Expose

M i j n M o o i s te L a n d s c h a p

Welkom

bij onze allereerste interactieve kindertentoonstelling!

‘Expose - Mijn Mooiste Landschap’ is een tentoonstelling voor en door kinderen.

246

kinderen kozen op www.kmmexpose.nl hun

favoriete landschappen en vertelden waarom ze deze werken zo bijzonder vonden.

In de tentoonstelling vind je de 20 kunstwerken met de meeste stemmen. Bij elk kunstwerk kun je lezen waarom kinderen het hebben gekozen. Maar je kunt ook zelf nog reageren! Misschien heb je wel een heel andere favoriet: laat het maar weten!

‘Expose - Mijn Mooiste Landschap’ sluit aan bij ‘Kijk daar drijft een Pan’, van Theatergroep Kwatta. Een sjieke dame zegt in deze voorstelling dat ‘kinderen niet in een museum horen’. Dit bijzondere project bewijst het tegendeel!

In dit boekje vind je extra informatie over de kunstwerken uit de Top 20, plus nog heel veel leuke vragen en opdrachten.

Veel plezier!

Over de website: www.kmmexpose.nl Stemmen was mogelijk tussen 1 oktober en 1 november 2010.

Aantal deelnemers: Aantal bezoekers op de website: Gemiddelde tijd op de website: Leeftijden*:

246 1246 5:02 minuten 4-6 jaar: 12 % 8-10 jaar: 48 % 10-12 jaar: 40 %

* De percentages zijn gebaseerd op de ingezonden Top 3’s. Groepen die samen één Top 3 invulden, zijn meegeteld als één deelnemer.

Klassen met de meeste reacties in de tentoonstelling: Groep 6b De Korenaar – Apeldoorn (12 reacties) Groep 6 NSV2 – Nijmegen (10 reacties) Groep 4a Ichthus – Zeist (8 reacties) Speciale vermelding: Heijenoordschool – Arnhem (12 reacties uit 3 verschillende groepen)

Johannis-Nacht

Anselm Kiefer (1945) Olieverf op zwart-wit foto, 1980

De schilderijen en tekeningen van Anselm Kiefer kun je gemakkelijk herkennen. Ze zijn vaak somber of zelfs een beetje eng, met veel donkere kleuren. Ook gebruikt hij soms vreemde materialen. In het museum vind je bijvoorbeeld ook een schilderij met stro!

Dit kunstwerk is een beschilderde foto. Het heet ‘Johannis-Nacht’. Dat is de nacht van 23 op 24 juni (de verjaardag van de Bijbelse figuur Johannes de Doper) en een van de kortste nachten van het jaar. In Duitsland wordt dit al sinds de 12e eeuw gevierd met dans en grote kampvuren.

Het vuur staat symbool voor de zon en was vroeger bedoeld om kwade geesten te verjagen.

Speuren: Kun je goed zien wat op de foto staat en wat hij heeft geschilderd?

En kun je ook het vuur terugzien in de foto?

Maquette ‘Jardin d’Email’

Jean Dubuffet (1901 - 1985) Glasvezel versterkt polyester, verf, aluminium, staal en messing, 1972-1973

Veel kinderen schreven het al op de website: ‘daar ben ik wel eens in geweest!’ Dat kan, want deze zwart-witte tuin vind je ook in de beeldentuin. Zo groot dat je er echt in kunt. Jammer genoeg kan dat in de winter niet, omdat het kunstwerk heel glad kan zijn.

Jean Dubuffet hield van kindertekeningen, met dikke zwarte lijnen en ronde vormen.

Door steeds dikker te schilderen kwamen de lijnen vanzelf een beetje omhoog van het papier. Zo ontstond het idee om er een echt beeld van te maken: de tuin van émaille. De directeur van het museum zag de maquette en vond het een prachtig idee. Nu is het één van de populairste werken van het museum!

Speuren: Kun je in deze tuin het schilderij nog zien?

Denken:

Bo o m

Is iets wel kunst als je er op kan/mag lopen, klimmen en rennen?

Doen:

nd

Maak je eigen versie van dit kunstwerk. Je kunt net als de kunstenaar lijnen trekken, maar misschien heb je wel een heel ander idee. De boom kun je er later in plakken.

Pl a t t e g

ro

Landschap

Auguste Herbin (1882 - 1960) Aquarel op papier, circa 1915

Auguste Herbin kon heel precies schilderen, maar hij vond het veel spannender om te onderzoeken of het ook heel eenvoudig kon. Bijvoorbeeld door goed te kijken naar de vormen en de kleuren en daar grotere vlakken van te maken. Dit deden in die tijd meer kunstenaars (bijvoorbeeld Pablo Picasso). Deze manier van schilderen wordt ‘kubisme’ genoemd.

‘Landschap’ is een snelle schets, maar het ‘kubisme’ kun je toch goed zien. Kijk bijvoorbeeld maar naar de bomen. Deze zien er allemaal anders uit, in allerlei verschillende kleuren. ‘Landschap bij Hardricourt’ (nr. 5) is nog veel hoekiger, bijna als een mozaïek.

Denken: Wat is knapper? Heel precies schilderen of zelf nieuwe vormen bedenken?

Als iemand van jou een portret schildert, mag hij dan ook zelf vormen bedenken?

Ergens in Rusland

Joost van den Toorn (1954) Aardewerk (geglazuurd), 2007

Joost van den Toorn is geïnteresseerd in geschiedenis, oude culturen en vreemde, verre volken. Daarnaast houdt hij van landschappen en torens en is zijn lievelingsboek een boek vol mooie borden van het Mimbresvolk, dat ongeveer 1200 jaar geleden leefde.

Als je dit allemaal optelt kom je uit bij ‘Ergens in Rusland’: een mysterieus bord met een spannend landschap, geschilderd alsof het echt uit Rusland komt en ook al heel oud is. Joost van den Toorn houdt er wel van om iedereen voor de gek te houden.

Want kunst mag natuurlijk ook grappig zijn!

Denken: Vind je dat je dit bord ook mag gebruiken om van te eten?

Doen: Maak zelf ook een ‘Ergens in…..’, over een mysterieus land heel ver weg!

Ergens in Kunstenaar:

Landschap bij Hardricourt

Auguste Herbin (1882 - 1960) Olieverf op doek, 1911

Zie bij 3.

Op de website (www.kmm.nl/scholen/basisonderwijs) vind je een blad vol grappige tekeningen van de beeldentuin: kunstwerken, bezoekers, bomen en zelfs een paar nieuwsgierige hertjes. Knip, kleur en plak en maak zelf een kijkdoos van je favoriete landschap!

Moulineux, landschap met kudde schapen

Maximilien Luce (1858 - 1941) Olieverf op doek, 1904

Helene KrĂśller-MĂźller verzamelde acht schilderijen van Maximilien Luce. Ze vond het heel knap hoe hij het licht kon schilderen. Niet zomaar een landschap, maar met zoveel kleuren. En het lijkt zelfs of je de glinstering van de zon kunt zien!

Net als bijvoorbeeld Vincent van Gogh schilderde Maximilien Luce met korte verfstreepjes, puntjes en vlekjes. Zo kon hij heel snel schilderen en het zonlicht en de schaduwen van dat moment zo mooi mogelijk vastleggen.

Speuren: Welke kleuren kun je ontdekken in dit schilderij?

Als je iets verder weg staat en je knijpt je ogen bijna dicht, zie je dan ook nog losse streepjes?

Landschap met wilgen Charles Filiger (1863 - 1928) Gouache op papier, ongedateerd

Charles Filiger was een Franse schilder. Hij hield van felle kleuren en verdeelde zijn landschappen in grote kleurvlakken. Om deze vlakken trok hij dikke lijnen, in andere felle kleuren. Hierdoor lijken zijn werken een beetje op glas-in-loodramen die je wel in kerken ziet.

Charles was een mysterieuze kluizenaar en ook zijn werken zijn een beetje mysterieus. Want door al die kleuren en die losse streepjes weet je eigenlijk niet precies wat je ziet. Zijn het bomen, struiken..misschien mensen? Je mag het zelf weten!

Speuren: Wat zie jij allemaal in dit kunstwerk?

Landschap bij maanlicht

Pieter Hendrik Lodewijk Jonxis (1815 - 1852) Inkt op papier, circa 1830-1852

Dit is één van de oudste kunstwerken in deze tentoonstelling. De kunstenaar is niet zo bekend, maar in 2007 was hij toch volop in het nieuws. Het Centraal Museum in Utrecht vond toen een schilderij van hem op de website marktplaats.nl en kocht het voor € 2.500,-.

Pieter Jonxis wordt een ‘romantische’ kunstenaar genoemd. Hij bedacht spannende landschappen waar je graag zou willen zijn. Met een oude toren, een brug, de volle maan en een paar wandelaars, die ook lijken te genieten van de mooie avond. Donker maar helemaal niet eng.

Denken: Zou jij dit kunstwerk ook willen hebben als je het op marktplaats zag staan?

Doen: Hieronder zie je een schets van het werk. Wat zou je toe kunnen voegen om het wél eng te maken?

Landschap met oude eik Jan J. van Goyen (1596 - 1656) Olieverf op paneel (eikenhout), circa 1641 - 1642

Sommige kinderen vonden dit een hele ‘woeste’ boom, waarin je lekker kunt klimmen. Het is dan ook de oudste boom uit deze tentoonstelling. Hij is namelijk al 370 jaar oud!

Jan van Goyen is één van de beroemdste Nederlandse landschapskunstenaars. Hij schilderde er meer dan duizend! In bijna al deze landschappen zijn ook (kleine) mensjes te ontdekken. Vaak zijn ze hard aan het werk. Maar bij zo’n grote eik mag natuurlijk ook wel even worden geluierd!

Speuren: Hoeveel mensen ontdek je op dit schilderij? Kun je zien wat ze doen?

Dit landschap laat zien hoe Nederland er 370 jaar geleden uitzag. Kijk goed en noem (om de beurt) zoveel mogelijk verschillen met nu!

Landschap Jiro Sugawara (1934 - 1934) Aluminium, verf, 1977

Soms krijgt het museum hele mooie kunstwerken cadeau. Dit landschap is geschonken door meneer Cleveringa. Meneer Cleveringa verzamelde kunstwerken, vooral van kunstenaars die voor bijzondere materialen kiezen en daar hele mooie vormen van maken.

Dit landschap is van aluminium. Je kent dit materiaal wel van de aluminiumfolie (om de boterham) of van speelgoedautootjes. Deze Japanse kunstenaar maakte er een golvend landschap van, met bergen en dalen. Zonder bomen of struiken, maar wel zo dat je het meteen herkent.

Denken: Waarom denk je dat iemand een kunstwerk aan een museum schenkt?

Als je nog een stukje aluminiumfolie had, wat zou je dan in dit landschap zetten?

Bord Nederland, Delft Aardewerk (Delfts gekleurd), ongedateerd

Helene Kröller-Müller verzamelde niet alleen schilderijen en beelden, maar ook bijvoorbeeld meubels… en heel veel borden! Bij de opening van het museum (in 1938) stonden tussen de schilderijen grote kasten vol porseleinen beeldjes en borden.

Dit mooie Chinese landschap is geschilderd… in Nederland! Om precies te zijn in Delft, zo’n 300 jaar geleden. In die tijd was het heel sjiek om een Chinees servies te hebben. Maar deze kwamen met de boot en waren heel duur. Daarom gingen Nederlandse porseleinbakkers de borden namaken. Net echt!

Denken: Wat zou jij kopen? Een duur servies dat echt uit China komt of een servies dat ook heel mooi is, maar veel goedkoper?

Doen: De meeste porseleinbakkers waren nooit in China geweest. Ze keken goed naar echte Chinese borden en soms verzonnen ze ook zelf een landschap. Als het er maar uitzag alsof het uit China kwam.

Kun jij dat ook: een landschap tekenen dat zogenaamd echt uit China komt? Laat maar zien!

Bloeiend boompje II

Bart A. van der Leck (1876 - 1958) Olieverf op doek, 1921

Helene Kröller-Müller was een groot fan van Bart van der Leck. Ze vond het heel knap hoe hij dingen die je in het echt ziet, kon omtoveren in schilderijen met alleen maar blokjes. Dat deed hij heel precies. Hij tekende eerst de boom en veranderde dan de blaadjes en takken in kleine, gekleurde blokjes. Toch kun je nog zien dat het een boompje is. Dat vond de kunstenaar heel belangrijk. Hij hield niet van schilderijen waarbij je niet kunt zien wat het voorstelt. Wist je trouwens dat Bart van der Leck de eerste kunstenaar was die schilderde met alleen de (primaire) kleuren rood, geel, blauw?

Speuren: Wat stellen in dit schilderij de gele blokjes voor? En de rode?

Doen: Kijk goed naar dit bloesemboompje. Kun jij er ook een blokjestekening van maken?

Vincent van Gogh, 1853 - 1890 ‘Roze perzikbomen’, 1888

Boom en vogel Bill Woodrow (1948) Olijfolieblikken, 1983

Bill Woodrow maakt kunstwerken van dingen die hij gewoon op straat vindt, zoals auto-onderdelen, maar ook meubels en oude apparaten. Hij sneed bijvoorbeeld eens een viool uit een oude wasmachine.

‘Boom en vogel’ maakte hij van oude olijfolieblikken. Daar maakte hij een boom van, met takken, een paar blaadjes en een vogeltje. Vrolijk, vreemd en droevig tegelijk, maar ook heel kwetsbaar. Omdat het kunstwerk snel kapot gaat, mag je niet te dicht in de buurt komen. Zo probeert het museum deze bijzondere boom zo goed mogelijk te beschermen.

Speuren: Kun je zien dat ook het vogeltje is gemaakt uit een olijfolieblik?

Denken: Wat vind jij? Is een kunstwerk van afval eigenlijk wel kunst?

In de museumwinkel vind je ‘Het geheim van Helene’ van Lydia Rood: een leuk en spannend kinderboek over Helene Kröller-Müller en haar kunstverzameling (vanaf 8 jaar - € 9,50)!

Doorwaadplaats van een rivier

Willem Matthijs Maris (1872 - 1929) Aquarel op papier, ongedateerd

Willem Maris komt uit een beroemde schildersfamilie. Zijn vader Jacob en ook zijn ooms Willem en Matthijs maakten veel prachtige landschappen. Oom Matthijs was zelfs zo beroemd dat Vincent van Gogh hem vroeg of hij hem misschien tekenles wilde geven.

‘Doorwaadplaats aan een rivier’ lijkt op de landschappen van Willems vader: met mensen, dieren en heel veel wolken. Het verschil is dat Willem liever fantasielandschappen schilderde: met bergen en mannen met tulbanden. Net alsof hij een hele verre reis heeft gemaakt.

Denken: Stel je voor dat je Willem bent. Op welke fantasiereis heb je dit landschap gezien?

Wie zijn die mensen? En van wie is het hondje?

Vanwege het grote succes gaat Kwatta’s ‘Kijk daar drijft een Pan’ (inclusief het aansluitende educatieve programma) in mei/juni 2011 in reprise! Dat betekent 20 nieuwe voorstellingen, binnenkort te reserveren via Theatergroep Kwatta (www.kwatta.info).

Boom in landschap Jan P. Terwey (1883 - 1965) Olieverf op doek, 1913

Het klinkt misschien vreemd maar Helene Kröller-Müller hield niet zo van het werk van Jan Terwey. Oké, het leek wel een beetje op Vincent van Gogh (vooral de streepjes en stippen) maar eigenlijk vond ze zijn schilderijen gewoon niet zo mooi.

Haar adviseur H.P. Bremmer zorgde ervoor dat ze toch een paar werken kocht. Hij vond Jan Terwey namelijk wél heel bijzonder. Omdat hij met zoveel liefde de natuur schilderde. Voor hem was de boom een mooie, oude man en zo heeft hij hem ook geschilderd. Zoals hij ook een portret zou schilderen van een goede vriend of vriendin.

Denken: Wie vind je dat er gelijk heeft? Helene Kröller-Müller of H.P. Bremmer?

Kan een schilderij mooier worden als iemand er enthousiast over vertelt?

Doen: Jij bent H.P. Bremmer en je vader of moeder (of iemand anders) is Helene. Wat zeg je om haar te overtuigen dat ze dit schilderij moet kopen? En lukt het?

Prent van: Cornelis Veth, 1880 - 1962 20e eeuw Inkt en aquarel op papier

Hier staat: ‘Bremmer moet zijn oordeel zeggen’

Wil je nog meer ontdekken? Kies één van de (gratis) speurspellen en ontdek neuzen, ogen en voeten in de collectie van het museum. De speurspellen zijn te vinden in het informatiemeubel bij de hoofdingang.

Landschap

Aristide J. B. Maillol (1861 - 1944) Olieverf op paneel (geparketteerd), 1918

Aristide Maillol was tekenaar, schilder en beeldhouwer maar begon zijn carrière met het maken van grote, kleurrijke tapijten. In zijn huis had hij een kleine weverij. Aristide maakte de ontwerpen en mengde zelf de verf, tot hij een ernstige oogziekte kreeg en moest stoppen.

Dit schilderij lijkt ook nog wel een beetje een groot kleurrijk tapijt. Net als bij een wollen kleed is het helemaal opgevuld met kleur: in streepjes en vlekjes, naast elkaar en op elkaar.

Een vrolijk en bijzonder kunstwerk, net als zijn beroemde beeld ‘L’Air (De Lucht)’ dat je in de beeldentuin kunt zien.

Speuren: Veel kinderen hebben in hun Top 3 gefantaseerd over wat de vrouw aan het doen is. Wat denk jij?

Denken: Aristide kreeg een ernstige oogziekte.

Kun je eigenlijk nog schilderen als je niets meer ziet?

Aristide Maillol (1861-1944), L’Air (De Lucht), ontworpen 1939 / gegoten 1962

Brem Lon Robbé (1946) Kleurenfoto op papier, 1995

Lon Robbé is geboren in Velp, vlakbij Arnhem. Ze maakt foto’s en films van landschappen. Dat klinkt niet zo bijzonder, maar kijk maar eens goed naar ‘Brem’. Dan zie je dat het niet een gewone foto is. Want stonden er wel echt zoveel struiken? En hoeveel paadjes zijn er eigenlijk?

Door stukjes van de foto te verdubbelen, om te keren of een beetje wazig te maken, wordt het landschap een droomlandschap.

Eentje waar je een beetje duizelig van wordt en waarin je al kunt verdwalen als je ernaar kijkt!

Speuren: Zie jij wat de kunstenaar erbij verzonnen heeft?

Wat zou je er zelf nog bij verzinnen om er een echt droomlandschap van te maken?

West Coast

A. R. Penck (1939) Brons, 1985

A.R. Penck heet eigenlijk Ralf Winkler, maar hij noemde zichzelf naar een beroemde wetenschapper (Albrecht Penck).

In zijn land (voormalig OostDuitsland) hadden kunstenaars wel vaker een schuilnaam. Dit kwam omdat de regering erg streng was. Als ze jouw kunst slecht vonden, kon je zomaar worden opgepakt!

A.R. Penck werkt met losse vormen, die hij op en tegen elkaar zet. Kubussen, staafjes en nog veel meer. Samen vormen ze een strand met rotsen (West Coast) en een groot kasteel (Burcht - zie nr. 20). Als je het weet, kun je het zien, maar je moet wel een beetje fantasie hebben!

Denken: Wat vind jij? Mag de regering bepalen wat goede kunst is?

Stel je voor dat je van West Coast één blokje mag verleggen. Welke zou dat dan zijn?

En wat zou dan de titel worden?

Waterplas met molen Paul J. C. Gabriël (1828 - 1903) Olieverf op doek op paneel, 1872

Paul Gabriël heeft zijn hele leven geschilderd. Als kind hielp hij zijn moeder al bij het maken van portretten.

Later nam hij zijn potloden en penselen mee naar buiten en schilderde hij veel rivieren en molens.

Als je goed kijkt naar deze ‘Waterplas met molen’ zie je hoe snel hij kon schilderen. De waterlelies zijn eigenlijk gewoon groene vlekjes en het riet alleen maar een paar strepen. Toch lijkt het net echt. In het museum vind je van Paul Gabriël ook nog een landschap met een oude stoomtrein!

Speuren: Kun je zien welk seizoen het is: herfst, winter, lente of zomer?

Denken: Heb je zelf ook wel eens buiten getekend of geschilderd? Wat is het verschil met binnen?

Burcht

A. R. Penck (1939) Brons, 1990

Zie bij 18.

He l p Help de depotbeheerder! Passen al deze kunstwerken aan het rek van het depot?

Knip de schiderijen uit en schuif ze zo naast elkaar dat alles netjes in het rek past.

rd o neer...?! a P en m Wat mag deze meneer niet meenemen als hij het museum in gaat?

!

Expose voor kinderen gaat over genieten en dromen. Nog nooit hebben zoveel jonge enthousiastelingen zo spontaan gereageerd op de ‘museumstukken’ van het Kröller-Müller Museum. Ze bewijzen hoe leuk en spannend het is om de verbeelding te laten prikkelen door mooie, rare en raadselachtige voorwerpen. Het is de tweede aflevering in een serie waarin we mensen via het web steeds anders uitdagen om op onze verzameling te reageren. In het museum volgt er elke keer een tentoonstelling waar de favoriete stukken in het echt bekeken kunnen worden. Ik dank de kinderen, die deze keer mee deden, heel hartelijk en hoop dat ze nog vaak terugkomen in ons museum om zich steeds opnieuw te laten verrassen.

Evert van Straaten

Directeu r

Kröller-Müller Museum Houtkampweg 6 6731 AW Otterlo Postbus 1 6730 AA Otterlo The Netherlands T +31(0)318 591241 F +31(0)318 591515

Concept/teksten: Herman Tibosch/KMM • Tentoonstelling/boekje: PLOT Illustraties: Ingi Jensson • Portretfoto: Pieter Boersma • Druk: Q-promotions