Dimension 3

1

2

STAFI I BULETINIT Kryeredaktor: Darjan Konomi Koordinatore e Projektit: Elona Memetaj Anëtarë: Ziza Isufi Nikolina Guri Dorina Reçi

Adresa: Rruga “Don Bosko: nr.4, Tiranë, Shqipëri Tel: 04-2230088 Cel. 0692024596 / 0692035270 E - mail: caritasalbania@caritas.icc-al.org darikonomi@yahoo.com

3

Ja çfarë mund të lexoni: IMPAKTI I INTEGRIMIT SOCIAL

5

DETYRË E SHTETIT

8

PROBLEM LARG ZGJIDHJES

11

HAPAT E DUHUR PËRPARA

16

NDRYSHIME DHE KONSERVATORIZËM

20

NJË DERË KU MUND TË TROKASËSH

23

ATËHERË KUR NDJENJAT MUNGOJNË

27

TË JETOSH ME SHPRESË

29

NJË “VULË” E VLERËSIMIT DHE E INTERESIMIT

32

EDHE DIVERSITETI ËSHTË VLERË

34

EMOCIONET E NJË OLIMPIADE

38

RIAFTËSIMI I PAK-VE KËRKON MBËSHTETJEN E FAMILJES

42

4

5

Impakti i integrimit social Darian KONOMI

Shumë herë kam dëgjuar të flitet për një mungesë të integrimit social të PAK – ve në në shoqëri. Dhe, në fakt në vendin tonë ata duket që nuk janë thuajse fare të integruar. Nuk janë të punësuar, nuk janë pjesë e jetës publike. Kjo u duk edhe nga zgjedhjet e fundit, ku ata mungonin dhe nuk kanë asnjë mundësi për të qenë të pavarur. Për shumë arsye.

Më së pari, mungon përshtatshmëria e ambienteve. Për ta kuptuar këtë mjafton t’i hedhim një sy ndërtesave të Tiranës, ku do të shohim që pothuajse asnjë vend nuk ka rampa për karrige me rrota. Sikur të mos mjaftonte kjo, edhe trotuaret janë shumë të larta, duke e bërë utopi lëvizjen e personave në karrige me rrota. Madje duket utopi edhe diçka që për çdokënd tjetër do të ishte gjëja më e thjeshtë: pirja e një kafe me shokë. Diçka që unë e përjetova, kur pas një takimi pune “guxova” të ftoj për një kafe Sokolin, një mikun tim shumë të mirë, i cili pas një aksidenti mbeti në karrige me rrota. Pa tabu, edhe unë, edhe ai fitimtarë të jetës dolëm dhe kërkuam ndonjë kafene të përshtatshme ku edhe Sokoli me karrigen e tij do të mund të ulej.

Por, i kishim bërë llogaritë pa menduar pengesat e trotuareve – kafeve, që nuk kanë asnjë rampë. Kështu, pasi u menduam për nja dhjetë minuta. duke parë se ku mund të gjenim një vend të përshtatshëm për të pirë kafe, ne vendosëm se i vetmi vend i përshtatshëm është diku në

6 rrugën e Durrësit (Tiranë). Por, pastaj, një mendim i dytë na erdhi dhe, me dëshirë për të sfiduar qytetin apo ata që sot ende nuk kanë menduar për njerëzit me karakteristika të veçanta, ne vendosëm të rrinim aty e të pinim një birrë te kantina pranë Universitetit Politeknik. Nuk kishte aspak rëndësi se po binte shi, se po lageshim nga makinat që kalonin.

Rëndësi kishte që arritëm të mos e prishnim planin tonë. Kjo ndodhi thjeshtë ngaqë dëshira jonë ishte aq e fortë sa mundi edhe logjikën. Ne nuk ikëm, edhe pse shiu vazhdonte të binte.

Aty po bisedonim rreth situatës dhe natyrisht biseda arriti edhe te PAK - të. Menduam që të dy se, përshtatshmëria nuk është thjeshtë një fjalë, por është kushti i parë i integrimit social, dhe impakti social i integrimit është një jetë normale për të gjithë, thjesht sepse të gjithë mund të arrijnë të realizojnë ëndrrat e tyre pa asnjë pengesë. Do të mjaftonte në rastin tonë vetëm një rampë që atë ditë të mos bëheshim qull e llosmë.

Më pas, duke parë nga Universiteti, unë e pyeta Kolin nëse e imagjinonte veten student këtu dhe ai mu përgjigj: “Aspak!”. Më tregoi shkallët e shumta të asaj godine, duke më thënë: “Shkallë ka shumë, por rampë asnjë; të imagjinosh edhe se disa nga këta do të dalin inxhinierë”. Atëherë menduam se, ajo që ne po shihnim atje nuk ishte një gjë e veçantë, por një fakt, i cili është i zakonshëm në shkollat shqiptare, si në ato fillore, edhe në ato të mesme. Dhe biseduam, se kjo bëhet shkak që shumë nga PAK - të të ngelen të izoluar e analfabetë. Por, kjo situatë do të mund të ndryshonte, nëse do të kishim ambiente të përshtatshme. Atëherë, mundësia për edukim do të kishte edhe impaktin e saj të pa diskutueshëm social, njerëz jo më të izoluar që gëzojnë vetëm me një rritje pensioni apo me ndonjë drekë dhënë herë pas here nga ndonjë kryetar Bashkie.

Atëhere, vetëm atëhere mund të ishim pjesë e shoqërisë, e aftë për të kontribuuar, kritike, intelektuale, me ëndrra si gjithë të tjerët, mbi të gjitha një kontingjent kandidat për punësim.

Kur filluam të bënim fjalë për punësimin, Sokoli më tha se isha me fat që kisha gjetur një ambient pune që më pranonte. “Edhe ti, se po

7 aktivizohesh për një ndryshim po ngre problematika” i thashë. “Fundja, edhe impenjimi është integrim, lumturi!”. Diku aty biseda jonë arriti drejt fundit me një konstatim tjetër, se edhe vetë shteti po shkel ligjin e punësimit, kur nuk janë bërë ende ambiente të përshtatshme as në spitale, kur nuk ka asnjë libër brail nëpër shkolla normale, pa le pastaj nëpër universitete, kur asnjëherë nuk është menduar për një rampë.

E gjitha kjo, sepse politikanët tanë nuk kanë vizione për të parë rezultatet e mundshme të një integrimi social të PAK - ve. Edhe pse të gjithë tashmë janë më afër modelit të fuqizimit të individit, pra rëndësisë që duhet t’i kushtohet aftësimit të një individi me cilindo problem, në Shqipëri mungojnë qendrat profesionale për PAK; qendrat ditore janë ende në hapat e para, ende nuk po ndjehet ndonjë fondacion që do të menaxhonte lekët e taksave për aftësinë e kufizuar, sikurse as ndonjë mekanizëm kontrolli për të vjelë taksat që parashikohen nga ligji mbi aftësinë e kufizuar.

Cili do të ishte impakti social, nëse të gjitha këto do të ktheheshin në realitet? Më e pakta e të paktave, nuk do të ishim më të izoluar, por aktivë, të punësuar dhe të arsimuar.

8

Detyrë e shtetit Elona MEMETAJ

Magdalena Niklas është punonjëse e Caritas St. Pölten dhe prej vitesh ajo udhëton në vendin tonë për të vëzhguar nga afër ecurinë e projektit “Jetë e çmuar, çmuar jetoj” që zbatohet në Shqipëri. Opinionet dhe vizionet e saj kanë një rëndësi të veçantë pasi modeli austriak i trajtimit për personat me aftësi të kufizuara që bazohet te fuqizimi i individit duket se po hyn edhe këtu, ndonëse me hapa disi të ngadaltë. Magdalena në këtë intervistë shpjegon se si Austria arriti të bazohet te modeli i fuqizimit të gjendjes së fondeve për qendrat ditore dhe mënyrës së kontrollit të zbatimit të ligjit. Gjithashtu, ajo jep vlerësimin e saj rreth ecurisë së projektit “Jetë e çmuar, çmuar jetoj”.

Zj. Niklas, do të donim t’ju pyesnim: Si e morët vendimin për të filluar zbatimin e këtij projekti, që ka në fokusin e tij PAK - të në Shqipëri?

Projekti filloi pasi mbas shumë vitesh bashkëpunimi ne pamë që kishte nevojë për një projekt të tillë. Kur filloi ky projekt ne dinim se PAK

9 - të në Shqipëri nuk kishin mbështetje nga qeveria, ata mbaheshin në shtëpi nga familjet e tyre dhe nuk kishin mundësi për të lëvizur, sepse nuk ishin aq të pasur sa për të blerë makina apo karrige me rrota. Kjo ishte një situatë tepër e trishtueshme krahasuar edhe me vendin tonë ku PAK - të janë shumë më të zhvilluar e të ndihmuar nga qeveria dhe pikërisht kjo na bëri të merrnim vendimin për të filluar këtë projekt bashkë me Caritas-in A jeni e kënaqur nga ecuria e deritanishme e këtij projekti?

Po, shumë e kënaqur, sepse njerëzit tani kanë një mbështetje, takojnë njeri-tjetrin dhe mund të edukohen. Gjithashtu, gjatë këtij projekti ne kemi pasur bashkëpunim edhe të organeve të qeverisjes vendore, si edhe ndërgjegjësimin e PAK - ve rreth atyre që mund të përfitohen nga pushteti lokal dhe qendror. Është, ndërkohë, shumë i rëndësishëm fakti që PAK - të përfitues të projektit dalin e takohen me persona të tjerë.

Politikë bashkëkohore mendohet që është integrimi social dhe në kuadër të këtij projekti po ngrihet një nga qendrat e para ditore në Shqipëri. Përse janë qendrat ditore të rëndësishme për integrimin e PAK - ve në shoqëri?

Qendra ditore i ofron PAK - ve mundësinë për t’u takuar me njëritjetrin, për t’u edukuar e për të punuar. Pra, në këtë mënyrë arrihet një integrim i mirë dhe i vlefshëm dhe kjo nuk do të mund të arrihej kurë me izolimin e tyre në shtëpi. Aftësia e kufizuar nuk do të thotë se je i pa vlefshëm. Dhe, familjet nuk duhet t’i izolojnë PAK – të, as të kenë turp nëse një anëtar i tyre është me aftësi të kufizuara. Të gjithë, pavarësisht karakteristikave të tyre, mund duhet të kenë një shans në jetë.

Le ta hedhim vështrimin pakës në Austri: Si e sheh shoqëria atje aftësinë e kufizuar?

Para 15 vitesh situata ishte pothuajse e njëjtë me atë që aktualisht ekziston në Shqipëri. Vitet e fundit kemi pasur ndryshime në të gjitha

10 drejtimet. Dhe, kjo solli si pasojë që njerëzit të mos kishin më turp, nëse një anëtarë i familjes së tyre kishte aftësi të kufizuara. Qeveria e kuptoi që integrimi i PAK - ve është një detyrë e shtetit dhe nuk mund të lihet vetëm në duart e familjeve. Sot personat me aftësi të kufizuara nuk kanë më barriera, ata mund të edukohen, të zhvillohen, mund të ndjekin universitetin. Shpresoj që me një punë graduale, hap pas hapi, edhe Shqipëria do të arrijë të integroi PAK - të dhe të heqë barrierat ekzistuese aktualisht. Madje, unë uroj që së shpejti PAK - të do të jenë të integruar edhe në tregun e punës sepse, ashtu siç ndodh me të gjithë, punësimi është i rëndësishëm.

Po niveli i punësimit, cili është në Austri?

Ne kemi të njëjtin ligj me ju, në çdo 25 punonjës një duhet të jetë me aftësi të kufizuara. Nëse një firmë ka 25 persona dhe nuk do që të punësojë PAK – të, atëherë është e detyruar të paguajë një takse që shkon në favor të PAK - ve. Ekziston një mekanizëm kontrolli që monitoron zbatimin e ligjit dhe që vitin e fundit bëri të mundur mbledhjen e 82 milionë Euro. Gjithashtu, çdo vend pune është i detyruar që të ketë ashensor dhe përshtatshmëri ambientesh. Kontrollohen, gjithashtu, edhe qendrat ditore dhe niveli i shërbimeve që ato ofrojnë, sepse kusht për funksionin e një qendre ditore është një nivel i mirë shërbimesh.

Por, më lejoni të shtoj diçka tjetër. Një shoqëri e mirë duhet të respektojë të gjitha minoritetet pa dallime, sepse e rëndësishme është që ne të jetojmë bashkë. Nuk ka rëndësi, nëse jemi të bardhë apo të zinj, PAK apo normal, ne jemi njerëz. Ky është mesazhi që unë dua t’u dërgoj PAK - ve në Shqipëri: të mos keni turp, sepse secili ka vlerat e tij, të gjithë jemi njerëz dhe duhet të jetojmë së bashku!

11

Problem larg zgjidhjes Frederik PASKALI

Në nenin 49 të Kushtetutës së Republikes së Shqipërisë, parashikohet se : “Secili ka të drejtë të fitojë mjetet e jetesës së tij me punë të ligjshme, që e ka zgjedhur apo pranuar vetë. Ai është i lirë të zgjedhë profesionin, vendin e punës, si dhe sistemin e kualifikimit të vet profesional”.

Në pikën 1 të nenit 15 të Ligjit nr.7995, dt.20.09.1995 “Për nxitjen e punësimit” sanksionohet se “Çdo punëdhënës që punëson më tepër se 24 punonjës, është i detyruar të punësojë një person me aftësi të kufizuara për çdo 25 punonjës të personelit të tij” Ndërsa në “Strategjinë Kombëtare të Personave me Aftësi të Kufizuara” miratuar nga Këshilli i Ministrave në vitin 2005, midis të tjerave nënvizohet, se: “Papunësia tek njerëzit me aftësi të kufizuara fizike në Shqipëri konsiderohet si një prej problemeve të tyre kryesore. Njerëzit me aftësi të kufizuara rrallëherë shohin mundësi të fitojnë vetë jetesën e tyre dhe të marrin pjesë plotësisht në shoqëri. Nevoja për integrimin e tyre pa kompromis në sferën e punësimit është në përputhje të plotë me përparësitë e vendosura nga Bashkimi Evropian……..Duhet mbajtur parasysh se ndërtimi i kapaciteteve në institucionet shtetërore duhet të ketë për synim mbështetjen e mundësive që Agjencia Shtetërore e Punësimit të jetë më efikase në sjelljen e njerëzve me aftësi të kufizuara në forma të hapura ose alternative të punësimit……”

12 Vendi ynë ka ratifikuar akte të rëndësishme ndërkombëtare, si Kartën Sociale Evropiane (e rishikuar) dhe disa konventa të Organizatës Ndërkombëtare të Punës, tashmë pjesë e legjislacionit tonë, që rregullojnë dhe garantojne të drejtat e personave me aftësi të kufizuara (PAK) në fushën e marrëdhënieve të punës, të kushteve të punësimit, të drejtën e organizimit të lirë në shoqata sindikaliste, etj.

U zgjata në referencat ligjore për të evidentuar faktin, se realiteti tregon që personat me aftësi të kufizuara nuk e gëzojnë ende mbështetjen e nevojshme, për t’u integruar në shoqëri, ku elementi ‘punësim’ është nevojë e paneglizhueshme.

Fajin nuk e kanë mangësitë ose ometimet legjislative. Normat ligjore asnjëherë nuk janë perfekte dhe gjithnje do kenë nevojë për amendime.

Janë njerëzit qe u japin shpirt, jetë, që u japin frymën e tyre, civilizuese ose jo.

Përgjegjësia për nivelin e zhvillimit, në një strukturë shoqërore të caktuar, bie te njerëzit.: te personat me pushtet, përbërës të organizmitshtet, dhe te opinioni i gjerë shoqëror. Edhe në kushtet e mungesës objektive të mjeteve financiare, mendjet e hapura, mundet të krijojnë një habitat të pranueshëm për shumicën e grupimeve shoqërore.

Sipas të dhënave të MPÇSSHB, janë rreth 105 mijë persona me aftësi të kufizuara që trajtohen me asistencë sociale, por numuri i tyre duhet të jetë më i madh, duke patur parasysh vështirësitë e evidentimit të tyre në zonat e thella rurale dhe mungesa e informacionit.

Nëse strukturat përkatëse shtetërore do të mbështesnin normat e punësimit të sipërcituara, numri i personave me aftësi të kufizuara duhej të ishte mbi 5.000 të tillë. Një shifër që sipas gjasave do kohë dhe energji të mëdha pozitive për t’u arritur.

Në shumicën e institucioneve, organeve të administratës shtetrore dhe enteve publike, përfshi edhe ato që kanë si objektiv të veprimtarisë së

13 tyre mbrojtjen e të drejtave dhe interesave të shtresave në nevojë, nuk gjen asnjë invalid pune, paraplegjik a tetraplegjik, të verbër, etj. Situata aktuale vazhdon të mbetet problematike.

Ky shqetësim varet si shpata e Demokleut edhe mbi ata persona me aftësi të kufizuara që kanë mbaruar ose ndjekin arsimin e lartë. Është paradoksal, por realitet, fakti që ndërmarrjet, bankat apo fondacionet e huaja që ushtrojnë aktivitet në vendin tonë, janë më të hapura në pranimin e aplikimeve dhe punësimeve të këtyre personave dhe grupeve të veçanta.

PAK janë grup që ndeshet me vështirësi në gjetjen e një vëndi pune në përshtatje me nivelin profesional, përgjithësisht i ulët, dhe me gjendjen fizike. Si pasojë e diskriminimit e ndjejnë veten të izoluar nga pjesa më e madhe e shoqërisë.

Nisma të tilla sensibilizuese, si ajo e “Këshillit Britanik” në Tiranë, që në bashkëpunim me “Fondacionin për të Drejtat e Personave me Aftësi të Kufizuara” dhe Kompaninë “Vodafon” organizuan javën e “Promovimit të gjithëpërfshirjes” janë jo vetëm për t’u përshëndetur, por edhe ndjekur nga shoqëria civile dhe grupime të ndryshme që veprojnë në promovimin e vlerave të një shoqërie të hapur, integruese dhe pa paragjykime.

Përvoja dhe praktika të tilla janë shenja shpresdhënëse dhe tregues mirëkuptimi, se për të siguruar barazinë shoqërore dhe ligjore për personat me aftësi të kufizuara na duhet t’i përfshijmë ata në të gjitha aspektet e jetës.

Duhet pranuar që politikat e deritanishme të punësimit, programet dhe projektet aktive të tregut të punës për shtresat në nevoje dhe të ekspozuara ndaj rrezikut, nuk kanë qenë të sukseshshme.

Hapja e kurseve të arsimit dhe trajnimit profesional i PAK në përputhje me aftësitë e tyre fizike dhe kërkesat e tregut, është në nivel thuajse

14 afër fundit. Paralelisht, duhet ngritur barometri i interesimit të shtetit për përgatitjen e stafeve të veçanta, me njohuritë teorike dhe praktike mësim-dhënëse bashkëkohore në këto kurse. Një gjetje e mirë është edhe hapja e qëndrave te veçanta rajonale për punësimin e PAK - ve.

Midis personave që kanë statusin e aftësisë të kufizuar ka potenciale të mëdha intelektuale që presin të vihen në efiçencë.

Rasti i së nderuarës, shumë të respektuarës për pasionin dhe vullnetin e admirueshem në sherbim të këtij komuniteti, inxhinieres Bardhylka Kospiri, që u vlerësua me meritë si “Gruaja Kurajoze” e vitit nga Ambasada e SHBA-së në Tiranë, përbën një apel më vete për administratën shqiptare dhe një gur të rëndë në rrugën drejt rrugëtimit ende të gjatë dhe të vështirë drejt civilizimit të shoqërisë tonë. Por, ky nivel emancipimi kaq i dëshirueshëm, nuk mund të arrihet kur një pjese të shoqerisë i mohohet puna, burimi kryesor jo vetem i të ardhurave në përballimin dinjitoz të jetesës, por edhe faktor i forcimit të personalitetit të tyre, nëpërmjet tregimit të asaj që janë të aftë të bëjnë. Ndofta edhe më mirë se shumë të tjerë qe vegjetojnë zyrave dhe nuk ju shqiten të ndënjurat nga karrigia.

Shteti duhet të verë në jetë, me të gjitha mjetet ligjore, materiale dhe financiare që ka në disponim, të drejtën e PAK – ve, për të punuar në barazi institucionale me të tjerët, të mbrojë dhe promovojë realizimin e kësaj të drejte, të ndalojë dhe ndëshkojë diskriminimin me bazë aftësinë e kufizuar në çështjet lidhur me punësimin.

Kontributin e tyre duhet të japin edhe asossacionet që veprojne në fushën e ndihmës dhe përkrahjes sociale. Qëndrimi gjithnje e më kerkues ndaj praktikave të vagëta dhe strukturave shtetrore do jetë një zë më shumë në arsealin human.

Rol të pazëvëndesushëm kanë mediat. Ato mund dhe duhet ta kenë më shumë objekt të lajmit dhe investigimit, që i serviret opinionit të gjerë, qëndrimin nihilist ndaj potencialeve të PAK - ve në krijimin e të mirave materiale dhe intelektuale.

15 Mbase ka ardhur koha që të vendosen me ligj disa pozicione pune në administratën publike vetëm për personat me aftësi të kufizuara, praktikë e njohur në shumë vende; punësimin e tyre në sektorin privat, nëpërmjet politikave dhe masave lehtësuese-kompensuese për punëdhënësin. Por, edhe dispozita më të rënda penalizuese administrative për subjektet që neglizhojnë punësimin, sipas raporteve të sanksionura për këto kategori.

Megjithatë, faktori kryesor për ndryshimin e gjëndjes janë vetë PAK - të të grumbulluar ne shoqatat e tyre.

Ndërgjegjësimi se janë të barabartë mes të barabartëve dhe se shoqëria dhe shteti kanë obligimin për të investuar në integrimin e tyre, do t’i bëjë më këmbëngulës në kërkesat legjitime.

16

Hapat e duhur përpara Nikolina GURI

Pamela Sidorhome është një grua, e cila ka aktivitetin e saj privat dhe në fokusin e vet çështje publike qeveritare, kryesisht në fushën e komunikimit. Këtu, në Shqipëri, ajo erdhi si përfaqësuese e Institutit Republikan Amerikan. IRI ka vite që punon në Shqipëri me programe të ndryshme. Midis këtyre programeve edhe ato për trajtimin e aftësisë së kufizuar. Znj. Sidorhome në këtë intervistë ekskluzive për ‘Dimension’ jep vizionin e saj rreth mënyrës se si personat me aftësi të kufizuar mund të arrijnë që të fitojnë të drejtat e tyre. Gjithashtu, ajo jep përshtypjet e saj rreth nivelit të shoqatave që veprojnë në këtë fushë, këtu, në vendin tonë. Znj Sidorhome u gjend midis nesh si trajnere në kuadër të një seminari organizuar nga IRI mbi mënyrën e komunikimit të shoqatave të ndryshme me media-t. Në këtë seminar ishin të pranishëm përfaqësues të shoqatave të ndryshme të PAK - ve. Përfituam nga ky rast, për t’i drejtuar disa pyetje të shkurtra, të cilave Zonja nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës u tregua e gatshme t’u përgjigjej.

17 Znj Sidorhome, si ju duk niveli i shoqatave të PAK - ve që veprojnë në Shqipëri me çka vërejtët apo ndoqët gjatë këtij seminari?

Unë pashë njerëz, të cilët kanë dedikuar shumë në jetën e tyre për aftësinë e kufizuar. Ata janë shumë të bindur në atë që bëjnë, tregohen inteligjentë dhe kanë një ankth për të bashkëpunuar me shoqata dhe njerëz të tjerë, për të sjellë progres te ecuria e personave me aftësi të kufizuara. Veprimtaria e shoqatave shqiptare për aftësinë e kufizuar gjenden në një nivel të mirë dhe kanë dëshirë për të ecur përpara, për të avancuar, për të mësuar gjëra të reja. Por, gjëja më e rëndësishme është që të gjithë e dinë, se gjërat duhet të ndryshojnë Siç thatë gjatë Seminarit, edhe në Amerikë politika për PAK - të ka ndryshuar vitet e fundit, që gjatë veteve të Qeverisë së Klintonit. Si janë arritur këto ndryshime? Është e vërtetë që edhe Shteteve të Bashkuara Amerikës i morrën shumë vite për të votuar një kuadër ligjor që jepte të drejta individuale dhe të njeriut për persona me paaftësi të ndryshme. Dhe, mënyra se si u arrit ishte duke punuar në grupe të gjithë së bashku dhe duke u fokusuar në ide dhe objektiva të qarta. Natyrisht, edhe duke bashkëpunuar me të zgjedhurit tanë zyrtarë, si në nivel lokal, qendror federal apo kombëtar, duke i bindur ata që të bashkëpunojnë me ne për të bërë hapat e duhur përpara.

A mund të na shpjegoni shkurtimisht disa prej këtyre hapave?

Mendoj se ndryshimi kryesor kishte të bënte me përshtatshmërinë e ambienteve. Tashmë PAK - të mund të bëjnë atë që bën çdokush, të hyjnë në ndërtesa, të administrojnë karriget e tyre të invalidit, të hyjnë në vende publike. Sepse, të gjitha ambientet publike kërkohet që të jenë të aksesueshme për të gjithë. Dhe, kjo është një nga faktorët më të rëndësishëm me dobi. Gjithashtu, trajnimet janë një formë tjetër integrimi, pasi aty PAK - të trajnohen për profesione normale apo speciale, çka u jep atyre mundësinë për një integrim të plotë në të

18 gjitha nivelet dhe komunitetet. Në shkollat tona kërkohet të ketë akses për të gjithë, edhe për ata që janë me karrige me rrota dhe e njëjta gjë ndodhë edhe me shkollat private.

Në Seminar u fol për rëndësinë e integrimit, të punësimit dhe të arsimit. Do të na interesonte të dinim: A ka ndonjë ligj në SHBA që stimulon punësimin e PAK - ve ?

Po ja, çdo punëdhënës që ka në dispozicion ndonjë ose disa vende pune me profesione të përshtatshme nuk mund të diskriminojë persona që kërkojnë atë vend pune, thjesht për handicap-in dhe pa aftësinë e tij.

Pra, personi me aftësi të kufizuara ka çdo mundësi dhe garanci që ka edhe çdo person tjetër.

A ka ndonjë mekanizëm kontrolli për shkeljet e ligjit apo që monitoron zbatimin e tij?

Ne kemi një shërbim të lartë apo shërbim punësimi dhe ka gjithashtu edhe shërbime me burimet njerëzore, të cilat e përforcojnë ligjin. Ka ndihmë për një person, i cili mund të ketë një paaftësi. Nëse PAK - të arrijnë të provojnë që kanë qenë të diskriminuar vetëm për shkak të paaftësisë së tyre, atëherë punëdhënësi detyrohet të përgjigjet dhe ky është një përforcim i ligjit.

Si arritët ta bënit lobingun midis shoqatave të ndryshme në SHBA? Lobingu me aftësinë e kufizuar është disi i vështirë, sepse ekzistojnë nevoja specifike për çdo kategori: PAK kemi të verbër, shurdhëmemecë etj. Por, ashtu siç thashë edhe gjatë këtij Seminari, lobingu arrihet nëse gjenden disa pika të përbashkëta për të gjithë. Dhe, të tilla për mendimin tim janë arsimimi, integrimi, punësimi.

Cili ka qenë në SHBA roli i mediave në sensibilizimin e shoqërisë përsa i përket çështjeve të PAK - ve?

19 Media luajti një rol të madh. Si në çdo vend demokratik kishim media që përfaqësonin ata që nuk ishin dakord me legjislacionin për PAK - të dhe disa që e mbështesnin. Pra, kishim një rrugë shumë të gjatë, deri sa të siguroheshim që mesazhet e grupeve të bëheshin të kapshme nga publiku. Në këtë mënyrë, publiku do të mund të informohej dhe do të mund të merrte më mirë vendimet e tij. Ne kemi të zgjedhur zyrtarë, dhe ata mund të pasqyrojnë nëpërmjet mediave aksionet dhe punën e tyre.

Noam Çomski, një filozof i media-s thotë, se kjo ka fuqinë të përcaktojë axhendën e ditës dhe çështjet më të rëndësishme të saj. Po ju, si arritët ta bëni çështjen e aftësisë së kufizuar pjesë të axhendës tuaj ditore?

Pa dyshim që ka mjaft çështje të rëndësishme, dhe konkurrenca për kujdes është shumë e madhe, por gjërat janë të thjeshta, ne bëjmë përpjekje konstante, duke punuar çdo ditë me media-t. Besoj se, të gjithë pranojnë që, nëse i vendosë fjalët në mënyrën e duhur dhe ato janë reale, që dalin nga zemra, atëherë jepet mundësia, për të fituar kujdes ose, më saktë, e sigurt është që se do të fitosh kujdes. PAK - ët në Shqipëri duhet të vazhdojnë rrugën e tyre, të punojnë me grupet e tyre, pa pasur turp për paaftësinë e tyre. Ndonjëherë, edhe protesta ose marshimi në mënyrë paqësore mund të jetë një shans i mirë për sensibilizimin e shoqërisë. Ne e përdorëm këtë mënyrë sensibilizimi gjatë bisedës rreth ligjit për PAK - të në Kongres.

20

Ndryshime dhe konservatorizëm

Shqipëria është një vend që e ka të vështirë të pranojë një minoritet, apo një njeri ndryshe nga të tjerët. Mund të thuhet fare mirë se, ne jemi një vend konservator me mungesën e dëshirës për të ndryshuar aq shpejt sa po ndryshon historia mbarë botërore në kohën e internetit.

Kjo vërehet që nga politika jonë, e cila për afro 20 vjet mbeti e pa ndryshuar, qoftë nga e djathta qoftë nga e majta. Po të njëjtët persona pa ide dhe fantazi ishin ata që krijuan një klimë “ujërash të ndenjura”, që u reflektua në të gjithë shoqërinë tonë, natyrisht edhe te aftësia e kufizuar.

Për të kuptuar disi më mirë këtë situatë duhet parë sesi trajtohej aftësia e kufizuar atëherë. Sipas disa personave, më parë aftësia e kufizuar gëzonte vlerësim të drejtë, PAK punësoheshin e arsimoheshin etj. Por, ekziston edhe një opinion tjetër, ai që thotë se vërtetë aftësia e kufizuar trajtohej, por ama e mbyllur në qendra të posaçme dhe nuk publikohej.

Madje kjo pranohet edhe nga disa mbështetës të atij sistemi të kaluar, që nuk bëri asgjë për edukimin social të shoqërisë rreth aftësisë së kufizuar.

“Ai sistem vërtet PAK – ve u jepte punë, veçse asnjëherë nuk pranonte paaftësinë e tyre fizike, nuk e deklaronte atë”. Por, kjo praktikisht do të thotë që ai shtet, ai sistem, ndonëse aq shumë fliste dhe propagandonte për barazinë, të drejtën e shumicës etj, faktikisht në jetën e përditshme stimulonte një “racizëm”, përderisa përpiqej të mos e deklaronte aftësinë e kufizuar të atyre që punonin dhe e kishin atë. Pra, nëse e zhvillojmë

21 pak këtë mendim do të shohim që ne kishim një shtet socialist, i cili as që e kishte idenë e integrimit social të një personi në shoqëri.

Këto pasoja vazhdojnë të duken ende edhe në Shqipërinë post komuniste, sidomos në zona të vendit ku prapambetja ekonomike ka sjellë edhe prapambetje mentale. Në Laç, për shembull, ende sot një fëmije i refuzohet e drejta e tij e pamohueshme për të qenë njësoj si të gjithë të tjerët dhe për të hyrë në kopsht, ngaqë ka një aftësi të vogël fizike dhe edukatorja ka frikë se ai është i pa aftë për të shkuar në banjë. Në këtë pikë, m’u kujtua historia ime personale në fund të viteve ‘90, kur hyra në kopsht dhe atëherë edukatorja po me të njëjtën frikë, duke thënë se unë do të isha i pa aftë për të marrë pjesë në aktivitetet e ndryshme, nuk dëshironte që të bëhesha pjesë e grupit të saj. Ja pse them se, disa gjëra në mentalitetin e trashëguar nuk po ndryshojnë ende sot e kësaj dite, pavarësisht ndryshimit të kohërave. Një fakt tjetër që mbetet ende i pa ndryshuar është pjesëmarrja e PAK – ve në jetën publike të vendit, sepse si atëherë, ashtu edhe sot mbetet ende në nivele zero. Madje, pikërisht për shkak të kësaj trashëgimie, në disa raste familjet hezitojnë të tregojnë prezencën e një PAK, kur ai gjendet në gjirin e tyre. Pra, me pak fjalë, mund të themi që konsekuencat e kësaj trashëgimie vazhdojnë të jenë prezente sot në vendin tonë edhe në fushën e aftësisë së kufizuar.

Por, nga ana tjetër, nuk mund të injorohen disa ndryshime që, edhe pse nuk kanë arritur në nivelin e duhur, s’ka sesi të anashkalohen. Së pari, kemi krijimin e shoqatave të PAK – ve që, edhe pse nuk kanë zë të unifikuar, prapseprapë janë një grup presioni karshi çdo pushteti.

Madje, edhe në vendin tonë ndryshimet ligjore kanë ardhur në një farë mase nga lobimi i këtyre shoqatave. Ndonëse, ky lobim duhet të jetë i vazhdueshëm dhe, disa pika mbështetëse bazë, si arsimi apo punësimi është e domosdoshme që të kërkohen nga të gjithë. Vet ekzistenca e këtyre shoqatave është një hap i parë, i cili vërtet që nuk mjafton, por sidoqoftë ndikon.

Një hap tjetër i mirë është arritja edhe në vendin tonë që ka nisur të sugjerohet e të shihet, si një mënyrë më e mirë përballjeje me aftësinë

22 e kufizuar, integrimi social i kësaj shtrese, ose më saktë, modeli i fuqizimit të individit. Edhe vetë shkenca sociale sot pranon që, për të zgjidhur një problem, mënyrat e përafrimit mund të jenë të shumta.

Megjithatë, tani modeli i fuqizimit të individit në mbarë botën po konsiderohet ndjeshëm në krahasim me të shkuarën. Veçse, nëse këtë bazë teorike e shohim në praktikën e jetës së përditshme, pra që një njeri është i kuruar (modeli mjekësorë), por jo i integruar, atëherë duhet ta pranojmë që kemi mbetur ende mbrapa. Ndërkohë, nëse një njeri nuk është i kuruar, por ka dëshirë për integrim, mundësitë e tij që t’ia arrijë këtij objektivi, për shkak të problemit janë edhe më të limituara.

Pra, këto ndryshime, edhe pse të pakta për një periudhë kaq të gjatë, duhet të përpiqemi t’i vlerësojmë si shenjën e parë të një evolucioni, që ndoshta së shpejti do ta shndërrojë shoqërinë tonë në një komunitet realisht Evropian.

D.K.

23

Një derë ku mund të trokitet Intervistë me Ingrit TRAJANI

Ju lutemi, a mund të na përshkruani profilin e qendrës tuaj?

Qendra “Shtepia e kuqe” është një qendër zhvillimi, e cila trajton femijë nga mosha 2- 16 vjeç, me raste edhe fëmijë më të rritur. Pjesa dërrmuese e atyre qe frekuentojnë qendren tone jane femijë autiste, te cilët kanë këtu dy trajtime. Njëra që është terapia ne grup dhe tjetra terapia individuale.

Fëmijët që merren me terapi individuale vijnë në qendrën tonë katër herë në javë dhe kohën tjetër e kalojnë në kopshte apo shkolla normale.

24 Nuk bëjmë çdo javë terapi, por ndjekim një problem. Dhe, sa herë që paraqiten probleme, ne u gjendemi pranë për t’i ndihmuar.

Po veprimtaritë tuaja për këta persona, cilat kanë qenë?

Ne kemi një sërë veprimtarish, duke filluar që nga aftësimi praktik i fëmijve, i cili arrihet me ndihmën e një edukatoreje dhe një psikologeje.

Më pas ofrohet një vakt dhe fëmijët më të mëdhenj kryejnë disa punë, si ngritja e tavolinës apo kryerja e pazareve. Ndërkohë, fëmijët më të vegjël merren me aktivitete të higjenës personale, kryerjes së të cilës i japim shumë rëndësi. Pasdite, oraret nuk janë fikse. Prandaj, prindërit mund të vijnë në një orar të përshtatshëm për ta nga ora 17:00 deri më 19:00.

Cilat kanë qenë rezultatet e ketyre aktiviteteve? Thate qe ishte heqja e pampersave, po rezultatet e tjera?

Po heqja e pampersave është momenti i parë. Ndërkohë, që kemi femijë, të cilët kanë filluar te flasin. Kemi të tjerë që kanë shkuar ne shkollë normale, ose në shkolla speciale. Çdo vit ne nxjerrim nga qendra nxënës drejt arsimit special ose normal. Këta fëmijë kanë pasur çrregullime të sjelljes dhe, krahas punës, këto probleme janë zvogëluar, nuk janë më të përditëshme, por periodike.

Si mendoni, sa respektohen te drejtat e Personave me Aftesi te Kufizuara, si e vleresoni në këtë drejtim situatën ne Shqiperi?

Unë punoj me aftësinë e kufizuar që nga viti 1986 dhe, duke e krahasuar situatën me të kaluarën, mund të them që kemi përmirësime të ndjeshme. Dikur na vinte turp të thoshim që punojmë me aftësinë e kufizuar. Që nga viti 1995 situata ka ndryshuar ndjeshëm, por sidoqoftë ka ende shumë mangësi, përsa i përket respekimit të të drejtave të fëmijëve, sidomos të atyre të drejtave cilësore dhe themelore, siç është e drejta e arsimimit të fëmijve, e drejta e argëtimit etj., që edhe pse parashikohen për të gjithë fëmijët, nga eksperienca jonë kjo nuk ndodh me një pjesë të madhe të fëmijve me aftësi të kufizuar.

25

Por, mund themi qe sot nuk është më turp te flasësh ose te punosh për nje femijë handikap; sot shoqëria i pranon femijët handikapë në ambjente të hapura, social-kulturore, në disa raste edhe në kopshte apo shkolla normale. Sidoqoftë, unë jam e rezervuar për efektivitetin e qendrimit.

Ju e përmendët pak më parë që arsimi dhe punësimi janë dy nga faktorët bazë per integrimin e PAK – ve, por si e gjykoni situatën e këtyre dy faktorëve në vendin tonë?

Punësimi është një plagë e madhe për të gjithë, por unë mund t’ju them, se me kënaqësi shohim disa prej nxënësve tanë që sot mund të jenë rreth 27 vjeç të punësuar. Por, në të njejtën kohë, ligji për punësimin e PAK - ve (1 në 25 punonjës) nuk po zbatohet as edhe nga vetë strukturat shtetërore.

Përsa i përket arsimit, sot ka shumë fëmijë me aftësi të kufizuara të integruar në shkolla normale, por deri në klasën e katërt, pra deri kur fillon sistemi me shumë mësues, mbështetja e shkollës për këta fëmijë mungon. Mendoj që në këto dy pika ka boshllëqe të mëdha dhe nevojitet ende shumë punë.

26 Pra, cilat janë objektivat tuaja për të ardhmen?

Ne merremi kryesisht me fëmijët autistë, sepse përpiqemi t’u përgjigjemi nevojave të tregut dhe të prindërve. Është konstatuar se, numri i këtyre fëmijëve ka një rritje të ndjeshme vitet e fundit. Qëllimi është të zhvillojmë aftësitë e tyre mentale, fizike dhe sociale në maksimumin e mundshëm. Në këtë mënyrë ata do të jenë të aftë për vetëshërbim dhe të pranueshëm në të gjitha ambientet.

Po mesazhi juaj për shoqërinë, cili mund të jetë?

Personat me aftësi të kufizuara janë pjesë e barabartë e shoqërisë, aftësia e kufizuar duhet parë me respekt, pasi asnjëri nuk mund të garantojë që nuk do të trokasë ndonjëherë edhe derën tonë. Pra, te bëjmë më të mirën e mundshme, të tregojmë vlerat tona humane si shoqëri demokratike, të një shoqërie që interesohet dhe ka si objektiv kryesor respektimin e te drejtave te individit. Të kuptohemi, të çdo individi.

Intervistoi: Dorina REÇI

27

Kur ndjenjat mungojnë Lefteris VASILIU

Historia që do të tregohet është e vërtetë dhe nuk është shtuar. As hequr asgjë. Ajo vjen nga Greqia dhe ne e zgjodhëm për të treguar se sjellja raciste dhe injoruese kundër PAK - ve nuk është vetëm një fenomen Shqiptar. Sepse, tabutë që përbëjnë prova injorance mund të gjenden gjithkund. Gjithashtu, në disa raste, anëtarë të familjeve për shkak të turpit, ose për sahkak të mungesës së ndjenjave njerëzore mund të sillen më keq se sa pjesa tjetër - ata që mund të mos jenë direkt të lidhur me PAK - të. Emrat e historisë janë të ndryshuar dhe personat realë.

Historia Oresti 40 vjeç dhe Melpo 35 vjeç martohen me shkesi. Në jetën e tyre bashkëshortore ata ranë dakord, u mirëkuptuan, u dashuruan dhe lindën një fëmijë - Jorgon. Gëzimi i madh. Qëllimi madhor i tyre ishte ta rrisnin dhe ta bënin një njeri të mirë e të dobishëm në shoqëri.

Lavdi Perëndisë, çdo gjë po shkonte mirë me punën e Orestit, ai kishte një fabrikë të vogël për prodhimin e rrobave të grave. Brenda tetë vitesh shembën shtëpinë e vogël që Melpo e kishte prikë dhe ndërtuan një shtëpi të re dykatëshe.

Atëherë Melpo mbeti shtatzënë për herë të dytë. E papritur? E padëshiruar? Në fakt, kjo ngjarje ndryshoi plotësisht jetën e çiftit. Melpo,

28 edhe pse Oresti hezitonte vendosi që ta mbaj fëmijën. “Do ta mbaj se është dhuratë e Zotit dhe do të jetë vajzë!” thoshte ajo. “Moj grua, tani ke një moshë të madhe, unë kam frikë se mos diçka nuk shkon mirë!” “Është fëmija i fundit, do ta mbaj!” – kishte vendosur Melpo.

Si përfundim, fëmija që ishte djalë lindi në kohën e parashikuar. Por, lajmet e këqija u mësuan pas 24 orësh. Ky djalë kishte Sindromë Down.

Kjo diagnoza e doktorëve. Ditët e ardhme e gjetën çiftin të pa përgatitur, të paditur dhe të paaftë për të reaguar. Pas dhjetë ditësh Melpo del nga materniteti i Athinës, së bashku me djalin e saj të vogël, fëmijën e saj të fundit. Oresti e ndiqte atë nga pas pa folur, i menduar, por i fortë. Jorgo u vonua shumëqë të kuptonte se çfarë po ndodhte me vëllanë e tij të vogël. Megjithatë, ai e kuptonte që familja e tij kishë pësuar një goditje, ngaqë mbretëronte heshtja e prindërve.

Jeta e tyre vazhdoi dhe u mbush me dashurinë e plotë të nënës, Melpos për djalin e saj – Janin, i cili u rrit avash - avash dhe u bë një fëmijë i gjallë dhe sensibël. Por, gjithnjë fëmijë. Si gjithë ata fëmijë që mbeten kështu përherë.

Jorgo, fëmija tjetër u rrit, edhe ai trashëgoi firmën e të atit dhe e bëri atë më të madhe e të suksesshme, u martua me një vajzë të “edukuar”, duke krijuar familjen e tij. Para tre vitesh, Melpo vdes nga kanceri dhe, para një viti, Oresti ndërroi jetë nga infarkti. Jani (sot 27 vjeç) mbeti i vetëm në shtëpinë e prindërve të tij. I vëllai dhe nusja nuk shkelën aty që pas vdekjes së Orestit. Disa shokë, komshij të familjes, prej vitesh i japin atij ndonjë pjatë gjellë. Ata e shohin natën që qan, bërtet e thyen gjëra. Por, nuk thërrasin policinë, sepse kanë frikë që ajo do ta mbyllte Janin në Psikiatri, Ata e shohin ditën dhe nuk e dëbojnë. Nuk e dëbojnë, sepse e duan.

Në të njëjtën kohë, zoti Jorgo, i dobishëm për shoqërinë, por asnjëherë pranë vëllait të tij pret momentin kur Zoti do ta çlirojë nga barra që i lanë prindërit.

E hidhur, por e vërtetë!

29

Të jetosh me shpresë Dr. Maksim BOZO

Maksim Bozo është një ndër funksionarët e Ministrisë së Shëndetësisë.

Prandaj, “Dimension” iu lut këtij mjeku të njohur që t’i jepte vizionet e tij, si edhe t’i paraqiste nismat e kësaj Ministrie rreth PAK - ve.

Ministria e Shëndetësisë e mbështetur edhe nga donatorët ndërkombëtarë ka ndërmarrë një sërë iniciativash në përmirësimin e kapaciteteve shëndetësore dhe rehabilituese, për personat me aftësi të kufizuar, duke ndikuar kështu edhe në përmirësimin e ri-integrimit social ekonomik të tyre.

Kohet e fundit nga ana e Ministrisë se Shëndetësisë janë ndërmarrë një sërë reformash për përmirësimin e shërbimit shëndetësor ndaj popullatës. Kështu është ndërmarre reforma për financimin e shërbimit te kujdesit spitalor nga ana e Institutit të Sigurimeve të Kujdesit Shëndetësor duke rritur autonominë e spitaleve, buxhetin e tyre operativ, si edhe cilësinë e kujdesit për pacientin.

Një fushë tjetër prioritare është edhe përmirësimi i shërbimit të emergjencës mjekësore. Për këtë, në bashkëpunim me OBSH (Organizata Botërore e Shëndetësisë) është përgatitur dokumenti për “Reformën ne Sistemin e Urgjencave Mjekësore”, me qëllim krijimin e një paketë bazë të shërbimeve dhe asistencës mjekësore të urgjencës, që do t’i jepet popullatës pa pagesë dhe sipas standardeve të aplikuara njësoj në të gjithë vendin.

Për këtë qellim janë përgatitur dhe janë marrë masat për përdorimin e

30 njësuar të protokolleve klinike, triazhimit, si edhe pajisjes së shërbimeve të urgjencës me një listë standarde minimale pajisjesh mjekësore dhe medikamentesh, me të cilat duhet të pajisjen shërbimet e urgjencës.

Janë fuqizuar dhe rritur kapacitet e Qendrës Kombëtare të Traumave dhe të Shërbimit të Ortopedisë, me çka mbulohet rreth 80% të nevojave të vendit, duke investuar një vlerë prej 4 milionë euro për rehabilitimin dhe pajisjen e këtyre shërbimeve. Në QSUT ka përfunduar ndërtimi i Qendrës së re të urgjencave mjekësore dhe me një investim prej 7 milionë dollarë po realizohet pajisja e saj me të gjitha aparaturat e nevojshme, si: CT skaner, rezonancë manjetike, salla kirurgjikale moderne, laboratorë etj.

Në spitalin e Kukësit (në qarkun e të cilit jetojnë një numër i madh të dëmtuarish nga minat) është rehabilituar, është pajisur reparti i rehabilitimit fizik, si edhe ai i prodhimit dhe mirëmbajtjes se protezave, duke lehtësuar jetën e të sëmurëve atje.

Në spitalin e ri të qytetit të Kavajës, i cili po përfundon, nuk ka mbetur pa u modeluar një Qendër rehabilitimi fizik me shtretër dhe me aparaturat përkatëse, që do t’i shërbejë jo vetëm popullsisë së rajonit të Durrësit, por do të këtë funksionin edhe të një qendre kombëtare rehabilitimi.

Gjithashtu, Ministria e Shëndetësisë ka në objektivat e veta ndërtimin dhe funksionimin e një Qendre të dytë Traumatologjike brenda Qendrës Spitalore Universitare – Tiranë, e cila do të mbulojë më mirë nevojat e popullatës në përgjithësi dhe të të aksidentuarve në veçanti.

Gjithashtu, nëpërmjet programit të Rehabilitimit Fizik dhe Mjekësor (faza I & II) janë ngritur kapacitetet e formimit të profesionistëve në lëmin e Fizioterapisë pranë Fakultetit të Infermierisë, si edhe e mjekëve fiziatër dhe teknikëve të protezimit, duke u mbështetur në module që përdoren në shkollat më të mira të Bashkimit Europian.

Vlen të theksojmë që për vitin 2010 në planin e investimeve për spitalet është parashikuar një buxhet 20% më i lartë se viti 2009. Të gjitha këto investime të kryera nga Ministria e Shëndetësisë dhe me fonde të Qeverisë Shqiptare kanë siguruar rritjen e aksesit për shërbimin

31 spitalor nga personat e aksidentuar dhe kanë ndikuar në marrjen e një shërbimi më cilësor.

Në vazhdim të punës së saj, Ministria e Shëndetësisë do të përqendrohet në 4 drejtime kryesore: 1.

Krahas kujdesit mjekësor, Personat me Aftësi të Kufizuar të përfitojnë edhe Kujdes Rehabilitues, mbështetur në programe rehabilituese bashkëkohore dhe me pajisjet e nevojshme.

2.

Do të punohet për një lidhje më të ngushtë të kujdesit mjekësor në përgjithësi dhe shërbimit të rehabilitimit në veçanti. Hap pas hapi, Ministria e Shëndetësisë do të krijojë reparte ose njësi me shtretër të fizioterapisë, duke filluar nga spitalet terciare dhe, në vazhdim, në spitalet rajonale e të distriktit dhe, së fundi, në shërbimin e kujdesit shëndetësor parësor, me qëllim ofrimin e këtij shërbimi sa më pranë atyre që e përftojnë këtë shërbim. Qëllimi i ngritjes së këtyre reparteve do të jetë përmirësimi i cilësisë së rehabilitimit të hershëm të pacientëve me dëmtime neurologjike dhe me dëmtime të tjera, si edhe shtimi dhe fuqizimi i trajnimit të stafeve neuroaftësuese me parametra bashkëkohore.

3.

Do të bashkëpunohet ngushtësisht me Fakultetin e Mjekësisë dhe Shkollën e Lartë të Infermierisë për përgatitjen e profesionistëve të mjaftueshëm në këtë fushë.

4.

Në ngritjen e kapaciteteve të reja dhe fuqizimin e atyre ekzistuese, si për të rriturit, ashtu edhe për fëmijët, sidomos fëmijët me probleme të veçanta (fëmijët me probleme të zhvillimit).

Gjithashtu, dëshiroj ta mbyll këtë bisedë, duke falënderuar partnerët tanë lokalë dhe ndërkombëtarë, për punën e përbashkët që kemi bërë.

Në të njëjtën kohë keni premtimin dhe angazhimin tonë për bashkëpunim të ngushtë në të ardhmen, pasi vetëm me përkushtimin e përbashkët mund të sigurojmë një jetë më të mirë për të aksidentuarit dhe personat me aftësi të kufizuar, duke përmbushur kështu obligimet dhe premtimet tona kundrejt tyre.

32

Një ‘vulë’ e vlerësimit dhe e interesimit Ilir DHIMA

Kur këto ditë në rrugët e Tiranës nisën të qarkullojnë disa autobuzë të rinj të dy prej linave urbane më të ngarkuara në Kryeqytetin tonë, shumë vetë e shprehën hapur, edhe në mimikën e tyre, një lloj entusiazmi. Një lloj entusiazmi që mund të konsiderohet plotësisht i përligjur. I tillë, sepse është e natyrshme që njeriu të kërkojë dhe të mirëpresë pakëz komoditet me të njëjtat shpenzime në këtë tallavi krizash, që na e zgjat çdo ditë e më shumë rrugën drejt mirëqenies dhe vlerave europiane.

Sidoqoftë, diçka tjetër po vlerësohet më tepër në këtë ndryshim të ri të atmosferës kryeqytetase. Është vemendja që po tregojnë organet e qeverisjes vendore, në këtë rasat Bashkia e Tiranës, për t’u ardhur në ndihmë personave me aftësi të kufizuara, veçanërisht paraplegjikëve dhe tetraplegjikëve. Autobuzët e rinj kanë vlera të përparuara, të mirëfillta.

Jo vetëm se janë eksportuan ata të prodhimit më të ri, të vitit 2010. Jo vetëm se, gjithashtu, nuk ndotin mjedisin, si të tjerët që qarkullojnë në Shqipëri, duke kërcënuar jetët e njerëzve me shkarkimin vijimësisht të pluhurave dhe blozërave. Por, edhe se për herë të parë në vendin tonë do të qarkullojnë automjete urbane që përmbajnë platforma për hipjen dhe qëndrimin e invalidëve me karroca me rrota.

Kjo nismë e Bashkisë së Tiranës i vë një ‘vulë’ vlerësimit dhe interesimit nga organet shtetërore për integrimin e PAK – ve në shoqëri. Deri tani,

33 duke i hedhur sytë vetëm në Tiranë, se të degdisësh vështrimin nëpër qytete të tjera dhe zona rurale është vërtet humbje kohe, në kuptimin konkret të fjalës nuk mund të mohohet që në këtë fushë janë piketuar disa projekte. Kështu, për shembull, gjatë viteve të fundit, lejet e ndërtimit të komplekseve dhe pallateve të reja të banimit s’janë lëshuar pa përmbajtur në projektet e tyre vendet e caktuara, krahas shkallëve, për kalimin e karrocave të invalidëve.

Megjithatë duhet pranuar që këto vende të posaçme, në rastin më të mirë janë ndërtuar të papërshtatshme. Ndërsa, në përgjithësi, lejet e shfrytëzimit janë miratuar, pa vënë re që ato ambiente të domosdoshme kanë firasur, pa lënë as nam e as nishan. Kështu, kushtet kufizojnë ndjeshëm lëvizjen e paraplegjikëve dhe tetraplegjikëve, duke i quajtur thjesht demagogji retorikat për integrimin shoqëror të PAK – ve shqiptarë.

Pra, çdo realizim, qoftë ky edhe jo i menjëhershëm e masiv, qoftë ky edhe hap pas hapi dhe fillimisht në territore urbane të kufizuara, nuk mund të mos merret në konsideratë. Çdokush mund të arësyetojë që, një situatë e tillë e re në trajtimin e personave me aftësi të kufizuara realisht nxit zbatimin e projekteve të tjera, me parametra gjithnjë e më të mirë, përherë e më cilësorë. Njëherazi, kjo hapje e vizioneve të organeve tona shtetërore në këtë fushë mund të piketojë praktikisht shumë shpejt një perimetër të gjerë të aplikimit të këtyre projekteve.

Por, e gjithë kjo veprimtari, kurrësesi nuk do të ishte plotësisht e sukseshme, nëse vazhdohet ‘t’u hiqet vizë’ nga pushteti qendror fondeve minimale për plotësimin e kërkesave më elementare të kësaj shtrese të shoqërisë; nëse zyrtarët tanë të zgjedhur dhe të emëruar, gjithkaq mbyllin sytë dhe veshët përpara protestave të përfaqësuesve të kësaj shtrese. Si ajo protestra e përsëritur para pak javëve pas kangjellave, pas dyerve të Ministrisë së Punës dhe Shamseve të Barabarta, për të kërkuar moslënien në harresë të një vendimi Qeverie, zbatimi i të cilit do të rriste disi të ardhurat financiare të kategorisë së paraplegjikëve dhe tetraplegjikëve dhe pajisjen në vazhdimi të tyre me ato që quhen ‘paketa higjenike’.

34

Edhe diversiteti është vlerë Joana LUKA

David Morris është një njeri me aftësi të kufizuara. Ai lëviz me karrige me rrota dhe është një shembull shumë i mirë përsa i përket integrimit të PAK - ve në shoqëri.

Morris është këshilltar për përfshirjen dhe aksesin e personave me aftësi të kufizuara dhe ndihmon Komitetin Organizativ të Lojërave Olimpike “Londër 2012”. Ai është gjithashtu një producent filmash dhe nëpërmjet atyre ai tregon eksperiencën e tij personale.

David ka qenë në disa vende për të parë përshtatshmërinë e ambienteve. Në këtë intervistë ai dëshmon se si arriti të bëhet i dobishëm, si u fituan disa nga të drejtat e PAK - ve në Britani etj.

Mesa dimë dhe me sa ju keni thënë, Anglia është një vend ku PAK - të janë të përfshirë, të integruar në jetën publike, më shumë se sa te ne. Si e arritët këtë?

Mund të themi që kjo, pra përfshirja e PAK - ve u arrit pas një beteje, e cila zgjati prej shumë vitesh. Çdo gjë që ne arritëm, e arritëm të bashkuar, duke protestuar me përfshirjen e të gjithëve. Mund të them, se puna jonë ka qenë e mirë.

35 A do të ishte kjo një këshillë për OJF - të që punojnë në Shqipëri në fushën e aftësisë së kufizuar? A është lobimi mënyra më mirë për të arritur diçka?

Mendoj, se është shumë e rëndësishme për PAK - të që hasen me barriera në jetën e vet të përditshme që të kenë nën kontroll organizatat e influencuara preje tyre. Pikërisht rreth kësaj synon Konventa e Kombeve të Bashkuara, dhe mendoj se lidershipi është një pikë kyçe për PAK – të. Kam përshtypjen, gjithashtu, se edhe kjo javë (java e promovimit të gjithpërfshirjes e organizuar nga Këshilli Britanik) do të jetë fillimi i shumë sfidave. Mendoj që ju jeni në një udhëtim, dhe unë ndihem i privilegjuar e krenar që ju ndihmoj në këtë udhëtim. Është një angazhim personal, do të vazhdoj t’ju ndihmoj.

Ju, edhe pse jeni një person që lëviz me karrige me rrota, dobishmëria nuk ju mungon. Keni studiuar, jeni i punësuar. Si e keni arritur këtë?

Ka qenë një udhëtim i gjatë personal, por dua të ndalem diku tjetër.

Edhe ju vetë thatë, se ka një diferencë të madhe midis Anglisë dhe Shqipërisë. Por, një ndër problemet që edhe ne kemi është qëndrimi i njerëzve karshi PAK - ve. Racizmi, paragjykimi dhe stigmatizimi është diçka që reflektohet edhe këtu në Shqipëri. ashtu sikurse në Britaninë e Madhe. E njëjta gjë ndodh edhe me qëndrimet pozitive, të mirëpritura.

Mendoj se këto qëndrime pozitive mund të jenë edhe këtu më afër se sa ju e mendoni. Është e vërtetë që në Angli ne kemi arritur shumë gjëra, por ka ende vende ku përfshirja nuk është arritur. Sidoqoftë, shpresoj që lojërat olimpike të Londrës do t’u japin mundësinë njerëzve, si në botë, ashtu edhe në Britani, për të kuptuar se sa e rëndësishme është përfshirja për PAK - të. Çdo shoqëri ka burimet e saj dhe varet nga mënyra se si do t’i përdori këto burime të saj për të ecur përpara.

Cili është niveli i punësimit në Angli?

Unë do të flas për eksperiencën time personale. Kur isha fëmijë, unë ika në disa institucione që qenë nga vendet më të bukura në botë. Në moshë

36 të vogël pashë disa forma përjashtimi: arrita të futem në universitet dhe të kuptoj që është e drejta ime për të zhvilluar potencialet e mija.

Atëherë i bëra vetes një pyetje: përse shoqëria duhet të më pengojë? Pas universitetit, puna ime parë ka qenë me qeverinë. Dhe, kjo më morri një vit për të gjetur punë. Pritshmëria ime ishte puna në institucione, sepse kisha fituar disa aftësi dhe do të mund të tregoja vlerat e mija. Do të mund të ndihmoja njerëz që kishin nevojë. Nuk mjafton vetëm që të jesh i arsimuar, duhet të sigurosh edhe të tjerët që do t’i zhvillojnë potencialet e tyre.

Ka njerëz që mund të arrijnë disa të dhëna për t’u punësuar në vende ku nevojitet aftësia e mendjes. Por, nuk duhet të harrojmë edhe ata persona, të cilët janë të pa aftë për të shprehur mendimet e tyre. Për t’’ju rikthyer eksperiencës time mund të them se, kur punova me qeverinë, pasi nuk më lejohej të punoja me anëtarët e administratës publike si një përdorues karrigeje, kjo ndodhi pak para se të votohej ligji kundër diskriminimit. Unë reagova, duke krijuar organizatën time dhe e di që kjo është një rrugë e ndjekur nga shumë persona me aftësi të kufizuara.

Mendoj që kjo, krijimi i organizatave me shumë njerëz, mund të jetë mënyra më e mirë që PAK - të të sigurojnë përfshirjen e tyre.

Këtu në Shqipëri, disave u vjen turp nga paaftësia e tyre. Cili do të ishte mesazhi juaj për këta njerëz?

Së pari, mund të them me plot gojën se, edhe diversiteti, edhe shpërqendrimi ndaj saj janë pjesë të së njëjtës monedhë. Por dua të marrë shembullin e Tiranës. Ashtu si këtu te ju që pallatet me ngjyra japin dridhje, edhe në jetë diferencat dhe diversiteti i japin shoqërisë tonë dridhje dhe jetë. Nuk do doja të jetoja në një shoqëri, e cila do të ishte normale apo uniforme. Mendoj se, duke qenë ndryshe nga të tjerët, ne jemi me fat, shoqëria është më e bukur dhe interesante. Ne duhet të sigurojmë që asnjeri nuk duhet të ndihet me turp për atë që ka dhe për atë që mund të japë. Personat me aftësi të kufizuara duhet të ndihen normal, ata i japin një ngjyrë jetës. Unë besoj në mënyrë absolute se, paaftësia është një gjë ndryshme. Dhe, një gjë e ndryshme

37 është vlerë. Këtu duhet të përqendrohen edhe shoqatat e PAK – ve.

Ne duhet të jemi sëbashku dhe të bindim ata që sot mund të jenë të izoluar, se janë të vlefshëm, se duhet të jetojnë normalisht.

Unë besoj, gjithashtu, që lojërat olimpike përbëjnë një podium të mirë për të dhënë këtë mesazh. Aty do të zhvillohen Olimpiada Speciale së bashku me Olimpiadën e madhe dhe, nëse kjo e fundit ka si qellim të ndryshojë jetën e njerëzve në përgjithësi, tjetra synon të ndryshojë jetën e PAK - ve. Arritjet, si në njërën, ashtu edhe në tjetrën janë të njëjta. Madje, unë që punoj për olimpiadën speciale. Megjithëse, fjala ‘speciale’ nuk më pëlqen, sepse nuk dua të trajtohem si i tillë, por si njeri i barabartë mes të barabartëve.

Pra, ju mendoni që Olimpiada Speciale mund të përmbajë në vetvete një mesazh për mundësitë që kanë PAK - të?

Po, absolutisht unë shoh Olimpiadën Speciale si një sfidë, për të detyruar edhe Qeverinë Britanike të ndryshojë ose t’i kushtojë më shumë rëndësi politikave rreth PAK ve. Për mua Olimpiada Speciale duhet të tregojë potencialet që kanë PAK - të. Duhet të jetë një mesazh, një thirrje inkurajimi, kur tregohet haptazi, faktikisht dhe konkretisht se sa e rëndësishme është gjithpërfshirja e PAK - ve. Gjithpërfshirja fillon nga mundësia për akses.

Para 20 vitesh, as në Britani nuk ka pasur vende të aksesueshme në autobus. PAK - të nuk hynin dot, por u bënë ndryshime nga fushata të ndërmarrura. Pra, sfidat duhen parë, që këtej fillon ndryshimi. Për mua projektet janë shumë të rëndësishme dhe mendoj që projektet këtu duhen bërë me qëllim krijimin e akseseve për të gjithë. Kështu do të kemi rezultate e duhura. E përsëris që, nëse një shoqëri përdor të gjitha burimet e saj, ajo arrin t’i integrojë njerëzit. Pra, integrimi është i arritshëm, nëse një shoqëri përdor të gjitha burimet e saj.

--------------------------------------Ps. Kjo ka qenë një ndër intervistat e fundit të David Morris. Tani ai ka ndërruar jetë.

38

Emocionet e një olimpiade Darian KONOMI

Kisha shumë vite pa u marrë me sport, që prej vitit 1998 kur edhe luaja në Greqi me ekipin e lagjes time Amfialin. Pas gjithë këtyre viteve i emocionuar nga fakti se aftësia e kufizuar në Shqipëri po përpiqet në disa raste të japë një imazh pozitiv, vendosa të marrë pjesë në një aktivitet si Olimpiada Speciale thjeshtë për të qenë pjesë e një mesazhi se fuqia e shpirtit mund çdo paaftësi tjetër. Dua të rrëfej edhe diçka

39 tjetër, arsyeja për të cilën morra pjesë në këtë olimpiadë ishte një imazh para afro një viti. Ishte një mësuese e Durrësit të cilën e pashë duke dhënë udhëzime tek djemtë e saj teksa po luanin futboll. Ata u mundën nga një ekip më i mirë, por sipas saj kjo nuk kishte asnjë rëndësi teksa ata ja kishin arritur qëllimit që ishte dëfrimi, pjesëmarrja, gara. Atëherë mendova për herë të parë se do doja ta jetoja këtë eksperiencë edhe unë. Më pas me bisedimet me njerëz si Zoti Bellova më bënë të prisja me padurim këtë eveniment, i cili do më jepte përsëri mundësinë për të garuar e kështu u gjend edhe ekipi me të cilin do të garoja.

Kisha nderin të lexoj atë betim aq të bukur që fliste për vlerën e fitores, por mbi të gjitha, për vlerën e përpjekjes. “Më lejoni të fitoj, por edhe nëse nuk fitoj, më lejoni të përpiqem.” Në këtë betim që pata fatin të lexoj ne të gjithë pjesëmarrësit e atij evenimenti Betohemi se do të përpiqemi të fitojmë, por edhe se do të lejojmë përpjekjen. Por nëse betimi ishte një ndër momentet më emocionale, me siguri një rëndësi të veçantë për mua do të ishte edhe momenti i futjes në lojë.

Kur momenti i ndeshjes së parë erdhi, zemra ime nisi të rrihte fort, jo nga lodhja, por nga emocionet. Fillova të vrapoj, por dukej qartë se mungesa e gjatë e stërvitjes, e lojës, ishte diçka që kishte lënë pasojat në gjendjen time fizike. Madje kjo u verifikua edhe në një gabim të kryer që na kushtoi një gol. Prandaj për respekt të atyre që luanin dola, sepse ashtu duhej, por duke qenë i bindur se gjendja ime nuk ishte aq tragjike.

I dhashë dorën “trajnerit” tim sepse ashtu duhej dhe u gëzova shumë kur fituam, sepse gabimi im nuk i kishte kushtuar ekipit. Por, problemet me “trajnerin” kishin filluar, për atë isha një i “sëmurë”. Pasi ndeshja e parë mbaroi me një humbje personale, mezi po prisja mundësinë për një hakmarrje sportive, e cila erdhi dhe kësaj here në basketboll. Arrita, edhe pse gjendja ime fizike nuk ishte aq e mirë, të luaja mirë të shënoja disa kosha. Disi i lodhur, mendoja se kësaj here krahas sfidës ekipore kisha fituar edhe atë personale. Prisja që ai njeri, i cili na kishte edhe dëshirën ta thërrisnim profesor, por që nuk dinte as rregullat bazë të komunikimit, do më jepte dorën e do më përgëzonte, të paktën ashtu siç kamë parë të ndodhë kjo me të gjithë, por jo në rastin tim.

40

Pak orë më vonë erdhi radha e futbollit dhe unë nuk fola fare, por po uroja për një fitore dhe me dëshirën e zotit do të luaja përsëri. Dhe ashtu ndodhi, fitorja e thellë që në pjesën e parë më jepte të drejtën morale për ti kërkuar një mundësi, një shans, edhe pse ai nuk dëshironte, me këmbëngulje arrita ta bindë të më fuste në lojë. Zgjodha një pozicion, mbrojtës, dhe kësaj here duke luajtur me shumë përqendrim, por edhe frikë, pasi një gabim mund të kushtonte rëndë e të mos luaja më, arrita që të kryej një paraqitje dinjitoze dhe kur ai vetë më tha se kisha luajtur mirë, mendova se të paktën disa shanse të tjera aktivizimi do ti kisha.

Kështu dita ime e parë u mbyll me emocione të shumta dhe në fund të ditës kjo eksperiencë më kishte lënë një shije të ëmbël edhe pse me shumë probleme, që vinin nga një mentalitet i gabuar në vendin e gabuar.

Dita e dytë ishte e veçantë sepse edhe pse nuk dëshiroja, edhe pse nuk dija asgjë, me urdhër të “profesorit” do të provoja një sport të ri, Bolingun. Si çdo gjë e re kishte emocionin e saj dhe sidomos kur disa gjuajtje radhazi edhe pse këtë sport e luaja për herë të parë arrita të hedh disa birila.

Më pas u futa përsëri në lojë, në basketboll, por një pasim jo aq i sigurt i një shoku dhe një shtyrje e kundërshtarit e pa parë nga arbitri që u

41 shoqërua dhe nga një çarje e lehtë e dorës më çuan përsëri në stol.

Ishte një moment inati me veten, me shokun që e hodhi topin keq, por ende luante me arbitrin që edhe pse isha shtyrë nuk pa asgjë dhe mbi të gjitha me mentalitetit e “profesorit”.

Dita e tretë e finaleve kishte në program edhe garën e vrapit dhe duke qenë se ajo nuk ishte një garë ekipore përsëri ndihesha i lirë moralisht për ti kërkuar “profesorit” të më linte të garoja këtu edhe nëse diçka nuk shkonte mirë nuk prishja punë. Por ai me tha përsëri se unë nuk vrapoja dot. Atëherë vendosa të mos i bindem urdhrave të tij, por të ndiqja zemrën time e të garoja. U fsheha dhe kurë ai iku pashë Rominën, një animatore, e cila më pyeti “Do vraposh?”. “Po, i thashë dhe dije që edhe nëqoftëse bije do të çohem”. “Nuk do të biesh”, mu përgjigj ajo. Gara filloj dhe po vrapoja, lodhjen e ndjeja, por kisha një atlete kanadeze në mendjen time, e cila edhe pse po binte në tokë, nuk e la garën. Gjeta një ritëm, përfundova i teti në 25 pjesëmarrës dhe duartrokitjet, në momentin e mbarimit të garës, ishin një fitore, një medalje, sepse nuk kisha dalë i pari, por duke u sforcuar sepse pa sforco asgjë nuk arrihet kisha përcjellë atë mesazh që ky eveniment ka si qëllim të japë dhe kisha mbajtur betimin: nuk kisha fituar, por isha përpjekur duke dhënë të gjithë atë që mund të jepja në atë garë, atë ditë. Madje kjo eksperiencë më bëri të kuptoj se e kisha tradhëtuar trupin tim deri diku dhe ai ma shpërbleu me një dhimbje muskujsh, por kisha duruar, e pra, edhe fituar. Fjalët e “profesorit” e kanë vënë rikthimin tim në këtë eveniment si një nga objektivat e mija, e për këtë kam filluar që tani përgatitjen për të provuar se vrapoj, luaj e bëj gjithçka, sepse i sëmurë nuk jam unë, por është ai mentalitet që më sheh të sëmurë.

42

Riaftësimi i PAK-ve kërkon mbështetjen e familjes Dhënia e shërbimeve pranë qendrave ditore për PAK edhe pse jo shumë e përhapur ka filluar tanimë në Shqipëri, kjo ndodh se edhe në vendin tonë ka filluar të kuptohet rëndësia e shërbimeve sociale dhe fakti se këto të fundit janë mënyra më e mirë e rehabilitimit të një personi me aftësi të kufizuara. Madje mund të cilësohet si një fakt pozitiv edhe fakti se kemi edhe një qendër ditore shtetërore, e cila pret fëmijët e moshës 0-6 vjeç që kanë nevojë për një ndihmë të specializuar. Kjo qendër merret me diagnostikime dhe ndihmë për raste si: Paralizë cerebrale, Sindroma Down, Sindroma Tuner etj. “Qendra kombëtare e Mirërritjes, Zhvillimit dhe Rehabilitim të fëmijëve” është në këtë formë që nga viti 1993 pasi më parë ajo ka funksionuar vetëm si spital i fëmijëve me Distrofi Muskulore. Kjo qendër bashkëpunon në disa projekte të me Qendrën Neuro -Riaftësuese Pediatrike e Zhvillimit Biel, Zvicër me ndihmën e të çiles edhe u kthye në qendër rehabilitimi kombëtare. Sot kjo qendër ka 30 shtretër dhe në të vijnë persona nga gjithë vendi. Fillimisht fëmijët shtrohen këtu për dy javë kur, bëhet diagnostikimi dhe jepen udhëzime e më pas ata kthehen pas gjashtë javësh për t’u rikontrolluar.

Kjo qendër punon duke u bazuar në protipet e qendrave Evropiane me një staf të specializuar mjekësor. “Fëmija që në momentin e parë që vjen në qendrën tonë i diagnostikuar apo jo i diagnostikuar paraqitet para një psikiatri zhvillimi, te i cili merr një konsultë të përgjithshme, pra, psikiatri i zhvillimit jep një vlerësim të përgjithshëm rreth situatës. Më

43 pas i nënshtrohet edhe një testi, i cili quhet testi SON(R) dhe zhvillohet në bazë të lojës dhe vlerëson zhvillimin real të fëmijës krahasuar me zhvillimin biologjik që duhet të kishte. “Në këtë qendër trajtohen të gjitha llojet e aftësisë së kufizuar, fizike, probleme zhvillimi, paaftësi si pasojë e traumave dhe problemeve psikopatologjike të lindura ose të fituara në vitet e para të fëmijërisë” thotë Valbona Kraja punonjëse sociale e kësaj qendre.

Interesi i prindërve rreth kësaj qendre duket se është rritur ndjeshëm pasi vitet e fundit numri i fëmijëve që e frekuentojnë atë rritet gjithnjë e më shumë. Por, kjo nuk do të thotë se prindërit kanë pranuar problemin e fëmijëve të tyre dhe tregojnë durimin e duhur. “Prindërit kërkojnë që fëmija i tyre të përmirësohet shpejt .Gjithashtu ata kërkojnë ofrimin e shërbime të tjera edhe për faktin se të gjitha këto shërbime te ne janë falas”- shprehet Znj. Kraja.

Përsa i përket mentalitetit Znj. Kraja thotë se prindërit që vijnë në qendër nuk ua tregojnë këtë fakt familjarëve apo anëtarëve të tjerë, ata kërkojnë që të mbetet diçka e fshehtë. Ata duan të vijnë e të marrin ndihmë por, me çdo kusht kërkojnë të mbahet privatësia e tyre dhe ky është një fenomen që vërehet te të gjithë prindërit që kanë fëmijë me aftësi të kufizuara, të cilët vështirë pranojnë se kanë një fëmijë me aftësi të kufizuara: këtu kemi të bëjmë me simptomën e mohimit.

Në rastet që unë kam parë, nxitimi dhe dëshira për një rikuperim të shpejtë lidhen edhe me faktin se prindërit kanë frikë të përballen me komunitetin dhe me njerëzit që mund të mendojnë ndryshe rreth problemeve që hasin fëmijët e tyre. Pikërisht për këtë ata reagojnë keq kur, rehabilitimi vonon sepse, duan që në pak kohë dhe me pak investim nga ana e tyre të arrihen rezultate. Këtu ndikon edhe fakti se ata që vizitojnë qendrën tonë vijnë nga krahina të mbyllura ku nivelin e paragjykimit për aftësinë e kufizuar është shumë i lartë. Kjo frikë nga paragjykimet është për mua thembra e Akilit për integrimin e PAK. Gjithashtu ata janë edhe shumë të varfër dhe duhet të dimë se varfëria është direkt e lidhur me integrimin dhe familjet që vijnë te ne jetojnë nën nivelin mesatar të jetesës, - nënvizon Znj. Kraja.

44 Një nga detyrat e psikologëve sipas Znj. Kraja është të arrijnë të bindin prindërit se pjesa më e madhe e problemeve që hasin fëmijët e tyre janë permanente dhe të pakta janë rastet që mund të kenë një zhvillim që t’i sjellë ata afër realitetit.

Por, sa e rëndësishme është për një fëmijë që të frekuentojë qendra ditore rehabilitimi?

Znj. Kraja thotë: - “Është shumë e rëndësishme, sepse duke kërkuar ndihmë pranë qendrave të specializuara ata e kanë bërë hapin e parë.

Por nuk mjafton, sepse mbi të gjitha prindërit janë ata që do të sjellin ndryshimin te fëmija e tyre me aftësi të kufizuara. Terapitë e qendrës janë më shumë terapi të nivelit të mësimit për prindërit. Ata duhet të vijnë e të mësojnë se si duhet punuar me fëmijët e tyre gjatë kohës që ata gjenden në familjet e tyre. Ka fëmijë që unë i njoh personalisht, kanë arritur të integrohen krahas punës së prindërve të tyre, por edhe të specialistëve të qendrës sonë. Por, edhe një herë dua të theksoj se riaftësimi i fëmijëve me aftësi të kufizuara mund të arrihet vetëm me bashkëpunimin e prindërve”.

Intervistoi D. K