Dimension 2 by Pa Barriera

STAFI I BULETINIT Kryeredaktor: Darjan Konomi Koordinatore e Projektit: Elona Memetaj Anëtarë: Antonella Carafelli Nikolina Guri Dorina Reçi

Adresa: Rruga “Don Bosko: nr.4, Tiranë, Shqipëri Tel: 04-2230088 Cel. 0692024596 / 0692035270 E - mail: caritasalbania@caritas.icc-al.org darikonomi@yahoo.com

Ja çfarë mund të lexoni:

JEHONA E NJË KONVENTE

FILLORETA KODRA SHPREHET…

DEMAGOGJIA E POLITIKANËVE DHE DETYRA JONË PËR LOBIM

LIGJI NË LETRA, POR JO NË VEPRA

ARRITJET E TË PARËS SHOQATË SHQIPTARE PËR ZHVILLIIMIN E PAK-VE

E VEÇANTË, E VEÇANTË

MJEDISI NDËRTIMOR DHE PERSONAT ME AFTËSI TË KUFIZUARA

ËSHTË NDER

ATËHERË KUR LUAJTA FUTBOLL

ME VULLNET ARRIHET GJITHÇKA

AUTIZMI

Jehona e një Konvente Ilir DHIMA

Ishte koha, kur jeta e personave me aftësi të kufizuara në të gjithë botën kishte marrë ngjyra me kontrast të thellë nga njëri vend në tjetrin. Ishte koha, kur diku po forcohej shteti social dhe diku tjetër ende nuk po përdorej ai as si një nocion propagandistik. Ishte koha, kur herë dëgjohej me vemendje dhe admirim zëri i njerëzve në nevojë që kërkonin t’u krijoheshin të gjitha kushtet e nevojshme për të marrë pjesë aktive në shoqëri, herë jehona e këtij zëri nuk arrinte të frynte, të dëgjohej dhe të mirëpritej në kancelaritë e shteteve të ndryshme. Duke përfshirë tërë këtë dukuri mbarëbotërore, sa e trajtueshme seriozisht, aq edhe tronditëse dridhërisht, Organizata e Kombeve të Bashkuara aprovoi në vitin 2006 një Konventë për vemendjen dhe kujdesin e veçantë që duhet treguar ndaj të gjitha kategorive të personave me aftësi të kufizuara në tërë vendet anëtare të kësaj Organizate jo vetëm me shtrirje më të gjerë planetare, por edhe me prestigjin dhe autoritetin më të madh se të gjitha organizatat dhe organizmat e tjerë shumëpalësh. Me këtë profil specifik, këtë karakter sensibilizues dhe platformë impresionuese, Konventa në fjalë nuk mund të mos pranohej për shumë kohë nga shtete të ndryshme, qoftë edhe fillimisht për arësye demagogjike. Prandaj, në një kohë relativisht të shkurtër ajo u miratua, madje edhe u

ratifikua prej mjaft shtetesh nga të gjitha kontinentet, duke u renditur kështu ndër të parat ndërmjet plot marrëveshjesh të tjera të regjistruara në analet e OKB – së. Midis shteteve që kanë mbajtur kohë përpara dhe menjëherë pas votimit të Konventës në një seancë plenare të OKB - së qëndrim realisht pohues rreth kësaj teme, sigurisht që dallohen ato të Botës së Vjetër, veçanërisht ato të pjesës perëndimore dhe veriore të saj, që kanë plotësuar tashmë legjislacionin e nevojshëm, zbatimi i të cilit ndihmon, më tej akoma, ndikon për integrimin e plotë të personave me aftësi të kufizuara në shoqëritë dhe komunitetet ku jetojnë. Mbi bazën e traditës së këtyre vendeve dhe zhvillimeve të reja të përpunuara pa ndërprerje, edhe arritjet në këtë fushë kanë zënë vend admirues në ato që njihen me emërtimin ‘vlera komplekse europiane’. Që nga këto territore ka filluar të përhapet me vrik edhe në vendet aspiruese për në Bashkimin Europian jehona e kësaj Konvente, që vlerësohet pa shumë zhurmë e fishkëllima, por jo edhe pa vemendje, si një nga kushtet e mirëqena të pranimit në familjen europiane. Nëse sot nga Perëndimi hidhen sytë drejt Lindjes ish – komuniste, veç të tjerash, për trajtimin e komuniteteve të romëve dhe të atyre me origjinë egjiptiane, nuk mund të degdiset vështrimi i tij përtej zgjidhjes së halleve të kategorisë së personave me aftësi të kufizuara, të të verbërve, shurdh – memecëve, paraplegjikëve, tetraplegjikëve etj. Këta vërtet janë kudo më të paktë në numër se sa komunitetet e mësipërme, por sidoqoftë mbeten më të shumtë në kërkesa të natyrshme për mbështetje të mbarë shoqërisë, e cila ka detyrë jo vetëm t’i rrethojë me dhembshuri njerëzore, por edhe t’i pranojë e t’i ndihmojë ata si çdo pjesëtar tjetër aktiv i saj. Në këtë kuptim, përfaqësuesve të PAK – ve në vendin tonë mund t’u jepet plotësisht të drejtë që vitin e kaluar u kërkuan me zë të lartë disa funksionarëve të organeve shtetërore që të nxitonin miratimin e Konventës. Prandaj, me gjithë përpëlitjet dhe shfajësimet e këtyre të fundit, me gjithë pretendimet që gjoja ende nuk ishin plotësuar kushtet për ta kryer këtë veprim, më së fundmi, më 3 dhjetorin e kaluar – dita

ndërkombëtare e PAK – ve – Konventa u miratua nga Qeveria. U miratua, edhe sepse që në Preambulën (Hyrjen) e Kushtetutës sonë në fuqi thuhet që vendosim këtë Kushtetutë “me vendosmërinë për të ndërtuar një shtet të së drejtës, demokratik e social, për të garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”, “me zotimin për mbrojtjen e dinjitetit dhe të personalitetit njerëzor, si dhe për prosperitetin e të gjithë kombit, për paqen, mirëqenien, kulturën dhe solidaritetin njerëzor”. Është ndoshta e tepërt të kujtojmë këtu, se risia e kësaj Kushtetute qëndron pikërisht në konsakrimin e garantimin e të drejtave dhe lirive themeloretënjeriut (kryesorjaetëci lave ështëajo përjetën),tëci lattë gjitha së bashku në tekstin e këtij Dokumenti bazë renditen më përpara se sa dispozitat që kanë të bëjnë me ushtrimin e pushteteve dhe ndërtimin e organeve shtetërore, që konsiderohen si mjete për mbrojtjen dhe për zbatimin e këtyre të drejtave. Në këto kushte, kur në legjislacionin vendas ka ende vakuume në këtë fushë dhe, akoma më tepër, mangësitë ndjeshme për nivelinejetesës, për rritjen e vlerës financiare të asistencës, për punësimin, arsimimin, ngritjen e një infrastrukture të domosdoshme etj. nuk mund të mjaftojë vetëm miratimi i Konventës,por ratifikimiisajngaParlamentishqiptar, për çka përshpëritet nëpër korridore qeveritare që do të bëhet i mundur aty nga fundi i këtij viti. Mirëpo, edhe duke u zënë besë këtyre të dhënave të pakonfirmuara, ndoshta nuk pret koha. Nuk pret koha, ngaqë krahas ratifikimit të Konventës është e domosdoshme të hartohen plane të mirëfillta në këtë fushë, të mundshme për t’u nisur që të zbatohen menjëherë dhe gradualisht në një të ardhme të afërt. Më së pari kërkohet të plotësohet legjislacioni ynë në këtë drejtim mbi bazën e atij të vendeve të Bashkimit Europian, të përvi johen statusereale si në çdo shtettjetër i deklaruar edhe social,siedhe tëfillojnëtëkryhen gjerës ishtinvestime, veçanërisht urbane, të përshtatshme për lëvizjen sa më të lirshme të personave me aftësi të kufizuara.

Dhe, të gjitha këto, nuk mund të jenë frytdhënëse pa vizione të gjera dhe pa jetësimin e detyrueshëm të tyre, kur dihet që me hyrjen në fuqi të akteve ndërkombëtare, çka nënkupton edhe ratifikimin e kësaj Konvente, këto marrin epërsi ndaj legjislacionit të brendshëm. Aplikimi i këtij parimi jo vetëm që është i konkretizuar në Marrëveshjen e Stabilizim – Asociimit të vendit tonë me Bashkimin Europian, por edhe është parashikuar në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë. Por, duke marrë parasysh përvojën negative dhe shpërfilljen e deritanishme të qeverisjeve tona, për të arritur në përgjithësi integrimin ekonomiko – social të kategorisë së personave me aftësi të kufizuara, nuk duket e tepërt që të përmendet këtu edhe domosdoshmëria e organizimit në vazhdimësi prej PAK – ve të formave të ndryshme demokratike të protestave, derisa të krijohen kushte të mirëfillta për krijimin e një realiteti të ri. Në fund të fundit, jeta është luftë. Luftë jo për të marrë jetë njerëzish, por për t’i zgjatur dhe përmirësuar në vijimësi ato.

Filloreta Kodra shprehet…

Zj. Filloreta Kodra, Zëvendësministre e Punës, Çështjeve sociale dhe Shanseve të Barabarta pranoi ftesën e “Dimension” për të na dhënë një intervistë. Në ‘të ajo flet për ratifikimin e Konventës së të Drejtave të PAK - ve. Gjithashtu, Zj. Kodra jep përshtypjet e saj për mungesën e PAK - ve nga jeta publike dhe politika. Ajo thotë që bashkitë i kanë të gjitha kompetencat për të mbështetur qendra ditore dhe pranon mungesën e zbatimit të legjislacionit. Zj. Kodra është më se e qartë që ligji për punësimin nuk zbatohet, edhe pse parashikohet që për çdo 25 punonjës 1 duhet të jetë PAK. Një shëmbull konkret vjen nga Shkodra ku në 9.200 punonjës të punësuar në subjekte private vetëm 11 janë me aftësi të kufizuara. Pse nuk zbatohet një ligj që është i qartë? Së pari, ju falenderoj për intervistën. Unë do të thoja që moszbatimi i ligjeve është një problem për të gjithë shtetin dhe shoqërinë shqiptare

dhe kjo është një gjë që për fat të keq duhet t’a pranojmë, në radhë të parë për t’u përpjekur që ta përmirësojmë gjendjen. Përveç kësaj, duke u fokusuar te PAK – të unë ju them se kemi hartuar një strategji kombëtare si shtet, por duhet të keni parasyesh që nuk kemi ratifikuar akoma Konventën për PAK dhe kjo e ka një arsye. Kjo konventë është një ndër më të kushtueshmet, për zbatimin e së cilës ka detyrim çdo shtet. Kjo konventë parashikon që për PAK duhet të krijohen kushte të veçanta, të ndryshme nga njerëzit normalë pa probleme, në mënyrë që ata të kenë mundësi të punojnë. Mungesa e kushteve është shkaku kryesor i punësimit të PAK - ve në vendin tonë. Më lejoni të shtoj edhe një fakt tjetër: ne kemi në ministri 3 PAK, të cilët nuk mund të lëvizin lirshëm nëpër mjediset e saj, pasi nuk kemi infrastrukturën e nevojshme që këta njerëz të kryejnë në mënyrë normale punën e tyre të përditëshme. Pra, mungesa e infrastrukturës është arsya kryesore e mospunësimit të PAK - ve. Të gjithë bijen dakort se, politikë bashkohore për PAK - të do të thotë integrim social, i cili nuk fillon nga punësimi, por nga arsimimi. Në shkollat shqiptare mungojnë rambat për ata që lëvizin me karrige me rrota. A keni ndonjë plan për të vendosur ramba nëpër shkolla, duke ndihmuar në këtë mënyrë në integrimin social të PAK - ve? Ky është një argument për t’u diskutuar dhe një problem për shoqërinë shqipëtare, sepse është një problem që lidhet në radhë të parë me investimet. Problemi i Infrastrukturës që përmenda pak më parë është pikërisht krijimi i mundësive që PAK - të të futen në shkolla, të kapërcejnë rrugën të gjithë, paraplegjikë, tetraplegjikë, të verbër e kështu me rradhë. Pra, duke e kodifikuar disi infrastrukturën duhen përmirësime, për të bërë të aksesueshme institucionet publike, sidomos shkollat. Ne kemi një planë për të fillimin e investimeve për vendosjen e rambave dhe shpresoj ta fillojmë këtë punë që këtë vit. Statusi i PAK - ve dhe përfitimi i kujdestarisë duket se janë ende të paqarta. Aftësia mendore sapo mori status pas një lobimi të fortë të shoqatave, ndonëse kujdestaria është ende e pa qartë. Një

person me të meta mendore nuk mori kujdestari, pasi sipas shtetit ai ecën dhe nuk ka nevojë për kujdestar. Duke marrë këto parasyesh, cilat janë ndryshimet që parashikohen për statusin e PAK ve dhe për përfitimin e kujdestarisë ndaj tyre? Egziston një ligj, i cili i ka të përcaktuara qartë kriteret se, kur një person përfiton kujdestari. Këtë e përcaktojnë disa komisione të posaçme për aftësinë e kufizuar, të cilat vendosin nëse një person përfiton apo jo kujdestarinë. Pra, kemi kritere që zbatohen dhe janë të përcaktuara në ligj. Personat që janë të interesuar duhet të gjejnë dhe studiojnë ligjin për të kërkuar të drejtat e tyre. Le t’i kthehemi pak Konventës për të drejtat e e PAK. Mund t’ju them se egziston përshtypja që edhe kjo do të mbetet në letra si shumë nisma të tjera. Si do ta monitoroni zbatimin e kësaj Konvente dhe si do të garantoni zbatimin e saj? Unë do thosha se ne shqiptarët nuk kemi pse t’i referohemi shembujve negativë, për të paragjykuar një fakt që e presim të ndodhë së shpejti. Këshilli i Ministrave mori vendim për ratifikimin e Konventës. Ne po punojmë praktikisht për hartimin e një plani pune për zbatimin e kësaj Konvente dhe shpresojmë që në fund të vitit 2010 ajo të ratifikohet. E përsëris: është fillimi i punës për hartimin dhe përshtatjen e legjistlacionit egzistues me kërkesat e Konventës dhe, më pas, për hartimin e projektvendimeve në zbatim të këtij ligji, pra për zbatimin konkret të Konventës për PAK të. Unë jam optimiste se, gjithnjë e më tepër në Shqipëri po krijohen kushtet që ligjet dhe vendimet të zbatohen, ashtu siç janë miratuar nga vullneti i ligjvënësit. Modelet e politikave për PAK - të sot bazohen te integrimi social dhe te delegimi i përgjegjësive te bashkitë apo shoqatat që merren me PAK - të (Modeli Austriak). Ju e keni menduar një gjë të tillë? Ne jo vetëm që e kemi menduar, por kemi filluar ta zbatojmë këtë praktikë, pasi në Shqipëri funksionon ligji për decentrealizimin e pushtetit

vendor, që do të thotë se pushteti vendor ka të gjitha kompetencat dhe mundësitë materiale, për të krijuar qendra ditore për funksionimin e tyre në mënyrë që të mblidhen PAK - të. Rastet që përmendët ju mund të them se aktualisht po funksionojnë mirë. Shteti është i interesuar që të përkrahë e të nxisë krijimin e ketyre modeleve, që na ka rezultuar se janë më funksionalë. Ne kemi shumë shoqata dhe midis tyre verehet në disa raste edhe konkurencë. Mendoni se, një ndërhyrje e shtetit që do detyronte një grup shoqatash të punojnë së bashku do të ishte masë mbrojtëse edhe për vetë PAK - të? A nuk do të sillte kjo rezultate më të mira? Bashkëpunimi midis shoqatave është një çështje e vetë shoqatave, por mendoj që nuk ka asnjë gjë të keqe të ketë shumë shoqata, pasi kjo tregon rritjen e interesit të shoqërisë për PAK – të. Por, te ne duhet të fillojë të kultivohet e të zhvillohet kultura e bashkëpunimit. Një lobim i shoqatave do të sillte rezultate më të mira dhe do të ndihmonte edhe shtetin për t’u orientuar te problemet që realisht shqetësojnë PAK - të. Zj. Kodra, pjesëmarrja politike e PAK - ve është e pa përfillshme, pasi as në Parlament dhe as në organet e nivelit lokal nuk kemi përfaqësues të kësaj shtrese. Si e komentoni këtë dhe si mund të merren vendime për PAK - të pa pjesëmarrjen e tyre? Unë mendoj që PAK – të janë anëtarë të shoqërisë shqiptare si edhe gjithë qytetarët e tjerë të këtij vendi dhe mendoj se mungesa e tyre nga politika nuk është çështje paragjykimi, por çështje aktivizimi i kësaj kategorie në partitë e ndryshme politike. Këtu do të shtoja faktin, se është edhe çështje lobimi. Nëqoftëse shoqatat e PAK - ve do të lobojnë, duke synuar angazhimin e përfaqësuesve të tyre në politikë, atëherë do arrijnë suksese edhe në këtë fushë, siç kanë arritur realisht suksese në hartimin dhe zbatimin e ligjeve në interes të PAK - ve.

Cili është mesazhi që doni t’i jepni PAK – ve, përse duhet të kenë këta besim te qeverisja dhe cilat janë hapat që do të ndërmerren prej saj? Dua ta përshëndes këtë kategori të qytetarëve shqiptarë dhe shpresoj që së shpejti ta shikojnë të realizuar legjislacionin e plotë sipas standardeve ndërkombëtare për këtë kategori. Padyshim që zbatimi i këtij legjislacioni, për të cilin qeveria tashmë ka shpreur vullnetin e vet politik që të vihet në jetë, do të krijojë mundësi më të mira për integrimin e gjithanshëm dhe tërësor social të kësaj shtrese në shoqërinë shqiptare.

Demagogjia e politikanëve dhe detyra jonë për lobim Aleksandra MET A META

Vitet e periudhës 20 vjeçare postkomuniste kanë sjellë zhvillim përsa i përket situatës së personave me aftësi të kufizuara në Shqipëri, pasi kemi pasur shumë veprimtari nga OJF të ndryshme, që kanë kontribuar sado pak në përmirësimin e kushteve të tyre të jetesës. Por, ajo që bëhet për PAK – të është vërtetë shumë pak krahasuar me atë që ndodh në vende të tjera të Evropës. Në shumë raste, për PAK – të legjislacioni shqiptar ka vakume të mëdha. Për shembull, statusi i personave me aftësi të kufizuara mendore u deshën plot 19 vite për t’u miratuar. Por, duke qënë se unë nuk jam ekspert ligjesh nuk dua të ndalem shumë, sepse edhe qëllimi i këtyre rradhëve nuk është ai. Qëllimi është të shohim se, si duket pjesëmarrja e PAK - ve në politikë, më saktë në vendimmarrje.

Personat me aftësi të kufizuara nuk janë të përfshirë në vendim-marrje dhe për t’a kuptuar këtë mjafton t’i hedhi një sy Parlamentit shqiptarë. Do të verehet se, asnjë deputet nuk vjen nga PAK - të dhe kjo është një provë që tregon se, PAK - të ende sot janë një nga shtresat më të diskriminuara në shoqërinë tonë. E them këtë, sepse konsideroj një formë diskriminimi faktin që një kategori njerëzish, e cila sipas ligjit ka të drejta dhe detyrime të barabarta, sot në vendin tonë i ka të kufizuara të drejtat e saj vetëm në një ndihmë ekonomike. PAK - të nuk janë sot pjesë e vendim-marrjes as në nivel lokal dhe as në atë qendror. E vetmja pjesëmarrje e tyre në politikë sot shihet te disa dreka apo darka që shtrohen nga deputetë e minstra në pragë zgjedhjesh dhe pastaj... Madje në disa raste kam parë gjatë periudhës zgjedhore PAK - të të dalin e të flasin në televizor ca për të lavdëruar e ca për të sharë qeverinë, por fill pas mbarimit të periudhës zgjedhore gjithçka harrohet; ata nuk i nxjerrin më, sepse zgjedhjet mbaruan dhe për media-t nuk ka më interes situata e tyre, ngaqë ata nuk janë më përpara kutive të votimit. Përse PAK - të mungojnë nga politika dhe vendimmarrja? Së pari, sepse vetë shoqëria jonë nuk është aq e pjekur sa të pranoj në gjirinesajpersona me karakteristikatëveçanta.PA K-të,sinjëkategori me karakteristika të veçanta, nuk pranohen në mënyrë aktive nga shoqëria jonë. Mungesa e PA K – ve në vendim-marrje lidhetedhe me opinionin qëkashoqëria përta,sepse kurrë nuk do t’ibesohetnjë njeriu që nga shoqëriashihetsii“shkretë” apo si “gjysmë” njeriu. E pra, mungesa e PA K - ve në vendim-marrjevjensipasojë e mentalitetittonë konservator qënuk mund t’ibesojë vend në jetën publikenjëpersoni, përtëcilin në përgjegjësi egziston mendimi se është i paaftë për të kontribuar me mendimet dhe vizionetetij,sepsenjëi“sëmurë”nuk mund tëketëvizione, sipas pjesës dërmuese të shoqërisë tonë. Por, mungesa e PA K - ve ngapolitikavjen edhe për një arsyetjetër,për shkak seedhe vetë PA K - të nuk arrijnëtë kuptojnë, seqëtë ndryshojë ky mentalitet duhet një lobing i fortë me të gjithë shoqatat e tyre. Kjo është mëseeqartë,nëseshohim qëtëgjitha ndryshimet dhe përmirësimet

e kuadrit ligjor për ‘ta kanë ardhur vetëm pas një lobimi, që nuk u pa gjatë zgjedhjeve të fundit parlamentare, pasi edhe pse sistemi jepte mundësinë e kandidaturave të pavarura, PAK – të nuk votuan për disa persona, që me ndjenjë përgjegjësie vendosën pa pazare, por me zemër. që të dilnin pa logo-n e ndonjë partie. Personalisht besoj që një lobim i PAK – ve do të rriste shansin e zgjedhjes të një PAK në Parlament. Por fatkeqsisht, edhe vetë PAK – të nuk kuptuan rëndësinë e një lobimi të tillë, duke humbur një shans të madh, për t’u bërë pjesë e Parlamentit qoftë edhe me një deputet. Së fundmi, edhe një fakt tjetër. Në vende të tjera mjaft PAK, edhe pse jo me shumicë janë pjesë e politikës dhe në disa raste ato mbështeten edhe nga kryetari i partisë. Karamanlis fuste në listën e tij shtetrore (quhet në Greqi lista e personave që zgjidhen pa mandat, por direkt nga partia) një grua të verbër dhe një ditë u shpreh: “Ne e duam, sepse duam zëra nga të gjithë, edhe kritikë”. Ndërsa në Shqipëri,edhe psesistemi politik gfjatë zgjedhjeve të fundit nuk kishte konkurim direkt të personit, por i lstapart iake,asnjë ngatë dyjaforcatpolitikes’morrikoston politikeqë tërendisënëlista në vende që mund tëzgjidhen PA K. Ndofta u mendua qëata do t’iprishnin imazhin. Por,nëse partitë janë të detyruara qët’i përshtaten deri diku mentalitetitkonservator,sepsekryes ishtuintereson pushteti,pokështuedhe PA K-të janë para përgjegjës isëpërtë kuptuar se, vetëm të bashkuar mund të arrijnë që të kenë pjesëmarrje politike, pra pjesmarrje në vendim marrje. Rruga që të arrihet kjo është e gjatë, prandaj nuk duhet humbur kohë.

Ligji në letra, por jo në vepra Elona MEMET AJ MEMETAJ

Shumë herë është folur për të drejtat e PAK - ve në shoqëri. Në fakt, të gjithë e pranojnë që PAK - të janë persona me të drejta dhe detyrime të barabarta karshi shtetit. Por, kjo është diçka që mbetet vetëm në parim, pasi realiteti është krejt ndrysshe. E them këtë, sepse kur flasim për të drejta të njeriut nuk mund të lëmë jashtë tyre edhe punësimin si një nga liritë dhe të drejtat themelore të njeriut të sanksionuara në Ligjin tonë Themelor. Punësimi është krenari dhe të bën të ndjesh respekt së pari për vetveten. Sepse, kur punon realisht jeton, kontribuon dhe vetëm atëherë bëhesh pjesë aktive e shoqërisë. Por, cili është niveli i punësimit në vendin tonë për PAK - të? Edhe pse legjislacioni shqiptar parashikon qartazi ndalimin e diskriminimit për çdo lloj kategorie, realiteti tregon se ligji nuk zbatohet. Në një studim të kryer nga Cari tas-ishqiptarrrezulton se 85.5% e tyre nuk punojnë. Ajo që bie në sy është se, pjesa më e madhe e e kësaj kategorie të veçantë nuk ka zgjedhur të jetojë pa punë, por se nuk ka ambjente të përshtatshme. Sidoqoftë, përt’i kuptuar akoma më qartë përmasat e papunës isë për PA K – të, duke marrëqoftëedhe njëshembull, mund t’ureferoheshtë dhënave zyrtare të bashkisë së Shkodrës. Në këtë Bashkinumriitë punësuarve në subjekte privateështë 9.200 vetë.Por, ngakëta vetëm 11 rezulton tëjenë PA K.Gjithashtu, njëfakt

tjetër shqetësues është edhe ai që në zyrën e punësimit pranë këtij qyteti deri në fund të vitit 2007 ishin paraqitur vetëm 78 kërkesa për punësim nga PAK dhe disa prej tyre ju drejtuan disa kurseve profesionale si, për shembull, kurseve për përpunimin e aluminit etj. Për të mbaruar këtë paraqitje të shkurtër të dhënash vlen të theksohet edhe fakti që 200 prej subjekteve private në Shkodër rezulton të kenë kapacitete për të punësuar PAK – të. Pra, numëri i vogël i të punësuarve me aftësi të kufizuara tregon edhe mungesën e dëshirës nga ana e punëdhënësve për t’u besuar vende pune PAK - ve. Përse ndodhë kjo? Të gjitha gjasat të bëjnë të besosh, se shifrat e ulta të punësimit për PAK - të vijnë si rjedhojë e disa problemeve të tjera, si: mungesa e përshtatshmërisë së ambjenteve, mungesa e zbatimit të ligjit, mentaliteti i gabuar dhe mungesa e theksuar e arësimit apo qëndrave të formimit profesional. Mungesa e përshtatshmërisë së ambjenteve evidentohet gjithandej që nga ambjentet shëndetësore e deri te mjediset e shkollave ku ende sot e kësaj dite nuk ka një rambë për persona me karrige me rrota. Por, mungesa e përshtatshmërisë së ambjenteve lidhet edhe me faktin e mungesës së integrimit social, sepse nëse ti nuk del dotë nuk mund të kesh aktivitete sociale dhe nuk mund të arsimohesh. Madje, kjo ndodh jo sepse PAK - të nuk duan integrimn, por sepse nuk u jepet asnjë shans për ta arritur. Një tjetër fakt që influencon në mungesën e punësimit është edhe fakti që shoqëria shqiptare paragjykon PAK – të. Dhe, kjo bëhet e qartë jo vetëm nga shifrat e ulëta të punësimit të PAK – ve, por edhe nga mungesa e tyre në jetën publike të vendit. Sepse, që të pranosh një njeri me karakteristika të veçanta duhet të kesh një kulturë të hapur pa paragjykime e pa menduar se një PAK është i paaftë. E thënë ndryshe, në shoqërinë tonë imazhi i jashtëm duket se ka shumë më rëndësi se sa ajo që një njeri ka në brendësi të tij. Dhe, gjithashtu, kjo ka si pasojë që një handic-up fizik të jetë faktor frenues për punëdhënësin shqiptar, i cili në shumicën e rasteve lidh paaftësinë fizike me paaftësinë për të kontribuar. Shkodra

është një shëmbull i mirë e mentalitetit të gabuar, pasi edhe pse 200 subjekte kanë mundësi për të punësuar PAK – të, vetëm 11 prej tyre janë të punësuar. Së fundmi, një ndër arsyet kryesore është mungesa e zbatimit të ligjit, edhe pse legjislacioni ynë ndalon çdo lloj disakriminimi, sot për sot ky ndalim ka mbetur vetëm në letra. Diskriminim është mungesa e PAK ve në në sferën e gjerë të arsimimit, politikës, si edhe efektet e paragjykimeve që ata hasin në shoqërinë tonë. Në këtë vështrim, ligji i mosdiskriminimit ka boshllëqe të theksuara në zbatimin e tij, ku dallohet veçanërisht mosstimulimi i punësimit të PAK - ve. Ligji vërtet detyron të gjitha subjektet shtetërore apo private të kenë në çdo 25 të punësuar një PAK, por fatkeqësisht ky raport nuk zbatohet askund. Madje shteti ynë as ka gjobitur dhe as ka detyruar bizneset që të paguajnë një rrogë për PAK - të në formë takse, nëse nuk dëshirojnë të mos i punësojnë ata. Por, mbi të gjitha, nuk ka mekanizma kontrolli për të monitoruar situatën dhe ky është, gjithashtu, tregues i asaj që shteti ynë nuk ka dëshirën për të zbatuar legjislacionin që Ai vetë e ka miratuar. Ndofta, se ata që e kanë pasur dhe këta që e kanë pushtetin llogarisin disa kosto që nuk kanë lidhje me ngritjen dhe forcimin e shtetit social. Kështu, asnjë ndryshim nuk vjen nga ligjet që mbeten në letra. Jo. Nevojiten vepra.

Arritjet e të parës shoqatë shqiptare për zhvilliimin e P AK-ve PAK-ve Frederik PASKALI

Pak kush e di, se e para shoqatë në fushën e mbrojtjes së personave me aftësi të kufizuara në Shqipëri është krijuar në vitin 1991, vit i ndryshimeve të mëdha dhe të shpejta politike, sociale dhe ekonomike. Bashkëshortët Vangjelia dhe Nasi Duka, prindër të Eltonit, fëmijë me probleme të rënda në zhvillimin mendor, nisur nga krijimi i hapësirave të reja dhe nga fakti që familje të tilla nuk ishin të pakta, menduan të krijonin një shoqatë me prindër të femijëve me aftësi të kufizuara mendore. Qëllimi ishte thjesht evidentimi dhe bashkëpunimi i vullneteve të lira, për të ndihmuar dhe lehtësuar me sa të mundnin njëri - tjetrin në përballimin e shqetësimit të përbashkët. Përvoja e organizimit dhe mënyrat e veprimtarise mungonin tërësisht, por Nasi dhe Vangjia nuk u trembën nga e ardhmja. Në dt.14.12.1991 kërkesa e tyre për të filluar aktivitetin Shoqata e Prindërve të Fëmijeve me Aftësi të Kufizuara Mendore u miratua nga Ministria e Arsimit. Në te njëjtën kohë ju vunë në dispozicion ambiente të Shkollës Speciale “Luigj Gurakuqi” në Tiranë, një klasë me 80 fëmijë. Fillimi ishte shumë i vështirë, tregon Nasi. Mungesa e eksperiencës, i metodikave të punës, e bazës materiale-didaktike, e legjislacionit, e ekspertëve multidisiplinarë,

veçanërisht e psikologëve dhe psikiatërve, e veshjeve, ushqimeve dhe e financimeve duheshin kapërcyer. Potencialet e pakta të vetë Shkollës u vunë menjëhere në shërbim të Shoqatës, problemi i finacimeve u zgjidh shpejt me kontributet e anetarëve. Ndërkohe nëpërmjet njohjeve që u krijuan nga rënia e barrierave të lëvizjes së ideve dhe njerëzve, Nasi dhe Vangja arritën të lidhen me Ministrinë e Punës, me biznesin e pakët vendas dhe me organizata homologe ndërkombëtare. Prova e parë e vështirë ishte ndëmarrja për realizimin e një projekti të financuar nga Komuniteti Evropian, në bashkëpunim me Shoqatat angleze “EPP” dhe “MENCAP” dhe atë daneze “LEV”, me synim njohjen e shkallës së ndërgjegjësimit të shoqërisë shqiptare, të prindërve dhe të vetë personave me aftësi të kufizuara fizike dhe mendore, trajtimi i tyre, kapërximi i pengesave që hasën dhe realizimi i synimeve për të hapur rrugë - zgjidhje në të ardhmen e afërt. Miratimi i projektit u pasua me punën për përgatitjen e projekteve ligjore, me aktivitete të ndryshme të Shoqatës dhe realizimin e tre Konferencave

në Tiranë, në bashkëpunim me tre shoqatat e huaja, me Bashkinë e Tiranës dhe institucioneve të tjera shtetërore. Konturet e Shoqatës po ravijëzoheshin pak e nga pak, po ashtu edhe synimet e mëtejshme të drejtuesve të saj. Nga ndihma dhe “lëmosha” duhej kaluar në nje konceptim më emancipues, atë të pranimit nga shoqëria të këtyre njerëzve si të barabartë në të drejta dhe detyrime, në evidentimin dhe nxitjen e lirë të potencialeve të tyre, si edhe krijimin e hapersirave integruese. Filloi të punohej me fëmijët me plane individuale të hartuara në bashkëpunim me prindërit. U ngrit Kryesia e shoqatës, tashmë e njohur si Shoqata “Në Ndihmë të Handikapëve Mendorë të Shqipërisë”, me prindër dhe ekspertë, si organ vendim-marrës kolegjial. Nga Tirana u shtri me struktura të plota në rrethe të tjera, deri sa sot përfaqësohet me degë në 31 rrethe të vëndit. U forcuan lidhjet me organizmat shtetërore të shërbimeve sociale, të arsimit, shëndetësisë, me pushtetin vendor dhe u krijuan të reja me homologet e tyre brenda dhe jashtë vëndit. Pranimi i Shoqatës në Organizatën “Integrimi Ndërkombetar” me qendër në Bruksel - me të drejta të plota - hapi një faqe tjetër në veprimtarine e saj. Tashmë ndihma ishte më e madhe dhe më e kualifikuar. Bashkëpunimi u shtri edhe në fushën e trajnimit të stafit teknik, të nënave dhe fëmijëve me aftësi të kufizuara të Shoqatës në Luksemburg, Budapest dhe Londër. Në vitin 1998, Shoqata u gjend përpara një realiteti të ri, kërkesat e familjeve me fëmijë me probleme të zhvillimit mendor për të perfituar nga shërbimet e ofruara po rriteshin. Kjo çoi në krijimin e Qendrës së përherëshme ditore “Aftësia për Jetën”, përsëri pranë Shkollës “Luigj Gurakuqi”, me fëmijë problematikë të diskriminuar, të patrajtuar dhe të paintegruar, mbi moshën 18 vjeçare, por edhe të prinderve të tyre. Ky projekt i ri një vjeçar u financua nga Fondacioni “SORROS” (me qendër në Tiranë) dhe më pas nga donatorë të tjerë. Kontigjenti ditor përbëhej prej 30 personash, 15 nga Shtëpia e Fëmijës “Zyber Halluni” dhe me fëmijët e antarëve të Shoqatës. U zgjodh stafi i specialisteve fizioterapistë, mjekë, psikologë, etj.

Lufta në Kosovë, pati ndikim direkt në ecurine e Shoqatës së Prindërve me Aftësi të Kufizuara Mendore. Në Shkollën “Luigj Gurakuqi” u vendosën shumë familje kosovare të larguara nga vatrat e konfliktit të armatosur. Bashkia e Tiranës kërkoi nga Shoqata trajnimin edhe të 30 fëmijëve kosovarë me probleme. Kjo gjëndje u shoqërua me ndihmën e 15 studentëve hollandezë të trajnuar, që ofruan shërbimin e tyre disa mujor me shpenzimet e tyre. Ndihma në veshmbathje dhe ushqime u dhanë edhe për familjet kosovare të sistemuara pranë Qendrës ditore. Trajnimi i specializuar, për mungesë hapësirash, u shtri edhe në shumë familje të Tiranës. Duke patur rezultate konkrete në integrimin e fëmijëve me probleme paaftësie, kërkesat janë gjithnjë në rritje. Sot, Shoqata, si e vetmja qendër integrimi nëpërmjet punës trajnon 18 persona. Për fëmijët ka plan të rregullt trajnimi, të ndërtuar mbi module bashkëkohore, në specialitetet e rrobaqepsisë, qëndistarisë, aplikimeve artistike me letër dhe lesh, kulinarisë, kopshtarisë dhe rritjes të kafshëve shtëpiake. Për aktivitetet dhe për transportimin nga shtëpitë, ndodhet në gadishmëri të tyre një mikrobus. Çdo ditë fëmijët kanë në kontakt dhe komunikim me ambientet publike pranë qëndrës. Paradite bëjnë pazarin me Vangjen në tregun e fruta-perimeve, ku nuk mungon kontributi i tregtarëve, shkojnë në farmaci, në dyqanet e kancelarisë, kryejnë vizita në Kopështin Zoologjik, në Malin e Dajtit, në Plazhin e Durrësit, etj. Vazhdojnë gjatë ditës në kuadrin e jetesës së pavarur, me pastrimin e ambienteve të mësimit dhe të punës, mësojnë të lajnë dhe të hekurosin veshjet e tyre, komunikojnë dhe kërkojnë ndihmë nga njëri tjetri, shkruajnë gërmat dhe numrat, vizatojnë sipas modeleve apo përfytyrimeve mbi objektet dhe ngjyrat, punojnë me drurin, luajnë me lojra logjike dhe ndihmojnë në gatimin e ushqimit të drekës. Janë të pastër, i zgjatin dorën vizitorit dhe u shkëlqejnë sytë kur u lëvdon vizatimin apo qëndisjen. Prindërit shprehin kënaqësinë për punën e Qendrës ditore dhe vetë janë më të motivuar për të kërkuar aplikimin e moduleve dhe veprimtarive më gjithpërfshirëse për fëmijët e tyre.

Përgatitja e programeve artistike dhe shfaqjet para prindërve, apo hapja e ekspozitave me punimet e tyre, janë një tjetër aktivitet ku fëmijët e gjejnë mjaft mirë veten. E paharuuar ka mbetur për femijët pjesëmarrja në Lojërat Speciale Dimërore në Hungari, ku ekipi “rrëmbeu” edhe një medalje, që zbukuron, krahas të tjerave, muret e bardha të dhomës së “mini-ekspozitës”, që ripërtërihet vazhdimisht. Të interesuarit që vizitojnë qëndrën ditore, ku nuk mungojnë as turistët, shprehin interesim për punimet dhe blejnë kryesisht piktura dhe aplikimet me lesh, që dallojnë për mënyrat e interpretimit dhe nuancat e ngjyrave. Interesante është edhe fakti, se çdo fëmijë i trajnuar ka dosje të veçantë, të plotesuar me të dhënat personale, psiko-fizike, aktivitetet ku ka marrë pjesë, punimet e tyre, problemet dhe dhuntitë që shfaqin, foto, vlerësime e të tjera. Të gjitha janë edhe të memorizuara në kompjuter dhe CD-i dhe të gatshme për këdo që është i interesuar.

Në biblotekën që zë faqen e murit, i gjen te gjitha të istemuara, si edhe numrat e gazetës së tyre, periodik dygjuhësh, “E drejta për jetën”, paketa informative për legjislacionin për personat me aftësi të kufizuara, buletinet “Ç’është Aftësia e Kufizuar Mendore”, rregullat standarte të Konventës së OKB-së për personat në nevojë, flet- palosje, korrespondenca, etj. Nasi për çdo ditë mban ditar të hollsishëm, “Memorja jonë” - ndërhyn Vangjia - që nga veprimtaria e përditëshme e Qendrës, telefonatat, vizitat e vizitorët dhe deri te ushqimet që gatuhen për drekë. Studentët e Fakultetit te Shkencave Sociale të Universitetit të Tiranës, Qendrën ditore e kanë nga më të preferuarat për praktikën mësimore. Gjithkush që ka patur rastin të hyjë në ambientet e Shoqatës “Në Ndihmë të Handikapëve Mendorë të Shqipërisë”, në zonën lindore të Kryeqytetit, do të ndeshet me zemrën e madhe, përkushtimin qytetar dhe durimin e bashkëshortëve Duka në një veprimtari delikate dhe specifike, atë të mbrojtjes të të drejtave të njeriut, në fushën e ndihmës dhe kujdesit shoqëror për personat e ekspozuar ndaj rreziqeve. Ja fjalët e Nasi Dukës: “Në këtë fushë mbetet akoma shumë për të bërë dhe kjo është deyrë e familjes, e specialistëve të fushës, e shoqatës, e shtetit dhe mbi të gjitha e shoqërisë. Një shoqëri që respekton denjësisht persoat e paaftë të saj, rspekton vetveten dhe kur respekton veten, e respektojnë të gjithë”. Harrova të shtoj, se pas ndarjes nga jeta e Eltonit, djalit te tyre të paharruar,Nasi dhe Vangj ia mbajnë në familje prejvi tesh njëfëmijë me aftësi të kufizuar mendore.

E veçantë, e veçantë

Rudina Proda është një vajzë që vuan nga autizmi. Por, ka një talent të veçantë. Ajo pikturon dhe ka fituar shumë çmime ndërkombëtare, si edhe ka marrë pjesë në disa ekspozita jashtë vendit. Në vitin 2003, Rudina është dekoruar për punën dhe talentin e saj edhe nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë, me titullin “Naim Frashëri”. “Rudina ka një jetë shumë intensive, çdo ditë pa i thënë njeri shkon për të punuar. Puna është baza e riabilitimit, integrimit dhe socializimit të saj” thotë babai i vajzës, Veipi, i cili bashkë me të shoqen e ka mbështetur pasionin e Rudinës fuqimisht. “Arti - thotë Z. Proda - është diçka shumë pozitive për të gjithë njerëzit dhe jo vetëm për të sëmurët. Arti ka një influencim pozitiv te të gjithë njerëztt. Janë bërë disa seminare në Kroaci rreth rëndësisë që mund të ketë arti tek njerëzit, por edhe te të sëmurët, deri te ata që janë me kancer. Në ato seminare unë morra vesh se, shumë nga figurat e shquara të artit botërorë, si: Van Gog - u, Dostojevski, Bethoven – i etj kanë qënë PAK dhe kanë patur probleme të mëdha në jetë. Por, për të kuptuar më mirë talentin e Rudinës, le të shohim se çfarë thonë për të disa personalitete shqiptare, por edhe të huaj.

Flutura Maçi – piktore, duke komentuar një ekspzitë të Rudinës thotë: “Unë jam shumë e prekur nga kjo ekspozitë, u ndjeva thellësisht në botën e artit, atje ku mund të gjendet vetëm një artist i vërtetë”. Ylli Pepo, artist i merituar shprehet në një intervistë në TVSH: “Është një botë që të emocionon, të prek, por edhe të entusiazmon.Të bën ta duash edhe më shumë jetën, të luftosh për të. Sali Berisha, kryeministri aktual i Shqipërisë, në vitin ‘95 (atëherë president i vendit) vizitonte një ekspzitë të Rudinës dhe shkruajti këtë dedikim: “Rudinës me admirimin tim më të thellë, për qendresën e saj, për talentin dhe punën krijuese, për përfaqësimin e shkëlqyer që ajo i ka bërë Shqipërisë në botë. Ekspozita e sotme është një sintezë e talentit, e punës krijuese, të një piktoreje të formuar dhe me konceptet e një arti që, së bashku me Rudinën, do të sjellë hapësira të reja në Shqipëri”. Por, jo vetëm shqiptarë e kanë adhuruar artin e saj, ka edhe plot të huaj, që kanë shpehur admirimin e tyre për vajzën shqiptare, si ish kryeministri italian, Giulio Andreoti, i cili ka falenderuar piktoren tinë: “Komplimente, një loj shumë e bukur dhe e frtshme ngjyrash, fat”. Reet Jaanus, specialiste e artit nga Estonia thotë: “Ngjyra shumë të bukura, piktura shumë të këndëshme, është unikale në botë”. Të njëjtin opinion ka edhe Andre Eduard nga galeria SEGUIER e Parisit, i cili është shprehur: “Jam i prekur shumë nga harmonia e ngjyrave, thjeshtësia e formave dhe kompozimi, nga forca dhe guximi i trjatimit”. Nga të gjitha këto bëhet mëse e qartë që Rudina është një ambasadore e mirë e Shqipërisë, sepse nëse vendi ynë vinte në epiqëndër vetëm për fakte të këqia dhe si një vend problematik, krahas këtyre po jep edhe imazhin e një Shqipërie tjetër, të asaj që di të krijojë, duke eksportuar kështu edhe optimizëm. Por, cila ka qënë ndihma e shtetit për një talent kaq të madh?

“Rudina si artiste e veçantë është ndihmuar pak, për të mos thënë as pak. Ka tre vjet që komisioni i posatçëm ka miratuar një pension të veçantë për të si një artiste me arritje të jashtëzakonshme, por ka dy vjet që ky vendim ka mbetur në zyrat e qeverisë dhe nuk është miratuar ende, edhe pse na thonë që vendimi është marrë, që çështja ka marrë fund..Tani Rudina ka një sponsor ‘Mavetex gup’ që e ndihmon për veprimtarinë e saj jashtë vendit. Por dua të them edhe që Rudina është ndihmuar më shumë nga organizata dhe OJF të ndryshme se sa nga shteti” - thotë Veipi, babai i saj. Veipi flet edhe për mesazhet që Rudina jep për mes artit. “Rudina ka dhënë mesazhe që në vitin ’95, pasi ekspozita e saj e parë mund t’ju them pa frikë fare, se ka bërë një revolucion në Shqipëri. Më thanë atëherë: ‘Si është e mundur që ti pranon që një antikapate të hapë ekspozitën e parë në Shqipëri?’ Por, unë e di që pas asaj ekspozite shumë familje na kërkuan takim për të parë punën që ishte bërë. Gjithashtu, edhe shumë familje që kishin fëmijë me aftësi të kufizuara, egzistencën e të cilëve nuk e dinin as komshinjtë, nuk vbonuan t’i nxirrnin ata jashtë. Pra, që atëherë ne kemi dhënë mesazhe të qarta rreth mënyrës se si duhet trajtuar aftësia e kufizuar. Dua të shtoj edhe që një PAK nuk mund të integrohet e të socializohet vetëm me ndihmën e institucioneve, duhet edhe ndihma e familjes, atje fillon gjihçka. Për këtë unë kam dhënë shembull, deri sa kam arritur që edhe ata fëmijë që janë nëpër institucione të shkojnë të Shtunën e të Djelën në shtëpi”. Z. Proda shprehet optimist, sepse sipas tij, edhe aftësia e kufizuar do të zërë vendin e saj në shoqërinë tonë dhe kjo sepse shoqëria jonë po ndërgjegjësohet gjithnjë e më shumë rreth kësaj çështjeje. Ky realitet sipas tij - tështë arritur edhe krahas punës që bëhet nga vet PAK - të. Gjithashtu, ai mendon se, ambicja jonë për në BE kalon edhe nga përmirësimi i kuadrit ligjor për PAK – të, pasi “që të hymë në familjen Europiane duhet që kuadri ligjor dhe infrastruktura, në mos të jenë të barabarta, së paku të kenë gjithnjë tendencën për t’iu afruar Perëndimit”. Nëse do mund të ndryshonte diçka, shprehet Veipi, ai do të ishte legjislacioni, pasi nevojitet një status për aftësinë e kufizuar. Dhe më tej

vazhdon: “Do të bëja dy gjëra, do paisja aftësinë e kufizuar me një status (sapo është miratuar statusi për aftësinë mendore) dhe do të nxirrja një ligj kundër diskriminimit të aftësisë së kufizuar. Unë kemi dërguar të përkthyer legjislacionin e vendeve të tjera te Këshilli Kombëtar i aftësisë së kufizuar, por edhe sot e kësaj dite nuk i kanë hedhur një vështrim”. Për Veipin dy janë arsyet kryesore të kësaj vonese, përsa i përket përmirësimit të kuadrit ligjor: njëra ka të bëjë me faktin që aftësia e kufizuar është e përçarë dhe brenda saj ka konflikte interesash; e dyta ka të bëjë me shtetin ku egzistojnë keqkuptime dhe interesa politike. “Në aftësinë e kufizuar ka njerëz idealistë që punojnë, por është krijuar edhe aristokracia e aftësisë së kufizuar. Aftësia ku një lëndinë shumë e begatë, në të cilën kanë ngënë njerëz nga të tëra llojet e specieve njerëzore, shqiptarë e të huaj. Gjithashtu, ata kryetarë shoqatash, që kanë qënë ose me njërën, ose me tjetrën parti kanë përfituar statuse, ndërsa ata që nuk kanë qenë as me njërën, as me tjetën parti, por kanë luftuar pa qënë në shërbim të asnjë partie edhe sot e kësaj dite janë pa status “. Veipi ndalet edhe te mentaliteti i gabuar i vet PAK – ve, që janë në disa raste të interesuar vetëm te paraja. “Dikur bëra një album për PAK - të dhe më thanë: ‘ç’i duam këto ne duam lekë’. Dhe unë ua ktheva: ‘kjo është pasaporta juaj, nëse nuk keni këtë, nuk keni asgjë’. Me aktivitete të këtilla shoqërore si albume apo koncerte, PAK - të me talente afirmohen dhe kjo është e rëndësishme, një fitore”. Veipi dërgon edhe mesazhe të qarta për PAK - të dhe shoqërinë shqiptare. “Çdo person me aftësi të kufizuara është pjesë e shoqërisë, askush të mos te shikojë veten si person i kategorisë së dytë. Duhet të jemi këmbëngulës dhe me dinjitet deri në fund”. “Ajo shoqëri që nuk di t’i kthejë sytë nga njerëzit me aftësi të kufizuara dhe në përgjithësi nga ata në nevojë kurrrë nuk mund të arrijë aty ku dëshiron”. Intervistoi: D. K

Mjedisi Ndërtimor dhe Personat me Aftësi të Kufizuara Ing. Bardhylka KOSPIRI Fondacioni Shqiptar për të drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara

Personat me Aftësi të Kufizuara në përgjithësi përjetojnë çdo ditë diskriminim, qoftë ky direkt apo indirekt. Ata ende ndeshen me mungesë shansesh të barabarta, që çon rrjedhimisht në mohim të të drejtave njerëzore. Këto kushte e kanë zanafillën në paragjykimet dhe vizionin e keq të shoqërisë, që çon më tej në zgjidhje speciale e të veçanta për nevojat dhe të drejtat e Personat me Aftësi të Kufizuara, në kufizime të thella që mohojnë barazinë. Në fakt nëse një Person me Aftësi të Kufizuara nuk mund të ketë akses në ambjente publike, apo të lëvizë dhe brenda residencës së vet, nuk mund të përdorë një autobus apo një tren, kjo nuk ndodh për shkak të aktivitetit të tij lëvizës të kufizuar, por për shkak se inxhinjeri që ka projekuar objektin - banesë apo vend ku mësohet e punohet, mjediset e jashtme rreth tyre dhe që të çojnë drejt tyre, trenin apo autobuzin, e ka injoruar egzistencën e banorëve, udhëtarëve me mundësi të kufizuara të lëvizjes, me vështirësi në shikim apo probleme të tjera.

Cili është niveli i përshtatshmërisë ndërtimore në qytetet shqiptare? Edhe qytetarit më të zakonshëm po t’i drejtohesh, do të përgjigjej menjëherë se kudo ndeshet me pengesa ndërtimore për lëvizjen, shpesh herë edhe të rrezikshme për qytetarët normalë e aq më tepër për qytetarët me vështirësi në lëvizje, në shikim, për të moshuarit, nënat që shtyjnë karrocat e fëmijëve, etj. Këtu mund të rreshtohen shkallë dhe hyrje objektesh të papërshtatura, hapësira të pamjaftueshme për lëvizje brenda objekteve, mungesë rampash të pjerrta, mungesë ashensorësh ose ashensore me hapësira të pamjaftueshme, tualete të papërshtatura, mungesë parmakësh e korimanosh, mungesa e informacionit dhe sinjalistikës së përshtatur, trotuare e rrugë të papërshtatura, etj. Këto pengesa nuk ndeshen vetëm në ndërtimet egzistuese, por fatkeqësisht edhe në ndërtimet e reja, për më tepër edhe ne objekte publike si qendra shëndetësore, shkolla, etj. Këto pengesa bëjnë që shumë fëmijë me aftësi të kufizuar të mos shkojnë dot në shkollë edhe pse kanë shumë dëshirë; që shumë të rinj të arsimuar të mos mund të punësohen; që shumë të rritur të aksidentuar (për rrjedhojë me aftësi të kufizuara), të mbetën të izoluar brenda shtëpive nën peshën e depresionit dhe barrë për familjen; që shumë të moshuar të jenë viktima aksidentesh; që ata “më të guximshmit” persona me aftësi të kufizuar që këmbëngulin të dalin pranojnë një farë “humbje të dinjitetit” duke detyruar shumë të tjerë t’i ngrenë peshë në krahë me shumë stërmundim për t’i transportuar e ngjitur nëpër shkallë. Në gamën e problemeve të larmishme të aspektit ndërtimor, që solli me vehte hopi i madh i ndërtimeve pas viteve ’90 në Shqipëri, një nga problemet që mbeti jashtë vëmendjes së specialistëve të ndërtimit, projektues dhe zbatues, ishte edhe domosdoshmëria e ndërtimit të një mjedisi të përshtatur për përdorim nga të gjithë qytetarët, konform normave bashkëkohore duke përfshirë edhe kërkesat për aftësinë e kufizuar. Kjo për arsyen e mungesës së një kuadri të plotë ligjor; mungesës së njohurive bazë në kurikulat formuese të specialistëve të ndërtimit; mungesës së standarteve; mungesës së vëmëndjes dhe përgjegjësisë nga strukturat dhe specialistët përkatës për të zbatuar legjislacionin egzistues edhe pse jo i plotë.

Në vitin 2002, Fondacioni Shqiptar për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuar (ADRF, www.adrf.org.al) ndërmorri nismën dhe në bashkëpunim me një grup specialistësh, arkitektë e urbanistë, si edhe përfaqësuesish të Ministrisë së Rregullimit të Territorit dhe Turizmit, Ministrisë së Punës dhe Çështjeve Sociale, Institutit të Studimeve dhe Projektimeve Urbanistike, Shoqatës së Arkitektëve të Shqipërisë dhe Shoqatës së Ndërtuesve të Shqipërisë, realizoi hartimin e Paketës “ Norma dhe Rregulla Urbanistike dhe Arkitektonike për Personat me Aftësi të Kufizuar”. Kjo Paketë u miratua dhe hyri ne fuqi në vitin 2004. Janë bërë hapa progresivë, kryesisht në qytetin e Tiranës dhe shumë pak në qytete të tjera, megjithatë rezultatet e zbatimit të Rregullores kanë qenë jo ato të dëshiruara. U vazhdua të ndërtohej pa respektuar këto norma ligjore ose duke i respektuar ato, por jo në standardin e kërkuar, për më tepër edhe në objekte të reja publike si qendra shëndetësore, institucione etj. Ndërkohë që inisiativa për ndërtime private, të investuara nga donatorë të huaj, kanë realizuar objekte me nivel të lartë përshtatshmërie. Këtu mund të veçohet ndërtesa e universitetit “ Zonja e Këshillit të Mirë”, e cila ofron në të gjithë mjedisin e jashtëm dhe të brendshëm të saj një nivel maksimal të arritshmërisë dhe përdorimit nga personat me aftësi të kufizuara të të gjitha kategorive dhe niveleve. Në vitin 2008 Ministria e Punëve Publike, Transportit dhe Telekomunikacionit përgatiti ‘Rregulloren për shrytëzimin e hapësirave nga ana e personave me aftësi të kufizuara, e cila u miratua në Nëndor 2008 nga Këshilli i Ministrave. Kjo rregullore detyrimin për hapësira të përshtatura e shtrin si për objektet e reja, ashtu edhe për ato egzistuese. Në prill të vitit 2009 u miratua nga Kuvendi i Shqipërisë Ligji për Planifikimin e Territorit. Nën presionin e vazhdueshëm të shoqërisë civile (ADRF kishte një përfaqësues, anëtar të grupit të hartimit të draftit) ky ligj bëri pjesë të tij detyrimin për planifikim, zhvillim dhe ndërtim të përshtatur, në gjashtë nene të tij.

Eshtë shumë e rëndësishme nxitja dhe monitorimi i zbatimit të legjislacionit për realizimin e mjediseve të përshtatura. Të gjithë specialistët e fushës së ndërtimit, projektues e zbatues, duhet të kuptojnë dhe vlerësojnë se është detyrim ligjor dhe moral ndërtimi i objekteve me nivelin e duhur të përshtatshmërisë ndërtimore. Kjo nuk i vlen vetëm personave me aftësi të kufizuar, por të gjithë qytetarëve që në momente të caktuara të jetës ndjejnë nevojën e lehtësirave të tilla.

Është nder

Edi dhe Gerta Resuli janë dy emigrantë shqiptarë që aktualisht jetojnë në Itali në një zonë periferike të Romës (Marino). Shkak i emigrimit të tyre ka qenë një sëmundje e vajzës së tyre, Hirmës, e cila sot është 22 vjeç. Në këtë intervistë ata përshkruajnë se si vajza e tyre arriti të bënte një progres shumë të madh, krahas ndihmës njërëzore dhe integrimit social. Hirma merret sot me sport dhe është një notare tepër e sukseshme në garat speciale olympike, duke arritur që të marrë mbi 10 medalje në gara, si në nivel lokal, ashtu edhe në atë kombëtarë të Italisë. Hirma ndiqte mësimet e një shkolle normale, edhe pse me probleme mendore. Zoti Resuli, ikët në Itali për problemin e vajzës suaj. Por, cili është problemi dhe cilat kanë qënë kurat që ndoqët? Së pari dua të them se, me kënaqësi pranuam ftesën tuaj për këtë intervistë. Dua të them që pas një eksperience 20 vjeçare do të donim të jepnim edhe ne një kontibut, sado modest, për ata prindër që uroj të jenë sa më të paktë në numër. Pra, pas një kohe të gjatë konfrontimi me këtë problem në familje kemi diçka për të thënë. Ne jemi larguar nga Shqipëria në fillim të viteve ‘90 për të diagnostikuar vajzën tonë, e cila kishte një problem cerebral. Pas 6 muajsh në spitalin

“Bambin Jesu” diagnoza ishte se problemi vinte nga truri i vogël, i cili nuk është i formuar plotësisht dhe kjo shkakton edhe probleme në ekuilibër. Pasi u konsultuam me mjekët më në zë në Itali u gjendëm përpara faktit, se e vetmja rrugë do të ishte rihabilitimi fizik dhe psiqik me anë të terapive të ndryshme, që për të sjellë rezultat kërkojnë kohë të gjatë. Në rastin tonë bëhet fjalë për një punë, e cila vazhdon prej 20 vitesh. Në fillim ishte një dilemë e madhe për ne, pasi na u desh të zgjidhnim për të vazhduar kurën e vajzës atje, ose të ktheheshim këtu. Ne zgjodhëm të linim prapa punët tona intelektuale për t’iu dedikuar vajzës. Për këtë lloj sëmundjeje nuk ka kurë, ilaçet apo ndyrhyrjet kirurgjikale nuk mund të sjellin rezultate të frytshme. Por, ajo që na u këshillua është puna për zhvillimin fizik, të cilën po e ndjekim prej 20 vitesh me përpikmëri. Kur them punë fizike flas për fizioterapi logopedi dhe mbi të gjitha për pishinë. Pishina ka qënë një nga gjërat më frytdhënëse që unë kam parë te vajza ime, qoftë për zhvillimin e saj fizik, qoftë për atë mendor. Hirma shkon në pishinë tri herë në javë dhe kjo ka ndikuar në përmirësimin e gjendjes së saj fizike dhe shpirtrore. Nëpërmjet aktiviteteve në pishinë, ajo arrin edhe integrimin social, duke krijuar marrëdhënie me shoqe dhe shokë, si edhe duke marrë pjesë në disa gara të nivelit lokal dhe kombëtar. Para disa muajsh në Laç ne hapëm një klasë speciale (Caritas Bashkia Laç), por i afërmi i një fëmije që merrte pjesë në mësime i tha të jëmës së tij: “Ç’e solle këtu, na turpërove fisin, do na lësh fëmijët pa martuar”. E, nëse ky mentalitet është një egziston në Shqipëri, me sa kemi mësuar Hirma në Itali ndjek një shkollë normale. Sa ka ndikuar integrimi social në përmirësimn e gjëndjes së saj? Në Itali egzistojnë disa rregulla për fat të mirë, që parashikojnë se fëmijët me aftësi të kufizuara nuk ndjekin mësime në shkolla të posaçme, por integrohen plotësisht me gjithë fëmijët e tjerë, në të gjitha llojet e shkollave që nga fillorja e deri në të mesmen. Kjo bëhet me qëllim që PAK – të të mos e ndjejnë veten të diskriminuar, por të përfitojnë nga shoqëria, nga ndihma e shokëve. Me këtë mënyrë i jepet edhe PAK - ve mesazhi që ata

jane të barabartë, ose duhet të luftojnë që të jenë të barabartë me të tjerët. Duke qënë se Hirma është një njeri shumë i dashur me të gjithë, me shokët, familjen, profesorët, të gjithë e duan dhe nuk ka festë, qoftë ajo edhe jashtë ambjenteve shkollore që Hirma nuk ftohet. Me një fjalë mund të them se, integrimi e ka ndihmuar shumë. Folët më parë për sportin, sa i rëndësishëhm është ai, sipas jush, për vajzën tuaj, qoftë për përmirësimin e gjëndjes së saj, qoftë për integrimin e saj. E shihni sportin si një mjet integrimi? Sporti për PAK - të është i rëndësishëm dhe në Itali garat e olimpikut special nuk e kanë rëndësinë e tyre te fitorja, por te pjesmarrja. Kur një vajzë si Hirma merr pjesë, ajo ndihet mirë. Kjo edhe për faktin se aktivitetet nuk limitohen vetëm brenda pishinës, por edhe jashtë saj. Ekipi ku aktivizohet vajza i ka nxierrë, për shembull, në piceri ku hanë të gjithë bashkë dhe kjo është edhe një formë e mirë integrimi social. Përsa i përket anës sportive Hirma është një flutur në pishinë dhe fitoret na bëjnë të krenohemi, ajo vetë, ne prindëritdhe shoqërinë e saj. Noti është një gjë shumë e dobishme për vajzën time. Si finacohet qëndra ku stërvitet vajza juaj? Edhe aty ka disa pobleme përsa i përket financimeve, pasi fondet nuk janë të mjaftueshme, dalin me vështirësi. Por, aty qëndra ndihmohet nga pushteti lokal (regione), si edhe nga ai qendror, duke qenë se konsiderohet një qendër terapie. E pra, shteti subvencionon me euro këtë qëndër, kështu që shoqëruesit, instruktorët, pishina janë të paguara dhe ne nuk rëndohemi ekonomikisht. Nëse Hirma do të ishte në Shqipëri, a do ta kishte pasur këtë ecuri? Jo. Dhe, këtë e them me bindje te plotë, madje mungesa e prespektivës këtu na bën që ne të jemi akoma në emigracion. Sidoqoftë egziston edhe një fakt pozitiv që unë shoh. Janë hapat që po ndërmerren ditë për ditë edhe në Shipëri në drejtim të kësaj kategorie. Jemi prapa, por diçka ka

filluar të lëvizë dhe këtë unë e them duke krahasuar situatën e sotme me atë të viteve ’90, kur edhe nuk egzistonte asnjë shërbim për PAK - të. Që të kemi një ndryshim real duhet që shoqatat që merren me PAK të jenë të mirëintegruara në strukturat shtetërore, të kenë përfaqësues në organet e qeverisjes dhe mundësisht të kenë edhe deputetë. Unë uroj që së shpejti të gjenden këta njerëz, për ta bërë arritjen e këtij integrimi pjesë të rendit të ditës. Tek e fundit, betejat fitohen me këmbëngulje të vazhdueshme. Nëse do të kishit përpara atë të afërm të fëmijës në Lezhë, të cilit i vinte turp që nipi i tij me aftësi të kufizuara shkoi në një shkollë speciale, çfarë do t’i thoshit? Në radhë të parë do t’i thoja të ketë shumë turp jo për për të afërmin e vet, por për ate ç’ka ka thënë, sepse prindërit e ndjejnë veten pranë fëmijës së tyrë, mundohen në çdo çast për të arritur të gjitha rezultatet e mundëshme pozitive dhe të përpiqen që fëmija i tyre të dalë në pah e jo të fshihet, për të treguar se lufta në këtë drejtim është e vështirë, por jo e pamundur, se këta përsona me aftësi të kufizuara duhet të jenë shembull për të gjithë, edhe për ata që mendojnë e mësojnë. Në fund të fundit, PAK - të janë të aftë, pasi mundohen të kryejnë veprimtaritë që kryejmë ne, edhe pse atyre u duhet “të mundin” paaftësinë e tyre. Prindërit shqipëtarë që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara nuk duhet të kenë turp për problemin e tyre dhe të luftojnë për t’u dhënë gëzim fëmijëve. Këtu ndërhyn edhe Gerta, si nëna e një fëmije që ka të tilla probleme. Hirma ju falenderoj për këtë intervistë dhe ju fton të vazhdoni këtë betejë, sepse të gjithë duhet ta kuptojmë që nuk duhet të dorëzohen kurrë. “Jeta është e bukur për të gjithë dhe do kurajo nga të gjithë. Kur them për të gjithë, nënkuptoj edhe veten time”. Kështu thotë Hirma. Intervistoi: Joana LUKA

Atëherë kur luajta futboll Darian KONOMI

Isha djalë i një familjeje emigrantësh në Greqi, kisha një problem fizik. Me babain tim stervitesha shumë herë te një fushë pranë shtëpinë ku banonim, në Amfiali, një lagje 5 km larg Pireut. Dhe, n’atë fushë të futbollit Greqia do të tregonte edhe një herë humanizmin e saj, së paku mbi mua. Atë humanizëm që kishte treguar edhe disa vite më parë, kur isha operuar dhe kisha në krah shokët, mësuesin dhe drejtorin e shkollës ku isha nxënës. Flas për një ndihmë që është e thjeshtë pëe t’u dhënë, sepse kërkon vetëm pak momente nga jeta jote, asgjë tjetër. Kjo është ndihma njerëzore. Atë ndihmë njerëzore do ta jetoja përsëri në vitin 1998. Isha duke u stërvitur vetëm, duke bërë vrap dhe Jani, trajneri i ekipit të Amfialit që më kishte përshëndetur disa herë deri atëherë më vjen afër dhe më pyet: “A ke dëshirë të stërvitesh me ne?”, E vonova pak përgjigjen time, jo sepse nuk desha ta jetoja këtë eksperiencë që do të rezultonte magjike, por emocionet që ndjeva atë ditë i kam ndjerë vetëm pak herë në jetën time. E dija fare mirë që nuk do bëhesha as Del Piero, as Zidane, sepse e dija egzistencën e problemit tim. Por, sidoqoftë, do të jetoja diçka që as e kisha ëndëruar ndonjëherë, do të hyja në dhomat e xhveshjes, do të merrja pjesë në stërvitje, do të ulesha në stol. Nuk kishte rëndësi se për sa minuta do të luaja, më mjaftonte që do të luaja. Fillova të stërvitem me

shumë pasion, duke pritur aktivizimin tim në fushë, qoftë edhe për dy minuta. Në fillim stërvitesha, vetëm duke mësuar ta kontrolloja topin. Sinqerisht, me shumë vështrësi, por kjo s’kishte aspak rëndësi për mua, dhimbjet e trupit nga stërvitja intensive “mundeshin” nga dëshira për ta shndëruar në jetë reale ëndrën time. Satisfaksionet qenë të shumta dhe lidheshin me faktin që ditë pas dite mindja të bëja diçka të re, e cila arrihej edhe krahas ndihmës njerëzore të shokëve të skuadrës. Kjo bëri që pas tre muajsh, për herë të parë të arrija që të bëja të gjithë programin e stërvitjes, pa as një lloj dhimbjeje. Në atë mjedis gjeta respekt, gjeta dashuri dhe mbështetje edhe kur gjërat nuk shkonin mirë, edhe kur në disa raste isha unë që bëhesha “pengesë” për kryerjen e disa ushtrimeve të të gjithë ekipit tonë. Pas tre muiajsh që unë jetoja ndeshjet nga stoli pa u xhveshur, një ditë erdhi për mua momenti i shumëpritur. Nuk do ta harroj kurrë atë ditë të ftotë Nëntori, kur trajneri më tha të ndërohem. Mbaj mend që të gjithë shokët më dhanë urimet për faktin që më në fund do të isha në stol dhe do të aktivizohesha. Në dhomat e xhveshjes dridhesha nga emocionet. Maho, shoku im më i ngushtë, më rregulloi çorapet dhe nuk nxorri nga goja asnjë fjalë, thjesht më dha dorën dhe më përkëdheli në kokë. Ndeshja filloi, asjnëherë deri atëherë nuk kisha treguar padurim të atillë, që shtohej çdo minutë, sepse çdo minutë që kalonte do të thoshte se isha më afër aktivizimit. Fillova të shoh me padurim trajnerin dhe ai më tha: “Ka kohë, mos u bëj merak, prit se do të luash!”. Dhe, më në fund, 20 minuta përpara mbarimit të ndeshjes më tha: “Erdhi momenti, çou për nxemje!”. Ishte një momente shumë të bukura, nxhemja zgjati vetëm pak. Pesë minuta më vonë do të hyja në fushë. Do të ndërohesha me Mahon. Kur u futa, më tha: “Forca, pa frikë, ti po fiton tani një betejë, shijoje!”. Luajta me shumë pasion, duke e ditur që i vetëm nuk do të kisha arritur asgjë, asgjë pa madhështinë së atij grupi që edhe pse isha një PAK më respektoi, më nxiti, më shfaqi dashuri deri në fund.

Eksperienca ime vazhdoi dy vjet, një vitë si lojtar dhe një tjetër si ndihmës i trajnerit. Pak vërtet, por edhe kjo kohë e shkurtër e ka një shpjegim: ëndra mbaroi, sepse ato minuta që luaja futboll, unë e kuptoja dhe e ndjeja se ia merrja dikujt tjetër që mund të kishte perspektivë për të luajtur edhe në të ardhmen futboll. Logjika e ftohtë thoshte që unë nuk duhet të bëja stërvitje me ekipin dhe se trainer Jani nuk duhet të më thoshte të stërvitesha me ta. Por ishte pikërisht ai që më thërriti dhe vazhdimisht për mua një dashurimë tregoj dashuri dashuri që më bëri të realizoj një ëndër që do të më mbetet e paharrueshme. Ë, për pak harrova t’ju them se, ndeshjen e fundit e mbylla si kapiten. Faleminderit të gjithve edhe ty zoti Jani që edhe nga qelli vazhdon të jesh burim force për mua e për shumë të tjerë. Faleminderit, sepse atëherë nuk ndoqe logjikën e trajnerit, por ndjenjën e njeriut. Faleminderit për ëndrën!

Me vullnet arrihet gjithçka

Elton Lleshi është një njeri me aftësi të kufizuara. Në moshën 15 vjeç ka kaluar një temperaturë të lartë poliomeliti dhe sot është në një karrige me rrota. Ai punon si recepsionist te organizata “World Vision” dhe bashkëjeton me një vajzë, e cila gjithashtu është me aftësi të kufizuara. Ka dëshirë për të jetuar dhe këtë e tregon edhe jeta e tij e mbushur plot satisfaksione dhe aktivitete. Merret merret me muzikë, sport dhetë dy bashkë jetonë një jetë si të gjithë. Me karakteristika të ndryshme vërtet, por me të njejtat objektiva. Në këtë intervistë Eltoni flet për jetën e tij të përditëshme, sportin, muzikën, punën dhe jep një mesazh: me vullnet arrihet gjithçka.

Elton, do të donim t’ju pyesnim për jetën tuaj. Sa e mbushur është ajo? Jeta ime është një jetë normale. Normale, sepse sot jam i pavarur dhe kam arritur të plotësoj vetë nevojat e mija, por edhe të praktikoj pasionet e mija, që janë muzika edhe sporti. Muzikën e kam një pasion që i vogël, si fillim e kam nisur me bandë, edhe me çifteli, më pas kam vazhduar me organot.Tani ngafundi kam filluaredhe trajnimetpërki tare,kam marrë pjesë në disa dasma e koncertetë voglapërtërinj,për PAK. Muzikapër mua nuk është ndënjë gjë e vështirë dhe nuk e kam mësuar nga askush

tjetër, por vetë, thjesht ngaqë është praktikimi i një pasioni. Shumë kohë më parë unë jam marrë edhe me basketball, por skuadra jonë u shthur për shkak të keqmenaxhimit. Sot unë merrem me tenis dhe jam pranuare në Federatës e tenisit. Shpresojmë për një të ardhme më të mirë. Çfarë mbani mend nga sporti dhe sa i aplikueshëm është ai për PAK - të në vendin tonë? Nga sporti mbaj mend një ndeshje ndërkombëtare me Rumaninë ku ne u mundëm. Por, rëndësi për të gjithë kishte pjesëmarrja në atë ndeshje, ajo na kënaqi e na argëtoi dhe u bë shkak për të krijuar shoqëri me kundërshtarët. Përsa i përket aplikimit të sportit mund të them se është zero. Kjo ndodh, sepse politika dhe shteti jonë nuk po bëjnë asgjë përsa u përket aktiviteteve sportive të PAK - ve. Cili është niveli juaj i arsimit? Nuk kam bërë asnjë vit shkollë, por kam mësuar të shkruaj e të lexoj vetë në shtëpi dhe sot krahas kësaj këmbëngulje personale kam arritur të jemë dikushi në jetë. Për këtë dua të falenderoj zotin që më dha vullnetin për të arritur diçka në jetë. Jam autodidakt dhe fillova të ndjekë mësimet shkollore kur vëllai që është 2 vjet më i vogël se unë nisi shkollën. Pasioni për arsimin dhe detyra karshi vetes për t’u bërë dikushi, por njëkohësishtë edhe mungesa e mundësisë ekonomike nga ana e familjes për të më çuar në shkollë, sigurisht që më bënë koshient se vetëm duke çarë vetë do të arrija diku. Këtë e dija edhe pse shkollat në Laç nuk kanë përshtashmëri për persona si unë. E pra, edhe pse kam arritur diçka mund të them se politika e shtetit për arsimin e PAK - ve lë për të dëshiruar. Cili ka qenë reagimi i prindërve tuaj karshi problemit, duke marrë parasyesh edhe se vini nga Laçi, një qytet i vogël ku mentaliteti është disi i prapambetur? Familja ime është tepër krenare për mua. Në momentin kur fillova punë, prindërit mbetën të habitur, sepse sado që familja nuk e hedh fëmijën në

tokë, ata mendonin që isha i paaftë për të punuar. Sidoqoftë, e kam pasur mbështetjen e tyre gjatë gjithë kësaj periudhe. Si arritët të gjeni punë në një shoqëri, e cila është paragjykuese ndaj PAK - ve? Fati im ka qënë se, unë punoj në një organizatë ndërkombëtare si “World Vision” dhe ndihem tepër i lumtur për këtë fakt. Të punosh është kënaqësi, të jep respekt mbi të gjitha për vetveten. Këtë mesazh unë do të doja t’ua jepja edhe punëdhënësve shqiptarë, që ata të mos paragjykojnë nga pamja e jashtme, por të shohin atë që një person mund të japë. Unë besoj se, në disa raste PAK – të mund të japin më tepër se sa një njeri normal. Po nga Tirana jeni i kënaqur përsa i përket përshtatmërisë së ambjenteve për ju? Po, në Tiranë është disi më mirë dhe unë kam një shtëpi ku jam munduar t’i krijoj vetes kushte të përshtatshme. Ju bashkjetoni me një vajzë, e cila është edhe ajo me aftësi të kufizuara. Duke marrë parasysh një mentalitet që nënkupton se, dy PAK nuk mund të jetojnë, sepse ata kanë nevoj për një njeri të aftë që t’i mbështesë, dua t’ju pyes se si është jeta juaj në shtëpi? Së pari dua të them se marrëdhënia me shoqen time është fare normale dhe se ne bëjmë plane-ëndra për të ardhmen. Ndihem vërtetë shumë mirë edhe për këtë fakt. Përsa i përket fragmentit të dytë të pyetjes tuaj, sherbimet, mund t’ju them se unë arrija t’i kryeja gjithë nevojat e mija vetë. Natyrisht kur je duke jetuar me një njeri tjetër jeta është më e bukur, vajza me të cilën bashkëjetoj, edhe pse me paterica, i kryen të gjitha punët e shtëpisë vetë. Ne dalim për kafe dhe bëjmë gjithçka që bën edhe një çift normal. Pra, nga të gjitha këto bëhet e qartë që dy persona me aftësi të kufizuara mund të jetojnë bashkë. Me vullnet dhe me vendosmëri të gjitha mund të arrihen

Cili është mesazhi që do të donit t’u jepnit PAK – ve, të cilët kanë ndrojtje për problemet e tyre? Cili është mesazhi juaj për shoqërinë tonë? Do t’i thoja të jetojnë jetën e tyre pa gjykuar paaftësinë, por duke menduar për të ardhmen e tyre. Çdo njëri, qoftë ai i verbër, në karrige me rrota apo në krevat mund ta gjejë lumturinë, sepse jeta është e bukur për të gjithë. Përsa i përket shoqërisë do të doja të them se, nuk duhet t’i paragjykojë PAK - të nga pamja e jashtme, por të ulet e të bisedojë me ta dhe atëherë mund të kuptojë sqë edhe shoqëria me PAK - të mund të sjellë satisfaksione të mëdha. Intervistoi: Dorina REÇI

Autizmi

Autizmi është një çrregullim kompleks i zhvillimit që shfaqet në mënyrë tipike në tre vitet e para të jetës dhe konsiderohet si një çrregullim neurologjik që prek funksionin e trurit. Autizmi është katër herë më prevalent te djemtë se sa te vajzat dhe nuk ka kufij racorë, kohorë etnikë apo socialë. Të ardhurat e familjes, stili i jetës dhe niveli i edukimit nuk prekin shansin për të ndodhur Autizmi( American Medical Association). EPIDEMIOLOGJIA E AUTIZMIT Studimet përcjellin një prevalence gjithnjë në rritje të Autizmit. Kjo është një rritje rreth 10 herë, krahasuar me studimet e 50 vjetëve më parë. Studimet tregojnë se 1 në 150 femijë mund të manifestojë një Çrregullim te Spektrit te Autizmit.

ETIOLOGJIA a - Gjenetike b - Periudha prenatale (infeksionet e nënës, teratogjenet, pesticidet, problemet e tiroidës, niveli jo normal i acidit folik, stresi, testosteroni fetal, ekzaminimi ekografik) c - Perinatale d - Postnatale (vaksinat, çrregullimet autoimune, infeksionet virale) e - Shkaqe qe lidhen me neuroanatomine e trurit f - Shkaqe te lidhura me neurokimine e trurit g - Ndikimi i ambientit mund të luajë rol në transforminin e geneve.

SIMPTOMAT Komunikimi Mungesë e përqëndrimit për të drejtuar vemendjen e tëtjerëvete objektet e ndryshme (ndodh në 14 muajt e parë të jetës). Nuk drejton shikimin drejt objekteve që shikojnë të tjerët. Nuk mund të fillojë apo të vazhdojë një bashkëbisedim social. Nuk mund të flasë apo flet me vonesë. Përsërit fjalët apo memorizon pasazhet. Nuk i referohet vetvetes siç duhet (p.sh.thotë“ti do ujë” në vend qëtëthotë“unë duaujë .” ) Përdorrima qesharake. Komunikon me gjeste në vend të fjalëve. Ndërveprimi social Tregon mungesë ndjenj ash. Nuk bën shokë. Ështëitërhequr.

Preferon ta kalojë më shumë kohën vetëm se me të tjerët. Nuk i përgjigjet shikimeve apo buzëqeshjeve. Përpiqet të shmangë shikimin. Mund t’i trajtojë të tjerët sikur janë sende. Nuk merret me lojra interaktive.

Përgjigjia ndaj informacionit sensor Ka sensacion të lartë apo shumë të ulur për shikimin, dëgjimin, prekjen, nuhatjen apo shijen. Duket se ka ose përgjigje të tepruar, ose nuk ka fare përgjigje ndaj dhimbjes. Mund të tërhiqet nga kontakti fizik ose sepse është i mbingacmuae, ose sepse i duket vetja i mundur. Nuk tronditet nga zhurmat e forta. Mund t’i duken zhurmat normale të padurueshme dhe zë veshët me duar. Fërkon sipërfaqet, fut në gojë apo lëpin sendet. Loja Ka pak pretendime apo loja me imagjinatën. Nuk imiton veprimet e të tjerëve. Parapëlqen lojërat vetëm apo ato që janë ritualistike. Sjelljet Ka pak hapësirë të vemendjes. Përdor lëvizjet trupore përsëritëse. Ka nevojë të fortë për gjërat rutinë. “Shpërthen” në zemërim të theksuar. Ka interesa të ngushta. Demonstron këmbëngulje të tepruar (ngulmon në një detyrë apo çështje të vetme. Është agresiv ndaj të tjerëve apo ndaj vetes. Është ose hiperaktiv ose hipoaktiv.

TRAJTIMI Programi ABA Ky program është për fëmijë me moshë të vogël me çrregullime të spektrit Autik. ABA përdor një metodë mësimore një nga një që mbështetet në praktikën e përforcuar të aftësive të ndryshme. Qëllimi është ta afrojë sa më shumë fëmijën në funksionin tipik të zhvillimit. TEACCH Një program tjetër quhet Trajtimi dhe Edukimi i Fëmijëve Autikë dhe me probleme të Komunikimit (TEACCH). TEACCH, u zhvillua si një program shtetëror në North Caroline (SHBA), duke përdorur tabela pikturash apo mjete vizuale. Këto ndihmojnë fëmijët që të punojnë në mënyrë të pavarur, si edhe të organizojnë dhe strukturojnë ambientet e tyre. Trajtimi me medikamente Mjekimet përdoren për të trajtuar shpesh problemet emocionale dhe ato të sjelljes që mund të shoqërojnë Autizmin. Këto përfshijnë hiperaktivitetin, impulsivitetin, problemet e vëmendjes, ngacmueshmërinë, luhatjet e sjelljes, shpërthimet, nervozizmin, agresionin, kompulsionet ekstreme që fëmijët nuk mund t’i përmbajnë, çrregullimet e gjumit dhe ankthin. Sot, vetëm risperidoni është aprovuar për fëmijët midis moshës 5 – 16 vjeçare me irritabilitet dhe agresion që shoqërojnë Autizmin. DIETA Disa fëmijë me Autizëm duket se i përgjigjen mirë dietës pa gluten apo kazeinë. Gluteni gjendet në ushqime që përmbajnë miell, thekër dhe elb. Kazeina gjendet në qumësht, djathë dhe në produkte të tjera të përditshme. Përgatiti: Dr. Anita PILIKA