Bories en Betekenis (Borean and Semantics)

Bories & Betekenis Semantiese oordrag uit die Boriese oertaal deur die prototale na die reflekse in lewende tale.

1

Inhoudsopgawe Inleiding: Bories

3

Boriese boomdiagram

5

Globale Leksikostatistiese Databasis

5

Boriese konsepstamme

6

Semantiese skuiwe

7

Skyn en skadu

9

Aardbewoner

10

Slotsom

11

Bibliografie

12

Aanhangsel: Afrikaanse Swadeshlys

14

2

Bories, Boreaals of Boreaans (Borean of Boreal in Engels) is 'n hipotetiese megataalfamilie wat al die makro- taalfamilies van Europa, Asië en die Amerikas insluit.

Die term is op Grieks βορέας gegrond wat "noordelik” beteken, weens die feit dat alle tale van die noordelike halfrond daartoe behoort. Die Proto-Boriese taal dateer dus uit die Paleolitikum (Ou Steentydperk 50,000 tot 12,000 jaar gelede).

Die term is aan die linguïs Harold C. Fleming (1987) te danke.

Twee modelle bestaan vir Bories, dié van Harold C. Fleming en dié van Sergei Starostin. Fleming noem Boralies ‘n “filetiese ketting” eerder as ‘n superpfilum, en assosieer dit met die begin van die Paleolitikum in Europa en die Midde-Ooste sowat 50,000 jaar gelede. Bories omvat dus die Eurasiatiese, Drawidiese, Kartveliese, en Dené-sino-Kaukasiese makro- taalfamilies, met Afro-Asiaties as sentrale en Amerindies as oostelike anker.

Volgens Fleming vorm die makrofamilies Australies, Indo-Pasifies, Khoisan, Niger-Kongo en NiloSaharies nie deel van Bories nie. Hiervolgens is die enigste gebiede waar Boraliese tale nie gepraat is voor die Europese ekspansie nie, dele van Afrika, die Andaman Eilande, Nieu-Guinee, sekere eilande van Melanesië en Indonesiё, Australië en Tasmanië. Fleming fouteer oor Niger-Saharies (Niger-Kongo en Nilo-Saharies), waar ooreenkomste wel waargeneem word.

3

Sergei Starostin se Bories bestaan uit twee kerngroepe: I Nostraties met sy Afro-Asiatiese, Eurasiatiese, Drawidiese en Kartveelse takke.

II Dené-Daïes wat die Dené-sino-Kaukasiese en die Austriese makrofamilies insluit.

Volgens Murray Gell-Mann, Ilia Peiros en Georgiy Starostin kan Khoisan nie by Boralies gevoeg word nie, terwyl die verbintenis met Indo-Pasifies, Niger-Kongo en Nilo-Saharies verder ondersoek moet word. Hulle skat die era van Proto-Boralies op 25,000 – 17,000 jaar gelede.

Die oorgang van Bories na die proto-tale Afro-Asiaties, Austries, Dene-Sino-Kaukasies, Nostraties, Eurasiaties, Kartveels en Drawidies bring vrae oor huidige begrippe in die linguïstiek na vore. Die wyse waarop Boriese konsepstamme in die prototale etimologiseer, is besonder interessant, en van belang vir dissiplines soos sielkunde.

4

Die omvang van die beskikbare semantiese velde wat die semantiese terrein van linguïstiese kommunikasie dek, word toegelig deur die materiaal beskikbaar by die Tower of Babel-projek, ‘n Internasionale Etimologiese Databasisprojek van die Russiese Staatsuniversiteit van die Menswetenskappe (Sentrum van Vergelykende Linguïstiek), Moskou Joodse Universiteit, Die Russiese Akademie vir Wetenskappe (Dept. van Geskiedenis en Filologie), Die Stadsuniversiteit van Hong Kong en Leiden Universiteit.

The Global Lexicostatistical Database (GLD) is ‘n projek van die internasionale program “Tower of Babel / Evolution of Human Language”. Sy doelstelling is om die mees volledige reeks basiese woordelyste van alle tale te versamel en aan navorsers beskikbaar te stel.

5

Boriese Konsepstamme Let wel, in die Boriese konsepstamme staan V vir enige klinker/vokaal, T staan vir enige dentaal [d t ð Ԃ θ ϑ τ ț ţ ŧ þ đ], C staan vir enige affrikaat [ts͡ d͡z t͡ɬ d͡ɮ t͡ʃ d͡ʒ t͡ɕ dʑ͡ ʈ͡ʂ ɖ͡ʐ ], H staan vir enige van [h ɦ ĥ ḥ ħ ђ], K staan vir enige van [k g ķ ], P staan vir [p b v f Ф], ensovoorts.

Die Boriese stam verteenwoordig ‘n konsepkontinuum en voorsien ‘n semantiese raamwerk. Om die verspreiding van Boriese konsepstamme in die prototale en die reflekse daarvaan in natuurlike tale te volg, gebruik die navorser die Swadesh-lys. ‘n Swadeshlys is ‘n lys van kernwoorde vir basiese konsepte vir die doeleindes van histories-komparatiewe analise. Die Swadeshlys stel navorsers in staat om die onderlinge bande tussen tale te kwantifiseer. Die lys, wat na die taalkundige Morris Swadesh vernoem is, verteenwoordig die kernwoordeskat, die mees stabiele woorde in ‘n taal wat die minste kans staan om vervang te word.

Swadesh se finale lys van 1971 bevat 100 woorde, terwyl die Swadesh 207-woordelys (aangepas uit Swadesh 1952) die meeste gebruik word. Soortgelyke lyste is deur Dolgopolsky, Lionel Bender, Winfred P. Lehmann, Don Ringe, Sergei Starostin en B. Kessler saamgestel.

6

Semantiese skuiwe Etimon: ‘n vroeёr vorm van ‘n woord in dieselfde taal of ‘n voorouertaal, of ‘n woord waaruit ander woorde afgelei word.

Die semantiese verbintenis tussen die etimon en sy spruite kan baie logies wees, byvoorbeeld Proto-IndoEuropees *nas- “neus”: Ou Indies nā́sikā “neusgat”, latyn nāris “neusgat”, waar die betekenis uitbrei van HELE (neus) na DEEL (neusgat) MENSLIKE (‘neus’) > NIE-MENSLIKLE > DIER (‘snoet’).

Die semantiese verbintenis kan vaag word, bv PIE *akʷā- “water” > Oud-Hoog-Duits aha, Duits Ache “rivier; stroom”; VLOEIKANAAL (Latyn aquaduct “kanaal”); NEEM VLOEISTOF (Nesili ekuzi “hy/sy drink”); OMRING DEUR WATER (Sweeds ö “eiland”; Ou Yslands ey “eiland; veld”); MITOLOGIESE HELD (Ou Yslands Ǽgir “God van die see”).

Die Boriese stamme se betekenisvelde versprei in alle rigtings wanneer hulle reflekse in lewende tale verskyn, byvoorbeeld WVTV met die konseptuele betekenis van spraak kan betekenisse dra soos /resiteer/, /sing/, /lees/, /skel/, /roep/ en /vertel/.

Eurasiaties *watV /praat/ word in Oeralies *wa[t]V /woord/ en in Indo-Europees *wod- met die betekenisse /praat/, /sing/ en /skel/, en in Neshili uttar /woord/. Dit klink nogal soos Afrikaans /uiter/.

Proto-Afro-Asiaties *wat- beteken /roep/ en /praat/ en meer.

7

CVWV (2) met die konseptuele betekenis van sê en klank kan betekenisse dra soos /bevestig/, /duidelik word/, /prys/, en /belowe/.

Eurasiaties *čVwV, Afro-Asiaties *cVway/H-, en Eurasiaties *čVwV, Altaïes *č`ā́bu en Kartveels *caw-.

Indo-Europees *stew- en *(s)teubh- beteken /aanprys/ en /bevestig/. Reflekse sluit in Neshili isduwa /helder word/, Ou Indies stáuti en stávate /aanprys/ en Avestan staoiti /aanprys/. Proto-Afro-Asiaties *cVway/H /praat/ en /skreeu/ word in Egipties swhy /gil/, en *s/cay- in Wes-Tsjadies vir /sê/ en /spraak/.

Van Boriese konsepstam tot refleks HVPV

mond, praat

mond, praat, plaas in mond, gaap, oopmaak

PVTV

noem, roep

sê, noem, praat, vertel, vloek

KVRV

roep

roep, blaas, ruik, inasem, vra

MVLV

sê, bid

sê, vra, bedel, belowe, aandui

TVPV

vra, roep

vra, roep, praat, antwoord, hoor 8

Skyn en Skadu ‘n Analise van 14 Boriese konsepstamme wat “skyn” beteken, lewer ses kenmerke op in die makrofamilies: • skynende voorwerp • lig/helder • wit/bleek • dag, oggend, daglig • sien, verskyn • vrolik, aangenaam, gaaf Byvoorbeeld *HVLV “lig; skyn” word in die Nostratiese tale voortgesit: Eurasiaties *HVLV “lig; skyn” > Altaïes, ilān “maan”, Afroasiaties > Semities, Arabies hilāl- “nuwemaan”; sowel as in Amerindies (*ali “son”), NigerKongo (Proto-Ntu *-yédì “maan”).

Die semantiese reflekse volg die roete: skyn > ligbron; en ontwikkel betekenisse soos “maan”, “son”, “ster”, “konstellasie”. ‘n Tweede rigting is: “weerlig”, “vuur”, “vlam.” Bories *CVLV “skyn” word Austries *qusila “weerlig”; PIE *leuk- “skyn” > Proto-Germaans *leuh-/lauh- “lig”, Goties lauhmuni “weerlig”.

Die semantiese skuiwe kan teenoorgestelde konsepte voortbring: Die Boriese konsepstam CVJV “skyn” > Eurasiatiese *c`ajV “skyn”> PIE *skāi-/skǝi-/skī- /glinster, glimmer, glans/ kan in enige rigting beweeg, byvoorbeeld Afrikaans /skyn/, /skim/, /skemer/ of Engels /glitter/ vs /gloom/ en /glum/. (Die teenwoordigheid van lig of die afwesigheid van lig).

9

Aardbewoner Baie Indo-Europese tale het ‘n woord vir “mens” wat op “aarde, grond, klei” berus: o Kelties *gdonyo- (Iers duine ‘persoon,’ Wallies dyn ‘man’) < *dʰɡ́ ʰom-yoo Germaans *guman- ‘man’ (Engels [bride]groom]) ; < *dʰɡ́ ʰm̥ -mono Latyn homō, hominis ‘persoon’ < *dʰɡ́ ʰm-on- (ook hūmānus) Die onderliggende stam met sy oorspronklike betekenis kom ook gereeld voor: o Kelties *gdon- (Ou Iers dú, don ‘plek’) < *dʰɡ́ ʰomo Latyn humus ‘grond’ < *dʰɡ́ ʰom-o-, humilis ‘naby die grond’ < *dʰɡ́ ʰem-el-iDieselfde afleiding van “mens” uit “aarde” bestaan in die Semitiese tale, byvoorbeeld Hebreeus: ‫ אָ דָ ם‬ɔādām ‘man, Adam‘ van ‫ אֲדָ מָ ה‬ɔădāmâ ‘grond.’ (Die onderliggende stam ɔ–d–m beteken ‘rooi’).

Dis nie die enigste stam in hierdie verband nie. Grieks anthropos ἄνθρωπος “mens” dui op “aarde, grond, onder, bodem” uit die Boriese konsepstam TVHV aarde met die Proto-AustroAsiatiese vorm *tɛj aarde.

In die Niger-Kongo-familie vind mens die bekende stam *-ntu vir mens in Proto-Ntu, en *taw in Proto-Austronesies, wat met Proto-Indo-Europees *ndho ooreenstem, wat onder, onderkant beteken.

Proto-Afro-Asiaties het *tVʔ vir ‘n tipe grond, en dieselfde prototaal het *duḥ vir laag, terwyl Egipties t3 aarde beteken en dḥ na laag verwys.

In Khoesan is “Tuu” die naam van die suidelike taalfamilie en die woorde tā en tū beteken persoon in verwante Tuu-tale. In die noordelike Kx’a-familie is dit *žu persoon.

Proto-Dené-Sino-Kaukasies *dVHV, Proto-Sino-Tibetaans *diə:lH bodem en Chinees tə:jʔ basis of wortel.

10

Slotsom Die grootste mate van ooreenkoms in semantiese kenmerke word op die vlak van die makro-taalfamilie gevind. By kleiner groeperinge vind differensiasie plaas weens geografiese, kulturele en historiese faktore.

Die Boriese konsepstamme is hoogs verwysend en dus doeltreffend om basiese konsepte oor te dra. In hulle ontwikkeling word die protokonsepte uitgebrei deur middel van onder meer metonimie en metafoor, wat verskuilde betekenisse aan die lig bring.

Klanksimboliek speel ‘n rol; verskillende semantiese kenmerke word deur spesifieke fonetiese vorme uitgedruk, byvoorbeeld die idee van dowwe of donker kleure neem ‘n stemdraende konsonant soos /b/ terwyl skerp of helder kleure die skerper, stemlose /p/ verkies.

Van Bories na die prototale is die semantiese skuiwe eenvormig, maar die spesifisiteit daarvan neem toe van die makrofamilie na die familie, en van die familie na die taalgroep. Die afstand van die kern of oorsprong af beïnvloed dus die aard van semantiese skuiwe – hoe verder van die bron, hoe meer uiteenlopend.

11

Bibliografie Bengtson, John D. 2008. In Hot Pursuit of Language in Prehistory: Essays in the Four Fields of Anthropology - in Honor of Harold Crane Fleming. John Benjamins.

Binsbergen, Wim van. 2009. Exploring the long range pre and proto-history of Element Cosmologies. In: Quest: An African Journal of Philosophy. Vol. XXIII-XXIV, No. 1-2, 2009-2010.

Blench, Roger. New developments in the classification of Bantu languages and their historical implications. https://horizon.documentation.ird.fr/exl-doc/pleins_textes/pleins_textes_6/colloques2/38088.pdf Fleming, H C (2002). Afrasian and Its Closest Relatives: the Borean Hypothesis. Global Perspectives on Human Language http://greenberg-conference.stanford.edu/Fleming_Abstract.htm Fleming, Harold C, Stephen L. Zegura, James B. Harrod, John D. Bengtson, Shomarka O.Y. Keita. The Early Dispersions of Homo sapiens sapiens and proto-Human from Africa, in: Journal of the Association for the Study of Language in Prehistory • Issue XVIII • 2013.

Fleming, H C. 1991. A New Taxonomic Hypothesis: Borean or Boralean', Mother Tongue 14 (1991).

Gell-Man, Murray. Testing the "Borean" Hypothesis, by Ilia Peiros, Santa Fe Institute, George Starostin, Russian State University for the Humanities.

Gell-Mann, Murray et al. (2009) Distant Language Relationship: The Current Perspective, Journal of Language Relationship·Вопросы языкового родства The Global Lexicostatistical Database. https://starling.rinet.ru/new100/GLD.htm Haase, Fee-Alexandra. 2019. “Chaining". Studies of the conceptualization of genuine concepts of linguistic communication in the roots of the proto-language-thesaurus and reflexes across language families. Dialectologia 2019 no. 3.

Haase, Fee-Alexandra. 2014. Protolanguages vs. Linguistic Networks across language branches’. A basic inventory for relations of concepts in prehistoric states of linguistic communication. In: Speech and Context I (VI) 2014.

Haase, Fee-Alexandra. 2021. Where does speech come from?' a historical linguistic answer.

The Free Library. 2011 Estonian Academy Publishers 11 Jul. 2021.

12

Kozlova T. O. Recurrent Patterns Of Semantic Change: Evidence From Global Etymologies. DOI https://doi.org/10.36059/978-966-397-171-1/41-58

Meitei, Ningombam Bupenda. Age of proto-human. Department of Philosophy,University of Delhi Sergei Starostin, 1953 – 2005. https://pantheon.world/profile/person/Sergei_Starostin/ Tavakoli, Leila. A New Integrating Overview in the History of Long-Range Linguistics.

Uys, Pieter. 2021. Taal is ‘n brug oor die stroom van tyd. https://en.calameo.com/books/0066897910bd05997cedc Uys, Pieter. 2021. Taal is ‘n drif deur die spruit van tyd. https://www.edocr.com/v/yko3n0by/Pietertoypom/taal-is-n-drifdeur-die-spruit-van-tyd

Uys, Pieter. Taal is ‘n poort deur die muur van tyd. https://www.slideshare.net/PieterUys7/amerindies-taal-is-n-poort-deur-diemuur-van-tyd

Vuosaly , Hellas, The Untaught: Latest Horizon in Long-Range Historical Comparative Linguistics. New York: International Committee of Koinoetymology and Post-Metaphysical Thinking, ICKPT, 2017. Pp. 132

©Pieter Uys 2021

13

Aanhangsel Afrikaanse 100-woord Swadeshlys

1

ek

17

alle

33

kort

2

jy (informal), u

18

baie, vele

34

nou, smal

3

hy

19

party, sekere,

35

dun

4

ons

20

min

36

vrou

5

julle (informal), u

21

ander

37

man

6

hulle

22

een

38

mens

7

dié, hierdie

23

twee

39

kind

8

dat, daardie

24

drie

40

vrou, gade, eggenoot

9

hier

25

vier

41

man, gade, eggenoot

10

daar

26

vyf

42

moeder

11

wie (interrogative)

27

groot

43

vader

12

wat (interrogative)

28

lank, lang

44

dier

13

waar (interrogative)

29

wyd

45

vis

14

wanneer

30

dik

46

voël

15

hoe (interrogative)

31

swaar

47

hond

16

nie

32

klein

48

luis

14

49

slang

67

eier

85

maag

50

wurm

68

horing

86

ingewande

51

boom

69

stert

87

nek

52

woud, bos

70

veer

88

rug

53

stok

71

haar

89

bors

54

vrug

72

kop

90

hart

55

saad

73

oor

91

lewer

56

blaar

74

oog

92

drink

57

wortel

75

neus

93

eet

58

bas

76

mond

94

byt

59

blom

77

tand

95

suig

60

gras

78

tong

96

spoeg

61

tou, koord

79

nael, vingernael

97

kots, opgooi, braak

62

vel

80

voet

98

waai, blaas

63

vleis

81

been

99

asemhaal

64

bloed

82

knie

100

lag

65

been

83

hand

66

vet

84

vlerk

15