat enigszins gehavend in een ringband in de nalatenschap bleek te zitten, heeft aangevuld en voltooid. Het is een echte Sagan geworden: een setting in het betere Franse milieu, levendige personages en de gebeurtenissen, hoe tragisch ook, worden altijd met lichte ironie beschreven. Een boek dat schreeuwt om een verfilming. Françoise Sagan – De hoeken van het hart €20 (Meulenhoff)

Overstag Juliet heeft moeite het ouderschap te combineren met het voltooien van haar proefschrift. Dan kondigt haar echtgenoot Michael aan dat hij zijn baan gaat opzeggen en een zeilboot wil kopen om de wereld mee rond te varen. Hoewel het stel nauwelijks ervaring heeft met zeilen, vertrekken ze met hun twee jonge kinderen naar Panama. Daar ligt de Juliet, zoals Michael de boot gedoopt heeft, op hen te wachten. De reis begint fantastisch: het huwelijk van Michael en Juliet krijgt een boost en ook de kinderen zijn overdonderd door het avontuur en de schoonheid van de natuur. Maar de zee en het dicht op elkaar leven zorgen ook voor problemen in het gezin. Gaige sleept je mee de boot op in dit mooie familieportret, dat af en toe thrillerachtige elementen kent. Amity Gaige – Overstag €21,99 (Meulenhoff) 78

De dag dat ik mijn naam veranderde Als haar zusje sterft komt Anna niet aan rouwen toe. Haar huis moet worden leeggeruimd, het testament moet worden uitgevoerd en er moet contact met haar kinderen worden gezocht. Vooral dat laatste is een hindernis, want sinds de dag van Lizes uitvaart zijn haar kinderen onbereikbaar. Een aangrijpend boek over macht en onmacht, dood en liefde, rouw en wraak. Gestoeld op een waargebeurde familiegeschiedenis. Bibi Dumon Tak – De dag dat ik mijn naam veranderde €18,50 (Uitgeverij De Geus)

Parasiet der kwetsbaren Een nieuwe kijk op de gezondheidszorg, dat is wat Wanda de Kanter – longarts en activist tegen de tabaksindustrie – met ons deelt. Want als we de samenleving sterk en veerkrachtig willen houden, moest we af van het idee dat gedragsziekten voortkomen uit vrije keuze en moeten we juist de mechanismen erachter willen begrijpen. En ze onderzoekt hoe we ons gezondheidssysteem kunnen veranderen. Wanda de Kanter – Parasiet der kwetsbaren €10,99 (Pluim)

De vader van Artenio Met dit boek schetst Libris Literatuurprijs-winnaar Vogels een ontroerend beeld van haar schoonvader Salvatore De Matteis, die begin 1900 opgroeide in het zuiden van Italië als wijnboer. Wat hem bijzonder maakte was zijn belangstelling voor de wereldliteratuur en de grote socialistische denkers, die hem blijvend beïnvloedden. Tussen Frida en haar schoonvader ontstaat een speciale band, vooral ook omdat ze beiden een rechtstreekse manier van communiceren hebben en Salvatore haar verhalen vertelt die hij met niemand anders deelde. Frida Vogels – De vader van Artenio €20 (Van Oorschot) OPZIJ 2020

Rodham Deze alternatieve geschiedenis is gebaseerd op het leven van Hillary Rodham Clinton en schetst wat er gebeurd zou kunnen zijn als zij niet was ingegaan op het huwelijksaanzoek van Bill. Wat waren dan haar mogelijkheden geweest. Curtis Sittenfeld heeft er een intrigerend en geloofwaardig verhaal van gemaakt, ook al omdat ze zich waar dat kon heeft gehouden aan de werkelijke gebeurtenissen. Een what if waar je nog lang op nakauwt. Curtis Sittenfeld – Rodham €22,99 (Atlas Contact)

Francien de Zeeuw Biografie over het leven van Francien de Zeeuw, de eerste vrouwelijke militair in Nederland en betrokken bij de in 1944 vanuit Londen opgerichte Marva, de Marine Vrouwenafdeling. Ze kwam in Londen terecht via haar verzetswerk, waar ze geen kinderachtige rol in speelde met overvallen op distributiekantoren en wapensmokkel. Na de bevrijding werd ze als eerste Marva opgeleid en uitgezonden naar Nederlands-Indië. Natasza Tardio – Francien de Zeeuw €10 (Pepperbooks)

Handboek voor vrouwen met mysterieuze kwalen De ondertitel geeft de inspiratie voor dit boek goed weer: hoe ik verdwaalde in het medische labyrinth. De Amerikaanse Sarah Ramey loopt als studente een urinebuisinfectie op. Wat aanvankelijk een makkelijk te verhelpen aandoening leek, is veertien jaar later een chronische ziekte geworden. In haar zoektocht naar oplossingen bleek dat een op de vier vrouwen rondloopt met mysterieuze klachten. Dit is geen encyclopedie, maar een troostrijke leeservaring. Sarah Ramey – Handboek voor vrouwen met mysterieuze kwalen €23,99 (De Arbeiderspers) 80

Kunst & cultuur Boeken

Het boek der tranen In het boek der tranen onderzoekt dichteres Heather Christle een van de meest opvallende kenmerken van menselijk gedrag: huilen. Over tranenkruikjes, huilende olifanten en wenende astronauten. Maar ook van wie de tranen gezien, geloofd en erkend worden. Haar culturele analyse is verweven met haar persoonlijke verhaal over rouw, zwangerschap en depressie, wat een troostrijk boek oplevert. Heather Christle – Het boek der tranen €19,99 (Atlas Contact)

zwem. De redactie van OPZIJ kent flink wat zwemmers, die maar al te blij waren dat de openluchtzwembaden weer opengingen in juni. Dus als aanmoediging hadden zij dit boek niet echt nodig. Maar voor iedereen die nog niet zover is, schreef voormalig Nederlands zwemkampioen Open Water Zwemmen Suzanne Brummel ZWEM, voor beginners en gevorderden. Met een pleidooi en bijna liefdesverklaring aan het openwaterzwemmen. Want zwemmen is sporten en mindfulness ineen. Suzanne Brummel – zwem. €21,99 (Spectrum)

Waar ik liever niet aan denk Als je hard je best doet en denkt: dit ga ik voor de rest van m’n leven onthouden. Dat lukt dat. Alleen mensen houd je er niet mee vast. Die kunnen gewoon opstaan en uit beeld lopen. Gelukkig heeft de hoofdpersoon een tweelingbroer, die nooit weg zal zijn. Tot hij opeens liever een tijd zonder haar doorbrengt. Op bedrieglijk laconieke wijze beschrijft Jente Posthuma wat er gebeurt als de persoon die de bodem is van je bestaan er plots niets meer is. Jente Posthuma – Waar ik liever niet aan denk €21,99 (Pluim) OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Bioscoop

Gli anni più belli

GLI ANNI PIU BELLI (“de mooiste jaren”) is een zomerse Italiaanse film over vriendschap, familie en het leven, waarin we vier vrienden volgen gedurende veertig jaar. Giulio (Pierfrancesco Favino), Gemma (Micaela Ramazzotti), Paolo (Kim Rossi Stuart) en Riccardo (Claudio Santamaria) zijn sinds hun jeugd in de jaren tachtig hecht bevriend. Samen groeien ze op, en delen alle mooie en moeilijke fases in hun leven. Een vriendschap tegen de achtergrond van de Italiaanse geschiedenis. Natuurlijk doet de opzet van deze film denken aan La meglio gioventù uit 2003, maar dan wel aanzienlijk korter en met af en toe een flinke vaart. GLI ANNI PIÙ BELLI – Gabriele Muccino Vanaf 6 augustus in de bioscoop

House of Hummingbird

Een Koreaans coming of age drama tegen de achtergrond van de in 1994 ingestorte Seongsubrug. Het veertienjarige muurbloempje Eunhee (Ji-hu Park) heeft niet bepaald een makkelijke jeugd. Vader en moeder zijn ploeterende winkeliers, die hard werken om Eunhee’s oudere broer Daehoon (Sang-yeon Sohn) naar de universiteit te kunnen sturen. Misschien komt het door de druk die zijn ouders op hem leggen dat Daehoon zijn woede en frustraties afreageert op zijn zusje. Maar buitenshuis heeft Eunhee een heel ander leven, met gevoelige relaties met beste vrienden en mogelijke vriendjes of vriendinnetjes. House of Hummingbird – Bora Kim Vanaf 20 augustus in de bioscoop

Berlin Alexanderplatz

Vluchteling Francis (Welket Bungué) maakt de gevaarlijke oversteek van Afrika naar Europa. Als hij uiteindelijk in Berlijn aankomt en aan een nieuw leven begint, zweert hij om dat als een goed mens te doen. Door zijn status als illegale vluchteling blijkt dat echter praktisch onmogelijk en valt hij in handen van drugsdealer Reinhold (Albrecht Schuch). Het eerlijke leven wat hij probeerde te leiden, is verder weg dan ooit. Burhan Qurbani’s versie van de klassieker uit de jaren twintig van Alfred Döblin toont ons de gevaren van passiviteit en verlatenheid. Bungué draagt de film met gemak, maar Albrecht Schuch als Reinhold is fascinerend in deze drie uur durende reis. Berlin Alexanderplatz - Burhan Qurbani Vanaf 6 augustus in de bioscoop

Kunst & cultuur Podium

EINDELOOS

V RIJ

Na een lange pauze vanwege de coronapandemie toert het Nederlands Dans Theater vanaf begin september weer door het land met het prachtige avondvullende programmaÂ Endlessly Free. Endlessly Free, het openingsprogramma van het seizoen 2020-2021 en het eerste onder leiding van de nieuwe artistiek directeur Emily Molnar is samengesteld als antwoord op de huidige, roerige tijd en reflecteert in een intieme ruimte op hoop, liefde, verlies en de dualiteit van ons bestaan. Â Ook in de digitale theaterzaal NDT ontvangt het publiek graag weer in de theaterzalen, zij het vanwege de huidige maatregelen in kleinere aantallen. Maar de voorstellingen zijn ook online te zien in de digitale theaterzaal en via een livestream in de eigen huiskamer. Een hele nieuwe, bijzondere en inspirerende ervaring. Voor alle data en tickets en onlinemogelijkheden ga naar ndt.nl OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Film

ADEM De naam Valeria Golino (1965) zal misschien niet bij iedereen gelijk een hele reeks aan films oproepen, maar wij zijn al sinds 1988 fan toen ze als de Italiaanse vriendin van Tom Cruise probeerde hem nog enige warmte en empathie bij te brengen in de zorg om zijn autistische broer Dustin Hoffman. Een carriĂ¨re die in Hollywood plots goed begon, maar na comedyâ&#x20AC;&#x2122;s als Hot Shots! en Hot Shots! part II met Charlie Sheen hield Valeria het zelf al snel voor gezien en ging terug naar haar geboorteland. Met als resultaat een geweldig mooie reeks Italiaanse films met voor ons als absoluut hoogtepunt Respiro, oftewel Adem.

Kunst & cultuur Film

LOOS V

aleria Golino werd geboren op 22 oktober 1965 in Napels, Italië, als dochter van een Italiaanse vader, een leraar Duits, en een Griekse moeder, die een kunstenaar was. Haar ouders gingen uit elkaar toen ze nog jong was. Terwijl haar moeder zich in Athene, vestigde, bleef haar vader in Italië, het geweldige Sorrento. Toen ze een meisje was, nam haar moeder haar regelmatig mee naar de bioscoop en al snel raakte ze geïnteresseerd in films. Desondanks dacht ze er nooit aan om een filmcarrière na te jagen voordat ze haar eerste film maakte. In plaats daarvan wilde ze cardioloog worden. Misschien kwam haar medische belangstelling wel door het feit dat ze op 11-jarige leeftijd werd gediagnosticeerd met scoliose en vijf jaar lang met een stalen staaf in haar rug heeft gelopen. Ze bleef voor die behandeling zes maanden onder de hoede van een

chirurg in Chicago, waardoor ze Engels leerde spreken. Wat haar later goed uit zou komen. Want de cardiologie verdween uit beeld toen ze na een start als fotomodel het filmvak inrolde. In 1986 scoorde ze haar eerste hoofdrol in Storia d’amore (A Tale of Love) van Francesco Maselli en die haar onder andere de prijs voor de beste actrice op het filmfestival van Venetië opleverde. Ze vertrok naar Hollywood en belandde in Rain Man. Een mooie rol in een enorme blockbuster. Haar typische Italiaanse stemgeluid – we hebben het niet over haar accent, maar over de heesheid – en haar behoorlijk zware accent maakten haar niet de meest voor de hand liggende keuze. Golino deed auditie voor hoofdrollen in Pretty Woman en Flatliners, maar beide keren verloor ze de rol van Julia Roberts tijdens de laatste auditie. Ze onthulde vele jaren later: “Ik was in de running voor Pretty Woman tot de laatste auditie: het kwam neer op Julia Roberts en mij. De regisseur vroeg ons om lopen in dezelfde gang, met dezelfde kleren en make-up aan. Toen ik haar zag, wist ik dat ik verloren had.” In 2002 speelde ze nog de eerste vrouw van Diego Rivera in de Amerikaanse productie Frida, met Selma Hayek als Frida Kahlo. Maar daarna hield ze Hollywood voor gezien en eenmaal terug in Italië was ze in 2003 onvergetelijk in Respiro. In deze schilderachtige film, die zich afspeelt op Lampedusa, is ze een manisch-depressieve moeder, die oploopt tegen het onbegrip van de dorpsbewoners. Francesco Casisa, als haar zwijgzame oudste zoon Pasquale, die haar aanbidt en beschermt, is in deze film onvergetelijk. Bovendien heeft deze film een van de mooiste, sprookjesachtige eindscènes ever.

OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Film uitgelicht

Alle films uit Film uitgelicht zijn te zien bij CineMember.

MEER VAN VALERIA GOLINO

Figlia Mia

2018 Laura Bispura De verlegen Vittoria heeft een hechte band met haar liefhebbende moeder Tina (Valeria Golino). Hun rustige leven op SardiniĂŤ wordt volledig op zijn kop gezet wanneer het jonge meisje ontdekt dat het lokale feestbeest Angelica (Alba Rohrwacher) haar biologische moeder is. De ontmoetingen tussen Vittoria en Angelica, aanvankelijk goedgekeurd door Tina, zijn heftig en verwarrend. Tegen Tinaâ&#x20AC;&#x2122;s wil brengen Vittoria en Angelica steeds meer tijd samen door en wordt hun band steeds sterker. 86

Fai Bei Sogni

en onze italiaanse selectie Io sono l’Amore

2010 Luca Guadagnino De aristocratische Italiaanse familie Recchi komt samen in hun werkelijke geweldige Milanese landhuis om de verjaardag van de pater familias te vieren. Wanneer deze zijn plannen voor de bedrijfsovername bekendmaakt, beginnen de gecontroleerde manieren en de etiquette scheurtjes te vertonen. Tijdens deze avond stelt Eduardo zijn moeder Emma (Tilda Swinton) voor aan zijn vriend Antonio, die chefkok is. Emma raakt in de ban van hem en zijn kookkunsten. In e familie Recchi zal niets hetzelfde blijven.

La Grande Bellezza

2013 Paolo Sorrentino Aan het begin van deze met prijzen overladen en overweldigende psychodrama krijgt een Japanse toerist in Rome een hartaanval. Bezweken aan de schoonheid van de Eeuwige Stad. Maar net als in die andere grote film over Rome - Fellini’s La dolce vita (1960) - gaat er achter die grote schoonheid en dat zoete leven een existentiële leegte schuil. Gambardella (prachtig gespeeld door Servillo) heeft die leegte altijd ontkend, maar na zijn 65ste verjaardag gaat hij op zoek naar zin en inhoud achter al die prachtige, Romeinse façades.

Mia Madre

2015 Nanni Moretti Regisseur Margherita (het vrouwelijke alter ego van Moretti zelf) is bezig met de opnamen voor een nieuwe film, haar relatie is net beëindigd, haar dochter heeft problemen op school, en veel erger: haar moeder ligt op sterven. Als tegenwicht voert Moretti een onhandelbare Amerikaanse acteur ten tonele (John Turturro) die in dit drama voor veel hilarische momenten zorgt. Het resultaat is een meesterlijke mix van humor en verdriet.

Io e Te

2012 Bernardo Bertolucci Een klein en intiem drama door deze grote regisseur over een puber die geen zin heeft om mee te gaan op een schoolreisje, en zich daarom in de kelder van zijn ouderlijk huis verstopt. Gebaseerd op de gelijknamige roman van bestsellerauteur Niccolò Ammaniti, die ook meeschreef aan het scenario.

2016 Marco Bellocchio Verfilming van de autobiografische bestseller van Massimo Gramellini, adjunct-hoofdredacteur van La Stampa, over de abrupte breuk in de idyllische jeugd van de negenjarige Massimo toen zijn moeder plotseling overleed en waar zijn vader geen verklaring voor gaf. Welke effecten heeft de dood van zijn moeder op de rest van zijn leven? Hoewel het de verfilming van een introspectief familiedrama is, is het ook de geschiedenis van Italie, dat radicaal veranderde in de jaren tachtig en negentig.

La meraviglie

2014 Alice Rohrwacher Een Italiaans imkersgezin, bestaande uit moeder (Alba Rohrwachter), vier kinderen en aan het hoofd de Duitse vader Wolfgang, leeft teruggetrokken op het platteland van Umbrië. Voor Wolfgang is het leven zwaar: hij wil de eeuwenoude imkerstraditie voortzetten, maar de lokale overheid stelt steeds hogere eisen aan verantwoorde honing. Zijn oudste dochter Gelsomina onderkent zijn problemen en voelt zich geroepen haar vader bij te staan, wat niet makkelijk is wanneer er een filmcrew arriveert om een reclamespot te draaien voor de wedstrijd over ‘de wonderen van het platteland’.

De eenzaamheid van de priemgetallen

2010 Saverio Costanzo Best een flinke uitdading om de alom geprezen en veel verkochte roman van Italiaan Paolo Giordano - met daarin een meer dan twintig jaar durende geschiedenis vol onuitgesproken poëtische gedachten en weinig actie te verfilmen. De film volgt het leven van een jongen en een meisje, beiden getraumatiseerd door gebeurtenissen in hun jeugd en daardoor altijd samen maar toch eenzaam. Met Isabella Rossellini en Alba Rohrwacher.

Sworn Virgin

2015 Laura Bispuri In de kille en verlaten Albanese bergen leven de vrouwen uit het dorp volgens strenge en ouderwetse regels. Hana Doda (Alba Rohrwacher) besluit al op jonge leeftijd niet op deze wijze te willen leven en kiest voor een eeuwenoude traditie: ze zweert eeuwig maagd te blijven en te leven als een man. Met geweer op zak trekt ze de bergen in en leeft daar tien jaar in isolement. Maar de herinneringen aan haar zus Lila, die op 14-jarige leeftijd het dorp ontvluchtte, doen haar besluiten af te reizen naar het bruisende Milaan voor een emotionele familiereünie. Sworn Virgin volgt een vrouw op weg naar haar vrijheid, over de overweldigende Albanese bergen tot in Italië. OPZIJ 2020

Kunst & cultuur Musea Jennifer Tee: Falling Feathers

WAAR? Keramiekmuseum Princessehof, Leeuwarden WAT? Keramiek, kleden, veren, tegels, tekeningen: allerlei materialen komen samen in het werk van Jennifer Tee. Voor keramiek reisde ze naar China om zich daar een eeuwenoude techniek eigen te maken. Reizen, het op een andere plek zijn, speelt sowieso een belangrijke rol in haar werk. Kenmerkend is ook de combinatie van kracht en ingetogenheid die spreekt uit haar werk, waarmee ze de bezoeker uitnodigt een nieuwe wereld te betreden. The soul in limbo staat bij haar centraal: Tee is geïntrigeerd door een ‘tussenstaat van zijn’, zoals het gebied tussen het fysieke en het psychische of de overgang tussen leven en dood. Ook onderzoekt ze de veranderlijkheid en complexiteit van het bestaan waarin culturen voortdurend in elkaar overlopen. Spannend dus allemaal. WAAROM? Omdat Jennifer (Arnhem, 1973) onlangs de Amsterdamprijs voor de Kunst heeft gewonnen. De jury prees ‘de constante hoge kwaliteit’ van haar werk en ‘de originaliteit van haar veelzijdige kunstenaarschap’. Tijd dus om haar werk eens in het echt te gaan bekijken. WANNEER? Tijd genoeg: de tentoonstelling duurt nog tot en met 3 januari 2021 princessehof.nl

F O T O G J VA N R O O I J

De musea zijn weer open! Let op: wel even van tevoren, via de website, een kaartje kopen en een tijdstip reserveren.

Jennifer Tee, Collages #2, 2018

Vrolijke mok

Vrolijke mok met duif van Picasso. Voor €12,75 te bestellen bij museum-webshop.com

FOTO HEINZ AEBI, GRONINGER MUSEUM

Pieke Bergmans From the Sky

Pieke Bergmans – From the Sky 88

WAAR? Groninger Museum WAT? Speciaal voor het museum ontwierp Pieke Bergmans (SprangCapelle, 1978) deze installatie. Zij maakte van alledaagse voorwerpen eigenaardige objecten. In dit geval zijn het reusachtige gloeilampen die uit de lampenkappen lijken te druipen. Zijn ze gesmolten? Ze hangen over de tafel en de stoel heen. Maf! WAAROM? Bergmans onderzoekt in deze installatie de spanning tussen kunstobjecten en gebruiksvoorwerpen. Professionele glasblazers maakten de enorme peren, met in het hart een ledlampje. Zo kunnen ze gloeien in het museum. Het museum kocht het werk 10 jaar geleden; nu is het tijdelijk weer te zien op zaal. WANNEER? Nog de hele maand augustus. Opschieten dus! groningermuseum.nl

Kunst & cultuur Musea Of loop je liever met de verbaasde blik van Rembrandt rond? Bestel 2 stuks voor €8,95 bijwebshop.rembrandthuis.nl

Knappe kapjes

Allerlei kunstige mondkapjes zijn te bestellen bij bredasteuntbreda.nl, zoals deze met Vermeers Melkmeisje. Ze gaan per acht, voor €64. Maar dan kan je wel een tijdje vooruit.

Ook bij het Van Gogh Museum zijn kunstige kapjes te koop, met zonnebloemen of kersenbloesem. Zeg ’t maar. Per stuk €6,95. vangoghmuseumshop.com

potloodtekening van vrouw, jaren ’20 vorige eeuw

Contre l’Oubli – ‘tegen het vergeten’ WAAR? Museum Belvédère, Heerenveen WAT? Tekeningen en schilderijen van Edith Auerbach. Op een vlooienmarkt in Parijs ontdekt een Nederlandse kunsthandelaar eind jaren negentig een bijzonder schilderij dat hem op het spoor zet van bijna tweeduizend tekeningen en schilderijen van de tot dan toe vrij onbekende kunstenares, de Duits-joodse Edith Auerbach (1899-1994). Zij vertrok in 1926 naar Parijs, waar ze het leven vastlegt in de befaamde kunstenaarscafés. In 1940 wordt ze vastgezet in concentratiekamp Gurs waaruit ze kans ziet te ontsnappen. Na de bevrijding keert ze terug naar Parijs en pakt haar werk weer op en tekent en schildert de verschrikkingen van de oorlog. Contre l’ Oubli, tegen het vergeten. WAAROM? Toch is het werk van Auerbach in de vergetelheid geraakt. Daarom nu een tentoonstelling. En omdat dit jaar Europa 75 jaar bevrijding, vrede en vrijheid, viert en herdenkt. WANNEER? Tot en met 20 september 2020. Graag vooraf kaartje reserveren museumbelvedere.nl OPZIJ 2020

De Reismeiden Marokko

Woeste golven, dromerige woestijnvlaktes en kleurrijke steden. Marokko blijkt een uitstekend decor voor een onvergetelijke roadtrip, die De Reismeiden nog voor het coronatijdperk maakten. Na alle suggesties voor de heerlijkste plekken in Nederland die we hebben zien langskomen, dromen we graag weer even weg en nemen je mee. DO O R D E R E I SM E I D E N

OPZIJ 2020

De Reismeiden Marokko Taghazout Het vissersdorpje Taghazout is de perfecte start van een autoreis door Marokko. Zeker voor wie niet eerder naar Noord-Afrika is geweest kan het land wat overweldigend aanvoelen bij aankomst en is tijd voor acclimatisatie geen overbodige luxe. Taghazout staat bekend om de uitstekende golven voor surfers van alle niveaus (en leeftijden). Veel te doen is er niet, behalve vis eten, struinen langs de zee, genieten van de prachtige zonsondergangen en -opgangen en misschien wel een poging wagen op de surfplank. Juist dat is de charme van deze kustplaats. Hoe klein Taghazout ook is, het barst van de surfshops. Hier kun je zelf een wetsuit en een surfplank huren en desgewenst een les erbij. Gemiddeld tel je hier 30 dirham voor neer. ‘s Ochtends of eind van de middag laat de zee zich het beste temmen op de surfplank. We sliepen bij bed & breakfast OCEAN82. Vanuit de voordeur stap je letterlijk direct het strand op. Idyllische plekjes voor ontbijt en diner zijn op nog geen steenworp afstand. Start je dag bijvoorbeeld bij Windy Bay of World of Waves met een compleet ontbijt voor pak ’m beet

40 dirham. 10 dirham staat gelijk aan ongeveer 1 euro. Voor lunch of diner strijk je neer bij L’Auberge. De menukaart is een mix van Europees en Marokkaans eten. Verder is Taghazout niet voor niets een vissersstadje. Selecteer zelf verse vis op de vismarkt en laat deze ter plekke bereiden aan het strand. Let wel op of de vis vers is! Komt tajine je neus uit en heb je stiekem behoefte gekregen aan een glaasje wijn? Bezoek Munga voor een pizza en een alcoholisch drankje. Sjieker eten doe je in hetzelfde complex, maar dan op het dakterras. De avond op z’n Marokkaans besluiten met een kopje thee kan bij Surf Berbere. Wel je schoenen uitdoen! In Taghazout kun je vrijwel uitsluitend met cash geld betalen. Pinnen kan eventueel in de

nabijgelegen kustplaats Aourir. Als je daar dan toch bent, maak een stop bij de plaatselijke Marokkaanse bakker voor heerlijke en betaalbare versgebakken lekkernijen. Essaouira Vanaf Taghazout is kustplaats Essaouira een aantrekkelijke volgende stop. Onderweg kun je de ongerepte kustlijn van Marokko bewonderen. Essaouira is een kleine stad, maar er is genoeg te zien. Struin door de medina waar verse aardbeien, munt, olijven en ronddartelende kippen al je zintuigen in beslag nemen. Even uitwaaien doe je bij de vestingmuur. Hier zie je hoe Essaouira zichzelf vroeger beschermde tegen de vijand. Essaouira is niet voor niets een kustplaats. Aan de haven kun je zelf je favoriete vis uitzoeken en op een van de barbecues laten bereiden. Niet

zozeer Marokkaans, maar wel leuk: een drankje op het dakterras nabij de haven. Gegarandeerd mooi uitzicht. Wie het ‘echte’ Marokko wil proeven brengt een bezoekje aan Chez Youssef, verstopt in een van de zijstraten van de medina. Hier eten alleen de locals een smeuïge tajine of een heerlijke couscousmaaltijd. Laat je niet afschrikken door de entree. Iets sjieker dineren kan bij Caravaan, waar ook gewoon alcohol geschonken wordt. Het restaurant en tevens hotel kent duidelijk Franse invloeden en serveert verfijndere Marokkaanse gerechten. Marrakech Als je dan tóch in Marokko bent, wil je Marrakech natuurlijk niet overslaan. De stad staat bekend om de gigantische medina, waar verdwalen eerder regel dan

uitzondering is. Ter compensatie kun je bijkomen in een van de vele botanische tuinen die de stad rijk is. Een van de beroemdste tuinen is misschien wel de Jardin Majorelle van Yves Saint Laurent. Toeristisch, maar aardig om te bezichtigen. Wie wil afkoelen kan zijn hart ophalen in het fotomuseum Maison de la Photographie. Of maak een pitstop bij het minder bekende Musée de la Femme, te vinden in een van de smalle straatjes van de medina. Voor zo’n 30 dirham leer je hier over Marokkaanse vrouwen en hun cultuur. ‘s Avonds lijkt iedereen zich te begeven naar het grote plein Djeema el Fna, voor velen typerend voor Marrakech. Verse dadels, gebraden schapenkoppen en tajines dansen om je hoofd. Beter is om de apenen slangenhouders te negeren op

OPZIJ 2020

het plein. De vraag is hoe goed deze beesten behandeld worden. Bovendien eisen de houders geld wanneer je een foto probeert te nemen.

een hoop in de kosten en kwaliteit is gegarandeerd. Bij sommige verkopers is het zelfs mogelijk met pinpas te betalen en het vloerkleed met DHL naar Nederland te laten verschepen.

De Reismeiden sliepen in Riad Anais, een oase van rust te midden van de medina. Een riad is een traditioneel Marokkaans huis, waarvan velen zijn omgetoverd tot slaapplek voor toeristen. Maak optimaal gebruik van de riad door na een overweldigende dag struinen de dag te besluiten met een kopje thee op het dakterras onder de verpletterende sterrenhemel. Via de riad kunnen eventueel ook excursies geboekt worden, daar Marrakech de perfecte uitvalsbasis is voor bijvoorbeeld een bezoek aan de woestijn.

Het eindpunt van onze roadtrip is Merzouga. Voor velen de plek om een fractie van de Sahara mee te krijgen. En als je hier dan toch bent, sla de kamelentocht niet over. Hoewel toeristisch, is het een mooie manier om de Sahara in je op te nemen. Voor de durfallen onder ons kun je ook met een van de Berbers cruisen in de auto. Zorg in dat geval wel dat je van tevoren gegeten hebt. Na het bewonderen van een prachtige zonsondergang kun je een overnachting boeken in een van de Berber-tentkampen in de Sahara. Zo primitief of luxe als je maar wilt. ‘s Avonds verzorgen de Berbers een maaltijd, knisperend kampvuur en spelen ze gnaoua, oorspronkelijk spirituele muziek van de tot slaaf gemaakte mensen in Noord-Afrika. Uitslapen is er niet bij, want de zonsopgang in de Sahara wil je voor geen goud missen.

Naar de Sahara Op weg naar Merzouga, een stadje aan de rand van de Sahara, maakten de Reismeiden – na een prachtige autorit over het Atlas-gebergte – een stop bij Aït-Ben-Haddou. Het dorpje is klein van omvang, maar heeft als decor een indrukwekkend filmoeuvre opgebouwd. Filmopnames van bijvoorbeeld The Gladiator, The Mummy en Game of Thrones hebben hier plaatsgevonden. Geniet van het mooie uitzicht en waan je in Aladin-achtige taferelen. Vanaf Marrakech is het een flinke rit naar Merzouga. Gelukkig is de omgeving van Tinghir, en dan met name de Dadès Vallei, geen straflocatie voor een tussentijdse overnachting. Word wakker met uitzicht op woeste, rode rotsen en reusachtige ravijnen. Gezien de bergachtige omgeving kan het hier goed koud worden in de winter, zorg dus voor warme kleding. Vervolg de weg naar Merzouga en maak een pitstop in Tinghir, bij de Todra-kloof. In deze omgeving wonen vele Berbers. Mocht je nog op zoek zijn naar een mooi vloerkleed voor in huis, dit is de plek om het aan te schaffen. Door het direct van de Berbers te kopen scheelt het 94

Ouarzazate Op de terugweg maakten we nog een korte stop in Ouarzazate, een welkome verrassing. Verdwaal in de Kasbah Taourirt, die je voor een bescheiden bijdrage mag bezoeken. Deze kasbah telt prachtige oude deuren en versieringen. Recht tegenover de kasbah vind je het Filmmuseum. Ouarzazate wordt ook wel het Marokkaanse Hollywood genoemd en je kunt hier ook de Atlas filmstudio’s bezoeken. Taroudant Helaas hadden voor de stad Taroudant geen tijd meer. We hadden over dit ‘Marrakech in het klein’ mooie verhalen gehoord. Maar dat houden we voor een volgende keer tegoed. Tips – voor als reizen naar Marokko weer zonder coronarestricties mogelijk is Laat je niet overhalen tot het kopen van een Global Exchange kaart op het

De Reismeiden Marokko vliegveld. Huur een auto! De meeste wegen in Marokko zijn goed te doen. Let wel op dat je je aan de snelheid houdt en vermijd een boete van 300 dirham (die de Reismeiden helaas wel moesten dokken). De Marokkaanse autoriteiten zijn hier erg streng op.

In Marokko wordt overwegend (Marokkaans) Arabisch en Berber gesproken. Verder kun je je behalve Engels ook goed redden met de Franse taal, die de meeste Marokkanen vloeiend beheersen. Bezoek Marokko tussen november en februari. De perfecte overbrugging

van de winter in Nederland en tegelijkertijd is de hitte in Marokko niet overweldigend. Marokko is een islamitisch land. Het is er relatief veilig voor vrouwen. Wel wordt het gewaardeerd om de schouders en knieĂŤn met kleding te bedekken. O

OPZIJ 2020

OPZIJ over mannen Mannen om wie we niet heen kunnen in deze tijden. Voor sommige van deze helden zijn we al begonnen met het aanvragen van een lintje, en helaas zijn er ook van die mannen die geheel conform hun reeds bestaande imago handelen, zich onderwijl afvragend hoe het toch komt dat ze niet op ons aller sympathie mogen rekenen.

Alexander Klöpping

Hugo de Jonge

worstelde en kwam boven Hoe anders ging de verkiezing van de nieuwe nummer 1 bij het CDA. Dacht De Jonge aanvankelijk het ererondje zonder strijd te kunnen lopen, al snel kreeg hij gezelschap van Mona – wees wijzer – Keijzer. Maar de heat was pas echt on toen ook Pieter Omtzigt zich meldde, de dossier-vretende lieveling van de pers. Dat ze er binnen het CDA nerveus van werden, bleek wel uit het herhaaldelijk oprakelen van de rampzalig verlopen PvdA-lijsttrekkersverkiezing van 2016. Dat horrorscenario bleef uit. Het werd een soap waar we een kleenexdoos vol voor nodig hadden. Met debatten die maar geen debat wilde worden door de vredelievende toon en de complimenten die elkaar werden toegewuifd. Mona Keijzer, Pieter Omtzigt en Hugo de Jonge hielden heel van elkaar. De soap werd nog erger toen de digitale eindstemming tussen De Jonge en Omtzigt moest worden overgedaan, en dat terwijl het net een beetje spannend leek te gaan worden. Aleid Truijens deed in de Volkskrant nog een oproep om vooral níet op De Jonge te stemmen maar op Omtzigt, omdat hij: “Geen geinige piposchoenen draagt, geen geföhnd playmobil-haar heeft, geen ijdele vlogjes maakt en niet honderd keer per minuut het woordje ‘ik’ gebruikt.” Tevergeefs. Hugo won en leek een beetje minder zeker van zichzelf en ‘dankbaar’. Maar dat soort gevoelens duren altijd maar even. Monter ging De Jonge door in de strijd tegen het virus en dacht lekker met de tijd mee te gaan door via het Facebook-account van de premier de vervolgstappen in de coronacrisis aan het volk mee te kunnen delen. Een staatsrechtelijk wel heel opmerkelijk moment en een manier van werken die ons iets te veel doet denken aan de zich het leplazarus twitterende roerganger aan de andere kant van de plas. 96

pr-nerd Wie kent Blendle niet, de online tijdschriften- en krantenkiosk. Ehh kennen van naam wel, vooral dankzij het feit dat Alexander Klöpping vaste gast was bij De Wereld Draait Door. Waar hij altijd razend enthousiast en vooral laagdrempelig mocht vertellen over alles wat met online te maken heeft. Van Matthijs kreeg hij steevast de ruimte. En laten we wel wezen: verkopen kan Alexander. Dat begon al op de middelbare school als hij uit Azië geïmporteerde gadgets online verkoopt. Wat deze quasi-nerd dankzij zijn schooljongensuiterlijk in ieder geval voor elkaar kreeg, was het imago van de snelle internetboys een beetje verbeteren. Geloofwaardigheid zat aan hem geplakt. Maar toch. In de loop van de jaren wisselde het aantal gebruikers en dus het succes van Blendle nogal. En liepen ook hun eigen definities uiteen: waren gebruikers nou ook allemaal betalende gebruikers? Naar eigen zeggen waren er op enig moment enkele honderdduizenden, volgens Quote zo’n 80.000. En dan wel 50(!) man (ja veelal man) op de payroll, terwijl er geen enkele oorspronkelijke tekst wordt geproduceerd. Dat zijn aantallen waar de meeste tijdschriften (en kranten) alleen maar van kunnen dromen. Misschien dat daarom ook Marcel van Roosmalen in NRC flink uithaalde bij de verkoop van Blendle aan het Franse Cafeyn. “Ik zat ooit tegenover hem in zijn ‘podcast over de media’ en dacht de hele tijd: een van ons wordt miljonair en ik ben het niet.” De Dagelijkse Standaard kopte: ‘Schaamteloze BlendleCEO Klöpping steekt winst van ziek gesubsidieerde toko in eigen zak na verkoop aan buitenland’. Dat klinkt ook een tikje jaloers, en bovendien klopt het niet helemaal. Die startsubsidie geldt voor alle journalistieke projecten. Die tientallen miljoenen die er daarna in deze bodemloze put zijn gegaan, waren afkomstig van buitenlandse krantenbedrijven, én BookSpot van Novamedia. Ja, die laatste kennen we van onze eigen postcode- en wat-al-niet-meer-loterijen. Opvallend blijft in ieder geval dat een bedrijf dat nooit een cent winst heeft gemaakt wordt verkocht als een eclatant succes. Maar zoals wij het inschatten: dit is de zoveelste vlucht naar voren, verpakt in een ronkend pr-verhaal.

OPZIJ over mannen

Aboutaleb

besturende burgervader Sinds de burgemeester van Amsterdam de demonstratie op de Dam van Black Live Matters nogal ongebreideld door liet gaan, zien ook andere burgermeesters mogelijkheden om af en toe iets afwijkends te doen van de wat het Outbreak Management Team verordent. Zo trekken Halsema en Aboutaleb samen op met het verplicht stellen van het dragen van een mondkapje op drukke plekken in Amsterdam en Rotterdam. Wie dit weigert, riskeert een boete. “We zijn er niet op uit. Maar wie niet wil luisteren, krijgt met de sterke arm te maken,” zei de Aboutaleb stoer tegen de Volkskrant. Aan tafel bij Op1 vertelde hij tegen de presentatoren dat hij vindt dat experts zoals staatsrechtgeleerde Wim Voermans – die meent dat gemeenten volgens de Grondwet geen mondkapjesplicht kunnen invoeren – in een ‘laboratoriumwerkelijkheid leven met een boek in hun hand’. Daar hoef je als bestuurder niet naar te luisteren, aldus de enigszins getergde burgervader. “Ik heb kennisgenomen van deze specialisten, maar wij hebben deze stap de afgelopen dagen uitvoerig voorbereid. Daarbij geldt: ik ben burgemeester, ik moet besturen, dus ik moet handelen.” Hij is ervan overtuigd dat de mondkapjesplicht standhoudt bij de rechter. “En als mensen een zaak aanspannen, dan is dat maar zo.” Vriend Osterhaus is er ongetwijfeld blij mee, en zolang er binnen Europa geen eenduidig standpunt wordt ingenomen over het nut van mondkapjes, zullen er ongetwijfeld nog veel uitzendingen van Op1, Nieuwsuur en straks weer Jinek mee gevuld worden.

Rob Jetten

verslagen door soft power Sinds hij pardoes werd geparachuteerd als fractievoorzitter van D66 in de Tweede Kamer heeft hij toch zo zijn best gedaan. En elke speculatie dat hij een soort tussenpaus zou zijn, wees hij resoluut van de hand. Hij gooide er zelfs een flinke make-over tegenaan. Eerst liet het zich nog even aanzien dat ook de ministers Van Engelshoven en Ollongren zich met Kaag in de strijd om het lijsttrekkerschap zouden werpen, maar hij bleek maar één tegenstander te hebben. Maar wat voor een. De dameslobby was jammer genoeg voor hem te sterk. In the end bleek Kaag precies te hebben gedaan waar zij om werd geprezen toen ze werd binnengehaald als minister. Haar diplomatieke gaven hebben er ongetwijfeld toe bijgedragen dat D66 zonder lijstrekkersdebatten of interne verkiezingsavonden haar de nummer één maakte. Jetten schreef het netjes op in een aan D66-leden gerichte brief en zei dat dat hij zich volledig schaarde achter de keuze voor Kaag, maar niet van plan is de politiek te verlaten. “Ik ben pas net begonnen en nog lang niet klaar,” zei hij. “Komende zomer zal ik me dan ook met veel plezier melden voor onze kandidatenlijst.” Wij vonden het opmerkelijk en mooi dat hij de stap naar achteren deed voor een vrouw. Dat hebben we iets te vaak andersom meegemaakt. En voorlopig heeft deze wisseling van de wacht een paar virtuele zetels opgeleverd.

Ab Osterhaus

blijft de noodklok luiden Sinds de corona-uitbraak is Nederland een paar BN’ers rijker. Een van hen is de viroloog Ab Osterhaus, vaste gast aan de tafel bij Op1. Zijn mening staat veelal dwars op die van het RIVM, waardoor er in ieder geval telkens iets te bespreken valt. Zijn nogal wisselende standpunten blijven verbazen. Van relativeren tot het begin augustus weer met rode konen luiden van de noodklok. Waren we net gerustgesteld door Diederik Gommers, werd er voorzichtig optimistisch uitgekeken naar het beloofde vaccin, gooit Osterhaus weer roet in het eten. Gek genoeg lijkt hij als enige Nederlander blij te worden als die tweede golf er daadwerkelijk komt, dankzij al die Nederlanders die zich hebben vermaakt op de eigen stranden. OPZIJ 2020

OPZIJ over mannen

Mark Rutte

Diederik Gommers

ic-held die iets te tevreden achteroverleunt De inmiddels overbekende prof. dr. Diederik Gommers, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care en ic-arts in het Erasmus MC in Rotterdam. Hij is ook een nieuwe coronaBN’er maar in vrijwel alles het tegenovergestelde van viroloog Ab Osterhaus. Zeiden we in het vorige nummer nog over Gommers dat hij zich alleen uitspreekt over zijn vakgebied, inmiddels weten we beter. Toen hij kennelijk geen overuren meer hoefde te draaien op de ic, had hij tijd voor een fijn interview in de Volkskrant. Waarmee hij minister Hugo de Jonge de stuipen op het lijf joeg en waar menig Kamerlid dankbaar uit gaat putten bij de parlementaire enquête over het gevoerde coronabeleid die ons in het vooruitzicht is gesteld. Toen hij zich vervolgens in Op1 – ja, het blijft moeilijk originele gasten te inviteren – plotsklaps mengde in het Black Lives Matter-debat, verzuchtten wij thuis: niet doen, Diederik. Niet doen. Maar ja, zoals een oud tvdirecteur ooit zei: iedereen die met regelmaat met z’n kop op de buis is, gaat lijden aan karakterdeformatie. Nou, zover is het nog niet, maar we hopen dat Diederik ruimschoots vakantie neemt voor de door collegaOsterhaus zo gewilde tweede golf zich aandient. 98

zitvlees Hoewel Rutte nog steeds redelijk opgewekt en onverwoestbaar zijn taak in deze crisistijd lijkt te vervullen, zien wij toch enige vermoeidheid doorschijnen. Dat kan ook bijna niet anders na de eindeloze en vaak nachtelijke reeks overleggen die onze bovenmeester op het Europese schaakbord heeft moeten voeren. Rutte was standing strong. Nadat Wopke Hoekstra al de Nederlandse tanden had laten zien bleef ook Rutte ijzerenheinig vasthouden aan het ‘voor wat, hoort wat’principe voor een aandeel in de steunmaatregelenruif. En hij kreeg z’n zin. EU-voorzitter Michel complimenteerde hem: “Het was een zeer moedige positie die hij innam.” Maar zoals wel het wel vaker gaat in Europa: meer landen voelden zich winnaar. Want ook de Hongaarse en Poolse premier waren opgetogen. Bovendien spiegelde de Nederlandse pers ons voor dat wij als gevolg van de strenge voorwaarden voor de lening c.q. steun c.q. gift niet meer welkom zouden zijn in Italië. Nou, dat bleek voor zover er überhaupt op vakantie wordt gegaan honderd procent mee te vallen. En toen deed Rutte in al die euforie en net voor het reces iets bijzonders. Na afloop van z’n wekelijkse persconferentie en nog maanden voor het feest weer zou beginnen, meldde hij opeens dat het maar eens afgelopen moest zijn met Zwarte Piet. En dat dat inderdaad een kwestie van voortschrijdend inzicht was. We houden ’m aan z’n woord.

Maurice de Hond

naar erkenning smachtende docotorandus De zich als viroloog ontpoppende De Hond ziet eindelijk zijn kansen een beetje keren. Dankzij zijn dagelijkse reeks Twitterberichten over het te voeren coronabeleid – volgens zijn inzichten dan – mag hij met enige frequentie aanschuiven bij de talkshows op de late avond. En mocht hij ook met Osterhaus in debat. Die het niet zo met hem oneens was als verondersteld. Dat moet goed voelen voor Maurice. Alleen zijn voortdurende geroep om serieus genomen te worden doet kinderachtig aan. Het wordt wat vermoeiend als je bij gebrek overtuigingskracht bij voortduring roept dat je ‘wetenschapper’ bent. Want hoe fijn ook, een studie sociale geografie maakt je nog geen wetenschapper. Dan is half Nederland wetenschapper en raden we Maurice aan om het onvergetelijke boek van Martin van Amerongen De doctorandussenplaag er nog eens op na te slaan. O

I O JULIE BL

FOT

Carin Gaemers (1958) is onze meest invloedrijke vrouw 2017. Maandelijks houdt ze ons bij de les.

Take care Carin Gaemers

WAAR HET OM GAAT

n de vorige OPZIJ schreef ik over Mevrouw Piël. Op 3 juli is zij overleden, 103 jaar oud. De laatste weken werd zij gelukkig weer omringd door de vrienden die haar zo dierbaar waren. Ze was net onvrijwillig verhuisd. Een drama, vanwege besmettingsgevaar vier dagen in volledige afzondering zonder telefoon of televisie. Hoewel zij haar bed niet meer uit kon, zag mevrouw Piël de zorgmedewerkers slechts enkele keren per dag wanneer zij snel de noodzakelijke zorg gaven. Voor de verhuizing waren extra medewerkers ingezet, maar die zaten de hele dag met de andere bewoners in de tijdelijke huiskamer. Op dag drie heeft Mevrouw Piël nog gedreigd in hongerstaking te gaan wanneer zij niet direct een tandenborstel en tandpasta zou krijgen. Ik bedoel maar. Toen ik mevrouw Piël na vijf dagen weer mocht bezoeken, was direct duidelijk dat zij niet lang meer te leven had. Pas daarna kreeg zij de zorg die zij veel eerder had moeten krijgen, zoals fantastische verpleegkundigen die haar de laatste twee weken met respect en warmte 24 uur per dag hebben verzorgd. Kort daarna zag ik de documentaire Uitgewoond achter gesloten deuren. Marijke Schonewille doet daarin verslag van de lotgevallen van een groep ouderen die in een verzorgingstehuis vriendschap hebben gesloten en door een eveneens onvrijwillige verhuizing verspreid raakte over verschillende zorglocaties in Amsterdam. Ook voor hen leidde de coronaepidemie tot een schrijnend isolement. Net als Mevrouw Piël doen deze ouderen wat de meeste mensen in de langdurige zorg niet kunnen: pijnlijk accuraat beschrijven wat dit isolement met een mens doet. Wat zorgafhankelijke ouderen, mensen met een verstandelijke beperking en ggz-patiënten is aangedaan onder het mom ‘beschermen van onze kwetsbaren’ grenst aan het misdadige. Natuurlijk was het niet de bedoeling om hen misdadig te behandelen. Maar hoewel vaststaat vast dat in de langdurige zorg psychisch welzijn even belangrijk is als lichamelijk welzijn, overheerste de medische gezondheid zonder dat is nagedacht over de psychische schade die het gevolg kan zijn. Die schade blijkt aanzienlijk. Begrijp me niet verkeerd, een lock down van enkele weken was gerechtvaardigd. Maar niet maandenlang. Een handvol zorgbestuurders heeft de grenzen opgezocht om toch contact met dierbaren mogelijk te maken. Of is daar zelfs burgerlijk ongehoorzaam overheen gegaan. In de meerderheid van instellingen is men echter noodgedwongen ernstig tekortgeschoten. Alle inzet van zorgmedewerkers ten spijt.

Vier jaar nadat Hugo Borst en ik het manifest Scherp op Ouderenzorg presenteerden, zijn we weer terug bij af: de medische realiteit is dominant en de realiteit waarin mensen in leven is daaraan ondergeschikt. De coronaepidemie laat zien dat we ondanks die 2,1 miljard niet verder zijn gekomen dan een laagje vernis. Zo flinterdun dat het barst zodra het erop aan komt. Op 16 juli verscheen het boek Parasiet der kwetsbaren van Wanda de Kanter, OPZIJ’s meest invloedrijke vrouw 2018. De coronaepidemie zet zij af tegen wat zij ‘de langzame epidemie’ noemt: de verslaving aan roken, fastfood en alcohol, die wereldwijd jaarlijks miljoenen slachtoffers maakt. De overheid heeft terecht forse maatregelen genomen om het coronavirus in te bestrijden, schrijft De Kanter. Op de ramp in de langdurige zorg na, heeft de overheid dit goed gedaan. Vervolgens stelt zij de vraag waarom RIVM en VWS vanuit dezelfde logica niet de strijd aanbinden tegen die ‘langzame epidemie’. Volgens De Kanter moet eindelijk worden erkend dat de verslaving aan tabak, alcohol en fastfood geen vrije keuze is maar een verslavingsziekte. Zij vindt dat de mechanismen daarachter moeten worden onderzocht en dat de overheid op basis van de uitkomsten maatregelen moet nemen. Een van de consequenties is dat de industrie die tabak, fastfood en alcohol produceert stevig aan banden wordt gelegd. Dit bracht mij tot het volgende inzicht. De lock down van zorginstellingen was natuurlijk niet (alleen) bedoeld om onze kwetsbaren te beschermen. We hoorden immers voortdurend dat de economie gevaar liep. Die werd dan ook fors met overheidsgeld gesteund. Ook de maatregelen waarmee De Kanter de ‘langzame epidemie’ wil bestrijden, hebben economische gevolgen. Worden ze daarom niet genomen? Is het zo dat de economie de ruimte bepaalt die een overheid heeft om lichamelijk en geestelijke welzijn te bevorderen? Dan is de volgende vraag: is het verstandig dat wij overheidsbeleid laten bepalen door wat goed is voor de economie? Uiteraard hebben wij een gezonde economie nodig om goed te kunnen leven. Maar welbevinden mag niet het restproduct van de economie zijn. Integendeel, we moeten de economie zo inrichten dat deze dienstbaar is aan het welbevinden. Waar de economie dat welbevinden hindert, dient de overheid te sturen en te begrenzen. Volgend jaar zijn er verkiezingen. Zou de coronacrisis politici tot het inzicht hebben gebracht dat het in het leven uiteindelijk gaat om ons welbevinden? Ik ben benieuwd wat ik hierover ga teruglezen in de verkiezingsprogramma’s. Niet alleen ten aanzien van zorg. O

DE OPZĲ VROUWENAGENDA 2021 Ook voor 2021 komt OPZIJ weer met een prachtig uitgevoerde agenda. Met voldoende ruimte per week voor alle afspraken, een maandplanner, gedeelte voor adressen en allerlei handige info. En met als thema Boeken, boeken en nog eens BOEKEN

De favoriete boeken van Hedy d’Ancona, Hanna Bervoets, Saskia Coster, Minke Douwesz, Cisca Dresselhuys, Carin Gaemers, Mariëtte Hamer, Roxane van Iperen, Wanda de Kanter, Angela Maas, Lilianne Ploumen, Manon Uphoff, Etchica Voorn, Niña Weĳers en onze eigen lezeressen. Deze onmisbare agenda is vanaf medio september verkrijgbaar in de boekhandel of

GA NAAR OPZĲ.NL