ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
1
Θέμα : Νόμοι / Ποινές Ορισμός : νόμοι είναι οι γραπτοί κανόνες που ρυθμίζουν τις σχέσεις των πολιτών, με στόχο την εξομάλυνση των διαφορών τους, και τις σχέσεις πολιτών – πολιτείας.
ποινή είναι η τιμωρία που επιβάλλεται στο άτομο με σκοπό την καταστολή μιας
.
παράβασης ή ενός αδικήματος. Η ποινή πρέπει να έχει σωφρονιστικό και «επανορθωτικό» χαρακτήρα, κύριος δηλ. στόχος της να είναι η συνειδητοποίηση της πράξης και η βελτίωση του ατόμου. Η αξία των νόμων στην ζωή του ανθρώπου : 1.
κοινωνικός τομέας : οι νόμοι συμβάλλουν στην ομαλή συμβίωση των πολιτών , προσδιορίζουν τις υποχρεώσεις τους, εξομαλύνουν τις διαφορές στην κοινωνία οφείλονται σε προσωπικά συμφέροντα, περιορίζουν τις εκδηλώσεις ατομικιστικής συμπεριφοράς (κοινωνική παθογένεια), ρυθμίζουν την ανθρώπινη συμπεριφορά (προσδιορίζουν τις αξιόποινες πράξεις) και ορίζουν το πλαίσιο δικαιωμάτων και υποχρεώσεων, ώστε να αποτρέπεται η αυθαιρεσία και ασυδοσία.
2.
ηθικός τομέας : οι νόμοι επιδρούν ηθοπλαστικά στο άτομο : διαπαιδαγωγούν τα άτομα με πνεύμα δικαιοσύνης και ισοτιμίας, αναδεικνύουν στη συνείδηση του ατόμου την αξία του δικαίου, επιβάλλουν μια στάση ζωής χωρίς ιδιοτέλεια και τιθασεύουν τα ανεξέλεγκτα πάθη.
3.
πολιτικός τομέας : οι νόμοι συμβάλλουν στην ομαλή πολιτική ζωή : αποτρέπουν τις αυθαιρεσίες της εκτελεστικής εξουσίας, κατοχυρώνουν τα ατομικά δικαιώματα, διασφαλίζουν την ισοπολιτεία για όλα τα άτομα και η σωστή λειτουργία τους ενισχύει την εμπιστοσύνη των πολιτών προς τους δημοκρατικούς θεσμούς.
4.
ψυχολογικός τομέας :οι νόμοι δημιουργούν αίσθημα ασφάλειας στους πολίτες : αισθάνονται ότι κανείς δε μπορεί να παραβιάσει ατιμώρητα την ιδιωτική τους ζωή, τα ανθρώπινα δικαιώματα περιφρουρούνται και κατοχυρώνονται η ατομική, πολιτική και κοινωνική ελευθερία.
5.
οικονομικός τομέας : οι νόμοι ρυθμίζουν την οικονομική ζωή : ελέγχονται οι συναλλαγές, οι σχέσεις εργοδοτών και εργαζομένων, αποτρέπεται η εκμετάλλευση των ασθενέστερων και προστατεύονται τα συνδικαλιστικά και εργασιακά δικαιώματα.
Είδη της ποινής : οι ποινές διακρίνονται σε : 1.
σωματικές
2.
παιδαγωγικές.
3.
αστυνομικές (πρόστιμο, φυλάκιση)
4.
εγκληματικές (ή ατιμωτικές, όπως τα καταναγκαστικά έργα, η ειρκτή (=φυλάκιση), τα ισόβια δεσμά, ο θάνατος).
Σκοπός της ποινής : 1.
να συνετιστεί ο παραβάτης και να συνειδητοποιήσει την πράξη του.
2.
να προστατέψει την κοινωνία.
3.
ο δράστης, μετά από έλεγχο και αυτοκριτική, μπορεί να μετανοήσει και να επανενταχθεί στο κοινωνικό σύνολο.
4.
να συγκρατεί τους υπόλοιπους από μελλοντικές παραβάσεις. Σκοπός λοιπόν της ποινής δεν είναι η εκδίκηση, αλλά ο σωφρονισμός του δράστη και η αποτροπή των υπολοίπων να επαναλάβουν την πράξη.
Τα κριτήρια με τα οποία επιβάλλεται η ποινή, ώστε να επιτυγχάνει την επανένταξη του δράστη: η ποινή για να αποτελέσει θετικό παράγοντα επανένταξης, πρέπει: 1. 2.
να αντιστοιχεί στη βαρύτητα του αδικήματος. να μη διαπνέεται από υπερβολική αυστηρότητα (καλλιεργούνται αισθήματα μίσους στο δράστη για την κοινωνία).
3.
να αποβλέπει στο σωφρονισμό του δράστη (ειδική πρόληψη) και στον παραδειγματισμό των άλλων (γενική πρόληψη) · να μην έχει εκδικητικό χαρακτήρα.
1
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 4.
2
να μην επηρεάζεται η δικαστική κρίση από την κοινωνική θέση, το αξίωμα και την οικονομική κατάσταση του δράστη, αλλά και να λαμβάνονται υπόψη οι συνθήκες τέλεσης κάθε αδικήματος.
5.
να είναι δίκαιη, να ικανοποιεί το αίσθημα «περί δικαίου» της κοινωνίας.
6.
να είναι σύμφωνη με τα νέα κοινωνικά δεδομένα και τις αξίες – στόχους της δημοκρατικής πολιτείας (π.χ. στο ζήτημα της θανατικής ποινής).
Τα αποτελέσματα μιας ανορθόδοξα επιβαλλόμενης ποινής : 1.
ψυχραίνουν ψυχικά το δράστη.
2.
προκαλούν την ανταπόδοση του τιμωρούμενου.
3.
η συχνή χρήση του μέτρου της ποινής κάνει το δράστη χειρότερο – αναίσθητο, προκλητικό, κυνικό ή αδιάφορο.
4.
η κοινωνία μετατρέπεται σε πεδίο μάχης.
Τα προβλήματα της σωφρονιστικής αγωγής που εμποδίζουν την ομαλή επανένταξη του δράστη στην κοινωνία : 1.
απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης.
2.
απάνθρωπη και εκδικητική συμπεριφορά των σωφρονιστικών υπαλλήλων.
3.
η δυσπιστία στις δυνατότητες κοινωνικής επανένταξης των κρατουμένων.
4.
η εκμηδένιση της προσωπικότητας του κατάδικου, που παύει να υπάρχει ως «κοινωνική προσωπικότητα».
5.
η στέρηση των δικαιωμάτων του (αξιοπρέπεια, ανάπτυξη προσωπικότητας, δημιουργία οικογένειας, επικοινωνία με την οικογένεια). Η ποινική κύρωση δε φέρνει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα · συχνά απλά «ξορκίζει το κακό, χωρίς να το ξεριζώνει». Λείπει η παιδαγωγική αποτελεσματικότητα του ποινικού νόμου. Κυριαρχεί το πνεύμα καταστολής, όχι η πειθώ.
Οι συνθήκες που πρέπει να επικρατούν στη διάρκεια της έκτισης της ποινής, ώστε να επιτυγχάνεται η επανένταξη του δράστη : 1.
ανθρώπινοι όροι αξιοπρεπούς διαβίωσης (συνθήκες υγιεινής, διατροφή, περίθαλψη, ορθή συμπεριφορά του σωφρονιστικού προσωπικού).
2.
εργασιακή απασχόληση για : α) δημιουργική αξιοποίηση του χρόνου. β) εκμάθηση επαγγέλματος. γ) οικονομική ενίσχυση του κατάδικου. δ) καλλιέργεια κοινωνικών αρετών (εργατικότητας, υπευθυνότητας κ.α.).
3.
πολιτιστική δραστηριότητα, ψυχαγωγικές εκδηλώσεις (αθλητισμός, βιβλιοθήκες, θεατρικές παραστάσεις κ.α.).
4.
συνδρομή ειδικών επιστημόνων (ψυχολόγων, παιδαγωγών, κοινωνικών λειτουργών), γιατί συχνά απαιτείται ειδική σωφρονιστική αγωγή.
Ποινή και εκπαίδευση · ποιο είναι το νόημα της ποινής στο σχολείο και πώς πρέπει να επιβάλλεται ; Το σχολείο είναι μια μικρογραφία της κοινωνίας. Σκοπός του, εκτός από τις γνώσεις, είναι να διαμορφώσει ένα κοινωνικοποιημένο άτομο, που να μπορεί να συμβιώνει με τους συνανθρώπους του. Για τη διατήρηση και τη σωστή λειτουργία της κοινωνίας απαραίτητη προϋπόθεση είναι η ύπαρξη νόμων και η εφαρμογή τους. Ο παραβάτης τιμωρείται. Τηρουμένων των αναλογιών, το σχολείο ακολουθεί την ίδια διαδικασία με αυτή της κοινωνίας, ώστε να κάνει το νέο να σέβεται τους άλλους και τα δικαιώματά τους, τους κανόνες της μικρής κοινωνίας του σχολείου, να πειθαρχεί και να συναισθάνεται το παράπτωμά του, χωρίς όμως να χάνει την προσωπικότητά του. Ποινές που κατά καιρούς συναντούμε στο σχολείο είναι : οι σωματικές, οι ηθικές (επιτίμηση, στέρηση εύνοιας, αποκλεισμό από το παιγνίδι ή την ψυχαγωγική εκδρομή, την απομάκρυνση από το σχολείο για κάποιο διάστημα), η ειρωνεία, η διαπόμπευση, η καταγγελία στο συμβούλιο του σχολείου. Η ποινή μέσα στην εκπαίδευση έχει ένα πολύ σημαντικό παιδαγωγικό χαρακτήρα : να διαισθανθεί ο μαθητής το λάθος του και να μην το επαναλάβει, αλλά και οι υπόλοιποι μαθητές να
2
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
3
παραδειγματιστούν. Γι’ αυτό χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο χειρισμό της ποινής από το δάσκαλο. Πιο συγκεκριμένα : 1.
ο δάσκαλος πριν τιμωρήσει, πρέπει να παίρνει υπόψη του τα πρόσωπα και τις καταστάσεις.
2.
με το να κάνει ο δάσκαλος το μαθητή να αισθανθεί την ενοχή του,, έχει πετύχει ένα σημαντικό στόχο : να αναγνωρίσει το σφάλμα του.
3.
η αίσθηση της ενοχής του δράστη απέναντι στην τάξη και όχι στο δάσκαλο αίρει την εντύπωση της προσωπικής αντιπαράθεσης. Ο μαθητής αντιλαμβάνεται το ρόλο του σχολείου και την υποχρέωσή του να σέβεται τους άλλους.
4.
η υπομονή του δασκάλου να δείχνει την ύπαρξη επιείκειας και κατανόησης, αλλά παράλληλα να αφήνει να φανεί η ευθύνη του δράστη.
5.
η ανθρωπιά του δασκάλου πρέπει να είναι παρούσα, ακόμη και όταν αναγκάζεται να επιβάλει τιμωρία.
6.
δεν πρέπει να υπαναχωρεί στην τιμωρία. Διαφορετικά δίνεται η εντύπωση πως δεν είναι η αναπόφευκτη συνέπεια μιας παράβασης.
7.
μετά την έκτιση της ποινής τα πάντα πρέπει να ξεχαστούν. Ο μαθητής να αντιμετωπίζεται ως ένα έντιμο μέλος της μαθητικής κοινωνίας.
Επιχειρήματα για την εφαρμογή ή μη των ποινών στο σχολείο : α) κατά των ποινών : 1. 2.
η διαπαιδαγώγηση των νέων (πρέπει να) γίνεται με το διάλογο και την πειθώ. η ποινή διαμορφώνει αρνητικό κλίμα στο σχολείο και εκλαμβάνεται από τους νέους ως μέσο εκφοβισμού.
3.
κλονίζει τη σχέση εμπιστοσύνης δασκάλου – μαθητή
4.
η εφηβεία έχει ανάγκη τη νουθεσία και την επιείκεια.
5.
η ποινή δε βελτιώνει τη συμπεριφορά, αλλά δημιουργεί εχθρότητα και βίαιες αντιδράσεις.
6.
σε περιπτώσεις ακραίας αντικοινωνικής συμπεριφοράς, το σχολείο οφείλει να εξαντλεί την επιείκεια του προς το μαθητή, για να πετύχει το σωφρονισμό και τη μεταμέλειά του. β) υπέρ των ποινών :
1.
το σχολείο πρέπει να μαθαίνει στους μαθητές τους κοινωνικούς κανόνες.
2.
η ατιμωρησία δε βοηθά τους απειθάρχητους να συνειδητοποιήσουν τις ευθύνες τους και συγχρόνως αποτελούν αρνητικό παράδειγμα για τους άλλους.
3.
η υπερβολική ανοχή του σχολείου εκλαμβάνεται συνήθως ως αδυναμία και θεωρείται ως διαλυτικό στοιχείο από τους πειθαρχημένους μαθητές.
4.
αποτελεί λαϊκίστικη συμπεριφορά ορισμένων διδασκόντων, που επιζητούν την ωραιοποίηση της εικόνας τους στους μαθητές.
Ποινές στα δικαστήρια ανηλίκων : τα δικαστήρια ανηλίκων αποτελεί ένα ιδιαίτερα ξεχωριστό κλάδο του δικαστικού συστήματος, μιας και οι υποθέσεις που εκδικάζονται, αλλά και τα πρόσωπα των δραστών αφορούν την εφηβική ηλικία. Γι’ αυτό ακριβώς το λόγο πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ιδιαίτερες συνθήκες, αλλά και οι ιδιαιτερότητες των δραστών και να : 1.
εξαντλούνται όλες οι εναλλακτικές λύσεις, πριν επιβάλλουν τον εγκλεισμό των ανηλίκων στα σωφρονιστικά ιδρύματα.
2. 3.
να απαιτήσουν βελτίωση του σωφρονιστικού συστήματος για τους ανήλικους. κατά τη διάρκεια που ο ανήλικος εκτίει την ποινή του να α) ελέγχουν τους όρους αξιοπρεπούς διαβίωσης, β) διευκολύνουν τη συχνή επικοινωνία με τα δικά τους πρόσωπα, γ)έχουν τη συνδρομή των ειδικών επιστημόνων (ψυχολόγων, γιατρών, κοινωνικών λειτουργών κ.α.), δ) φροντίζουν για τη δημιουργική ενασχόληση των νέων και την εκμάθηση ενός επαγγέλματος, ε) μεριμνούν για τη συνέχιση της εκπαιδευτικής διαδικασίας, στ) προτείνουν την ενασχόληση των νέων σε χώρους εκτός ιδρύματος.
Ποιοι λόγοι οδηγούν τους νέους να προβαίνουν σε αξιόποινες πράξεις : συχνά η αξιόποινη και αντικοινωνική συμπεριφορά των νέων οφείλεται στις κοινωνικές συνθήκες υπό τις οποίες ζουν και τις επιδράσεις που δέχονται. Έτσι συνήθως :
3
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ 1.
προέρχονται από προβληματικές, υπερπροστατευτικές ή οικογένειες με ελευθέριο πνεύμα.
2.
μιμούνται τα αρνητικά πρότυπα
3.
ζουν σε μια εποχή με έντονο ατομικισμό και κρίση των ιδανικών και των ηθικών αξιών.
4.
βιώνουν έντονα τις επιδράσεις του περιβάλλοντος (έλλειψη ψυχολογικών ερεισμάτων, φάση
4
διαμόρφωσης της προσωπικότητας τους). Θανατική ποινή : η καταδίκη σε θάνατο ενός δράστη αποτελεί στις μέρες μας τεράστιο θέμα συζήτησης: δικαστές, νομικοί, οργανώσεις για τα δικαιώματα του ανθρώπου, αλλά και απλοί πολίτες εκφράζουν τις δικές τους απόψεις πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Πολλές χώρες, συμπεριλαμβανομένης και της δικής μας, έχουν εξοβελίσει από το ποινικό τους σύστημα τη θανατική ποινή ή την έχουν θέσει σε αχρηστία. Πολλές πολιτισμένες χώρες όμως, ανάμεσα σ’ αυτές και οι Η. Π. Α. , εξακολουθούν να καταδικάζουν ανθρώπους σε θάνατο. 1.
οι θιασώτες της θανατικής ποινής υποστηρίζουν ότι μόνο μ’ αυτό τον τρόπο, δικαιώνονται τα θύματα των δραστών (καθώς η θανατική καταδίκη εφαρμόζεται σε ανθρώπους, που διέπραξαν ειδεχθή εγκλήματα), αλλά και πως ένας τέτοιος άνθρωπος δεν αξίζει να βρίσκεται στη ζωή.
2.
οι υποστηρικτές της κατάργησης της θανατικής ποινής στηρίζουν τα επιχειρήματά τους στο γεγονός ότι η ποινή έχει αντικειμενικό σκοπό τον σωφρονισμό και τον παραδειγματισμό και όχι την εκδίκηση. Μια τέτοιου είδους αντιμετώπιση των δραστών από την κοινωνία επιφέρει ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Ο εκφοβισμός και η βίαιη καταστολή του εγκλήματος μόνο ανάλογα αποτελέσματα μπορεί να επιφέρει.
Oι ποινές στο σχολείο Του Μανόλη Μαυρακάκη
(εφημερίδα Πατρίς, Ηράκλειο Κρήτης 27/4/2007)
Το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και διέπεται όπως και αυτή από ορισμένους κανόνες οι οποίοι εξασφαλίζουν την εύρυθμη λειτουργία του και την απρόσκοπτη τέλεση της αποστολής του, που είναι η παροχή γνώσεων, αλλά και η σωστή διαμόρφωση της προσωπικότητας των νέων. Μέσα σʼ αυτό το πλαίσιο έχει θεσμοθετηθεί η επιβολή ορισμένων ποινών στους μαθητές των οποίων η συμπεριφορά κρίνεται προβληματική. Οι ποινές αυτές συνίστανται κατά κύριο λόγο στην απομάκρυνση του μαθητή από το σχολικό περιβάλλον για κάποιες ημέρες ή ακόμα κι οριστικά σε περιπτώσεις πολύ σοβαρών παραπτωμάτων. Ωστόσο το ζήτημα των σχολικών ποινών αποτελεί αντικείμενο έντονου προβληματισμού και διαφωνίας. Υπάρχουν αρκετοί υποστηρικτές της ύπαρξης ποινών στην εκπαιδευτική διαδικασία οι οποίοι τις θεωρούν ωφέλιμες κι απαραίτητες. Για κάποιους άλλους όμως οι ποινές αυτές έχουν αμφίβολη αποτελεσματικότητα και δε συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της σχολικής αγωγής. Σύμφωνα με την πρώτη άποψη, οι ποινές θεωρούνται αναγκαίες για την ομαλή λειτουργία του σχολείου και τη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας των νέων. Το σχολείο ως παράγοντας κοινωνικοποίησης του νέου οφείλει μέσω της ποινής να συμβάλλει στην εκμάθηση των κοινωνικών κανόνων, γιʼ αυτό είναι επιβεβλημένη η τιμωρία όσων τους παραβιάζουν και απειλούν την ομαλή λειτουργία του. Άρα, σύμφωνα μʼ αυτό το επιχείρημα, οι ποινές έχουν παιδευτικό χαρακτήρα και ενισχύουν τη σωστή διαμόρφωση της προσωπικότητας των μαθητών, βοηθώντας τους να συνειδητοποιήσουν την ανάγκη συμμόρφωσής τους με τις κοινωνικές αρχές, ώστε να γίνουν υγιή μέλη της συλλογικής ζωής. Άλλωστε η ατιμωρησία δε βοηθά τους απειθάρχητους να συνειδητοποιήσουν τις ευθύνες τους. Αντίθετα, η μη ύπαρξη κυρώσεων τους ενθαρρύνει να επαναλάβουν την πράξη τους, χωρίς τις αναστολές που θα τους δημιουργούσε ο φόβος κάποιας ποινής. Στην ουσία, η έλλειψη τιμωρίας δε βοηθά το παιδί να συνειδητοποιήσει τα λάθη του και να τα αποφύγει στο μέλλον. Συγχρόνως, οι απειθάρχητοι που μένουν ατιμώρητοι αποτελούν αρνητικό παράδειγμα για τους άλλους μαθητές, οι
4
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
5
οποίοι δε θα διστάσουν να τους μιμηθούν, με αποτέλεσμα τη διάλυση της σχολικής πειθαρχίας και την παρεκτροπή σε ασύδοτη συμπεριφορά. Παράλληλα, η επίδειξη πνεύματος υπέρμετρης ανοχής εκλαμβάνεται από ορισμένους μαθητές ως αδυναμία της σχολικής κοινότητας να επιβάλλει κοινούς κανόνες, που θα εξασφαλίσουν την εύρυθμη λειτουργία της. Έτσι, οι μαθητές αυτοί δεν αναπτύσσουν τον απαραίτητο σεβασμό απέναντι στο σχολείο και εθίζονται στο να λειτουργούν αυθαίρετα, έξω από οποιοδήποτε πλαίσιο κανόνων. Ταυτόχρονα, οι μαθητές που αισθάνονται την υποχρέωση να μένουν πειθαρχημένοι, εκλαμβάνουν αυτό το πνεύμα της ανοχής ως διαλυτικό στοιχείο στη μαθησιακή διαδικασία, με αποτέλεσμα να απογοητεύονται. Συγχρόνως, λαμβάνουν αλληλοσυγκρουόμενα μηνύματα όσον αφορά την αξία του σεβασμού και της πειθαρχίας, την οποία βλέπουν να αμφισβητείται από κάποιους συμμαθητές τους, χωρίς κάποια σοβαρή συνέπεια. Άλλωστε όπως επισημαίνει και ο καθηγητής Χρ. Γιανναράς σε επιφυλλίδα του «η πειθαρχία, η βαθμολόγηση των επιδόσεων, οι παιδαγωγικές ποινές δίνουν στο παιδί την αίσθηση ότι υπάρχει αντιστύλι και ραχοκοκαλιά στη σχολική συλλογικότητα, του μεταδίνουν ασφάλεια και σιγουριά για να μετάσχει ενεργά και με εμπιστοσύνη στο κοινωνικό άθλημα.» Απʼ την άλλη πλευρά, όσοι, προσεγγίζοντας ή υιοθετώντας τις αρχές της αντιαυταρχικής αγωγής, αντιτίθενται στην ύπαρξη των σχολικών ποινών, υποστηρίζουν ότι αυτή απηχεί παρωχημένες, αυταρχικές αντιλήψεις που δεν προσιδιάζουν στο πνεύμα της ορθής σχολική αγωγής και το χαρακτήρα μιας σύγχρονης ανθρωπιστικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα μʼ αυτή την άποψη, το σχολείο θεωρείται ότι έχει ως πρωτεύοντα ρόλο τη διαπαιδαγώγηση του νέου η οποία επιτυγχάνεται ουσιαστικά με το διάλογο και την πειθώ, παρά μέσω της τιμωρίας και του εκφοβισμού. Επομένως, η συμμόρφωση των μαθητών προς τις αρχές της λειτουργίας του σχολείου, απαιτεί την εκούσια εσωτερίκευση των κοινωνικών κανόνων, η οποία πραγματοποιείται καλύτερα με τη διαμόρφωση κλίματος επικοινωνίας, προσέγγισης και κατανόησης. Όπως άλλωστε επισημαίνει και ο Ε. Fromm η αγωγή πρέπει να είναι φυσική και αβίαστη, να μην περιέχει στοιχεία επιβολής και φόβου, αλλά να στηρίζεται στην ειλικρίνεια και την αμοιβαιότητα. Γιʼ αυτό, λοιπόν, οι παιδαγωγοί οφείλουν να καθοδηγούν τους μαθητές προς τη συνείδηση της ανάγκης για πειθαρχία, μέσω των προτροπών, των νουθεσιών και της στήριξης που θα τους παρέχουν, χωρίς να γίνονται δικαστές και τιμωροί γιʼ αυτούς. Δε θα πρέπει να παραβλέπεται εξάλλου ότι η ποινή, συχνά, διαμορφώνει ένα αρνητικό κλίμα στο πλαίσιο της σχολικής κοινότητας, αφού στη συνείδηση του νέου εκλαμβάνεται ως μέσο που στοχεύει στον εκφοβισμό και τον πειθαναγκασμό κι επιχειρεί να περιορίσει την ελευθερία του. Μʼ αυτόν τον τρόπο, οι μαθητές αισθάνονται ότι οι διδάσκοντες τούς αντιμετωπίζουν με εχθρική κι αμυντική διάθεση, τους νιώθουν απέναντί τους κι όχι δίπλα τους, με αποτέλεσμα κι εκείνοι με τη σειρά τους να αναπτύσσουν αρνητική συμπεριφορά. Οι σχέσεις διδασκόντων και διδασκομένων επηρεάζονται έτσι καταλυτικά, ο παιδαγωγικός ρόλος του δασκάλου στη συνείδηση των μαθητών ουσιαστικά ακυρώνεται, και κλονίζεται η σχέση εμπιστοσύνης ανάμεσά τους. Αυτή η κατάσταση υπονομεύει τελικά την ίδια την ουσία της παιδευτικής διαδικασίας, η οποία απαιτεί κλίμα συνεργασίας κι αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ των εμπλεκομένων σʼ αυτή. Κοντά στα παραπάνω θα πρέπει να επισημανθεί και η υποχρέωση του σχολείου να λαμβάνει υπόψη του τις ιδιαιτερότητες της εφηβείας, κατά την οποία ο νέος διαμορφώνει το χαρακτήρα και τους προσανατολισμούς του. Η περίοδος αυτή είναι ιδιαίτερα δύσκολη και για τους ίδιους τους νέους, οι οποίοι συχνά αισθάνονται αντικρουόμενα συναισθήματα και καταβάλλουν προσπάθεια για να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και να ανταποκριθούν στις συνεχείς ψυχολογικές και βιολογικές μεταβολές που τους συμβαίνουν. Σε μια τέτοια ευαίσθητη φάση, οι νέοι έχουν ανάγκη τη νουθεσία, τη στήριξη και την παιδαγωγική καθοδήγηση από μέρους του σχολείου, ώστε να ενισχυθούν στη διαδικασία διαμόρφωσης μιας υγιούς προσωπικότητας. Στο πλαίσιο αυτό απαιτείται βέβαια η συγκατάβαση και η
5
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
6
επιείκεια, οι οποίες μπορούν ακριβώς να αποδείξουν τις θετικές πτυχές της προσωπικότητας των εφήβων. Σε μια γενικότερη θεώρηση, οι επικριτές της επιβολής των ποινών στα σχολεία, τονίζουν ότι η ποινή, τις περισσότερες φορές, δεν επηρεάζει προς το καλύτερο ούτε βελτιώνει την ανθρώπινη συμπεριφορά, πόσο μάλλον το χαρακτήρα των εφήβων. Αντίθετα, ο τιμωρητικός της χαρακτήρας εκτρέφει συναισθήματα εχθρότητας στην ψυχή των νέων, δημιουργεί τάσεις αντεκδίκησης και βίαιες αντιδράσεις από την πλευρά τους, καθώς τους γεννά την αίσθηση ότι θα πρέπει να αμυνθούν απέναντι σʼ ένα περιβάλλον που δεν τους κατανοεί κι επιλέγει να τους συμπεριφερθεί αρνητικά. Μʼ αυτό τον τρόπο όμως οι έφηβοι εθίζονται σε τέτοιες συμπεριφορές με αποτέλεσμα να αναδεικνύονται τελικά οι αρνητικές πτυχές του χαρακτήρα τους και να υπονομεύεται η προσπάθειά τους να διαμορφώσουν μια υγιή προσωπικότητα. Τέλος, δεν παραβλέπονται από τους υποστηρικτές της κατάργησης των σχολικών ποινών και οι περιπτώσεις ακραίας αντιδεοντολογικής –σύμφωνα με τα δεδομένα της σχολικής κοινότητας- και αντικοινωνικής συμπεριφοράς κάποιου μαθητή. Σʼ αυτήν την περίπτωση, το σχολείο οφείλει να εξαντλεί την επιείκειά του προς το νέο και να μην καταφεύγει άκριτα και αψυχολόγητα στην επιλογή και επιβολή πολύ αυστηρών ποινών. Ορθό είναι να εξετάζονται με προσοχή όλες οι παράμετροι και οι αιτίες που οδήγησαν το μαθητή στην προβληματική συμπεριφορά και να αναζητώνται τα ενδεχόμενα προβλήματα που αυτός αντιμετωπίζει κι ίσως επιδρούν αρνητικά στις αντιδράσεις του. Μόνο έτσι το σχολείο θα δείξει το ανθρώπινο κι ευαίσθητο απέναντι στις ιδιαιτερότητες της εφηβείας πρόσωπό του, λειτουργώντας αληθινά σωφρονιστικά για τον απειθάρχητο μαθητή κι επιτυγχάνοντας την ειλικρινή του μεταμέλεια. Απʼ όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, γίνεται κατανοητό ότι το ζήτημα της ποινής, στην γενικότερη θεώρησή του αλλά και ειδικότερα σχετικά με τους ανήλικους παραβάτες και το σχολικό περιβάλλον, είναι ένα αντικείμενο το οποίο πάντοτε θα αποτελεί επίκεντρο προβληματισμού κι ανταλλαγής αντικρουόμενων απόψεων. Στην ουσία, η επιβολή των ποινών εντάσσεται στην αναγκαιότητα της ύπαρξης κανόνων και αρχών στα πλαίσια της ανθρώπινης κοινωνίας, προκειμένου αυτή να εξασφαλίζει και να διατηρεί την εύρυθμη λειτουργία της. Όμως, υπό ορισμένες συνθήκες και κάτω από το χειρισμό ανθρώπων αμφίβολης ηθικής ακεραιτότητας, η ποινή μπορεί να μεταβληθεί από μέσω σωφρονισμού σε μέσο εκδίκησης κι εξοντωτικής τιμωρίας των ανθρώπων. Γιʼ αυτόν ακριβώς το λόγο και για να διατηρήσει την ορθή της διάσταση, η επιβολή των ποινών σωστό είναι να ακολουθεί ένα καλά μελετημένο και βασισμένο επάνω σε ανθρωπιστικές αρχές θεωρητικό πλαίσιο, η κατάρτιση και η εφαρμογή του οποίου αποτελεί ένα διαρκές ζητούμενο για κάθε υγιή και δημοκρατική κοινωνία. *Ο Μανόλης Μαυρακάκης είναι φιλόλογος
Ποινή θανάτου Ιστορικά • Είναι η αυστηρότερη των ποινών. Βασίζεται στο αξίωμα του Μακιαβέλι ότι «η αποτελεσματικότερη διακυβέρνηση είναι αυτή που στηρίζεται στο φόβο…» • Στην αρχαιότητα προβλεπόταν και για τα ασήμαντα «αδικήματα». Οι νόμοι
6
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
του Δράκοντος τιμωρούσαν με θάνατο ακόμα και την κλοπή λαχανικών! Οι δε νόμοι του Ζαλεύκου, τον πότη «ακράτου οίνου άνευ εγκρίσεως ιατρού»! • Πρώτος ο Διόδωρος έθεσε – χωρίς όμως αποτέλεσμα – στην Αθηναϊκή Πολιτεία το 424 π.Χ. τις αμφιβολίες του για τις εκτελέσεις. Οι Αθηναίοι είχαν φαντασία: εκτελούσαν με κώνειο, αποτυμπανισμό κ.λπ. Τον Αίσωπο π.χ., τον πέταξαν στον γκρεμό των Δελφών. • Στους ρωμαϊκούς χρόνους προστέθηκαν οι μέθοδοι: σταύρωση, απαγχονισμός, στραγγαλισμός, αποκεφαλισμός, ενταφιασμός ζώντος… • Στο Μεσαίωνα των ιεροεξεταστών επινοήθηκαν ακόμα φρικωδέστεροι τρόποι: τροχός, διαμελισμός, τετραχισμός, πυρά… • Το 1764 ο Ιταλός Τσέζαρε Μπεκαρία τοποθετήθηκε υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής στο βιβλίο του «Περί αδικημάτων και ποινών». Νομοθετικά, καταργήθηκε για πρώτη φορά στον ιταλικό ποινικό κώδικα του Ζαναρντέλι (1889) για να επιστρέψει (προφανώς) υπό την πίεση του φασισμού στον Π.Κ. του Ρόκα (1930). • Στην Ελλάδα ο δικτάτορας Πάγκαλος προτίμησε την αγχόνη από την ως τότε επικρατούσα γαλλοφερμένη λαιμητόμο. Αργότερα επικράτησε ο τυφεκισμός από στρατιωτικά αποσπάσματα. • Υπόσχεση για την απόλυτη και de jure κατάργηση της θανατικής ποινής στην Ελλάδα είχε δώσει, τον Ιανουάριο του 1990, ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης Αθαν. Κανελλόπουλος. • Πλέον η θανατική ποινή δεν ισχύει στη χώρα μας. β. Επιχειρήματα υπέρ της θανατικής ποινής • Είναι η μόνη ποινή που ταιριάζει σε στυγερούς εγκληματίες (δολοφόνους, βιαστές, λαθρεμπόρους ναρκωτικών, όπλων ή σαρκός κ.λπ.). • Εξαλείφει τον κίνδυνο υποτροπής στυγνών εγκληματιών που είναι αδύνατο να σωφρονισθούν. • Αποκαθιστά το αίσθημα του δικαίου για τους οικείους των θυμάτων στυγνών εγκλημάτων. • Παραδειγματίζει και εκφοβίζει, με αποτέλεσμα να συμβάλει στον περιορισμό της εγκληματικότητας. γ. Επιχειρήματα κατά της θανατικής ποινής • Παραβιάζει το θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα στη ζωή και με τη βαναυσότητά της αντιβαίνει στην ανθρωπιστική φιλοσοφία που στηρίζει τον πολιτισμό μας. • Χαρακτηρίζεται από εκδικητικότητα, κάτι που θεωρείται απαράδεκτο για τις σύγχρονες αντιλήψεις περί ποινών και σωφρονισμού. • Δεν έχει αποδειχθεί στατιστικά η συμβολή της στη μείωση της
7
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
7
ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ
εγκληματικότητας. Επίσης, οι σκληροί εγκληματίες που θα έπρεπε να αποθαρρύνονται από την ισχύ της ποινής αυτής είτε δεν έχουν την πνευματική διαύγεια για να σταθμίζουν λογικά τις πράξεις τους είτε περιμένουν τέτοιο κέρδος από τα εγκλήματά τους, που το είδος της ποινής καταντά αδιάφορο γι’ αυτούς. • Ο δικαστής γίνεται κριτής ζωής και θανάτου, πράγμα που δεν ανήκει στην εξουσία οποιουδήποτε ανθρώπου. • Είναι αμετάκλητη σε περίπτωση δικαστικής πλάνης. • Μπορεί να εφαρμοσθεί ρατσιστικά (για εγκληματίες χαμηλής κοινωνικής τάξης, μετανάστες, μαύρους κ.λπ.) ή να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από ολοκληρωτικά καθεστώτα για τη θανάτωση αντιφρονούντων. • Είναι, σε τελική ανάλυση, ένα «πυροτέχνημα» με το οποίο η Πολιτεία προσπαθεί, μέσω επίδειξης δύναμης, να καλύψει τις αδυναμίες της, δίνοντας «συγχωροχάρτι» στον εαυτό της, ενώ η ίδια έχει τεράστια ευθύνη για την έξαρση της βίας και της εγκληματικότητας στην κοινωνία. • Το επιχείρημα, τέλος, που θέλει τη θανατική ποινή ως μέσο αποκλεισμού της πιθανότητας επανάληψης στυγνών εγκλημάτων δεν χρειάζεται αντεπιχείρη-μα. Είναι τόσο απάνθρωπο και βάρβαρο, με αποτέλεσμα η απόρριψή του να γίνεται αυτόματα.
8
ΡΑΣΙΔΑΚΗ ΠΗΝΕΛΟΠΗ
8