Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling Selectie van aansprekende en inspirerende projecten van de provincie Overijssel

EMT-MD maart 2011

2011-102

Colofon

Uitgave

provincie Overijssel Datum

maart 2011 Auteur

EMT-MD Project/kenmerk

Inlichtingen bij

Mireille Kinket Adresgegevens

Provincie Overijssel Luttenbergstraat 2 Postbus 10078 8000 GB Zwolle Telefoon 038 499 88 99 Fax 038 425 48 88 www.overijssel.nl postbus@overijssel.nl

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave

3

Inleiding

4

1.

Hart voor Overdinkel – Groen en energiek

5

2.

Duurzaam dorp – Hoonhorst

6

3.

Duurzame openbare verlichting langs provinciale wegen

7

4.

Witgoed en elektronica: Hier handelen heeft elders effect!

8

5.

Provinciaal gebouw

9

6.

Texperium – Van KLM uniform tot nieuwe producten

10

7.

N340

11

8.

Bouw van een pyrolysefabriek

12

9.

Rijden op GFT – Onafhankelijk van fossiele brandstoffen!

13

10. STAN - Een stoomleiding tussen Twence en AKZO Nobel

14

11. Verwarming van de kassen in de Koekoekspolder met aardwarmte

15

12. Luchthaven Twente & omgeving – De groenste luchthaven van Europa

16

13. Echt Overijssel!

17

14. Nationaal Landschap IJsseldelta

18

15. Project IJsseldelta-Zuid

19

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

3

Inleiding Provincie Overijssel: samenwerken aan duurzaamheid Het is goed wonen, werken, leven en recreëren in Overijssel. De provincie Overijssel gaat voor duurzame economie. Dit betekent: verantwoorde en innovatieve afwegingen en keuzes maken zodat het in de nabije en verre toekomst ook goed wonen, werken, leven en recreëren is in de provincie Overijssel. Hierbij moet er harmonie zijn tussen de leefbaarheid en het welbevinden van mensen (people), de kwaliteit van natuur, klimaat en bodem (planet) en werkgelegenheid en bereikbaarheid (profit).

De provincie Overijssel heeft hoge ambities op het gebied van duurzame ontwikkeling. De kwaliteit van leven voor alle inwoners staat daarbij centraal. Duurzaamheid is dan ook één van de twee rode draden van de Omgevingsvisie van de provincie Overijssel.

‘Duurzame ontwikkeling’ is het begrip dat we gebruiken voor de samenhangende aanpak van economische, sociale en ruimtelijke ontwikkeling, met kwaliteitsverbetering van natuur en milieu.

Juist door een duurzame aanpak komen bedrijven en organisaties tot meer innovatie, betere producten en processen, een betere marktpositie en een betere economische ‘performance’ op middellange en lange termijn. Aan de hand van een integrale gebiedsgerichte aanpak kan de systematiek van duurzame ontwikkeling snel inzichtelijk maken welke kansen er zijn.

De provincie Overijssel beschikt over de kennis om die samenhangende, integrerende aanpak in te brengen in projecten of processen. Zo draagt zij daadkrachtig bij aan een goede toekomstige leefomgeving in Overijssel.

Ontwikkelingen vinden meestal plaats op de ambities wonen, economie en vestigingsklimaat, steden en landschap en bereikbaarheid, maar zullen altijd in samenhang moeten worden bekeken met de randvoorwaardelijke ambities op het gebied van natuur, watersysteem en klimaat, ondergrond, energie en veiligheid en gezondheid.

In dit overzicht presenteren we een selectie van aansprekende en inspirerende projecten op het gebied van duurzaam ontwikkelen in Overijssel.

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

4

1.

Hart voor Overdinkel – Groen en energiek

Korte omschrijving Overdinkel krijgt een nieuw hart. Provincie Overijssel en gemeente Losser investeren fors in herstructurering van dit karakteristieke Twentse kerkdorp. De inwoners van Overdinkel kijken uit naar een nieuw kulturhus en dorpsplein, vernieuwing van ongeveer 500 woningen en winkels, wegen (waaronder de Hoofdstraat) en een waterberging.

Kenmerkend is dat duurzaam wordt gebouwd met aandacht voor ruimtelijke kwaliteit. Onder de noemer ‘een groen en Energiek dorp’ versterkt de gemeente Losser niet alleen de ruimtelijke kwaliteit, maar ook de regionale economie en het vitale platteland. Gemeente Losser en woningcorporatie Domijn zijn samen de trekkers van het programma Hart voor Overdinkel.

Provincie Overijssel investeert met de gemeente Losser mee omdat het ambitieuze plan provinciale belangen dient. Het plan voldoet aan eisen van duurzaamheid en ruimtelijke kwaliteit en besteedt veel aandacht aan de (groene) woon- en leefomgeving. Zo wordt er klimaatbestendig gebouwd bij de herinrichting van Zuidwest Overdinkel. De uitbreiding van de waterberging zorgt voor vier keer zoveel capaciteit voor de opvang van regenwater dan de norm voorschrijft. Dat heeft positieve effecten op o.a. verdroging, de kwaliteit van het oppervlaktewater en wateroverlast vanuit de Dinkel. Door deze maatregelen wordt het watersysteem robuuster en veerkrachtiger.

Duurzaam ontwikkelen Hart voor Overdinkel is een project waarbij de herstructurering van het dorp Overdinkel integraal is aangepakt. Er wordt toekomstbestendig gebouwd want er is veel aandacht voor duurzaamheid en klimaatbestendig bouwen. Bovendien worden de ruimtelijke kwaliteit, de regionale economie en het vitale platteland hierdoor versterkt. Het project draagt bij aan de people, planet en profit kanten van duurzaamheid.

Rol provincie Losser is de eerste gemeente die van de provincie een bijdrage krijgt uit de subsidieregeling voor klimaatbestendig bouwen. De provincie besloot om hiervoor € 450.000 uit te trekken. Daarnaast investeert de provincie € 0,9 miljoen in een kwalitatieve en duurzame herinrichting van het woongebied Overdinkel-Zuidwest en € 0,5 miljoen in de ruimtelijke kwaliteit en leefbaarheid van de Hoofdstraat. Ook stelde het college van GS een bedrag van € 181.000 beschikbaar voor sociale samenhang, het zogenaamde uitvoeringsplan Sociaal Flankerend Beleid. Alles bij elkaar opgeteld, investeert de provincie in totaal ruim € 2 miljoen in de kern Overdinkel.

Het nieuwe dorpshart van Overdinkel

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

5

2.

Duurzaam dorp – Hoonhorst

Korte omschrijving Hoonhorst is Duurzaam Dorp Overijssel. Uit 10 duurzame dorpen in Overijssel koos de vakjury Hoonhorst. Doorslaggevend voor deze keuze was het draagvlak voor de duurzame ideeën onder inwoners van het dorp en de originaliteit van de plannen. Naast ideeën voor duurzame energieopwekking heeft Hoonhorst bijvoorbeeld plannen voor een ‘materielotheek’ voor gezamenlijke aanschaf en gebruik van materieel en ze zorgen er in Hoonhorst voor dat ook arbeidsongeschikten en gehandicapten meedoen met energieprojecten.

Hoonhorst ontvangt de aankomende drie jaar € 1,5 miljoen van de Provincie Overijssel om hun plannen uit te voeren. Ook de negen andere deelnemers zijn voor hun ideeën beloond: Heeten, Fleringen, Ommerkanaal, Hasselt, Heino, Noord-Deurningen, Overdinkel, Vasse en de Trapjeswijk in Zwolle.

In 2011 volgt een tweede ronde, waarin het niet alleen gaat om het beste idee van 2011, maar ook om de meest energiebesparende gemeenschap van Overijssel. Ter voorbereiding en in het kader van deze tweede ronde vindt op zaterdag 16 april 2011 een Schone Energie Markt plaats in Hogeschool Saxion te Deventer. Dit is vooral voor ‘bottom-up-initiatieven’ van gemeenschappen (dorpen en stadsbuurten). Op 13 en 14 mei is er een inspiratie-bezoek voor ‘de dorpen’ aan Duurzaam Texel.

Duurzaam ontwikkelen Duurzaam Dorp Overijssel is een uniek project, omdat het de eerste keer is dat een bestaande wijk, gemeenschap of dorp de stap naar duurzaamheid zet. Er wordt gekeken naar de balans tussen mens, milieu en economie (people, planet, profit).

Rol van de provincie De provincie heeft vanuit het programma Energiepact de vraag naar het meest duurzame dorp van Overijssel uitgezet. De winnaar, het dorp Hoonhorst uit de gemeente Dalfsen, heeft van de provincie 1,5 miljoen euro ontvangen voor investeringen in duurzaamheid. Ook de andere dorpen blijven niet met lege handen staan. Zij kijken en leren mee, met en van elkaar. Voor deze dorpen samen stelt de provincie in totaal nog eens 1,3 miljoen euro beschikbaar.

Gemeenschap Hoonhorst ontvangt de cheque

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

Duurzame renovatie van het Molenhuis

6

3.

Duurzame openbare verlichting langs provinciale wegen

Korte omschrijving Het project duurzame openbare verlichting heeft, naast energiebesparing, als doel het verminderen van de lichtbelasting en wil bijdragen aan donkertebescherming. Dit door het aanpassen van de verlichting langs provinciale wegen zonder dat dit ten koste gaat van de verkeers- en sociale veiligheid. Het project komt voort uit de omgevingsvisie. Hierin is de doelstelling opgenomen om te kiezen voor duurzame energievriendelijke verlichting ten behoeve van verkeersveiligheid. Hierbij moet de lichthinder tot een minimum beperkt blijven.

Bovendien is er vanuit de Taskforce Openbare Verlichting de doelstelling om te komen tot een energiebesparing van 30% in 2020 (Gedeputeerde Job Klaassen is ambassadeur van deze Taskforce). Daarbij kan worden gedacht aan de volgende maatregelen: weghalen verlichting waar het kan vervangen openbare verlichting door geleideverlichting in de weg waar het kan lampen met hoog verbruik vervangen door energiezuinige verlichting zoals LED-lampen dimbaar maken van bestaande verlichting habitatvriendelijke verlichting in natuurgebieden als EHS en Natura 2000 bushaltes voorzien van energiezuinige verlichting en schakelregimes pilot vervangen verlichte wegwijzers door reflecterende platen Het project richt zich primair op de verlichting langs de provinciale wegen. Dat zijn 3100 lichtpunten van de provincie en 5000 in eigendom van gemeenten.

Duurzaam ontwikkelen Lichthinder heeft een verstorende werking op mens en dier. Daarbij moet worden bedacht dat het verminderen van verlichting altijd gevoelig ligt. Dit in verband met de relatie die wordt gelegd tussen verlichting en sociale veiligheid. Dit project verbetert daarom de leefomgeving voor zowel mens als dier en verbetert de milieukwaliteit. Daarnaast is ook energiebesparing aanleiding geweest voor het project. Het project is ingestoken vanuit zowel de ‘people’-kant (veiligheid, leefbaarheid), de planet kant (CO2-reductie) als de ‘profit’-kant (energiebesparing) van duurzaamheid.

Rol provincie De provincie wil door middel van het project gemeenten en burgers bewust maken hoe op een duurzame manier kan worden verlicht. Voor gemeenten is daartoe ook financiële ondersteuning mogelijk voor het opstellen van beleidsplannen en uitvoeringsmaatregelen. Verlichten kan veelal slimmer en zuiniger. Nu wordt onnodige energie verbruikt of lichthinder veroorzaakt. Er moet goed worden nagedacht over waar het licht nodig is. En als het nodig is hoe dat slim en zuinig kan. De huidige mentaliteit om steeds meer te verlichten, moet omslaan in een trend om steeds minder, of in ieder geval slim en zuinig te verlichten.

Geleideverlichting

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

7

4.

Witgoed en elektronica: Hier handelen heeft elders effect!

Korte omschrijving Vele duizenden huishoudelijke apparaten worden illegaal afgevoerd naar Ghana. Consumenten hebben hiervoor verwijderingsbijdragen betaald, maar met medewerking van winkeliers wordt het officiële recyclesysteem omzeild. De elektronica (koelkasten, wasmachines, tv-toestellen) komt terecht op schrootmarkten in dit West-Afrikaanse land. Hier worden op primitieve wijze materialen als koper, aluminium en ijzer uit de apparaten gehaald. Daarbij komen giftige stoffen vrij.

Doel van dit project was het organiseren van een gezamenlijke aanpak voor de gehele keten: afgifte-inzameling-opslag-vervoer-export en het uniform uitvoeren van toezicht en handhaving.

Aanleiding is een recente actie van de Politie IJsselland en de Gemeente Deventer. Daarbij is een criminele lijn blootgelegd die elektronica vanuit West-Europa massaal in Ghana dumpt. Het project bestaat uit twee deelprojecten: Preventieve Handhaving, met de campagne 'Scoort u ook in Afrika?' Deze bestaat o.a. uit een informatiebrochure, informatiebijeenkomsten voor ondernemers en artikelen in vakbladen van MKBNederland. Dit is in de eerste helft van 2010 uitgevoerd.

Uitvoering Controles, door handhavers van Overijsselse gemeenten, belastingdienst en politie.

De projectgroep heeft een kant-en-klaar controlepakket ontwikkeld voor de handhaver.

Partners in dit project zijn: De Milieucommissie (Kamer van Koophandel en provincie Overijssel) Stichting NVMP. Het project is bedoeld om te zorgen dat Overijssel haar aandeel in illegale witgoeddumping vermindert. Het project Witgoed en Elektronica zet in op verbetering van de veiligheid en gezondheid van kinderen in Afrika.

Duurzaam ontwikkelen Dit project is een voorbeeld van duurzaam ontwikkelen waarbij de nadruk niet ligt op duurzame vernieuwing, maar op duurzame afvalverwerking. Doel is om het gedrag van Overijsselse witgoedondernemers en handelaren zodanig te beïnvloeden dat afgedankt witgoed en elektronica verantwoord wordt verwijderd. En dat dit witgoed niet via illegale tussenhandelaren terecht komt op stranden in bijvoorbeeld Ghana, waar kleine kinderen gevaarlijke materialen uit apparaten halen. De Vrom-inspectie heeft dit project landelijk uitgerold als voorbeeld project. Het project focust vooral op de ‘people’-kant van duurzaamheid.

Rol van de provincie Vanuit de Samenwerking Handhaving Overijssel (SHO) werken overheidsinstanties al jaren samen aan het handhaven van milieuwetgeving. Voor het Project Witgoed en Electronica werkt de provincie Overijssel samen met de Milieucommissie van de Kamer van Koophandel, MKB Nederland, Servicepunt Handhaving Overijssel en Stichting NVMP. Doelstelling is om ondernemers te informeren over hun verplichtingen zodat er een einde komt aan deze ongewenste situatie.

Ghanese kinderen die metalen uit afval halen

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

8

5.

Provinciaal gebouw

Korte omschrijving Het provinciale gebouw is oorspronkelijk gebouwd in 1970. In 1984 is de eerste duuzame warmte/koude installatie geïnstalleerd. Dit was toenertijd één van de eerste installaties in Nederland.

Bij de totale renovatie van het gebouw in 2007 is heel kritisch gekeken waar duurzame ontwikkeling ingezet kon worden. Dit resulteerde onder andere in diverse duurzame installaties en aanpassingen.

Hierbij is vaak verder gekeken dan de wettelijke normen.

Met de installatie van warmte pompen en het optimaliseren van de warmte/koude installatie is veel energiewinst behaald. 25% van de benodige energie die nodig is om het gebouw te verwarmen en verkoelen wordt door deze installaties gerealiseerd. Ook is gekeken naar de materiaalkeuze. In het gehele gebouw zijn PE pijpen gebruikt in plaats van PVC-buizen. PE bevat in tegenstelling tot PVC geen chlorides en is dus minder milieubelastend. Alle bekabeling in het gebouw is halogeenvrij en in het plaza is een duurzame bamboe vloer gelegd. Ook de gevels van het gebouw zijn veel beter geisoleerd dan de norm.

In 2009 is het dak van een vleugel van het gebouw vernieuwd. Hiervoor is toen gekozen voor een dakbedekking met geïntegreerde zonnepanelen. De opbrengst hiervan is goed te noemen. Daarom is besloten om in de zomer van 2011 de dakbedekking van het bestuursgedeelte ook op deze manier te vervangen. De rest van de dakbedekking zal pas van zonnepanelen voorzien worden indien de huidige bedekking niet meer voldoet.

Duurzaam ontwikkelen Met de renovatie van het gebouw is kritisch gekeken waar de investeringen zo duurzaam mogelijk konden. Op ‘people’ kant is dit de vernieuwde manier van werken met open werkplekken. Hierdoor is er voor een gelijk aantal werknemers minder vloeroppervlak nodig dan voorheen. Aan de ‘planet’ zijde is gekeken naar duurzame materialen die minder belastend zijn in het productieproces en in het gebruik. ‘profit’, zit in het economische gewin binnen tien jaar. Ondanks dat de investeringen in eerste instantie hoger zijn dan conventionele materialen, is met name de energiewinst op langere termijn zeer rendabel.

Rol van de provincie De provincie Overijssel is eigenaar van het pand en tevens opdrachtgever voor alle aanpassingen.

Met deze aanpassingen geeft zij invulling aan haar maatschappelijke voorbeeldfunctie. Duurzame ontwikkeling is één van de twee rode draden uit de Omgevingsvisie van de provincie Overijssel.

Zonnepanelen op provinciaal gebouw in Zwolle

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

9

6.

Texperium – Van KLM uniform tot nieuwe producten

Korte omschrijving Texperium (open innovatiecentrum) wil een flinke impuls geven aan de ontwikkeling van unieke technologie voor recycling en productontwikkeling met herwonnen vezels. Afgedankte en overtollige consumenten- en bedrijfskleding (post-consumer) en industriële reststromen worden momenteel niet optimaal benut; 80% verdwijnt naar de stort of verbrandingsoven.

Texperium moet leiden tot de productie van nieuwe, hoogwaardige producten: geen recycling maar upcycling. Hierbij gaan ecologische en economische meerwaarde hand in hand. Als eerste voorbeeld van textielupcycling tot nieuwe producten, kan de samenwerking tussen Texperium, KLM, Agentschap NL en verschillende marktpartijen worden genoemd.

In 2010 zijn de 11.000 stewardessen van KLM in nieuwe uniformen gestoken. Uit veiligheidsoverwegingen worden dergelijke uniformen altijd vernietigd. Nu zocht de KLM naar een mogelijkheid om de oude uniformen – ongeveer 90.000 kilo textiel – op een duurzame en verantwoorde manier te verwerken. De textiel is niet verbrand maar versnipperd en vervezeld. Van de vezels is stof voor nieuwe producten gemaakt. Professioneel industrieel ontwerpers hebben, met een student industrieel-productontwerpen van de Saxion-hogeschool, enkele productideeën ontwikkeld die raakvlakken hebben met vliegen en reizen. Voorbeelden zijn kofferriemen, laptoptassen en sloffen voor in de business class van KLM-toestellen. De prototypes zijn voorbodes van het nieuwe leven dat KLM-uniformen kunnen krijgen.

Duurzaam ontwikkelen Het Texperium levert een aanzienlijke milieuwinst. Gebaseerd op 4.000 ton vermeden gebruik van nieuwe vezels (doelstelling) bedraagt de milieuwinst: 56.000 ton CO2-reductie; 8,8 miljoen kubieke meter water; 7,5 ton chemicaliën en 11.000 hectare landgebruik. Een optimaal resultaat betekent voor Texperium een product met een geringe milieu-impact dat tegen een aantrekkelijke prijs in de markt gezet kan worden.

Rol provincie De provincie heeft een faciliterende rol gespeeld via de ontwikkelingsmaatschappij Oost nv. Een businessdeveloper van Oost nv heeft de initiatiefnemers, Frankenhuis, Alcon Advies en Saxion, geholpen bij het businessplan; zoeken van samenwerkingspartners, leggen van verbindingen met kennisinstellingen, opstellen projectplan en subsidieaanvraag. Daarnaast heeft de provincie samen met de regio Twente éénmalig een subsidie van 1 miljoen euro beschikbaar gesteld voor investeringen in apparatuur en het opzetten en beheren van een innovatiecluster.

KLM uniformen versnipperd en verwerkt tot hippe producten

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

10

7.

N340

Korte omschrijving Doelstelling van het N340 project is het zo duurzaam mogelijk verbeteren van de doorstroming, verkeersveiligheid en leefbaarheid van de totale regionale Oost-West verbinding. En het voorkomen van sluipverkeer. De groei van het verkeer gaat niet langer hand in hand met een veilige en vlotte doorstroming. Hierdoor komt de bereikbaarheid van de economische centra onder druk te staan. Bovendien is er sprake van een afnemende leefbaarheid langs de N340 en de Oost-West verbinding als geheel. Met andere woorden: De inrichting en vormgeving zijn niet duurzaam veilig.

Een aangepaste of nieuwe N340 moet de regionale gebiedsontwikkeling ondersteunen. Naast doelen op het gebied van bereikbaarheid zijn daarom ook doelen geformuleerd voor andere beleidsvelden.

Zoals landbouw, leefbaarheid en natuur, landschap en water.

Duurzaam ontwikkelen De verbeterde bereikbaarheid is goed voor de economie en het vestigingsklimaat in Overijssel.

Daarbij wordt rekening gehouden met de bestaande agrarische bedrijvigheid. Eventuele negatieve invloeden van de maatregelen aan de N340 zijn gecompenseerd door ongelijkvloerse kruisingen (waardoor de sociale cohesie bewaard blijft) en door de aanleg van ecoducten. De verbetering van de doorstroming voorkomt onnodige CO2 uitstoot, de CO2-reductie wordt gerealiseerd door LEDverlichting, er komt een licht wegdek en extra bosaanplant. Tijdens het project is duurzaamheid vroegtijdig meegenomen in het proces. De weg is daarom aangelegd met oog voor ‘people’ en ‘planet’, terwijl het project toch voortkomt uit een ‘profit’-motief. Daarom zitten er diverse duurzame kanten aan het project.

Rol provincie De provincie is eigenaar van de N340 en vanuit die rol trekker en financier van het project. Het project kent een breed participatietraject met gemeenten, waterschappen en burgers.

Gebiedsoverzicht

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

11

8.

Bouw van een pyrolysefabriek

Korte omschrijving Pyrolyse is een proces, waarbij restafval wordt verhit om te vergassen onder zuurstofloze omstandigheden. Dit kan met een groot aantal reststoffen, bijvoorbeeld: snoeiafval, schoon hout uit de bouw, stro, bermgras, slib. Door het vergassen komt oliedamp vrij, die weer kan worden gecondenseerd tot olie. Deze olie heeft een hoge energiedichtheid, veel hoger dan hout bijvoorbeeld. Pyrolyse is daarmee een belangrijke stap om een biobrandstof te produceren die fossiele brandstoffen kan vervangen. De techniek wordt elders al toegepast in de wereld. Voor Europa en Nederland is de bouw van deze demonstratiefabriek uniek.

De fabriek wordt gerealiseerd op het terrein van AKZO Nobel in Hengelo en gaat naar verwachting in 2012 in productie.

Duurzaam ontwikkelen De capaciteit van de fabriek wordt 20 miljoen liter olie per jaar. Dit leidt tot een CO2-reductie van 25 kilotonper jaar. Pyrolyse is een nieuwe techniek. Het project heeft op de Dag van de Duurzaamheid (11 november 2010) de prijs gewonnen voor het meest innovatieve project van Overijssel. Het project heeft vooral betrekking op de ‘profit’ en ‘planet’-kant van duurzaamheid.

Rol van de provincie De provincie Overijssel stimuleert de bouw van deze fabriek met een subsidie. Verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen en het gebruiken van reststoffen sluit aan bij de omgevingsvisie van de provincie.

Pyrolysefabriek

Illustratie van het pyrolyseproces

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

12

9.

Rijden op GFT brandstoffen!

–

Onafhankelijk

van

fossiele

Korte omschrijving Afvalverwerker ROVA produceert uit groente- fruit- en tuinafval biogas. Dat biogas wordt opgewaardeerd tot Groengas en rechtstreeks ingevoed op het landelijk aardgasnetwerk van de Gasunie. Dat is uniek in Europa. ROVA levert op deze manier, als gemeentelijk bedrijf, een bijdrage aan de doelstellingen op het gebied van klimaat, luchtkwaliteit, geluid en duurzaamheid. De eigen voertuigen van ROVA rijden nu op Groengas. De productie is echter dermate hoog dat er gas overblijft. In overleg met de Gasunie wordt dit overschot opgewerkt tot aardgaskwaliteit en via het net geleverd aan huishoudens, gebouwen en aardgastankstations. Het is een belangrijke stap in de verduurzaming van het Nederlandse aardgassysteem. De opbrengst van de voor het Groengas verkregen Groengascertificaten wil ROVA teruggegeven aan de gemeenten en burgers die het gft hebben aangeleverd (gesloten kringloop). Een zichtbare stimulans voor de samenleving om afval te scheiden. De vergistingsinstallatie voor groente-, fruit- en tuinafval (gft) is op 28 juni 2010 feestelijk geopend door toenmalig minister Van der Hoeven van Economische Zaken.

Duurzaam ontwikkelen Het project levert 4 miljoen kuub biogas op, waaruit 3 miljoen kuub Groengas per jaar wordt geproduceerd. Daarnaast is er 17.000 ton compost geproduceerd. Dat wordt ingezet in de landbouw om de bodem op een natuurlijke wijze te verbeteren. De CO2-reductie bedraagt 6,5 ton. Groengas kan worden opgewekt uit afval en is goedkoper dan benzine en diesel. De productie van Groengas ontlast de ondergrond door minder gebruik van fossiele brandstoffen en is uiteindelijk beter voor het klimaat. Door het produceren van Groengas vermindert de afhankelijkheid van producerende olielanden. Het rijden op Groengas is daarnaast stiller en schoner. Het project focust vooral op de ‘planet’-kant van duurzaamheid, hoewel ‘profit’ (vooral voor de ROVA) ook wel degelijk een rol speelt.

Rol van de provincie De bouw van de vergistingsinstallatie, het invoeden op het landelijk aardgasnetwerk en het project rijden op gft, is mogelijk door samenwerking van diverse partijen. Naast de initiatiefnemers HVC en ROVA zijn bij dit project ook Natuurgas Overijssel BV, Salland Olie BV, de Provincie Overijssel, Gasunie, Gastransport Services en Enexis nauw betrokken. Verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen en het gebruiken van reststoffen sluit aan bij de omgevingsvisie van de provincie.

De Groengas voertuigen van de ROVA

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

13

10.

STAN - Stoomleiding tussen Twence en AKZO Nobel

Korte omschrijving AKZO Nobel, wereldwijde producent van zout, is de grootste energieverbruiker van Overijssel. De vestiging in Hengelo gebruikt vooral veel energie voor het indampen van pekel. Dit gebeurt met stoom. Twence, een afvalverbrander twee kilometer verderop, heeft stoom als restproduct.

Weliswaar wordt dit gebruikt om elektriciteit mee op te wekken, maar dit levert weinig op. Voor AKZO is de stoom van Twence echter veel goedkoper dan de eigen stoom die wordt geproduceerd.

Door het aanleggen van een stoomleiding tussen Twence en AKZO Nobel met een diameter van een meter, kunnen de ketels van AKZO op een lager pitje. Dit levert een enorme energiebesparing voor AKZO op. Om overlast van de leiding voor burgers te voorkomen, wordt rond de pijp een boomwal aangelegd die goed past in het landschap.

Het gebruik van stoom voor het indampen van pekel geeft een veel hoger rendement dan het gebruik van stoom voor elektriciteitsopwekking. Beide bedrijven kunnen zo een hoger rendement realiseren en goedkoper werken. De stoomleiding is op 24 januari 2011 in werking gesteld door minister Verhagen van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie en gedeputeerde Theo Rietkerk van provincie Overijssel.

Duurzaam ontwikkelen De energiebesparing bedraagt 50 miljoen m3 aardgas per jaar en dit is gelijk aan een CO2-reductie van 80 kiloton per jaar, wat natuurlijk ten goede komt aan het milieu. Het project is echter vooral ingestoken vanuit kostenoverwegingen en draagt daarom vooral bij aan de ‘profit’-kant van duurzaamheid, hoewel ook de ‘planet’-kant is meegenomen.

Dit project heeft op de Dag van de Duurzaamheid (11 november 2010) de provinciale prijs gewonnen voor meeste CO2-reductie.

Rol provincie De provincie Overijssel heeft een plan van aanpak ontwikkeld voor bedrijven om inzichtelijk te maken welk voordeel energiemaatregelen opleveren. De provincie heeft Twence en AKZO Nobel uitgedaagd om te gaan praten en met een subsidie gestimuleerd om samen te werken.

Verminderen van het gebruik van fossiele brandstoffen en het gebruiken van reststoffen sluit aan bij de omgevingsvisie van de provincie.

Afvalverbrander Twence

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

De stoomleiding bij nacht

14

11.

Verwarming van de kassen in de Koekoekspolder met aardwarmte

Korte omschrijving Warmte uit de bodem is vaak direct toepasbaar voor het verwarmen van bijvoorbeeld gebouwen.

Het is een efficiënte vorm van duurzame energie. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen Warmte-Koude-Opslag (WKO) en Aardwarmte. Bij WKO wordt warmte en kou opgeslagen in waterhoudende lagen in de bodem. Dit kan tijdens warme of juist koude periodes worden gebruikt om gebouwen te verkoelen, danwel te verwarmen. Aardwarmte, of geothermie, is een heel andere techniek. Hierbij wordt de warmte uit de aarde zelf gehaald. Op 2000 meter diepte is water te vinden met een temperatuur van 70 graden.

Deze warmte kan worden benut door twee putten, samen een doublet genoemd, te slaan: - een productieput, waarmee het water wordt opgepompt - een injectieput, waarmee het water wordt teruggestort, nadat met een warmtewisselaar de benodigde hoeveelheid energie uit het water is gewonnen.

In de Koekoekspolder in Overijssel wordt een aardwarmtebron gerealiseerd op initiatief van een drietal tuinders, met steun van de provincie Overijssel. Totaal komen er in de polder 7 doubletten, waardoor ook woningen en kantoren gebruik kunnen gaan maken van aardwarmte. Aanleiding voor het project was de hoge gasprijs een aantal jaar geleden. De tuinders zochten daarom een alternatief. Er is bewust gekozen voor geothermie (aardwarmte), omdat dit betrouwbaar is. Mits de boring succesvol is, kan de energievoorziening voor minimaal 30 jaar geregeld zijn. De provincie is betrokken geraakt vanuit het ‘planet’- perspectief. Aan een dergelijk duurzaam project wil de provincie graag een bijdrage leveren. Bovendien kan de provincie meedragen in de risico’s die deze Overijsselse pioniers lopen.

Duurzaam ontwikkelen Per doublet kan circa 7 kiloton CO2-reductie gerealiseerd worden. Dit is gelijk aan een besparing van ruim 5 miljoen m3 aardgas per jaar. Het project draagt zo vooral bij aan de ‘profit-‘ en ‘planet-‘ kant van duurzaamheid.

Rol provincie Vanuit het programma Energiepact van de provincie ondersteunt de provincie dit project financieel en geeft de provincie inhoudelijk advies.

Ondertekening van de overeenkomst met de tuinders

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

15

12.

Luchthaven Twente & omgeving – De groenste luchthaven van Europa

Korte omschrijving Voor de gebiedsontwikkeling van Luchthaven Twente & omgeving is Area Development Twente (ADT) opgericht. Dit samenwerkingsverband van de provincie Overijssel en de gemeente Enschede is de gebiedsregisseur voor de herontwikkeling van dit gebied. De missie van ADT is het transformeren van het huidige luchthaventerrein tot een vliegwiel voor een economisch sterker en duurzamer Twente.

De ontwikkeling van het gebied kan zodanig worden vormgegeven dat duurzaamheid het leidend principe wordt in de regionaal economische ontwikkeling. De kansen liggen op het gebied van economie, ecologie, mobiliteit en her-allocatie van functies. Daarnaast biedt deze herontwikkeling, door de dominante luchtvaartfunctie, goede mogelijkheden voor behoud en versterking van kwetsbare ecologische waarden. De invulling van een luchtvaartfunctie kan op micro- en op macroniveau kansen op duurzaamheid opleveren. Door daarnaast ook te investeren in een kenniscentrum, kan een ‘sterk merk’ worden gecreëerd. Kortom, de luchthaven als aanjager van duurzaamheid, hier en elders.

De luchthaven wordt zo duurzaam mogelijk ingericht en geëxploiteerd; het begrip duurzaamheid is daarom als een criterium opgenomen bij de aanbesteding van de luchthaven. Zo wordt bevorderd dat de luchthaven zich permanent duurzaam ontwikkelt om zich het predikaat ‘groenste luchthaven van Europa’ aan te kunnen meten.

Duurzaam ontwikkelen In de aanbestedingsprocedure is duurzaamheid uitgesplitst in 4 hoofdthema’s: - Water: De waterhuishouding vormt de verbindende factor tussen het luchthaventerrein en de natuurlijke omgeving. Uitgangspunt is dat water het gebied schoner verlaat dan dat het binnenkomt.

- Energie: In het gebied van de luchthaven wordt niet alleen energie verbruikt, maar ook op duurzame wijze opgewekt. Uitgangspunt hierbij is dat het gebied energieneutraal wordt.

- Materialen: Uitgangspunt is dat bij het ontwikkelen van gebouwen, zoals de terminal en bedrijfsgebouwen, positief gedefinieerde materialen worden toegepast.

- Bodem en biodiversiteit: Duurzame instandhouding van de luchthaven en de natuurlijke omgeving. Uitgangspunt is instandhouding en waar mogelijk versterking van de biodiversiteit.

Rol provincie In opdracht van de provincie Overijssel en de gemeente Enschede heeft Area Development Twente (ADT) een kadernota ‘aanbesteding luchthaven Twente' opgesteld. In de kadernota zijn de afspraken en ambities van de beide overheden opgenomen die uitgangspunt zijn voor ADT bij het doorlopen van de aanbestedingsprocedure. Deze kaders worden omgezet in eisen en voorwaarden waaraan de aanbiedingen en de potentiële exploitant van de luchthaven worden getoetst. Tevens is in de kadernota aangegeven hoe de aanbestedingsprocedure zal worden doorlopen.

Gebied rondom luchthaven Twente

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

16

13.

Echt Overijssel!

Korte omschrijving Biodiversiteit is een indicatie voor de gezondheid van de natuurlijke omgeving, ofwel van onze ecosystemen. Hoe groter de diversiteit binnen een systeem, hoe veerkrachtiger het is tegen externe invloeden zoals klimaatverandering. Wereldwijd neemt de diversiteit echter af, ook in Nederland. In het project “Echt Overijssel!” bundelen boeren, natuurorganisaties, leveranciers, verwerkers en kennisinstellingen hun activiteiten, ervaring en kennis. Samen werken ze aan een regionaal landbouwsysteem in Overijssel waar agrarische productie, natuur en landschap zo samengaan dat: - het zonder aanvoer van grondstoffen of overige hulpmiddelen van buitenaf kan functioneren; - het milieu minimaal wordt belast; - de agrobiodiversiteit toeneemt; - burgers verbonden zijn met het systeem; - het economisch rendabel is.

Natuurmonumenten laat bijvoorbeeld het Knapenveld bij Raalte begrazen door Waterbuffels van een jonge boer uit Heino. Het vlees van de waterbuffels staat op de menukaart in Sallandse restaurants en wordt verkocht in boerderijwinkels. De bij het project aangesloten boeren ontwikkelen een biodiversiteitsmeter waarmee ze de ontwikkeling van biodiversiteit op hun bedrijf kunnen bijhouden.

Duurzaam ontwikkelen Het project loopt tot en met 2012. Het sluiten van regionale kringlopen is een nieuw en innovatief proces waarbij people, planet en profit structureel aan elkaar verbonden worden.

Rol provincie De Provincie Overijssel is één van de financiers van dit project. Medefinancier zijn de ministeries van Infrastructuur en Milieu (I en M) en Economische Zaken, Landbouw en Innovatie (EL&I). De uitvoering is in handen van Wageningen UR Livestock Research en de Vereniging Natuurmonumenten.

Regionale kringloop

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

17

14.

Nationaal Landschap IJsseldelta

Korte omschrijving Nationaal Landschap IJsseldelta is 1 van de 20 nationale landschappen in Nederland. Het bestaat uit de Polder Mastenbroek, Kampereiland, de Mandjeswaard, Polder de Pieper en de Zuiderzeepolder.

De dorpjes ‘s-Heerenbroek, Wilsum, Kamperzeedijk, Grafhorst en Zalk liggen binnen dit gebied en het wordt omgeven door Zwolle, Kampen, Genemuiden, Zwartsluis en Hasselt.

Nationaal Landschap IJsseldelta wordt begrensd door het Zwarte Water, de IJssel en het Zwarte Meer. Het strekt zich uit over delen van de gemeenten Kampen, Zwartewaterland en Zwolle. De IJsseldelta is een prachtige zoetwaterdelta en heeft unieke natuur- en cultuurhistorische waarden.

Het doel: de kernwaarden en kwaliteiten van de IJsseldelta beheren en versterken.

Het project Weidse Waarden richt zich op verbreding, verduurzaming en verdieping van de landbouw op Kampereiland om die toekomstbestendig te maken. Het project is opgezet rondom een aantal pilots en geënt op initiatief vanuit ondernemers.

Voor dit project zijn o.a de volgende duurzame onderwerpen uitgewerkt: - Economische versterking van de melkveebedrijven in het gebied door opschaling en verduurzaming en verbreding of verdieping van bedrijven.

- Een bijdrage leveren aan de gewenste landschappelijke ontwikkeling, behoud karakter van het gebied en ruimte voor water.

- Aandacht voor biodiversiteit (herstelopgave flora en fauna) en natuurdoelstellingen.

- Aandacht voor wensen van de samenleving, gericht op maatschappelijk verantwoorde agrarische productie.

- Een bijdrage leveren aan nieuwe vormen van duurzaam ondernemerschap, waaronder de productie van duurzame energie.

De overtuiging bestaat dat een streekmerk voor duurzaam geproduceerde producten uit de IJsseldelta een flinke impuls kan betekenen voor de IJsseldelta. Het initiatief voor een streekmerk is afkomstig van een groep lokale tuinders. Het doel is om een streekmerk Duurzaam IJsseldelta te ontwikkelen dat een ‘duurzaam succesvolle’ marktpositie heeft en behoud. Er wordt gewerkt aan een haalbaarheidsonderzoek.

Duurzaam ontwikkelen Nationaal Landschap IJsseldelta is in alle opzichten bezig zich duurzaam te ontwikkelen. Niet alleen als het gaat om de uitvoer van concrete projecten, maar ook om de manier waarop projecten tot stand komen. Door alleen projecten uit te voeren die vanuit de lokale gelederen gedragen en geïnitieerd worden, wordt de duurzaamheid ervan bevorderd.

Rol provincie Het programma Nationaal Landschap IJsseldelta wordt uitgevoerd door de volgende partners: Provincie Overijssel, gemeente Kampen, gemeente Zwolle, gemeente Zwartewaterland en waterschap Groot Salland.

Streekeigen producten

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

18

15.

Project IJsseldelta-Zuid

Korte omschrijving Het project IJsseldelta-Zuid is najaar 2004 gestart door de provincie Overijssel. Het is als voorbeeldproject integrale Gebiedontwikkeling opgenomen in de Nota Ruimte. De provincie Overijssel heeft vanaf het begin de regie gevoerd over het project. Maar wel in nauwe samenwerking met partijen uit de regio zoals de gemeente Kampen en waterschap Groot Salland.

Vanuit het Rijk is een tweetal ministeries betrokken: Economische Zaken, Landbouw & Innovatie en Infrastructuur en Milieu. In totaal zijn 11 overheden en 18 maatschappelijke organisatie betrokken bij het project.

De grote uitdaging van project IJsseldelta is om een groot aantal ontwikkelingen in het gebied te combineren zodat een meerwaarde ontstaat. Het gaat om de volgende ruimtelijke opgaven: woningbouw (in totaal zo’n 4000 woningen), waterveiligheid (aanleg van een bypass voor de IJssel), infrastructuur (aanleg van de Hanzelijn en opwaardering van de N50 en N23), natuurontwikkeling (zo’n 300 hectare nieuwe natuur), recreatie en agrarische structuurversterking. Een belangrijk voordeel van het bundelen en combineren van deze opgaven in het gebied van IJsseldelta-Zuid is dat het gebied aan de andere kant van het IJssel – het Nationaal Landschap IJsseldelta – kan worden gespaard. Met de gemeente Kampen en Zwolle is ook afgesproken dat zo’n 1100 woningen die anders in het Nationaal Landschap zouden worden gebouwd, aan de bypass worden gerealiseerd.

Duurzaam ontwikkelen De bypass levert een aanzienlijke bijdrage aan het verlagen van de hoogwaterstanden op de rivier (zo’n 70 centimeter ter hoogte van de inlaat). Het is daarmee dé ultieme ruimte voor de rivier maatregel. Het creëren van ruimte voor het water kan worden gezien als een duurzaam alternatief voor het verder versterken en verhogen van de dijken. Feitelijk wordt met de aanleg van de bypass dus weer ruimte aan de rivier teruggeven. Bovendien is de bypass een toekomstbestendige maatregel voor de waterveiligheid in de regio. En ander aspect van duurzaamheid is dat het tracé van de bypass het traject volgt van een slenk van de voormalige Zuiderzee. Bij het ruimtelijke ontwerpproces is expliciet rekening gehouden met de ondergrond. Met de bypass wordt een ontbrekende natte ecologische schakel gerealiseerd tussen de IJssel en de Veluwerandmeren. Het plan voor de bypass is natuurinclusief: zo’n 300 hectare nieuwe, robuuste deltanatuur zal aan de IJsseldelta worden toegevoegd. Als laatste kan de klimaatdijk worden genoemd. Op een robuuste, doorbraakbestendige dijk wordt een deel van de woningbouw gerealiseerd.

Rol provincie Het project IJsseldelta-Zuid is najaar 2004 gestart door de provincie Overijssel. De uitvoering van het programma vindt plaats in samenwerking met drie ministeries, provincie Flevoland, waterschappen Groot Salland en Zuiderzeeland, Staatsbosbeheer en de gemeenten Kampen, Zwolle, Dronten en Oldebroek.

Omlegging van de IJssel bij Kampen

Samenwerken aan duurzame ontwikkeling

19