I.2.3. Motywacja a uczenie się

Jako nauczyciele musimy poznać i zaakceptować biologiczną stronę pracy naszego mózgu, jeśli chcemy skutecznie uczyć i uczyć się. Bez względu na nauczany przedmiot warto sięgnąć do podręczników14 lub wiarygodnych źródeł online15, aby poszerzyć swoją wiedzę o biologii układu nerwowego i mózgu.

Skoro układ limbiczny jest strukturą tak ważną w procesie uczenia się, a jego część – ciało migdałowate – uczestniczy w motywacji, to oczywiste wydaje się włączanie działań motywujących do procesu skutecznego uczenia się. W szkole jednak temat motywacji uczniów do nauki, zgodnie z wymaganiami stawianymi im przez system testowania, jest nadal zagadnieniem „ciągle wałkowanym”. Dzieje się tak mimo że na temat motywacji bardzo dużo piszą psycholodzy, prowadzi się mnóstwo badań naukowych, a nurt coachingu czy samorozwoju święcą triumfy.

Świat wokół nas ciągle się zmienia i czynniki, które były motywujące dla uczniów dwadzieścia lat temu, dziś już nie mają takiego charakteru. Niestety, bywa też, że argumenty motywujące są trudne do zaakceptowania, choć przynoszą wymierne efekty edukacyjne. Jeżeli na przykład uczeń przygotowujący się do egzaminu maturalnego z biologii i chemii, który wybiera się na studia medyczne, jako swoją podstawową motywację bez zażenowania przytacza argument, że będzie dużo zarabiał, a względy pomocy drugiemu człowiekowi są dla niego nieważne, to motywacja edukacyjna nabiera pejoratywnego znaczenia.

W praktyce przekonanie do uczenia się może być wynikiem działania jednego z dwóch typów motywacji: • motywacji wewnętrznej (np. uczeń ma własne zainteresowania i chce je rozwijać, a szkoła jest świetnym miejscem do tego); • motywacji zewnętrznej (np. uczeń chce uzyskać stypendium lub indeks na studia, chce mieć dobre oceny, aby zostać pochwalonym, obawia się negatywnej reakcji bliskich na słabe wyniki).

Nauczyciele często wykorzystują w pracy mechanizmy motywacyjne, choć nierzadko robią to podświadomie. Jednak łącząc motywację z aspektem etycznym, mogą mieć realny wpływ nie tylko na to, jak uczą się ich uczniowie, ale również jakimi ludźmi będą, gdy skończą szkołę. Warto więc rozwijać u uczniów kompetencje motywacji wewnętrznej, ponieważ biorą wówczas odpowiedzialność za siebie, za swój rozwój i w przyszłości łatwiej poradzą sobie czy to na studiach, czy też w codziennym życiu.

Uczniowie, u których motywacja wewnętrzna jest ugruntowana, łatwiej radzą sobie z nowymi sytuacjami. Wszyscy mieliśmy okazję sprawdzić to podczas nauki zdalnej. Część uczniów odnalazła się szybko w nowych warunkach – ci uczniowie bardzo dobrze weszli w rytm pracy

14 Polecam: Campbell N., (2015), Biologia, Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, s. 1064–1086. 15 Biologia układu nerwowego, https://pl.khanacademy.org/test-prep/nclex-rn/nervous-system-phy [dostęp: 20.08.2021].

online czy samodzielnego planowania czasu, ale byli też i tacy, którzy kompletnie pogubili się w takim systemie nauki. Powrót do szkoły u jednych uczniów wzbudzał raczej obawy, że znów będą tracić dużo czasu, i zadowolenie u tych, którzy widzieli w tym szansę na nadrobienie zaległości.

Nowa sytuacja, przed którą zostali postawieni nauczyciele, wyraźnie pokazała różnice poznawcze uczniów, ale i różnice w kompetencjach edukacyjnych nauczycieli. Z pewnością układ limbiczny ich mózgu został zasypany zupełnie nowymi wiadomościami – miał zatem szansę na „podkręcenie efektywności”. W mapie skojarzeń śladów pamięciowych wszyscy musieli wytworzyć nowe połączenia neuronów, ale nie u wszystkich początkowy stres przerodził się w zainteresowanie nowymi technologiami. Tak właśnie uczy się mózg, wykazując wysoki poziom indywidualizmu – pozwala zmodyfikować metody uczenia się do aktualnej sytuacji i możliwości. Warto więc posłuchać swojego mózgu i jeśli mechaniczne uczenie się tematów na pamięć nie przynosi spodziewanego efektu, należy koniecznie sprawdzić, czego mózg potrzebuje, i dostosować formy pracy do indywidualnych predyspozycji.

Mózg nauczyciela do skutecznego uczenia również potrzebuje właściwej motywacji, więc stworzenie twórczej relacji nauczyciel – uczeń, sprzyjającej uczeniu się, wymaga zaangażowania obu stron. Zarówno uczeń, jak i nauczyciel mogą z takiej relacji skorzystać, ale wymaga to przełamania barier i pewnego rodzaju wewnętrznej odwagi16, 17 .

Zainspiruj się! Wykorzystaj!

Aby uczyć i uczyć się skutecznie, powinniśmy: • poznać podstawy funkcjonowania układu nerwowego; • poznać swoje predyspozycje w zakresie uczenia się; • spersonalizować techniki uczenia się; • nie poddawać się przy pierwszych trudnościach, ponieważ przełamywanie wyuczonych stereotypów to duże wyzwanie edukacyjne zarówno dla uczniów, jak i nauczycieli.

16 Paris G. Scott, Ayres L.R., (1997), Stawanie się refleksyjnym uczniem i nauczycielem, Warszawa: Wydawnictwa

Szkolne i Pedagogiczne. 17 Petty G., (2018), Nowoczesne nauczanie. Praktyczne wskazówki i techniki dla nauczycieli, wykładowców i szkoleniowców, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 50–67.