Uit de bron

‘HET BEETHOVENJAAR 2020, ALHOEWEL…’

MET DE VRAAG OF LUDWIG IN ZUTPHEN KAN ZIJN GEBOREN IN DE GOUDEN EEUW

Welkom in het Beethovenjaar. Wereldwijd wordt herdacht dat de illustere wereldbestormer in 1770 werd geboren, precies 250 jaar geleden. Maar klopt dit wel? Zelf heeft de componist altijd volgehouden dat hij in 1772 het levenslicht zag. En wat is er waar van het verhaal dat ene W. van Marsdijk in 1836 de wereld in hielp? Hij beweerde dat Ludwig, jawel, in Zutphen werd geboren …

‘Lodewijk van Beethoven, welke, zoo als gemeld is, den 26sten februarij l.l., alhier [Wenen] overleden is, was in het jaar 1772 te Bonn, bij Keulen, geboren.’ Deze woorden werden op 10 april 1827 afgedrukt in de Nederlandsche Staatscourant, enkele weken na Beethovens overlijden. Ook diverse andere kranten noemden 1772 als geboortejaar. Het Dagblad van ’s-Gravenhage vermeldde echter de geboortedatum zoals we die tegenwoordig kennen: 16 december 1770. De vraag is: waar ligt de (juiste) bron? Toen de jonge Ludwig op 26 maart 1778 in Keulen zijn eerste openbare optreden gaf, meldde zijn vader dat het ventje zes jaar jong was. Nu was het niets bijzonders dat ouders van wonderkinderen sjoemelden met de leeftijd van het kroost, Leopold Mozart had jaren eerder niet anders gedaan. Maar wat als het in Beethovens geval écht zo was? Ook andere bronnen uit de vroege jaren houden het op 1772, en van Beethoven zelf is bekend dat hij niet anders wist. Of, beter gezegd: hij twijfelde.

Doopakte

In mei 1810 vroeg hij via een vriend, Franz Gerhard Wegeler in Bonn, een kopie op van zijn doopakte. Beethoven ontving prompt een uittreksel uit het doopboek dat zich nog altijd in Bonn bevindt en ondubbelzinnig de (doop)datum van 17

TEKST /

Thiemo Wind

BEELD / Ludwig van Beethoven geportretteerd door Joseph Karl Stieler, 1820

december 1770 noemt (afb.). Het uittreksel zou hem niet van zijn twijfel afhelpen, want op de achterzijde schreef hij: ‘Es scheint der Taufschein nicht richtig, da noch ein ludwig vor mir. Eine Baumgarten war glaube ich mein Pathe. / 1772.’ Dat van die eerdere Ludwig klopt. Johann van Beethoven en zijn echtgenote Helena Keverich hadden in april 1769 hun eerste kindje gekregen, een zoon die zij Ludovicus Maria noemden. Hij stierf als baby. In zo’n geval was het niet ongebruikelijk dat een volgend kind dezelfde voornaam kreeg, zeker als van familiaire vernoeming sprake was. Aangezien grootvader ook zo heette, werd in 1770 de nieuwgeboren zoon eveneens Ludovicus gedoopt. Wat overigens opvalt, is dat het doopboek als peettante ‘Gertrudis Müllers [Müller] dicta Baums [Baum].’ noemt. ‘Baum’ of ‘Eine Baumgarten’, het lijkt wel op elkaar. Zelf hield Beethoven het dus onverminderd op 1772, wat zou betekenen dat een tweede Ludwig uit 1770 ook jong moet zijn gestorven. De componist zou dan de derde op rij zijn geweest met die voornaam.

Zutphen

Dan is er nog dat wonderlijke document uit 1836, negen jaar na Beethovens dood, dat rept van zijn geboorte in Zutphen, augustus 1772. De auteur W. van Marsdijk legde zijn bevindingen vast in een Franstalige open brief die in Amsterdam in druk verscheen en gericht was aan de burgemeester van Bonn: Lettre à Monsieur le bourgmestre de la ville de Bonn, contenant les preuves de l’origine hollandaise du célèbre compositeur Louis van Beethoven. Strekking van het verhaal: Helena van Beethoven zou in het logement De Fransche Tuin bevallen zijn van een zoon toen haar zingende echtgenoot in Zutphen meewerkte aan een concert tijdens de kermis. Bewijzen ontbreken. Een bericht uit het rijk der fabelen? Aardig detail: later onderzoek heeft uitgewezen dat het Zutphense stadsbestuur op 8 augustus 1772 een verzoek heeft behandeld van een zekere Carl Gondorff om ‘während des Jahrmarktes einige Konzerte zu geben und die mechanische Kunststücke zu zeigen’. Met de Beethovens lijkt dit echter geen enkel verband te houden. Deze Gondorff was een Hongaarse kermisklant die in die jaren met een bijzondere muzikale act door Nederland reisde, zo vertellen ons diverse krantenadvertenties. Hij presteerde het gelijktijdig ‘met de keel 3 diffrente stemmen van instrumenten’ te zingen, aldus de Amsterdamsche Courant van 6 april 1773. Dit waren een bas, fagot en flageolet, meldde de Middelburgsche Courant twee jaar eerder. Het klonk als een orgeltje. ■●

De inschrijving in het doopboek, 17 december 1770. Bonn, Stadtarchiv

Literatuur

Een overzicht geeft Michel Groothedde en Sietze Wierda, ‘Is Ludwig van Beethoven in Zutphen geboren?’, in Zutphen 2012/03, 72-77.

De open brief van W. van Marsdijk is in facsimile toegankelijk via http:// objects.library.uu.nl/reader/index. php?obj=1874-34270