IBA-open Parkstad Limburg

Contour: Concept iba-open parkstad bvr adviseurs - oktober 2011

Iba-open de opgave

Iba-open ondersteunt de doelstelling van Parkstad om een Vitale en Duurzame regio te zijn. Iba-open draagt daarom actief bij aan de uitvoering van de strategische agenda van de regio. De iba-open projecten willen de uitvoering van deze agenda sneller, beter en zichtbaarder maken. Ze leveren daarmee een stevige bijdrage aan een kwalitatieve transformatie van Parkstad.

Parkstad heeft inmiddels de krimp geaccepteerd.

Dankzij bestuurlijke samenwerking zijn er afspraken gemaakt op regionale schaal om de krimp op te pakken als motor voor transformatie. Na de fase van de confrontatie met en acceptatie van krimp volgt nu de fase van het uitvoeren van de transformatie door middel van diverse projecten. Dat vraagt om nieuwe vormen van samen werken en initiatief.

Met minder mensen veel doen, met minder middelen meer bereiken vraagt om een andere inzet van energie. Wanneer groei van de bevolking niet meer vanzelfsprekend is maar groei van de economie niet perse is uitgesloten, is de ordening en het gebruik van ruimte steeds opnieuw onderwerp van onderzoek. Parkstad zal voor een langere periode constant in verbouwing zijn terwijl de kwaliteit van wonen, werken en leven zal moeten toenemen.

2

?

“De energie van een

systeem is de totale hoeveelheid arbeid die moet worden verricht om vanaf een grondtoestand tot de huidige situatie

te komen� bron: wikipedia.nl

Wat gaat iba-open doen?

Een IBA zet de transformatie van een stad of streek in de schijnwerpers. Een IBA betekent het uitvinden van een nieuwe cultuur van werken, maar een IBA heeft ook altijd een fysieke component. Een IBA draait om ruimte.

Parkstad heeft een indrukwekkende hoeveelheid ruimte en heeft als stad een structuur die zeer modern is. Ook heeft Parkstad een bevolking die bekend is met veranderingen in de werk en leefomgeving maar nog weinig ervaring heeft met actieve deelname, mede-eigenaar-zijn of sturing geven aan de nieuwe veranderingen binnen Parkstad. Bevolkingskrimp en de toenemende internationalisering vragen om een antwoord. Dat antwoord kan niet meer alleen van de kant van de overheid komen. De economische crisis markeert een trendbreuk in het bouwen aan een stad. Om deze klus te klaren is uitproberen en experimenteren het devies. Om deze klus te klaren is ondernemerschap noodzakelijk.

Bij het verbouwen en tegelijk verhogen van de kwaliteit moet Parkstad uitgaan van de eigen kracht. Je moet weten wat je te bieden hebt, wie of wat je bent voordat je een gelijkwaardige en interessante partner kan zijn voor anderen. Wat is het aanbod van Parkstad voor haar omgeving?

Er is veel om trots op te zijn in Parkstad. Parkstad is een losse netwerkstad met veel ruimte, moderne stedelijke attracties en voorzieningen en aantrekkelijke landschappen. Park en stad zijn verweven in de naam.

“Iba-open agendeert de transformatie van Parkstad voor zowel Park als Stad en probeert de ondernemer binnen Parkstad uit te dagen.”

“Werken aan de kwaliteit voor wonen, werken en leven tijdens de verbouwing.”

3

4

park in parkstad is ruimte voor productie een park is een ruimte voor ontspanning, sport, werken aan je gezondheid, genieten van de seizoenen. Park in Parkstad wordt dat allemaal, nog meer dan nu. daar is nog wel een inspanning voor nodig. de groene ruimte van Parkstad is een grote troef voor de toekomst. deze regio heeft nu al talrijke parken en bijzondere landschappen. er is bijvoorbeeld geen stad in Nederland met zoveel beken. deze parkruimte bestaat echter nog veelal uit anoniem en ongebruikt groen. voorbeelden: beken zijn in het verleden door de stedelijke groei uitgewist en de toegang tot de brunssummerheide is moeilijk vindbaar. kortom: de groene ruimte in Parkstad is in potentie een toegevoegde waarde voor de stad, maar kan nog beter worden ingericht en benut. daarnaast komt in Parkstad nog veel ruimte vrij. door het slopen als gevolg van bevolkingskrimp zal nog zo’n 500 ha extra (groene) ruimte in en om de stad vrijkomen. Huidige parken of lege groene ruimtes worden in de toekomst aangevuld met braakliggende terreinen, oorspronkelijke bouwplaatsen of

ruimte die vrijkomt door sloop. Wat betekent dit voor Parkstad waar het groenbeheer nu al miljoenen kost? een grote uitdaging is om de parken meer gebruikswaarde te geven voor de bewoners. de Parkruimte moet goed toegankelijk worden gemaakt, veelkleuriger worden in vormgeving en gebruik en in het algemeen meer waarde gaan toevoegen aan de stad. de krimpopgave is hiervoor een geweldige kans.

Parkstad is nu en in de komende jaren een verstedelijkt gebied met heel veel ruimte, heel veel park. de iba zet in op het productiever maken van de parkruimte. Het groen kan een bron zijn voor energieproductie, gezondheid en vertier, voedsel, nieuwe vormen van sport en recreatie, innovatieve bouwmaterialen etc. de parkruimtes moeten beter met elkaar worden verbonden. de stad kan worden dooraderd met een attractief landschap. iba projecten zullen de productieve eigenschappen gaan testen van dat park. alleen als de vrije groene ruimte van Parkstad wordt toegeĂŤigend door zijn bewoners en als deze ruimte een economische waarde vertegenwoordigt, is er toekomst voor het park van parkstad.

5

6

LiMburgse Lร ss-asperges een product van Hoeve Cortenbach, voerendaal in het Limburgse Mergelland ligt op de plek waar het dorp voerendaal, het Hongerbeeksebos en eeuwenoude weilanden en akkers aan elkaar grenzen, de monumentale kasteelhoeve Cortenbach. de hoeve dateert uit 1638. Waar eens de slotgracht lag, is nu een fruitplantage, waar eens de ophaalbrug was, is nu een uitnodigende poort. Hoeve en bijbehorende landerijen zijn van de familie Petit-Crijns. sinds vijftien jaar verbouwt de familie Petit-Crijns asperges op de voor Zuid-Limburg zo specifieke Lรถss-grond. Witte asperges waren vooral bekend van de zandgronden van midden-Limburg. Groene asperges werden tot voor kort alleen in Mediterrane streken en amerika gegeten. Maar ook de Lรถss-grond van Zuid-Limburg blijkt uitstekend geschikt voor asperges. Zowel witte als groene asperges ontwikkelen zich tot een mooi en gaaf product met volle smaak en een eigen topkwaliteit: de kwaliteit van Limburgse Lรถss-asperges. bron: www.slowfoodlimburg.nl/externitems/asperges

7

8

stad in parkstad is open werkplaats een stad is een ruimte voor leren, leven en ondernemen. de eigentijdse 21e eeuwse stad bevat dit in een duurzame mix.

Parkstad is op weg om zo’n stad te worden.

Parkstad is een bijzondere stad. door de tijd heen is Parkstad ontstaan uit een verzameling losse kernen. door de mijnindustrie en de stedelijke groei is een losse stad ontstaan met veel groene ruimte. in enkele decennia is deze stad getransformeerd tot een eigenzinnige en veranderlijke stedelijke wereld, soms gedesoriënteerd. rustieke landschappen worden geflankeerd door eigentijdse leisurevoorzieningen. Historische centra liggen naast hypermoderne economische hotspots. de snelle opeenvolging van industriële activiteiten, nieuwe economische groei en krimp hebben de stad gekneed tot wat hij nu is: een stad die gewend is aan verandering met een grote adaptatie. soms is daarbij de waarde van haar verleden veronachtzaamd. dit is de grote uitdaging voor Parkstad.

Hoe wordt deze losgeoriënteerde stad een voorbeeld voor 21e eeuwse stedelijkheid?

Hoe kan de voortdurende verandering en aanpassing bijdragen aan een aantrekkelijke urbane cultuur? Hoe kan Parkstad zich heroriënteren op de toekomst zonder de kwaliteit van het verleden uit te wissen?

Parkstad is een stad in beweging. ondanks alle verandering zoekt deze stad steeds naar een compleet aanbod. ook met minder mensen is toch een gezonde economie nodig. dat vraagt een actieve ondernemende houding. inschikken, herschikken, aanpassen, bijstellen is de modus vivendi. deze stedelijke omgeving is een omgeving voor emancipatie. de iba kijkt daarom naar Parkstad als een werkplaats, een open werkplaats. aan deze stad wordt de komende jaren geklust. iedereen draagt daar zijn steentje aan bij: bestuurders, ondernemers, inwoners en passanten. bij het klussen aan de stad worden nieuwe concepten geïmporteerd en wordt tegelijk slim gebruik gemaakt van wat voorhanden is. Plekken en erfgoed uit het verleden krijgen een nieuwe betekenis. re-discover, re-value, re-use en re-new zijn de houdingen die daarbij passen. deze stad als werkplaats is een spannende actieve plek, een verzamelplaats van gekke materialen, niet aangeharkt, maar altijd flexibel ingericht naar de wensen van dat moment. Het open karakter van de stad als werkplaats betekent het aantrekken van de beste expertise van buiten Parkstad, verbindingen leggen met internationale voorbeelden. de open stad heeft een open ruimtelijke structuur, staat open voor verandering en is gastvrij.

9

Label

Als motto voor iba-open stellen wij voor:

Parkstad een Bron van Energie Hierin zijn Park als productieve ruimte en Stad als open werkplaats de ruimtelijke economische opgaven (zie pag.5+8) en moet de transformatie hiervan meewerken aan een actieve stad die een bron van energie is, een batterij voor zichzelf en zijn omgeving. Iba-open appelleert aan ondernemerschap. Organisatie van nieuwe energie past bij het schaalniveau van de regio.

10

Bronnen van Energie

Dir raakt aan het verleden, heden en de toekomst van Parkstad. Op allerlei niveaus zijn energiebronnen te ontdekken voor de nieuwe toekomst van Parkstad.

• Mijnbouw is de winning van delfstoffen en energie.

Het opdiepen van materiaal (zie mining) en opwerken van grondstoffen daagt uit tot nadenken over hergebruik en hernieuwbare energie. Geologie, seismologie, boringen en dateringen horen bij het oude Limburgse landschap. Welke nieuwe energie komt er uit die oude ondergrond? Energiebron: erfenis mijnstreek • Zelfbouw betekenen. Ruimtelijke ordening zal meer dan ooit van onderop moeten komen in Nederland (We city). Parkstad toont aan hoe dat kan. Energiebron: particulier initiatief • Mining is in de 21e eeuw ook ‘datamining’ het slim zoeken in bergen informatie naar bruikbare kennis en kunde. De ontwikkeling, het gebruik en de resultaten van zoekmachines, zoektechnologie, research en speurwerk, dynamische cartografie is onderwerp van studie. Een nieuwe kenniseconomie? Energiebron: nieuwe data-kenniseconomie.

• Bouwstromen, afvalstoffen en sloopmateriaal in het door krimp geplaagde Parkstad. Recycling is een belangrijk thema voor een regio die zich duurzaam herordent. Energiebron: hergebruik materiaalstromen.

• Lokale duurzame energiewinning Welke energielandschappen zijn voorstelbaar bij lokale energiewinning? Van zonnecellen of een turbine op je dak tot hele biomassabeekdalen, stuwmeren, windparken of algenkwekerijen. Energiebron: lokale energiewinning.

• Dennenhout is destijds in de mijnstreek veel gebruikt als stuthout . Dit hout kwam van de Veluwe en de kust, aangeplant door Staatsbosbeheer. De dennenbossen aan zee zijn er dankzij de mijnbouw. Energiebron: Parkstad als bron voor de rest van NL.

11

Panorama Parkstad 2040

In 2040 is ParkStad een internationaal voorbeeld voor 21e eeuwse stedelijkheid in een gebied waar niet groei, maar juist verandering de motor is. Parkstad heeft durven kiezen.

Het is een stad waar een perfecte balans is gevonden tussen compacte en dynamisch stedelijke clusters en open rustgebieden waar je dicht bij de natuur kan zijn. Parkstad heeft hierdoor een toekomstbestendige structuur en is als eerste regio klaar voor de consequenties van de klimaatsveranderingen. De regio is zelfredzaam.

Als een systeem zich in een toestand van minimale energie bevindt, is het in evenwicht Evenwicht: Beschrijft een situatie waarin zonder verstoring geen verandering zal plaatsvinden bron: wikipedia.nl

12

De open stad in dit nieuwe landschap biedt een rijkdom aan verschillende vormen van wonen.

Veelzijdig en eigenzinnig samenleven krijgt alle ruimte. Lang niet iedereen is meer eigenaar van huis en haard maar wel bijna iedereen is mede-eigenaar van een hoge kwaliteit van leven en services in ParkStad. Iedereen deelt het collectief geheugen en vertelt vol trots het verhaal van ParkStad. De stad kent functionele clusters waar, door specialisatie, hoge kwaliteit geleverd kan worden.

De groene ruimte op hellingen en langs beken in en om de stad is zeer divers en wisselt gedurende de seizoenen als een tentoonstelling. De ruimte is letterlijk een nieuwe bron voor voedsel, energie, pret en ontspanning. De open stad heeft een open ruimtelijke structuur, staat open voor verandering en is gastvrij. Nieuwe centra zijn ontstaan, de leisure ring geeft een herkenbare stijl aan ParkStad.

Nieuwe, duurzame energie wordt gewonnen uit een reeks van onverwachte, bestaande bronnen. Oude afgedankte lagen uit de eigen geschiedenis zijn succesvol ingezet voor een intrigerend energielandschap, een gezonde bron voor nieuwe economie. Parkstad levert energie aan haar Euregionale partners en is daarmee goed verbonden.

ParkStad 2040 is een batterij voor haar omgeving en voor zichzelf. Als bron van energie is Parkstad een vanzelfsprekende partner geworden voor de sterke omliggende steden. Zij is hiermee internationaal een voorbeeld hoe, door slim hergebruik van bestaande netwerken en bronnen, meer kan worden bereikt op het gebied van energiewinning. Door de inspanning van ParkStad is de achterstand van Nederland in Europa op het gebied van hernieuwbare energie weggewerkt en staat Nederland zelfs in de top drie van Europese energie leveranciers.

In de laatste twee decennia verliep de transitie naar een duurzame energievoorziening in Nederland trager dan in andere Europese landen waardoor Nederland een achterstand opliep. De uitstoot van het broeikasgas CO2 nam in Nederland de afgelopen jaren minder sterk af dan in andere Europese landen, het aandeel van hernieuwbare energie is hier Europees gezien gering en het energieverbruik neemt in ons land zelfs toe. bron: Remmen los, versnelling van de transitie naar duurzame energiehuishouding in Nederland 19 oktober 2011 raden voor de leefomgeving en infrastructuur (RLI).

13

Aanzet criteria voor IBA projecten

• Invulling geven aan thema Energie • Inzet op bestaande bronnen, herwaardering van wat we hebben RE-DISCOVER, RE-USE, RE-VALUE, RE-NEW. • Verbinding leggen door samenwerking, alliantie • Versnellen, verbeteren, zichtbaar maken van de strategische projecten in ParkStad • Een fysiek resultaat opleveren binnen 8 jaar • Indiener is ook de ondernemer, de bron, de investeerder

14

Portret Nature Wonder World

Mogelijke projecten van iba-open

• Idee Een attractiepark op de locatie van de groeve met als thema de Grand Canyon als één van de zeven wonderen van de wereld. Dit project kan een versterking zijn van de leisure ring van Parkstad. Deze leisure ring valt samen met de nieuwe buitenring van Parkstad. De energie die nodig is voor dit attractiepark wordt gewonnen uit de locatie van het park, mogelijk kan het zelf een batterij zijn voor de leisure ring.

Tijdens de Open Oproep wordt iedereen uitgedaagd om projecten aan te dragen. Voor de Go no Go zijn een paar voorbeelden nodig van mogelijke iba projecten.

Er zijn voor de kickoff al portretten gemaakt van drie potentiële projecten. Tijdens de alliantiefabrieken zullen nog circa 6 tot 8 projecten worden aangedragen

• Behoefte Partners die geloven in dit concept en mee willen denken en investeren in de uitwerking en uitvoering. Wie heeft een goed idee waardoor dit attractiepark nog sterker kan worden als uniek attractiepark in Europa. Hoe zorgen we dat bij dit soort grootschalige leisure de gastvrijheid bovenaan staat en dat we de Limburgse sfeer goed kunnen overbrengen en aanbieden. dhr. Jean Gelissen Eigenaar Toverland Algemeen Directeur Gelissen Group

• Aanbod onderwijs aanbod ontwikkelen op het gebied van gastvrijheid; aanvullende energieprojecten; samenwerking tussen verschillende leisure voorzieningen in Parkstad om de ring echt werkelijkheid te maken

15

Portret Flex Wonen • Idee Flexibel bouwen als uitgangspunt voor het huis van de toekomst in Parkstad. Het is op dit moment moeilijk te voorspellen wat de vraag naar huisvesting zal zijn voor de komende periode in Parkstad.

Waarom niet denken en bouwen in flexibele systemen maar wel met als uitgangspunt topkwaliteit. Niet denken in eindbeelden maar in tijdelijke leasecontracten voor uitbouwmogelijkheden, een serre in de winter of een extra slaapkamer voor een paar jaar. Op zoek naar een mooi plek in het Park of in de Stad

dhr. Jack Vinken Directeur-Bestuurder Hestia Groep

16

• Behoefte De herstructurering van de wijken in Parkstad betekent vaak een verhuizing voor veel bewoners. Soms omdat ze tijdelijk hun huis uit moeten voor de verbouwing, maar soms ook omdat hun woning wordt gesloopt. De woningbouwcorporatie heeft behoefte aan ideeen om deze herhuisvestingopgave op een goede manier samen met de bewoners aan te pakken. Is er een mogelijkheid dat mensen tijdelijk of definitief in hun eigen wijk kunnen blijven wonen, met hun eigen buren zodat ook hun kinderen naar hun eigen school kunnen blijven gaan. Is het mogelijk om zo dicht bij je oude woning te gaan wonen zodat je de verandering letterlijk uit je raam kunt volgen?

• Aanbod Modulaire bouwsysteem voor woningen bedacht door een architect uit Parkstad; Onderzoek naar flexibel bouwen door de Universiteit Eindhoven; Slimme tijdelijke installaties; Sloopmateriaal; Ruimte; Energie voorzieningen die flexibel te plaatsten zijn

Portret productielandschap • Idee Kan het beheer en gebruik van onze groene ruimte niet veel meer opleveren dan we ons op dit moment realiseren en organiseren.

Snoeiafval is immers brandstof en maaiafval is voedsel voor dieren of wel er bestaat geen afval. Ook is voedsel productie in de stad dicht bij huis steeds meer een trend en ook de behoefte aan biologische streek producten neemt toe. Zijn dit niet allemaal kansen voor nieuwe economie die passen bij een krimpende regio. Bovendien staat extra ruimte ook voor extra beheer kosten.

• Behoefte Het park van parkstad als proeftuin voor groene economische activiteiten, kortom ruimte; Inzicht in afzetmarkt, bewustwording, communicatie • Aanbod Beheer van weide in ruil voor “het afval”; Recreatieve inrichting van de stadsranden in ruil voor productieland; Afname van sloophout; Aanplant en beheer van bos in ruil voor snoeiafval mevr. Suzanne Lipsch Wethouder Gemeente Voerendaal

17

18

onderstaande, denkbeeldige projecten geven weer wat de intentie is van het iba label en wat het kan betekenen voor bestaande projecten in Parkstad

1ste fase Maankwartier

Het Maankwartier is een bijzonder project.

Hier wordt een nieuw levendig stationsgebied gecreëerd op de plaats waar ooit de mijnindustrie begon. de zwarte kolen worden vervangen door de witte maan. Maankwartier is een project van de lange adem, zeker in deze tijd van economische crisis. Financiën en programma om de gebouwen te vullen zijn niet langer vanzelfsprekend. iba kan dit project versnellen, verbeteren en zichtbaar maken door ter plaatse bijvoorbeeld –in de geest van kunstenaar Huisman -een actief depot in te richten voor bruikbare materialen die vrijkomen door de krimp. en kan bijvoorbeeld het Cbs gebouw al meedoen in de realisatie van Maankwartier? kunnen we het wit schilderen?

19

uitbreiding Mijnwaterproject

Het mijnwaterproject is een prachtig project in Parkstad. de diepe mijnschachten bevatten warm water. deze warmte is bruikbaar als energie voor de woonwijken. Het mijnwaterproject is een succesvolle en gebiedseigen pilotstudie. Jammer genoeg is er geen commercieel succes gemaakt van het project. iba kan dit alsnog proberen. is het bijvoorbeeld denkbaar dat mijnwaterenergie wordt gebruikt in de duurzaamheidsas in Hoensbroek, in het Gebrookerbos of voor de verwarming van de meren in de voormalige zandgroeves?

20

21

22

uitbreiding bekenherstel

Parkstad is de stad van de beken, denk aan de Geleenbeek, de rode beek, de anselerbeek. veel beken zijn in de loop der tijd gekanaliseerd of in duikers onder de grond gestopt. Het renaturiseren van de beken is een prachtige manier om de kwaliteit van Parkstad te vergroten. Maar natuurherstel is duur en eenzijdig. kunnen de beken in het iba een veelkleurigere rol krijgen? is het denkbaar dat de beken energie gaan opleveren (watermolens)? Het enige stuwmeer in Nederland ligt immers in Parkstad. kunnen de beken veel meer functies krijgen en prominent bijdragen aan een nieuwe economie in parkstad?

23

24

evenementen top als versterking Leisure ring

Het Panorama Parkstad is letterlijk zichtbaar op de top van de Wilhelminaberg. Het uitzicht is hier fenomenaal. Je kunt de Parkstad projecten in wording volgen en duitsland en belgiĂŤ zien liggen, de euregio. deze voormalige mijnsteenberg is getransformeerd naar de grote publiekstrekker in Parkstad: snowworld, park Gravenrode met het Pinkpopterrein. Het is een icoon voor de transformatie van Parkstad en voorbeeld van re-value van het verleden. Wat doen we met de top van deze berg? kan iba een test zijn voor nieuwe invullingen van deze locatie? elk jaar een feest met spannende bouwwerken en manifestaties? de berg als een van de expo terreinen van ibaopen. en zo nu al een bijdrage aan de Leisurering!

25

26