OSOZ Polska

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

OSOZ

1 / 2022

CZASOPISMO O CYFRYZACJI OCHRONY ZDROWIA

BLOG.OSOZ .PL

1

2022 POLSK A

SMART HOSPITAL 63 praktyczne wskazówki jak stworzyć nowoczesny szpital spełniający oczekiwania pacjenta.

DYREKTOR SZPITALA Z DYPLOMEM Jakie kompetencje muszą zdobyć menedżerowie szpitali zgodnie z projektem ustawy o modernizacji i poprawie efektywności szpitalnictwa?

AI. NOWY ASYSTENT LEKARZA Rozmowa z Ligią Kornowską, Dyrektor Zarządzającą Polskiej Federacji Szpitali.

WYWIAD NUMERU

TAJWAŃSKA LEKCJA POSTĘPU Minister Cyfryzacji Tajwanu Audrey Tang opowiada o cyfrowych metodach walki z COVID-19 oraz innowacjach społecznych.

KAMSOFT S.A.

6Gʑ UKȶ PKG FCL ]DVNRF]\É

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl

N ota b e n e

Dr Google?

Rady dla lekarzy Jak radzić sobie z pacjentami przychodzącymi do lekarza z wydrukami diagnoz znalezionymi w Internecie albo gotowymi listami leków do przepisania na receptę? Co zrobić, gdy pierwszą opinię postawił Dr Google?

Dr Google jest dziś pierwszym źródłem informacji dla wielu pacjentów. Jego najmocniejszą stroną jest dostępność 24/7, anonimowość oraz zakres wiedzy obejmujący praktycznie każdą dziedzinę życia i zdrowia. Oferuje łatwą i szybką autodiagnozę, bez stania w kolejce, stresującej rozmowy z lekarzem, umawiania się na wizytę i brania dnia wolnego od pracy.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Więcej informacji na blog.osoz.pl

Według dostępnych badań, nawet 90% pacjentów wpisuje do wyszukiwarki internetowej swoje objawy przed wizytą lekarską. 7% wszystkich wyszukiwań w Google dotyczy zdrowia. To 70 000 zapytań na minutę. Pacjent nie wie, że otrzymane wyniki często nie mają nic wspólnego z wiedzą medyczną. Dla chorego liczy się uzyskanie informacji i pomocy tak szybko jak to możliwe – bo gdy coś złego dzieje się ze zdrowiem, decyzjami sterują emocje takie jak strach i niepewność. Pacjent przychodzący do lekarza z informacjami znalezionymi w Internecie to pierwszy sygnał, że należy zmienić sposób komunikacji.

Sposób nr 1: Rzeczowe wytłumaczenie Zdecydowana większość pacjentów bezgranicznie ufa Dr Google, wychodząc z założenia, że wie on więcej niż lekarz. Faktem jest, że Google ma dostęp do milionów danych dostępnych w Internecie. Ale Google nie potrafi ocenić ich wartości naukowej i jakości. Algorytmy wyszukują te informacje, które cieszą się największą popularnością oraz pasują do wprowadzonych słów kluczowych. Lekarz powinien uświadomić pacjenta, jak działa wyszukiwarka. Google jest firmą prywatną, a sposób, w jaki algorytmy selekcjonują informacje i pokazują ją pacjentowi, nie jest do końca znany. Wiele stron internetowych celowo dopasowuje publikowane treści do sposobu działania algorytmów, aby poprawić swoją widoczność w wynikach wyszukiwania.

Sposób nr 2: Wykorzystanie Google do osiągnięcia celów terapeutycznych Autorzy pracy opublikowanej w czasopiśmie naukowym Journal of the Medical Library Association „What can we do about Dr. Google? Using the electronic medical record (EMR) to prescribe reliable online patient education” mają jeszcze inny pomysł. Google na dobre zagościł w domach pacjentów i trudno ich przekonać, że wyszukiwarka nie potrafi dobrze diagnozować czy dobierać leków.

Dlatego lekarz powinien moderować sposób, w jaki pacjent korzysta z zasobów on-line. Przykładowo, polecając konkretne źródła na temat choroby, profilaktyki, zaufane społeczności pacjentów. Lekarz może stworzyć sobie bazę sprawdzonych źródeł na temat najczęściej diagnozowanych problemów zdrowotnych, a następnie wpisywać je w polach notatek w elektronicznej dokumentacji medycznej i drukować dla pacjenta w formie zaleceń. Analogicznie, jak wypisuje leki na receptę, może pacjentowi przepisywać „wiedzę”. Jest to szczególnie przydatny sposób w przypadku pacjentów, którzy i tak korzystają z Internetu.

W takim podejściu, lekarz aktywnie zapobiega sytuacji, kiedy pacjent przypadkowo trafia na strony z wprowadzającymi w błąd informacjami. Pracownicy ochrony zdrowia i tak muszą stopniowo przyzwyczajać się do takiej roli konsultanta, bo wymaga tego od nich postęp technologiczny.

OSOZ Polska 1/2022

N ota b e n e

Sposób 3: Wzmocnienie autorytetu dzięki technologiom Lekarz bardzo dobrze zna swoje kompetencje zdobyte podczas studiów, stażu, pracy klinicznej. Jednak nie każdy pacjent jest tego świadomy, tak samo jak nie wie, jak skomplikowany jest proces podejmowania decyzji medycznych. Lekarz posiada pełny obraz zdrowia pacjenta w systemie informatycznym, analizuje jego wyniki badań, wcześniejsze rozpoznania, przepisane leki. Dzięki kartotekom elektronicznym zna jego problem zdrowotny, jest w stanie ocenić jego potrzeby. Posiada dostęp do baz leków, aktualnych publikacji naukowych, badań klinicznych oraz narzędzi wspomagania podejmowania decyzji.

O tym warto poinformować pacjenta, aby budować wizerunek nowoczesnego medyka korzystającego z nowych technologii. Przewieszony przez szyję stetoskop już nie jest jedynym atrybutem lekarza.

Równie ważne jest orientowanie się w nowościach, które gwarantują najwyższy poziom opieki.

Sposób 4: Omówienie informacji znalezionych przez pacjenta Pacjenci chcą czuć się częścią procesu podejmowania decyzji. Zignorowanie wydruków przyniesionych przez pacjenta, krytyka Dr Google i zachowania pacjenta prowadzą jedynie do jeszcze większej erozji zaufania. Poprawna komunikacja z pacjentem obejmuje zapoznanie się z jego punktem widzenia i wątpliwościami. Informacje z Internetu należy po prostu zweryfikować, szczerze podkreślając, które z nich są użyteczne, a które błędne. Można odnieść się negatywnie do tego, jak działają algorytmy Google. Warto też dać pacjentowi do zrozumienia, że jego zaangażowanie jest bardzo pomocne i cenne.

Sposób 5: Zachęcenie do szukania informacji Dr Google też podnosi swoje kompetencje. Wyniki wyszukiwania związane z objawami coraz częściej prowadzą do wysokiej jakości źródeł naukowych. Akceleratorem tej zmiany jest pandemia COVID-19. Aby uniknąć rozpowszechniania fake-newsów, Google zaczął przekierowywać na strony zaufanych organizacji zdrowia publicznego. Lekarze powinni być świadomi, że Dr Google będzie coraz skuteczniejszy i niebawem trudno będzie go krytykować i ignorować.

W badaniu przeprowadzonym w marcu 2021 roku, naukowcy z Brigham and Women’s Hospital oraz Harvard Medical School (Assessment of Diagnosis and Triage in Validated Case Vignettes Among Nonphysicians Before and After Internet Search) dowiedli, że korzystanie z witryn internetowych w celu zdiagnozowania zdrowia pomaga, a nie szkodzi pacjentowi. Kiedy po wizycie lekarskiej pacjenci googlowali diagnozę, w 85% przypadków pozostali przy opinii lekarza. Oprócz tego obalono mit, że Dr Google wywołuje niepotrzebny niepokój u pacjenta. Autorzy badania twierdzą, że zachęcanie pacjentów do samodzielnego badania stanu zdrowia może poprawić komunikację pomiędzy lekarzem a pacjentem. 

89%

Według jednego z badań przeprowadzonych w USA, aż 9 na 10 pacjentów sprawdza w Internecie objawy choroby przed wizytą lekarską.

OSOZ Polska 1/2022

Nowy blog o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Inspirujące wywiady ZESKANUJ KOD, aby przejść do bloga

blog.osoz .pl

1

OSOZ POLSKA 2022

ROZMOWY

aktualności 8

W KADRZE

28

10

WAŻNE PYTANIE

31

Nowa ustawa o szpitalnictwie. MBA albo egzamin państwowy

12

PODSUMOWANIE E-skierowanie po 12 miesiącach

16

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w marcu 2022

ZARZĄDZANIE 34

Aplikacje medyczne Gra terapeutyczna, szczotkowanie zębów i ćwiczenia na ból pleców

19

22

37

MEDYCYNA JUTRA Poradnik dla menedżerów pokazuje jak stworzyć szpital przyszłości

TRANSFORMACJA 40

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

NOWOŚCI/WYNALAZKI

42

Dron ratujący życie, drukarka 3D dla stomatologów, Domowa Opieka Medyczna, TK z klocków LEGO

44

LABORATORIUM TECHNOLOGII Czego uczy nas tzw. „moment Nokii”?

ZDROWIE W UE Jakie są założenia Francuskiej Prezydencji w Radzie UE?

Infografika Zmiana przyspiesza

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH 4 trendy ochrony danych osobowych 2021 roku, które warto znać

INNOWACJE 18

Ligia Kornowska: Sztuczna inteligencja w ochronie zdrowia to fakt, a nie science-fiction

Rynek zdrowia w pigułce Styczniowe roszady kadrowe i prawne

14

EKSPERTYZA Carsten Ovens: Izraelska recepta na walkę z pandemią

Pierwsza operacja bez asysty człowieka

46

WYDARZENIA Targi SALMED promują polski medtech

RAPORT 24

OSOZ WORLD

TAK WYGLĄDA JUTRO CYFRYZACJI To kraj, dla którego COVID-19 nie jest pierwszą pandemią i stąd dobrze wie, jak wykorzystać technologie cyfrowe do zarządzania sytuacją epidemiologiczną. Jednocześnie to jedno z najbardziej innowacyjnych państw na świecie, które korzysta na szerokiej cyfryzacji gospodarki. Zapraszamy w podróż do Tajwanu.

48

WHAT’S NEXT Health data in the future. The end of solidarity?

WEBINARY 50

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

STATYSTYKI 52

FELIETON Trendy rozwoju rynku farmaceutycznego 2021/2022

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (grudzień 2021)

58

» Dzięki cyfryzacji, społeczeństwo ma większy wpływ na decyzje państwa.« Audrey Tang | Minister Cyfryzacji Tajwanu | str. 24

OSOZ Polska 1/2022

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (grudzień 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (grudzień 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki przeciwbólowe

» Algorytmy, które o kilka, kilkanaście procent zwiększają wykrywalność nowotworu, realnie ratują życie i zdrowie.« Dr Ligia Kornowska | Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali | str. 31

15 lat

Tyle czasu upłynęło od premiery iPhone’a – pierwszego smartfona, który stał się początkiem wielkiej rewolucji technologii mobilnych. Dziś przeciętny smartfon ma moc obliczeniową miliony razy większą niż komputery obsługujące pierwszą misję na księżyc Apollo 11.

435%

O tyle wzrosła liczba ataków typu ramsonware w 2020 roku według nowego raportu Światowego Forum Ekonomicznego. 95% naruszeń bezpieczeństwa cybernetycznego przypisuje się błędom ludzkim.

online

Nowy Dyrektor Centrum e-Zdrowia 1 lutego 2022 r. stanowisko dyrektora Centrum e-Zdrowia objął Paweł Kikosicki, który dotychczas pełnił funkcję dyrektora Departamentu Obsługi Klientów w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Paweł Kikosicki jest absolwentem studiów magisterskich na kierunku Administracja na Uniwersytecie Łódzkim oraz studiów podyplomowych na kierunkach Zarządzanie satysfakcją klienta (SGH), Zdrowie publiczne oraz Personal brandingu i public relations (Collegium Humanum). Ukończył też studia MBA Zarządzanie w ochronie zdrowia (Collegium Humanum).

Od września 2018 r. był związany z Narodowym Funduszem Zdrowia. Od września 2020 r. pełnił funkcję dyrektora Departamentu Obsługi Klientów.

W NFZ odpowiadał m.in. za projekt Telefonicznej Informacji Pacjenta, czyli pierwszej, całodobowej i bezpłatnej infolinii, na której można uzyskać informację dotyczącą praw pacjenta oraz funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w Polsce. Dyrektor Paweł Kikosicki wdrażał także infolinię Narodowego Programu Szczepień (989) oraz przygotowywał koncepcję i organizował stanowiska ds. profilaktyki i promocji zdrowia w salach obsługi oddziałów wojewódzkich NFZ. Pełnił też nadzór nad stroną pacjent.gov.pl oraz – wspólnie z zespołem – koordynował współpracę z organizacjami pacjentów w formie Forum Organizacji Pacjentów.

Na stanowisku dyrektora Centrum e-Zdrowia Paweł Kikosicki zastąpił odwołanego pod koniec stycznia Jarosława Kieszka.

29,1 mld

W 2021 suma inwestycji w amerykańskie startupy zdrowia cyfrowego osiągnęła bezprecedensową kwotę prawie 30 mld USD. To dwa razy więcej niż w 2020 roku i prawie czterokrotnie więcej niż w 2019 roku.

Znaczne przyspieszenie nastąpiło w związku z pandemią COVID-19.

online / offline

NFZ proponuje zdrową dietę online Narodowy Fundusz Zdrowia namawia do korzystania z portalu Diety NFZ. Po zalogowaniu się, każdy może bezpłatnie korzystać z 28-dniowych planów żywieniowych opracowanych wg zaleceń diety DASH.

Jeszcze więcej informacji na

blog.osoz.pl Ochrona zdrowia zmienia się pod wpływem cyfrowej transformacji.

Zdobywaj wiedzę o e-zdrowiu i nowych technologiach na blogu OSOZ. Wykorzystaj szanse, jakie daje e-zdrowie i zostań liderem digitalizacji.

Dostęp do portalu Diety NFZ umożliwia bezpłatna mobilna aplikacja mojeIKP. Alternatywnie można zalogować się bezpośrednio na stronie diety.nfz.gov.pl.

Jak podkreśla NFZ, portal jest przeznaczony zwłaszcza dla osób, które chcą się zdrowo odżywiać, ale również cierpią na choroby, które wymagają zmiany nawyków żywieniowych. W aplikacji IKP pojawił się ponadto test, dzięki któremu można sprawdzić wiedzę na temat prawidłowego odżywiania się.

OSOZ Polska 1/2022

zdj ę cie n ume r u

OSOZ Polska 1/2022

Pierwsza operacja bez asysty człowieka Zaprojektowany przez zespół naukowców z Johns Hopkins University, Smart Tissue Autonomous Robot (STAR) przeprowadził operację laparoskopową na tkance miękkiej bez udziału człowieka. To ogromny krok w kierunku w pełni automatyzowanych, bezpiecznych operacji.

Wyzwanie bez precedensu W czterech eksperymentach na tkankach zwierzęcych, robot doskonale poradził sobie z zaszyciem dwóch końców jelita. A zadanie było niezwykle trudne – mowa o jednym z najbardziej skomplikowanych zabiegów w chirurgii brzusznej. „Robot STAR osiągnął znacznie lepsze wyniki niż ludzie wykonujący ten sam zabieg” – mówi Axel Krieger, starszy, adiunkt inżynierii mechanicznej w Whiting School of Engineering Johnsa Hopkinsa.

Przeprowadzona procedura wymaga wysokiego poziomu powtarzalności ruchów i precyzji. Nawet najmniejsze drżenie ręki lub źle założony szew mogą spowodować przeciek o konsekwencjach zagrażających zdrowiu i życiu pacjenta.

Dlaczego to tak ważne osiągnięcie?

Chirurgia tkanek miękkich jest szczególnym wyzwaniem dla robotów ze względu na jej nieprzewidywalność, wymagającą bieżącego dostosowywania się do nieoczekiwanych przeszkód. STAR posiada nowatorski system kontroli, który może korygować plan chirurgiczny w czasie rzeczywistym, tak jak robi to chirurg-człowiek. Jest więc pierwszym system robotycznym, który potrafi zarówno planować, dostosowywać i realizować operację na tkance miękkiej przy minimalnej interwencji człowieka. Na system składa się m.in. trójwymiarowy endoskop oparty na świetle strukturalnym oraz algorytm uczenia maszynowego do śledzenia kolejnych ruchów. Wynalazek daje nadzieję na wprowadzenie wysoce dokładnych, w pełni robotycznych operacji do praktyki klinicznej.

Zdjęcie: Robot SMART, Johns Hopkins University (u gory po lewej), system da Vinci (na dole), wizualizacja Hospital’s Sheikh Zayed Institute for Pediatric Surgical Innovation (po prawej).

OSOZ Polska 1/2022

aktua l n ości WA Ż N E P Y TA N I E

Nowa ustawa o szpitalnictwie.

MBA albo egzamin państwowy Projekt ustawy o modernizacji i poprawie efektywności szpitalnictwa zakłada, że menedżerowie ochrony zdrowia będą musieli spełnić określone kryteria kompetencyjne. Jakie dokładnie?

Choć ustawa wzbudza wiele kontrowersji w środowisku medycznym, Minister Zdrowia Adam Niedzielski broni jej założeń. Gdy zapowiadał ją w grudniu 2021 roku, mówił wprost, że będzie to „konstytucja na długie lata określająca zasady funkcjonowania szpitali”.

Zgodnie z pierwszym projektem, powstanie m.in.

Agencja Rozwoju Szpitali. Ustawa zakłada kategoryzację szpitali w zależności od ich sytuacji finansowej.

Dla podmiotów w dobrej formie finansowej opracowany zostanie plan rozwojowy. Z kolei podmioty generujące zadłużenie będą zmuszone wprowadzić plan naprawczo-rozwojowy. Na oddłużenie placówek MZ chce przeznaczyć 3 mld zł.

Dyrektor szpitala z dyplomem MBA Jednym z filarów ustawy jest certyfikacja kadry menedżerskiej. MZ wielokrotnie podkreślało, że ogromne różnice w sytuacji finansowej często wynikają z umiejętności zarządczych. Dlatego w planie jest sztywne określenie minimum kompetencyjnego.

10

OSOZ Polska 1/2022

Według projektu, kierownikiem podmiotu szpitalnego może być osoba, która spełnia łącznie następujące warunki: – posiada wykształcenie wyższe lub wykształcenie wyższe uzyskane za granicą uznane w Rzeczypospolitej Polskiej, na podstawie przepisów odrębnych; – posiada co najmniej 5-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym albo co najmniej 3-letni staż pracy na stanowisku kierowniczym w podmiocie szpitalnym; – posiada pełną zdolność do czynności prawnych i nie została skazana prawomocnym wyrokiem sądu za umyślne przestępstwo lub umyślne przestępstwo skarbowe; – zdała państwowy egzamin uprawniający do zajmowania stanowiska kierownika podmiotu szpitalnego organizowany przez ministra właściwego do spraw zdrowia albo ukończyła studia podyplomowe Master of Business Administration (MBA) w ochronie zdrowia; – znajduje się na liście menedżerów prowadzonej przez Prezesa nowo powołanej Agencji Rozwoju Szpitali.

aktua l n ości

dopodobnym scenariuszem jest sfinansowanie studiów przez MZ. Już w semestrze 2021/2022 MZ zapłaciło za naukę kilkudziesięciu menedżerom na studiach MBA w ochronie zdrowia prowadzonych wspólnie przez Szkołę Główną Handlową w Warszawie oraz Warszawski Uniwersytet Medyczny. Program został dofinansowany ze środków UE w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.

Program studiów obejmuje takie zagadnienia jak m.in. sposób działania systemu ochrony zdrowia oraz jego finansowanie, techniki zarządzania organizacją oraz zarządzania finansami, ale również nowe technologie w ochronie zdrowia. Przykładowo, w przypadku cyfryzacji są to informacje o procesach digitalizacji ochrony zdrowia w Polsce, wskazówki jak podmiot medyczny może wykorzystać narzędzia IT w strategiach rozwoju, zarządzania, poprawy jakości usług i doskonalenia procesów obsługi pacjenta. Uczestniczy uczą się, jak wzmacniać kulturę organizacyjną opartą na innowacyjności oraz jak przeprowadzić projekt cyfryzacji oraz zarządzać ryzykiem związanym z wprowadzeniem narzędzi IT. W przypadku studiów MBA prowadzonych przez SGH-WUM, na zajęcia z cyfryzacji przeznaczono aż 12 godzin. To pokazuje, że kompetencje cyfrowe są traktowane jako bazowe.

Narastające wątpliwości dyrektorów Ustawa o szpitalnictwie odbiła się szerokim echem w środowisku medycznym. Nic dziwnego, bo na menedżerów ok. 950 szpitali w Polsce opadła mgła niepewności. Spać spokojnie mogą jedynie Ci, których szpitale nie są zadłużone i już wcześniej ukończyli MBA. A tych – wbrew pozorom – jest wielu, bo studia podyplomowe w zakresie zarządzania placówkami ochrony zdrowia są oferowane przez znane uczelnie od kilku lat. Z drugiej strony, są świetnie zarządzane szpitale, gdzie menedżer nie ukończył MBA. Czy ustawa to wotum nieufności dla nich?

Wspomniany państwowy egzamin uprawniający do zajmowania stanowiska kierownika podmiotu szpitalnego będzie weryfikował wiedzę i umiejętności w zakresie zarządzania podmiotem szpitalnym; znajomość aktów prawnych mających zastosowanie w ochronie zdrowia oraz doświadczenie dające rękojmię prawidłowego wykonywania obowiązków kierownika.

Z zapisów wynika jednoznacznie: menedżer szpitala będzie musiał zdobyć dyplom MBA w ochronie zdrowia, o ile już go nie posiada, lub zdać egzamin państwowy. Według założeń, takie studia powinny trwać nie krócej niż trzy semestry i być realizowane na uczelni, która posiada co najmniej kategorię naukową B. Co ciekawe, studia MBA mają zwalniać z konieczności przystąpienia do egzaminu państwowego, o którym mówi ustawa.

Można się spodziewać, że jeśli MZ przeforsuje ustawę z zapisami dotyczącymi m.in. MBA, idąc za ciosem sfinansuje potrzebne studia. Trudno sobie wyobrazić, że kosztami zostaną obciążeni menedżerowie, zwłaszcza biorąc pod uwagę, że dyrektorem szpitala nie zostaje się na całe życie. Pewne jest tylko jedno: wiedza menedżerska w zakresie digitalizacji ochrony zdrowia będzie coraz bardziej cenna. 

Nowa ustawa o szpitalnictw ie nie pozostaw ia złudzeń: dyre ktor szpitala będzie musiał zdobyć dyplom MBA albo zdać egzamin państwowy.

Wiedza warta kilkadziesiąt tysięcy zł Kto zapłaci menedżerom za przecież nie tak tanie studia MBA? Czy będzie przewidziany okres przejściowy na zdobycie wymaganych umiejętności? – lista pytań, którą prowokują zapisy, jest długa. Najbardziej praw-

OSOZ Polska 1/2022

11

aktua l n ości

Ry n ek zd r owia w pigułce

Styczniowe roszady kadrowe i prawne Wymiana osób na ważnych stanowiskach, w tym związanych z informatyzacją, ciąg dalszy walki z pandemią, nieudane próby przyjęcia projektów ws. COVID-19 – tym żyliśmy w styczniu. Równolegle pogarszała się sytuacja kadrowa i finansowa placówek ochrony zdrowia.

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

Pracownicy sektora ochrony zdrowia Farmaceuci pracujący w aptekach zyskali możliwość wykonywania testów na obecność COVID-19. I choć uznano to za ważne wydarzenie, to przynajmniej na początku chętnych było niewielu. O ile farmaceuci od czasu do czasu dostają nowe uprawnienia, tym razem wcho-

12

OSOZ Polska 1/2022

dzące w zakres pracy m.in. diagnostów, to w przypadku tych ostatnich kluczowa dla zawodu ustawa utknęła.

W lipcu 2020 r. trafiła do konsultacji społecznych i jak dotąd efektów nie widać. W walkę z pandemią, z czym rząd ewidentnie sobie nie radzi unikając podejmowania ważnych decyzji, postanowiono też szerzej wdrożyć POZ. Wprowadzono nakaz badania osobiście przez lekarza wszystkich zakażonych w wieku 60 plus. Cel: wcześniejsze wykrywanie poważnych problemów i odciążenie szpitali. Efekt: protest lekarzy, którzy by przyjąć zakażonych w bezpieczny sposób, musieliby przeorganizować przychodnie, lub dodać czas na wizyty domowe. A już i tak ciężko im się wyrobić z liczbą chorych. Minister zdrowia jednak służył im dobrą radą – osoby z COVID-19 mogą przyjmować po 18-tej.

MZ skierowało do konsultacji projekt rozporządzenia w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia. Wprowadza ono nową dziedzinę – psychoterapię uzależnień, w której osoby zainteresowane będą mogły odbywać szkolenie specjalizacyjne. To oferta dla lekarzy i pielęgniarek i kilku innych zawodów.

Leki i wyroby medyczne Nie lada wyzwaniem okazało się czasowe i dość nagłe obniżenie VAT na produkty spożywcze. 88 wyrobów z tej grupy, które jest na liście leków refundowanych, czasowo będzie mieć niższą cenę. Prawdopodobnie – MZ bowiem wydało w tej sprawie komunikat mówiący o obniżce, tymczasem zdaniem prawników nie można obwieszczenia z listą refundacyjną zmieniać przez wysłanie po prostu informacji.

aktua l n ości

Jeśli z kolei chodzi o wyroby medyczne, to w Sejmie trwają nadal prace nad nową ustawą, ale po burzliwych pracach podkomisji wypracowano rozwiązania akceptowalne przez strony w kluczowych kwestiach.

W Polsce podano już ponad 50 mln szczepionek przeciw COVID-19, a przy tym zgłoszono 17,6 tys. niepożądanych odczynów. W większości były one łagodne. Ponad 14,8 tys. objawiało się zaczerwienieniem i krótkotrwałą bolesnością w miejscu wkłucia.

A za poważniejsze NOP-y będą odszkodowania przysługujące po każdym szczepieniu, nie tylko przeciw COVID-19. Jednak tylko za te, które w charakterystyce szczepionki wymienił producent i które spowodowały konieczność hospitalizacji przez co najmniej 14 dni, albo gdy wystąpił wstrząs anafilaktyczny. Ustawa, o którą długo toczyły się boje i została ostatecznie mocno okrojona oraz zgłoszona ponownie, w styczniu doczekała się podpisu Prezydenta i publikacji. Wnioski do Rzecznika Praw Pacjenta o przyznanie świadczenia kompensacyjnego można składać od 12 lutego 2022 r., ale w przypadku szczepień przeciwko COVID-19 mogą obejmować także niepożądane odczyny, które wystąpiły wcześniej niż przepisy weszły w życie. Ustawa obejmuje szczepienia przeciw COVID-19 wykonane począwszy od rozpoczęcia akcji szczepień w grudniu 2020. A dla szczepionek innych niż Covidowe wejdzie w życie z opóźnieniem.

Hryniewiecki. Otrzymał on funkcję pełnomocnika MZ ds. Narodowego Programu Chorób Układu Krążenia na lata 2022–2032. Równocześnie dyrektorem Narodowego Instytutu Kardiologii został były szef resortu zdrowia prof. Łukasz Szumowski. Parę dni po tym, odejście ze stanowiska konsultanta krajowego w dziedzinie kardiologii ogłosił prof. Jarosław Kaźmierczak.

Trzeba też wspomnieć o rozpadzie Rady Medycznej przy premierze, z której odeszła większość ekspertów, bo ich rad rząd uporczywie nie słuchał. Teoretycznie członkom rządu zależy na szybkim zakończeniu pandemii, ale w praktyce nie chcą się narazić części wyborców, a jeszcze bardziej antyszczepionkowym posłom, na których głosach wisi większość do przyjmowania ważnych dla PiS projektów. Rezygnacja członków Rady oraz krytyka działań ze strony ekspertów medycznych rządu jednak nie przeraziła. Wręcz przeciwnie, po jego reakcjach wydaje się, że częściowo jest to mu na rękę.

Zapowiedziano powołanie przy premierze nowej rady do spraw walki z koronawirusem. Tym razem w „szerszej formule” – w jej gronie, oprócz lekarzy, znajdą się m.in. ekonomiści i socjolodzy. Tych nie wiążą takie zasady jak lekarzy, w razie czego prawa wykonywania zawodu za rozpowszechnianie treści niezgodnych z wiedzą medyczną, nikt im nie odbierze.

E-zdrowie

A skoro już o reformie szpitalnictwa mowa, to rządowa propozycja zmian budzi wiele emocji. Raczej negatywnych. – W funkcjonowaniu szpitali jest wersją „Polskiego Ładu” dla ochrony zdrowia, a konsekwencje kolejnych nieprzewidzianych zmian tylko mocniej pogrążą publiczną ochronę zdrowia – ocenił Ogólnopolski Komitet Protestacyjno-Strajkowy Pracowników Ochrony Zdrowia.

Nowa ustawa antycovidowa, która nazywana była także lex Kaczyński lub lex Konfident, trafiła do kosza. Najpierw negatywnie zaopiniowała ją Komisja Zdrowia, a potem zmierzyła się z brakiem posłów Prawa i Sprawiedliwości na sali obrad i z miażdżącą krytyką opozycji.

Do 28 lutego 2022 r. placówki podstawowej opieki zdrowotnej i ambulatoryjnej opieki specjalistycznej mogą składać wnioski do pilotażowego programu w zakresie wykorzystania elektronicznych spirometrów. Pilotaż ma objąć zaledwie tysiąc pacjentów – pełnoletnich ozdrowieńców, którzy odczuwają skutki przebytego COVID-19.

Kadry Z MZ odszedł wiceminister zdrowia Sławomir Gadomski, odpowiedzialny m.in. za onkologię i reformę szpitalnictwa, a niemal od razu po tym został zastępcą prezesa do spraw finansowania badań w Agencji Badań Medycznych.

Nowym szefem Centrum e-Zdrowia został Paweł Kikosicki, czyli dotychczasowy Dyrektor Departamentu Obsługi Klientów w Narodowym Funduszu Zdrowia.

Cieszy się dużym zaufaniem ministra Adama Niedzielskiego. Z kolei odwołany został, po niespełna roku, Jarosław Kieszek nie kryjący z tego powodu rozczarowania. Jeden z jeszcze wcześniejszych szefów instytucji odpowiedzialnej za informatyzację zdrowia, Bartłomiej Wnuk, który był ostatnio dyrektorem Departamentu Informatyki w KPRM, złożył rezygnację z tego stanowiska.

Michał Byliniak złożył rezygnację z pełnienia funkcji wiceprezesa Naczelnej Rady Aptekarskiej. Od 1 marca będzie dyrektorem INFARMY, czyli organizacji zrzeszającej firmy farmaceutyczne, głównie innowacyjne.

Na tym stanowisku od nowego roku był wakat, po tym jak Bogna Cichowska-Duma przeszła do Roche Diagnostics.

Kolejna zmiana miejsc dotyczyła kardiologii. MZ utworzyło nowe stanowisko, które objął prof. Tomasz

Organizacja systemu

Raporty W latach 2017–2020 w Głównym Inspektoracie Sanitarnym złożono blisko 63 tys. powiadomień o wprowadzeniu lub zamiarze wprowadzenia do obrotu nowego suplementu diety. GIS poddał analizie zaledwie 11 proc. – wynika z ustaleń Najwyższej Izby Kontroli. Weryfikacja niektórych powiadomień ciągnęła się latami. Najdłuższe analizy trwały od dwóch do niemal 14 lat i do dnia zakończenia kontroli NIK w maju 2021 r. wyniki badań wciąż nie były znane.

Branża farmaceutyczna jedną z najbardziej innowacyjnych w Polsce – wynika z najnowszego raportu GUS „Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2018–2020”. Krajowa produkcja farmaceutyczna od lat klasyfikuje się w pierwszej trójce liderów innowacji. 

» W latach 2017–2020 do GIS wpłynęło blisko 63 tys. powiadomień o wprowadzeniu lub zamiarze wprowadzenia do obrotu nowego suplementu diety.«

OSOZ Polska 1/2022

13

aktua l n ości

Pierwszy rok e-skierowania w Polsce Pracownicy medyczni wystawili już prawie 50 mln e-skierowań na badania i konsultacje dla ponad 17 mln pacjentów (bez uwzględnienia e-skierowań wystawionych na szczepienie przeciw COVID-19).

Od końca 2021 r. e-skierowania są wystawiane także na rehabilitację leczniczą.

14

OSOZ Polska 1/2022

Zaletą e-skierowań jest to, że są one ważne do momentu realizacji świadczenia, dzięki czemu pacjent może zapisać się na wizytę lub badanie w dowolnym, dogodnym terminie. Dodatkowo, otrzymując e-skierowanie, pacjent nie ma już obowiązku przynosić do placówki oryginału dokumentu, co w przypadku skierowań papierowych musiał zrobić w określonym terminie – 14 dni.

Najwięcej e-skierowań zostało wystawionych w województwie mazowieckim (8 mln), śląskim (ponad 6 mln) oraz pomorskim (blisko 4 mln). Najwięcej placówek je wystawiających znajduje się również w województwach mazowieckim i śląskim (odpowiednio 1,5 tys. i 1,7 tys.) oraz wielkopolskim (1,2 tys.).

aktua l n ości

Elektroniczne skierowanie wystawiło 104 tys. pracowników medycznych, a skorzystało z nich ponad 17 mln pacjentów. Największą grupę osób wystawiających e-skierowania stanowią pracownicy medyczni w wieku 50 – 69 lat.

Wystawili oni także procentowo najwięcej elektronicznych skierowań (55%).

Ponad połowa e-skierowań (56%) została wystawiona kobietom, a najczęściej otrzymują je pacjenci do 17. roku życia oraz w wieku 60 – 69 lat.

Więcej świadczeń na e-skierowanie w 2022 roku Od 8 stycznia 2021 roku skierowania do specjalistów oraz na leczenie szpitalne są wystawiane w postaci elektronicznej.

Taką formę muszą mieć też skierowania na finansowane przez NFZ badania: – echokardiograficzne płodu, – endoskopowe przewodu pokarmowego, – rezonansu magnetycznego oraz tomografii komputerowej, – badania medycyny nuklearnej.

W grudniu 2021 roku katalog ten został rozszerzony o e-skierowania na rehabilitację leczniczą. Do 9 stycznia 2022 roku trwał okres przejściowy, w którym możliwe było wystawienie skierowania na rehabilitację na papierowym druku.

E-skierowanie można otrzymać w postaci: SMS-a z 4-cyfrowym kodem, e-maila z plikiem PDF lub wydruku informacyjnego.

Jak zarejestrować e-skierowanie Na wizytę u specjalisty lub badanie można zapisać się telefonicznie, podając 4-cyfrowy kod e-skierowania oraz nr PESEL. Jeśli pacjent zapisuje się osobiście w przychodni, może pokazać w rejestracji e-mail z informacją o skierowaniu, e-skierowanie w aplikacji mojeIKP lub wydruk informacyjny.

Na podstawie e-skierowania można zapisać się tylko do jednej placówki medycznej. Jeśli po zarejestrowaniu e-skierowania, pacjent znajdzie bardziej dogodny termin wizyty w innej placówce, musi wycofać e-skierowanie w pierwotnie wybranym miejscu. Można to również zrobić telefonicznie. Dopiero, gdy e-skierowanie wróci do statusu „wystawione”, można zarejestrować je w innym podmiocie. 

OSOZ Polska 1/2022

15

aktua l n ości

r ada r epidemio logicz n y ( ma r zec 2 0 2 2 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (marzec 2022)

TREND W STOSUNKU DO lutego

Dolnośląskie

786

Kujawsko-pomorskie

589

Łódzkie

744

Lubelskie

680

Lubuskie

809

Małopolskie

727

Mazowieckie

947

Opolskie

561

Podkarpackie

553

Podlaskie

632

Pomorskie

775

Śląskie

670

Świętokrzyskie

722

Warmińsko-mazurskie

618

Wielkopolskie

775

Zachodniopomorskie

750

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (marzec 2022)

TREND W STOSUNKU DO lutego

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

96%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

85%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

Dolnośląskie

12 366

Kujawsko-pomorskie

11 560

Łódzkie

12 097

Lubelskie

11 749

Lubuskie

14 087

Małopolskie

11 158

Mazowieckie

14 504

Opolskie

10 057

Podkarpackie

16

OSOZ Polska 1/2022

9 780

Podlaskie

11 835

Pomorskie

12 467

Śląskie

10 176

Świętokrzyskie

11 312

Warmińsko-mazurskie

11 086

Wielkopolskie

13 976

Zachodniopomorskie

12 025

               

'EDM R ]GURZLH ] DSOLNDFMĆ

visimed.osoz.pl

I n n owacje

A p l ikacje zd r owot n e

18

Mightier

Colgate Connect

NHS 24 MSK help

Gry Mightier bazujące na tzw. biofeedbacku to zabawny sposób na ćwiczenie umiejętności radzenia sobie z emocjami. Program został opracowany przez klinicystów z Boston Children’s Hospital oraz Harvard Medical School i jest przeznaczony dla dzieci w wieku 6–12 lat, które nie radzą sobie z napadami złości, uczuciem frustracji, gniewu, agresji, drażliwości, niepokoju. Ich skuteczność została również wykazana w terapii ADHD, ODD i zaburzeń autystycznych.

Gracze noszą monitor pracy serca podczas gry, co pozwala im „obserwować” na bieżąco swoje emocje i odpowiednio reagować na nie.

Aplikacja Colgate Connect została stworzona z myślą o nowej generacji inteligentnych szczoteczkach E1. 4000 mikroczujników wbudowanych w rączkę szczoteczki tworzy obraz jamy ustnej podczas szczotkowania – w aplikacji można sprawdzić, które obszary są już czyste, a które wymagają poprawy (opcja trenera 3D). Aplikacja dostarcza szczegółowych, spersonalizowanych informacji na temat szczotkowania oraz wskazówki w zakresie pielęgnacji jamy ustnej. Dla małych pacjentów przygotowano grę zamieniającą szczotkowanie w przygodę. Nie zabrakło dokładnych statystyk.

Prosta aplikacja przygotowana przez Brytyjską Służbę Zdrowia NHS (odpowiednik NFZ) z poradami i ćwiczeniami dla pacjentów z bólami mięśni, pleców i stawów. Zawiera m.in. firmy wideo obrazujące, jak bezpiecznie się poruszać oraz pracować, przypomina o konieczności wykonywania ćwiczeń i/lub stawienia się na wizytę kontrolną, tłumaczy zagadnienia związane z dolegliwościami mięśniowo-szkieletowymi, których powszechnymi objawami są ból, sztywność, obrzęk, osłabienie mięśni, drętwienie lub kłucie. Praktyczne porady, dzięki którym można sobie pomóc w walce z bólem.

iOS | Android | ENG Od 28 USD/miesięcznie

iOS | Android | ENG Bezpłatna (niezbędna szczoteczka E1)

iOS | Android | ENG Bezpłatna

OSOZ Polska 1/2022

I n n owacje

Nowości / wy n a l azki

Dron pomaga ratować życie pacjenta Po raz pierwszy w historii medycyny, dron odegrał kluczową rolę w ratowaniu życia. Gdy w grudniu 2021 roku u pacjenta mieszkającego w Trollhättan (Szwecja) nastąpiło nagłe zatrzymanie krążenia (OHCA), autonomiczny dron Everdrone dostarczył defibrylator, który pomógł uratować życie 71-letniemu mężczyźnie. Po wstępnej pomocy udzielonej na miejscu zdarzenia, pacjent został przewieziony do szpitala. „Nie potrafię wyrazić słowami, jak bardzo jestem wdzięczny za tę nową technologię i szybkie dostarczenie defibrylatora. Gdyby nie dron, prawdopodobnie nie byłoby mnie tutaj” – mówi 71-letni pacjent, który w pełni powrócił do zdrowia i może teraz wrócić do swojego domu. „Nagłe zatrzymanie krążenia może zdarzyć się każdemu, nie tylko starszym ludziom z miażdżycą” – dodaje pacjent.

System dostaw dronem w regionie Västra Götaland został opracowany i jest obsługiwany przez Everdrone, wiodącą na świecie firmę działającą w obszarze autonomicznych dronów. Rozwiązanie to zostało opracowane i jest stale ulepszane w ścisłej współpracy z Center for Resuscitation Science w Karolinska Institutet, SOS Alarm i Regionem Västra Götaland. Integracja dronów z dyspozytornią pogotowia ratunkowego znacząco zmniejsza czas dostarczenia ratującego życie sprzętu AED. Każdego roku 275 000 pacjentów w Europie i 350 000 w Stanach Zjednoczonych doświadcza nagłego zatrzymania krążenia.

Około 70% przypadków OHCA ma miejsce w domach, w których nie ma defibrylatorów AED, a czas reakcji karetki jest często zbyt długi, aby uratować życie pacjenta. Szanse na przeżycie maleją o 7–10% z każdą minutą po upadku – obecny wskaźnik przeżycia wśród pacjentów z OHCA wynosi zaledwie 10%. Innowacyjna usługa dostarczania AED z powietrza firmy Everdrone może okazać się rozwiązaniem tego krytycznego problemu. Obecnie usługa może dotrzeć do 200 000 mieszkańców Szwecji. Oczekuje się, że w 2022 roku zostanie rozszerzona na kolejne lokalizacje w Europie.

Drukarka 3D dla stomatologów Producent przemysłowych drukarek 3D, Desktop Metal ogłosił wprowadzenie na rynek Desktop Health – drukarki 3D dedykowanej do protetyki dentystycznej. Wykorzystuje ona nowej generacji żywicę zatwierdzoną przez FDA. Dzięki maszynie, dentyści będą mogli szybciej tworzyć realistyczne, indywidualizowane dla każdego pacjenta protezy, począwszy od koron, licówek i mostów, a skończywszy na wkładach i nakładkach.

Głównym zastosowaniem są tymczasowe protezy dentystyczne tworzone na miejscu podczas wizyty pacjenta. Producent zapowiada, że ich wytrzymałość jest zbliżona do ceramiki, a czas druku zamyka się w kilku godzinach. Urządzenie będzie dostępne w trzech wariantach – im większe gabaryty, tym krótszy czas druku.

OSOZ Polska 1/2022

19

I n n owacje

Opaska uzmysłowi szkodliwość alkoholu Naukowcy wykorzystali technologie ubieralne, jak inteligentne opaski, aby zobrazować konsekwencje pica alkoholu. Choć najczęściej odczuwalnym skutkiem nadużywania alkoholu jest złe samopoczucie, wiele negatywnych dla zdrowia następstw uwidacznia się dopiero po dłuższym czasie. Niestety, nie zdajemy sobie z nich sprawy. „Wykorzystując technologię wearable do przewidywania konsekwencji związanych z alkoholem – od wypadków samochodowych, przez kaca, nieobecność w pracy, aż po napaść na tle seksualnym i wiele innych – możemy im skuteczniej zapobiegać. Nasze badania pokazują, że czujniki do noszenia mogą pomóc ludziom zrozumieć, kiedy ich picie staje się ryzykowne” – mówi Michael Russell, adiunkt w dziedzinie zdrowia biobehawioralnego w Penn State i główny autor badania „Alcoholism: Clinical and Experimental Research”. Badacze mierzyli stan upojenia alkoholowego za pomocą bransoletki na nadgarstku, która może wykryć stężenie alkoholu na podstawie niezauważalnych ilości potu – 1% spożytego alkoholu jest wydalany w pocie, a do tego alkohol w pocie jest eliminowany wolniej niż w oddechu. Naukowcy są zdania, że bieżące monitorowanie skutków picia pozwala lepiej zrozumieć zdradliwy wpływ konsumpcji alkoholu. Zwykły alkomat nie rejestruje, ile dana osoba wypiła, jak szybko piła i jak długo alkohol pozostawał w jej organizmie. Z kolei sensory transdermalne obecne w urządzeniach wearables mają taką możliwość.

20

TK z LEGO

Termiczna terapia raka

LEGO przygotowało specjalny zestaw klocków, z którego można zbudować model rezonansu magnetycznego. A wszystko po to, aby ułatwić pracownikom szpitala wyjaśnienie małym pacjentom, na czym polega badanie. Tak oryginalny sposób komunikacji ma zmniejszyć ich strach. Skaner TK można otworzyć, zaglądając do wnętrza maszyny.

Grupa LEGO zleca teraz pracownikom na całym świecie zbudowanie ekskluzywnych zestawów i przekazanie ich bezpłatnie lokalnemu szpitalowi. Z naszych informacji wynika, że polski oddział LEGO nie zgłosił się do programu.

Naukowcy z University College London opracowali terapię przeciwnowotworową polegającą na naprowadzaniu ferromagnetycznych nasion termicznych w miejsce guza za pomocą pól magnetycznych generowanych przez skaner MRI. Nasiona magnetyczne mogą następnie zniszczyć guz poprzez miejscowe ogrzewanie, które jest indukowane przez urządzenie termoablacyjne kompatybilne z MR. Technika ta nosi nazwę „minimalnie inwazyjnej ablacji sterowanej obrazem” lub MINIMA. Naukowcy mają nadzieję, że może ona stanowić skuteczną opcję leczenia raka mózgu i prostaty.

OSOZ Polska 1/2022

I n n owacje

49,58 zł za DOM Od 4 lutego br., Narodowy Fundusz Zdrowia refunduje kwalifikację do Domowej Opieki Medycznej (DOM). Jest to efekt wejścia w życie nowego zarządzenia Prezesa NFZ w sprawie zmiany zasad sprawozdawania oraz warunków rozliczania świadczeń opieki zdrowotnej związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19.

NFZ utworzył nowy produkt rozliczeniowy – kwalifikacja do programu Domowej Opieki Medycznej i monitorowanie aktywności pacjenta w programie, a jego wartość wycenił na 49,58 zł.

Jak informuje Fundusz, wycena jest oparta o wyliczeniu Agencji Oceny Technologii Medycznych i Taryfikacji. Aby uzyskać refundację, konieczne jest spełnienie szeregu warunków. Jednym z nich jest zdyscyplinowanie chorego. Pacjent przez co najmniej 5 z 7 dni następujących po sobie w okresie izolacji, co najmniej dwa razy dziennie musi dokonywać pomiaru za pośrednictwem pulsoksymetru otrzymanego w ramach programu DOM. W dodatku wyniki musi wprowadzić do aplikacji DOM Doctor.

Ponadto, jak informuje NFZ, wartość produktu obejmuje również: rejestrację pacjenta w programie, instrukcję dotyczącą konieczności badania pulsoksymetrem przez kolejnych 7 dni, a także sprawdzanie każdego dnia aktywności w aplikacji i ewentualną rozmowę z pacjentem w celu przypomnienia o dokonaniu badania pulsoksymetrem. Przepisy zarządzenia stosuje się do rozliczania świadczeń udzielanych od dnia 1 lutego 2022 r.

Koniec okresów przejściowych na e-skierowania W grudniu 2021 roku do katalogu elektronicznych skierowań trafiły skierowania na rehabilitację leczniczą oraz na świadczenia gwarantowane z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień. W przypadku pierwszego z nich, 9 stycznia minął czas przejściowy, gdy skierowania można było jeszcze wystawiać w wybranej formie – papierowej lub elektronicznej. W przypadku świadczeń z zakresu opieki psychiatrycznej i leczenia uzależnień, okres przejściowy potrwa jeszcze do 30 czerwca 2022 roku.

Start programu e-spirometr 18 stycznia w Dzienniku Ustaw pojawiło się rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie programu pilotażowego dotyczącego wykorzystania elektronicznych spirometrów w podstawowej opiece zdrowotnej i ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. Określa ono warunki realizacji programu pilotażowego w zakresie wykorzystania elektronicznych spirometrów w podstawowej opiece zdrowotnej i ambulatoryjnej opiece specjalistycznej. Pilotaż obejmuje świadczenia w zakresie porad specjalistycznych dotyczących gruźlicy i choroby płuc. Mogą do niego zostać zakwalifikowani pacjenci, którzy ukończyli 18. rok życia oraz są po przebytym zakażeniu wirusem SARS-CoV-2, ze stwierdzonymi zaburzeniami poziomu saturacji i tętna. E-spirometr ma pomóc wykryć potencjalne zaburzenia czynności płuc. Udział w pilotażu jest dobrowolny.

Źródła i zdjęcia: Desktop Health, Everdrone, Ministerstwo Zdrowia, NFZ, Rynek Zdrowia, University College London, Pens State, LEGO

OSOZ Polska 1/2022

21

I n n owacje

ZMIANA PRZYSPIESZA W języku angielskim, określenie „disruptive technologies” oznacza cyfrowe innowacje, które wypierają w krótkim czasie poprzednie modele lub rozwiązania. W ochronie zdrowia pojęcie to stosowane jest najczęściej w stosunku do startupów zdrowia cyfrowego. Jednym ze wskaźników obrazujących tempo ich rozwoju jest poziom finansowania ze strony funduszy prywatnych typu venture capital (VC).

W 2021 roku łączna suma inwestycji osiągnęła historyczny rekord.

 FINANSOWANIE STARTUPÓW ZDROWIA CYFROWEGO (USA) W LATACH 2011–2021

$20B

729

800

$14.9B 484

$10B

$0B

ŚREDNIA KWOTA TRANSAKCJI

197

146

94

$4.8B

$4.5B

378

348

327

298

$1.2B

$4.7B

$8.5B

400

$8.2B

$6.0B

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

$12.8M

$10.8M

$10.7M

$15.2M

$14.7M

$13.6M

$15.8M

$21.6M

$19.9M

$30.8M

$39.9M

0

 TOPOWE KATEGORIE KLINICZNE

2017

2018

2019

2020

2021

BADANIA I ROZWÓJ

$0.8B 3

$1.3B 2

$0.8B 6

$2.3B 2

$5.8B 1

OCHRONA ZDROWIA NA ŻĄDANIE (TELEOPIEKA)

$0.6B 5

$1.6B 1

$1.4B 1

$3.2B 1

LECZENIE CHORÓB

$0.3B 12

$0.9B 7

$1.0B 3

FITNESS I WELLNESS

$0.8B 2

$1.2B 3

RYNEK USŁUG MEDYCZNYCH

$0.4B 10

PROCESY NIEKLINICZNE

$0.4B 9

2017

2018

2019

2020

2021

ZDROWIE PSYCHICZNE

$0.5B 2

$1.4B 1

$1.0B 1

$2.7B 1

$5.1B 1

$4.5B 2

CUKRZYCA

$0.3B 4

$0.4B 4

$0.5B 4

$0.8B 6

$1.8B 2

$1.7B 4

$4.5B 3

KARDIOLOGIA

$0.5B 1

$0.6B 3

$0.6B 3

$1.1B 4

$1.8B 3

$1.3B 2

$1.8B 3

$4.3B 4

PODSTAWOWA OPIEKA ZDROWOTNA

$0.1B 15

$1.0B 2

$0.5B 5

$1.7B 2

$1.6B 4

$0.5B 12

$0.5B 12

$1.0B 10

$3.2B 5

UKŁAD KOSTNO-STAWOWY

$0.5B 3

$0.2B 12

$0.2B 14

$0.2B 12

$1.4B 5

$0.6B 9

$0.7B 8

$1.1B 9

$2.8B 6

ONKOLOGIA

$0.3B 6

$0.4B 5

$0.6B 2

$1.3B 3

$1.4B 6

Na wykresach pokazano, jak zmieniały się topowe kategorie finansowania w latach 2017–2021.

W poszczególnych polach na przecięciu kategorii i roku zaznaczono miejsce w rankingu oraz kwotę za cały rok.

OSOZ Polska 1/2022

411

395

$2.1B

$1.6B

 TOPOWE KATEGORIE STARTUPÓW

22

1200

$29.1B

LICZBA TRANSAKCJI

SUMA FINASOWANIA

$30B

I n n owacje

Boom finansowania w startupy zdrowia cyfrowego jest zarówno przyczyną, jak i skutkiem większych zmian w sektorze opieki zdrowotnej. Sektor ten przechodzi poważne zmiany w infrastrukturze oraz modelach biznesowych. W 2021 roku fundusze VC zainwestowały zawrotną sumę prawie 30 mld USD. 88 rund finansowania przekroczyło kwotę 100 mln USD.

30 mld $ Jedna z największych rund finansowania dla polskiego startupu została zanotowana w styczniu 2022 roku.

Uzyskała ją wrocławska firma Infermedica rozwijająca system sztucznej inteligencji do wstępnej oceny stanu zdrowia na podstawie objawów pacjenta.

2,6-krotny wzrost inwestycji rejestrują firmy rozwijające terapie cyfrowe wspierające leczenie chorób. Jest to efekt coraz powszechniejszego finansowania publicznego tego typu terapii.

5,1 mld USD zebrały startupy rozwijające rozwiązania z dziedziny zdrowia psychicznego. To dwukrotnie więcej niż w 2020 roku. Wśród nich są platformy zdrowia psychicznego oraz aplikacje mobilne.

Prognozy ekspertów na 2022 rok sugerują dalsze przyspieszenie rozwoju rynku cyfrowej opieki zdrowotnej.

Co piąty startup zdrowia cyfrowego, który uzyskuje finansowanie, upada. Co dziesiąty, wchodzi na rynek publiczny.

Adopcja cyfrowej opieki zdrowotnej wydaje się stabilizować na „nowym, normalnym poziomie” po wybuchu pandemii COVID-19. Według badania Rock Health, 73% osób korzystających z rozwiązań telemedycyny spodziewa się, że w przyszłości będzie nadal korzystać z tych rozwiązań. Do tego, mimo normalizacji sytuacji, świadczeniodawcy utrzymują w swojej ofercie wirtualne opcje opieki.

Na duże przyspieszenie digitalizacji mają wpływ następujące trendy:

Według badań przeprowadzonych przez EY, 60% lekarzy planuje kontynuować opiekę za pośrednictwem telemedycyny nawet po pandemii.

ROZBUDOWA INFRASTRUKTURY CYFROWEJ. Rosną publiczne inwestycje w cyfryzację, elektroniczne kartoteki pacjentów oraz e-usługi zdrowotne.

NOWE MODELE BIZNESOWE. Płatnicy prywatni i publiczni zwiększają systematycznie zakres refundacji e-usług zdrowotnych.

BRAKI KADROWE. We znaki dają się niedobory lekarzy i pielęgniarek. Pacjentom trzeba zapewnić – tam gdzie to możliwe – pomoc korzystając z innych narzędzi.

Źródło: Rock Health, 2022

OSOZ Polska 1/2022

23

Rapo r t

Cyfryzacja po tajwańsku: sposób na poprawę zdrowia i wzmocnienie demokracji Audrey Tang (唐鳳) jest programistą i Ministrem Cyfryzacji Tajwanu, a jednocześnie jedną z najbardziej inspirujących osobowości digitalizacji na świecie. Rozmawiamy o społecznych innowacjach, walce z pandemią COVID-19 i tym, że innowacje cyfrowe są obietnicą lepszej przyszłości dla wszystkich ludzi.

Jakie technologie pomogły Tajwanowi w opanowaniu pandemii COVID-19?

Pandemia COVID-19 nadal mocno wpływa na cały świat.

Na Tajwanie dostrzegamy jednak promyk nadziei pośród ciemnych chmur. Pandemia wzmocniła nasz model współpracy pomiędzy obywatelami, rządem i sektorem prywatnym, pogłębiając to, co nazywam partnerstwem „społeczno-publiczno-prywatnym”. Stało się tak, ponieważ zbudowaliśmy infrastrukturę cyfrową, która pozwala ludziom swobodnie wyrażać opinie na temat reform politycznych.

Kiedy w zeszłym roku wybuchła pandemia COVID19, zaczęło brakować maseczek, a to najbardziej niezbędne środki ochrony osobistej. W efekcie, rząd centralny musiał wdrożyć „system rejestracji nazwisk” przy ich zamawianiu.

Innym przykładem jest nasz system śledzenia kontaktów. Jest to rozwiązanie zaproponowane wspólnie przez społeczności obywatelskie technologii na Tajwanie w celu zapewnienia zarówno ochrony prywatności,

24

OSOZ Polska 1/2022

jak i efektywnego śledzenia kontaktów. Gdy w maju 2021 r. Tajwan zetknął się z pierwszą falą infekcji wirusem COVID-19, społeczność g0v (red.: pisana z zerem zamiast „o”, wymawiana jako „gov-zero”), zdecentralizowana grupa „hakerów obywatelskich”, przystąpiła do działania. Obywatele-technolodzy zaczęli szukać rozwiązania, jak ulepszyć istniejące systemy rejestracji, które w większości opierały się na ołówku i papierze lub prymitywnych formularzach internetowych i często były mylące lub przynosiły efekt odwrotny do zamierzonego w walce z wirusami.

Zainspirowani tymi dyskusjami, zainicjowaliśmy współpracę z pięcioma głównymi tajwańskimi firmami telekomunikacyjnymi, aby stworzyć 1922 SMS. Po zeskanowaniu kodu QR za pomocą kamery smartfona i wysłaniu wiadomości tekstowej na bezpłatny numer 1922, zapisy meldunków są tworzone i przechowywane bez potrzeby korzystania z aplikacji. W razie potrzeby, osoby śledzące kontakty mogą pobierać dane z systemu w celu szybkiego i skutecznego śledzenia. Od dyskusji do wdrożenia, system 1922 SMS został zbudowany w ciągu tygodnia. Nie byłoby to możliwe bez solidnego partnerstwa pomiędzy sektorem publicznym i prywatnym oraz obywatelami.

Rapo r t

Możesz proszę wymienić jeszcze inne przykłady narzędzi cyfrowych wdrożonych ostatnio w tajwańskiej służbie zdrowia?

Podczas COVID-19 widzieliśmy oznaki odwrotu od demokracji. Autorytarne reżimy często usprawiedliwiały łamanie praw człowieka w imię zdrowia publicznego i tzw. dobra ogółu.

W przypadku Tajwanu, zwalczamy pandemię i infodemię w sposób otwarty. Skuteczne środki przeciwdziałania pandemii, w tym system dystrybucji masek i oparty na SMS-ach system śledzenia kontaktów, zainicjowane zostały w charakterze technologii obywatelskich sektora społecznego.

Przykładem partnerstwa na rzecz rozwoju innowcji jest nasz Presidential Hackathon – systemy zaprojektowane przez zwycięskie zespoły mają zapewnioną promocję rządową. Zespół jest zapraszany do udziału w inicjatywach rządowych, a rząd oferuje pomoc w znalezieniu możliwości zastosowania komercyjnego.

Przykładowo, w 2020 r., prof. Lung, długoletni badacz ryzyka urazów spowodowanych upałami, wraz z Centralnym Biurem Meteorologicznym i Administracją Promocji Zdrowia zgłosił się do „Presidential Ha-

ckathon”, aby opracować pierwszą na Tajwanie platformę alertów pogodowych dla służby zdrowia. „Health Weather Tog-E-ther” pozwala przeglądać indywidualizowane zagrożenia dla zdrowia poprzez proste otwarcie aplikacji. „Tog-E-ther” został wybrany jako jeden z wyróżniających się zespołów prezydenckiego Hackathonu w tamtym roku. Szacujemy, że co najmniej 13 milionów ludzi skorzysta z platformy.

Dzięki naszej pierwszej na świecie bazie danych ubezpieczeń zdrowotnych i solidnym lokalnym badaniom pogodowym, „Tog-E-ther” nie tylko aktywnie zintegrował się z istniejącymi aplikacjami zdrowotnymi, ale także skutecznie wywarł wpływ na zmianę przepisów, pokazując nam, że pomysły środowiska akademickiego mogą być kamieniem węgielnym innowacji społecznych.

A w jaki sposób cyfryzacja może poprawić kształtowanie polityki w opiece zdrowotnej?

Podczas pierwszej fali pandemii COVID-19 w 2020 r., Taiwan Centers for Disease Control (CECC) natychmiast podłączył system NHI MediCloud do bazy

OSOZ Polska 1/2022

25

Rapo r t

danych o zakażeniach. Kiedy personel medyczny uzyskał dostęp do kartotek zdrowotnych, zyskał wiedzę o historii przemieszczania się ludności, kontaktach czy skupiskach zakażeń. Pozwoliło to zmniejszyć ryzyko kontaktu z wirusem personelu medycznego pierwszej linii.

W lipcu 2021 r. uruchomiono platformę planowania szczepień COVID-19 finansowaną ze środków publicznych. Wszyscy obywatele i mieszkańcy powyżej 18 roku życia, którzy chcą się zaszczepić, przechodzą na stronę internetową, aby się zarejestrować. Gdy tylko ich wiek i kwalifikacje zostaną spełnione, a licz-

ba szczepionek będzie wystarczająca, otrzymają wiadomość SMS. Do grudnia 2021 r. wskaźnik pokrycia populacji pierwszą dawką szczepionki COVID-19 osiągnął 80%, a wskaźnik pokrycia drugą dawką szczepionki osiągnął 60%.

Często mówisz o „cyfrowych innowacjach społecznych” zamiast po prostu „cyfrowych innowacjach”. Dlaczego?

Innowacje społeczne odnoszą się do stosowania innowacyjnych metod, takich jak wykorzystanie technologii cyfrowej i współpracy interdyscyplinarnej w celu znalezienia skutecznych rozwiązań dla wyzwań społecznych i środowiskowych.

Innowacje społeczne oznaczają „problem każdego z nas, więc każdy pomaga”. Każdy wykorzystuje innowacyjne metody, aby angażować się w sprawy, które przyczyniają się do rozwoju świata, zmieniając relacje między różnymi grupami w społeczeństwie i znajdując rozwiązania wspólnych problemów.

Innowacje cyfrowe to tylko jedna z metod wdrażania innowacji społecznych, które nie muszą być wyłącznie cyfrowe. Tak długo, jak będziemy uznawać wspólne wartości, dobrze wykorzystywać istniejące technologie oraz zapraszać partnerów z całego świata do współpracy, będziemy mieli możliwości rozwiązywania problemów społecznych i pomagania większej liczbie ludzi.

Opowiadasz się również za otwartymi danymi, partnerstwem i umiejętnościami cyfrowymi, które powinny stać się jednym z celów zrównoważonego rozwoju.

» Cyfryzacja sprawia, że nasze życie jest bezpieczniejsze i wygodniejsze, ale musimy ją rozwijać przy zaufaniu i wsparciu społeczeństwa.«

26

OSOZ Polska 1/2022

W sektorze publicznym lobbuję za otwarciem danych i wzmacnianiem umiejętności cyfrowych, koncepcją „pracy z ludźmi” w procesie tworzenia polityki. Innymi słowy – za uwolnieniem mocy tkwiącej w „crowdsourcingu” demokracji.

Jeśli chodzi o rozwiązywanie problemów, rząd nie powinien odgórnie formułować polityki, dyktując ścieżki kierowania ludzi do usług publicznych. Zamiast tego, powinien budować partnerstwa publiczno-prywatnospołeczne, które kierują się bezpośrednio potrzebami ludzi.

Tajwan nieustannie wdraża programy zachęcające do tego typu modelu. Przykładem jest wspomniany wcześniej Presidential Hackathon, do którego zapraszamy obywateli z całego świata. Celem jest poszukiwanie rozwiązań opartych na otwartych danych, które przyczynią się do stworzenia bardziej zrównoważonego świata – w tym sposobów na zmniejszenie zużycia energii, wzmocnienie pozycji obywateli i promowanie inwestycji w gospodarkę okrężną.

W ostatnich latach ludzkość spotkała się z odwetem ze strony natury. Wszędzie widzimy znaki ostrzegawcze, od wybuchów pożarów w amazońskich lasach deszczowych, które poważnie niszczą środowisko, po topnienie lodowców powodujące wzrost poziomu mórz.

Obecnie ponad 120 krajów zaproponowało osiągnięcie celu zerowych emisji netto do 2050 roku. Dlatego zde-

Rapo r t

cydowaliśmy się na temat przewodni 2022 Presidential Hackathon International „Działania na rzecz klimatu: Praktykowanie Emisji Zerowej”.

Mamy nadzieję, że Presidential Hackathon stanie się platformą dla hakerów obywatelskich z całego świata, dzięki której powstaną systemy dedykowane rozwiązywaniu globalnych problemów, takie jak ostrzeganie przed katastrofami, odbudowa gospodarki po kryzysie COVID-19, badanie śladu węglowego i wdrażanie redukcji emisji gazów cieplarnianych. Każdy międzynarodowy „haker”, który chce pomóc w znalezieniu rozwiązań, może przedstawić swoją propozycję i współpracować przy podejmowaniu konkretnych działań w celu złagodzenia zmian klimatycznych.

ności a zapobieganiem pandemii. Wprowadzenie obowiązkowej aplikacji rządowej spowodowałoby jedynie odwrotny skutek. Dlatego zamiast centralizować dane dotyczące kontaktów lub oddawać kontrolę międzynarodowym korporacjom, szukaliśmy rozwiązań w sektorze społecznym.

Współpraca we wdrażaniu nowych technologii nie jest możliwa bez silnego zaufania. Technologia określana jako „obywatelska” ma źródło w społeczeństwie.

A ludzie zawsze cenili sobie suwerenność danych osobowych, która powinna niezmiennie być priorytetem rozwijanych systemów. 

Jaka jest Twoja wizja nowoczesnego społeczeństwa w erze technologii cyfrowych? Co martwi Cię najbardziej, gdy patrzysz na postęp technologiczny, np. sztuczną inteligencję, a co budzi Twoją nadzieję?

Wykorzystanie technologii przez społeczeństwo odzwierciedla postrzeganie wartości. Na Tajwanie interesuje nas to, czy technologie cyfrowe przynoszą korzyści społeczeństwu jako całości. Rozwój nowych technologii sprawia, że ludzie martwią się o swoją pracę, gdy maszyny oparte na sztucznej inteligencji mogą konkurować z ludźmi. To prowadzi do jeszcze większej eksploracji ludzkiego potencjału.

Kiedy mówimy o AI, myślimy o „inteligencji rozszerzonej” lub „inteligencji wspomagającej”. Oznacza to, że pomaga nam ona wykonywać zadania rutynowe, trywialne, którymi ludzie nie chcą się zajmować. Kolejne dwa „A” w AI – Alignment i Accountability (red. dostosowanie i rozliczalność) – idą w parze z tym pomocniczym celem. Muszą być one dopasowane pod względem wartości do ludzi. Ponadto, należy zapewnić odpowiedzialność za decyzje podejmowane w imieniu AI. AI może zwiększyć naszą inteligencję zbiorową. Na przykład, sortowanie setek tysięcy danych wejściowych od obywateli jest bardzo żmudne. W administracji może to oznaczać, że to AI będzie słuchała człowieka podczas telefonicznego rozwiązywania problemu, szybko proponując rozwiązanie lub załatwiając daną sprawę. Właśnie w ten sposób wykorzystujemy sztuczną inteligencję, aby wspomóc konsultacje w ramach usług publicznych. Przykładem jest Pol.is, platforma konwersacyjna napędzana sztuczną inteligencją.

Digitalizacja to proces transformacji społecznej, zmiana kulturowa. Jak zachęcić do niej ludzi?

Cyfryzacja sprawia, że nasze życie jest bezpieczniejsze i wygodniejsze, ale musimy ją rozwijać przy zaufaniu i wsparciu społeczeństwa.

Doskonałym przykładem jest SMS-owy system śledzenia kontaktów. Aby wyeliminować przenoszenie się chorób drogą społeczną, należy szybko i skutecznie przeprowadzić proces monitorowania kontaktów.

Niedokładne informacje postawią nas przed dylematem konieczności wyboru pomiędzy ochroną prywat-

» Audrey Tang korzysta z pomocy tzw. hackerów społecznych do szukania rozwiązań na najbardziej palące wyzwania.«

OSOZ Polska 1/2022

27

r ozmowy

Izraelska recepta na walkę z pandemią: cyfryzacja Jak Izrael poradził sobie z pandemią za pomocą nowych technologii i co sprawia, że ten kraj jest tętniącym życiem ośrodkiem dla innowacyjnych startupów? Rozmawiamy z Carstenem Ovensem, dyrektorem wykonawczym ELNET, European Leadership Network.

28

OSOZ Polska 1/2022

r ozmowy W jaki sposób Izrael skorzystał na cyfryzacji w opiece zdrowotnej w czasie pandemii COVID-19?

Aby to zrozumieć, powinniśmy przyglądnąć się cyfryzacji przed pandemią COVID-19. Już w 1995 r. Izrael rozpoczął digitalizację danych pacjentów i danych w systemie opieki zdrowotnej, w tym zdrowia publicznego. Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne obejmuje w pełni 99% obywateli, którzy posiadają również elektroniczną dokumentację medyczną. Co więcej, systemy te są interoperacyjne, umożliwiając gromadzenie i analizę danych.

Ten cyfrowy kręgosłup systemu opieki zdrowotnej pomógł w walce z pandemią COVID-19. Na przykład, dane dostępne w systemie zostały dostarczone do Pfizer/BioNTech w celu przeprowadzenia badań nad szczepionkami przeciwko COVID-19. Następnie różne kraje wykorzystały uzyskane wyniki do przygotowania strategii szczepień i zarządzania pandemią. W ten sposób wszyscy skorzystali na infrastrukturze cyfrowej.

Czy może Pan wymienić kilka kluczowych technologii, które okazały się szczególnie pomocne?

Pozwolę sobie wymienić trzy grupy. Po pierwsze, rozwiązania związane z monitorowaniem, śledzeniem kontaktów i raportowaniem. Izraelskie Ministerstwo Zdrowia nawiązało współpracę z firmą GlobeKeeper w zakresie dobrowolnego śledzenia łańcucha zakażeń koronawirusem w celu spowolnienia jego rozprzestrzeniania. Aplikacja HaMagen (tłum. Tarcza) była jednym z pierwszych systemów śledzenia, szybko przyjętym i szeroko stosowanym.

Kolejna grupa technologii skupiona była na wykrywaniu i diagnozowaniu objawów. Wiele narzędzi w tej dziedzinie zostało opracowanych przez lokalne startupy.

Przykładem może być napędzany przez AI zdalny triage objawów COVID-19 w czasie rzeczywistym lub aplikacja do wczesnego wykrywania pogorszenia stanu pacjenta na podstawie parametrów życiowych.

I oczywiście telemedycyna, dzięki której pacjenci mają dostęp do usług zdrowotnych w czasie lockdownów lub gdy bali się odwiedzić lekarza. Widzimy ogromny postęp w tych technologiach. Na przykład TytoCare to kompleksowe rozwiązanie do zdalnego badania lekarskiego, które pozwala lekarzom łączyć się z pacjentami w domu i sprawdzać ich stan zdrowia za pomocą poręcznego urządzenia. Przeprowadzono również pierwsze próby technologii robotycznych, które nadal znajdują się we wczesnej fazie rozwoju.

Jakie innowacje powinny zostać wdrożone w ochronie zdrowia na całym świecie, aby lepiej radzić sobie z kryzysem COVID-19?

pojawi się nowa odmiana wirusa. Musimy też znacznie więcej inwestować w badania i innowacje, wspierać startupy opracowujące nowatorskie rozwiązania dla medycyny. Kluczowe jest też zintensyfikowanie prac nad technologiami, które choć obiecujące, wciąż są na wczesnym etapie rozwoju. Mam tu na myśli przede wszystkim sztuczną inteligencję dla poprawy opieki w domu.

Trzeba usprawnić reagowanie na pandemię poprzez wzmocnienie współpracy międzynarodowej, mechanizmów finansowania i koordynacji rozprosznych inicjatyw.

Wyraźnie można było dostrzec, że kraje wysoko rozwinięte, ze stabilnymi systemami opieki zdrowotnej, lepiej radziły sobie z pandemią, podczas gdy kraje rozwijające się praktycznie nie miały szans na walkę z kryzysem. Odnosi się to również do dystrybucji zasobów, takich jak maski czy szczepionki.

Tak więc współpraca międzynarodowa może okazać się najbardziej znaczącą siłą w walce z pandemią, której nie wykorzystaliśmy dobrze.

Na początku pandemii poszczególne kraje próbowały indywidualnie rozwiązać problem, który ma charakter globalny. Z czasem zdaliśmy sobie sprawę, że to nie ma sensu, ponieważ reakcja na pandemię jest skuteczna tylko wtedy, gdy jest to działanie globalne, a nie krajowe.

Teraz widzimy, że multilateralizm pomaga w rozwiązywaniu globalnych wyzwań.

W jaki sposób AI jest wykorzystywana w izraelskiej służbie zdrowia?

W Izraelu działa ponad 700 startupów cyfrowych, z których 85% stosuje rozwiązania AI. AI jest najszybciej rozwijającą się technologią w sektorze cyfrowej opieki zdrowotnej. Jeśli spojrzymy głębiej do izraelskiego ekosystemu cyfrowego, dostrzeżemy, że naukowcy i inżynierowie rozwijający aplikacje AI do diagnostyki i leczenia mają silne wsparcie ze strony rządu, na przykład Ministerstwa Zdrowia. Dzięki programowi uruchomionemu w 2018 roku przez rząd, nawet 270 mln dolarów zostanie zainwestowanych w startupy pracujące nad rozwiązaniami napędzanymi przez AI. To, co dodatkowo pobudza rozwój innowacji, to firmy farmaceutyczne współpracujące ze startupami nad rozwojem systemów AI i biologii obliczeniowej do badań nad lekami – aby szybciej i skuteczniej znajdować nowe terapie, unikając eksperymentów na zwierzętach.

Myślę, że wszystkie wymienione technologie już teraz dają nam wiele możliwości w zakresie nadzoru pandemicznego. Nadszedł czas, aby je przeskalować i poprawić ich skuteczność.

Będziemy musieli wzmocnić rolę nauk o zdrowiu, aby zapewnić możliwość produkcji, aktualizacji i szybkiej dystrybucji szczepionek za każdym razem, gdy

OSOZ Polska 1/2022

29

r ozmowy

» Dzięki programowi uruchomionemu przez rząd, 270 mln dolarów zostanie zainwestowanych w startupy pracujące nad rozwiązaniami napędzanymi przez AI.«

Izrael urósł do roli centrum cyfrowych innowacji w opiece zdrowotnej, przyciągając międzynarodowe startupy i kapitał. Wspomniał Pan o krytycznych elementach, takich jak inwestycje i współpraca. Jakie inne czynniki sprawiają, że Izrael jest tak atrakcyjny dla innowatorów?

Polecam książkę „Start-up Nation: The Story of Israel’s Economic Miracle” autorstwa Dana Senora i Saula Singera, która opisuje drogę, jaką przeszedł Izrael – od kraju bez zasobów naturalnych, opierającego się głównie na rolnictwie, do jednego z wiodących na świecie krajów zaawansowanych technologii.

Było to możliwe dzięki kilku czynnikom, przede wszystkim edukacji. Ponieważ służba wojskowa jest obowiązkowa, najzdolniejsi matematycy czy fizycy mogą rozwijać swoje zainteresowania w Siłach Obronnych Izraela, gdzie przechodzą najlepsze szkolenia z zakresu technologii informacyjnych. Następnie wielu z nich decyduje się studiować kierunki związane z IT na jednym z wiodących na świecie uniwersytetów usytuowanych w Izraelu i kontynuować karierę w sektorze publicznym lub prywatnym.

30

OSOZ Polska 1/2022

Po drugie, już lata temu Izrael zaczął przyciągać kapitał wysokiego ryzyka z całego świata. Izraelscy przedsiębiorcy często reinwestują swoje zyski w ekosystem startupów, aby mógł się on dalej rozwijać. Pieniądze i huby przyciągają nowych innowatorów, nowi inwestorzy przyspieszają rozwój nowych produktów i tak dalej – jest to samonapędzający się system innowacji w opiece zdrowotnej i wielu innych branżach, takich jak finanse czy cyberbezpieczeństwo.

Poza tym dużą rolę odgrywa izraelski sposób myślenia „just do it” i „dream big”. Takie podejście zawiera w sobie wiele kreatywności, jeśli chodzi o rozwiązywanie problemów, postęp i poprawę staus quo. Mieszanka tych cech sprawia, że Izrael jest innowacyjny.

Mamy ponad 60 jednorożców, czyli starupów o kwocie finansowania powyżej 1 mld USD, co pokazuje skalę ekosystemu.

W 2018 r. zatwierdzono narodowy projekt zdrowia cyfrowego o wartości 266 mln USD, którego celem jest digitalizacja dokumentacji medycznej wszystkich mieszkańców Izreala i lepsze wykorzystanie big data. Ale czy obywatele mają zaufanie do opieki zdrowotnej opartej na danych?

Ogólnie rzecz biorąc, istnieje duże zaufanie do danych i dostępnych technologii. Obywatele są przyzwyczajeni do korzystania z aplikacji lub oprogramowania opartego na danych. Chociaż europejskie RODO nie zostało przyjęte w Izraelu, regulacje dotyczące danych są równie surowe. Dlatego obywatele mogą być pewni, że ich dane osobowe są dobrze chronione.

Ustawa o ochronie prywatności wprowadzona w 1981 r. reguluje kilka istotnych kwestii. Ponadto, Ministerstwo Zdrowia również ustala zasady, które gwarantują wysokie standardy. Na przykład, kiedy dane zebrane z systemu opieki zdrowotnej zostały przekazane firmie Pfizer/Biontec w celu opracowania szczepionki, zakres informacji nie obejmował żadnych danych osobowych, a jedynie istotne informacje na temat reakcji immunologicznej, przeciwciał, wieku, historii medycznej itp. Aby zdobyć zaufanie, dane muszą być traktowane uczciwie.

Izrael ma również mentalność „hands-on” – jeśli aplikacja jest dobra, oznacza to, że jest również bezpieczna, co tylko zwiększa zaufanie. 

r ozmowy

Sztuczna inteligencja w ochronie zdrowia to fakt, a nie science-fiction 5 lat temu na całym świecie było dostępnych 40 algorytmów AI dla medycyny. W 2020 roku było ich ponad dziesięć razy więcej. To obrazuje tempo zmian – mówi Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali. Rozmawiamy o perspektywach AI w polskiej ochronie zdrowia.

Jak sztuczna inteligencja może wesprzeć medycynę i ochronę zdrowia?

Sztuczna inteligencja może pomóc sektorowi ochrony zdrowia zarówno od strony organizacyjnej, jak i medycznej. Poprzez wspieranie takich procesów jak np. rejestracja pacjentów na badania i leczenie, czy tych związanych z finansowym rozliczeniem świadczeń zdrowotnych. Algorytmy sztucznej inteligencji mają szansę

OSOZ Polska 1/2022

31

r ozmowy

zoptymalizować czas obsługi pacjentów oraz pieniądze wydatkowane w ramach ochrony zdrowia.

Sztuczna inteligencja odciąży również medyków w pracy, która jest powtarzalna i zabiera czas, podczas gdy mogłaby zostać zinformatyzowana. AI będzie miało wpływ na jakość opieki nad pacjentem, między innymi poprzez zwiększenie wykrywalności nieprawidłowych wyników badań. Wpłynie to na zwiększenie efektywności leczenia pacjenta, przy jednoczesnej optymalizacji czasu pracy lekarza. To już się dzieje na świecie, jak i w Polsce.

AI wzbudza duże zainteresowanie, jednak do tej pory jej zastosowanie w medycynie napotyka na wiele problemów. Które z nich stanowią największą barierę?

Problemy z wdrożeniem AI w medycynie możemy podzielić na trzy kategorie: związane z brakiem wiedzy, technologiczne i prawne.

Część medyków, a także dyrektorów placówek medycznych nadal nie ufa rozwiązaniom wspieranym przez algorytmy AI – prawdopodobnie ze względu na niedostateczną wiedzę na temat dostępnych rozwiązań AI oraz brak jasnych wytycznych, jak sprawdzać ich skuteczność. Mamy algorytmy, które z powodzeniem już od jakiegoś czasu wspierają pracę w podmiotach leczni» Powstaje Biała czych, zostały zwalidowane w realnym procesie diagnoKsięga dotycząca styczno-leczniczym, a jedudzielania świadczeń nak AI w szpitalu nadal budzi zdziwienie. zdrowotnych z wykoAby w pełni ocenić badanie, może też być wymarzystaniem AI.« gane zastosowanie kilku czy kilkunastu algorytmów AI. Każda integracja kolejnego algorytmu z systemem szpitalnym jest dodatkowym wyzwaniem. Dodatkowo, przełomowe rozwiązania często zapominają o tzw. „user experience” – lekarz będzie chciał korzystać z danego narzędzia IT tylko wtedy, kiedy będzie intuicyjne i łatwe w obsłudze. Nie może dojść do sytuacji, w której lekarzowi realnie więcej czasu zajęłoby skorzystanie z algorytmu, niż jego własna ocena badania.

Oprócz wyzwania edukacyjnego – czyli braku wiedzy – i technologicznego, pojawia się również bariera prawna. Są podejmowane próby prawnego uregulowania sztucznej inteligencji (np. AI Act dla Europy czy Polityka AI dla Polski). Jednak wciąż pozostaje wiele kwestii, które pozostają nierozwiązane. Odpowiedzialność za efekt leczenia, prawa pacjenta a AI, weryfikacja skuteczności – to tylko kilka z nich.

Jakie rozwiązania z dziedziny uczenia maszynowego i AI najbardziej Panią interesują?

Najbardziej fascynują mnie rozwiązania, które realnie mogą zwiększyć efektywność diagnozy oraz leczenia

32

OSOZ Polska 1/2022

pacjenta. Algorytmy, które mogą o kilka, kilkanaście procent zwiększyć wykrywalność nowotworu na wczesnym etapie realnie ratują życie oraz zdrowie. I to setek tysięcy pacjentów! Fascynują mnie również rozwiązania pozwalające stosować algorytmy AI bezpośrednio przez pacjentów. W ten sposób następuje przeniesienie opieki do domu pacjenta – każdy z nas będzie przykładał więcej uwagi do profilaktyki, biorąc większą odpowiedzialność za własne zdrowie.

Niewiele polskich szpitali na razie korzysta z takich nowości jak systemy wspomagania decyzji klinicznych czy algorytmy pomagające oceniać zdjęcia diagnostyki medycznej. A to obszary, gdzie AI już się zaczyna upowszechniać. Czy Pani zdaniem jest szansa, aby to się zmieniło, biorąc pod uwagę, że ochrona zdrowia na razie boryka się z innymi wyzwaniami?

Zdecydowanie tak. To może się zmienić i już się zmienia. Wdrażanie innowacji może częściowo pomóc w zwalczaniu problemów, z którymi boryka się ochrona zdrowia. Oczywiście wdrażanie każdej innowacji niesie ze sobą początkowy koszt. Nie tylko finansowy, ale także koszt nauki personelu, koszt zmiany przyzwyczajeń, koszt przeprowadzania zmiany modelu opieki nad pacjentem – musimy być tego świadomi. Jednak po poniesieniu początkowych nakładów, inwestycja zaczyna się zwracać, skutkując optymalizacją czasu pracy personelu – zwłaszcza, gdy niedobór kadr medycznych jest jednym z większych problemów opieki zdrowotnej – czy poprawą efektywności leczenia, prowadząc do optymalizacji finansowej.

Musimy jednak krok po kroku rozwiązywać problemy wymienione we wcześniejszym pytaniu, aby umożliwić szeroką adopcję AI w medycynie.

Czy istniejące przepisy prawne i system refundacji świadczeń medycznych sprzyjają adaptacji technologii na rynku ochrony zdrowia w Polsce? Czy można by tutaj kierować się rozwiązaniami przyjętymi w innych krajach?

Zazwyczaj jest tak, że prawo nie nadąża za ekspresowym tempem rozwoju technologii. Sztuczna inteligencja w zdrowiu, ale także inne technologie,jak rozszerzona rzeczywistość czy blockchain, niestety nie są wyjątkiem. Widać jednak rosnącą świadomość strony publicznej na temat potrzeb prawnych związanych z AI. Efektem jest m. in. Polityka AI dla Polski, czy utworzenie grupy roboczej ds. AI w zdrowiu przy KPRM, której mam przyjemność być liderką.

Oczywiście system refundacji powinien bardziej promować innowacyjne rozwiązania. Jednocześnie musimy pamiętać, że aby dana technologia była zaakceptowana w procesie diagnostyczno-leczniczym, a później również objęta finansowaniem, musi być dogłębnie przetestowana, a jej skuteczność – i efektywność kosztowa – udowodniona.

Dobrym przykładem jest telemedycyna, która została oficjalnie uregulowana w 2015 roku, natomiast dopiero podczas pandemii COVID-19 została zaakceptowana jako model udzielania świadczeń finansowanych ze

r ozmowy

środków publicznych, np. w POZ. Ten proces mógł się zacząć dużo szybciej, a postępować dużo wolniej. Dzięki temu może udałoby się uniknąć szokowego – i dla pacjentów, i dla medyków – przeskoku na świadczenia telemedyczne.

Zdecydowanie można byłoby się też kierować rozwiązaniami przyjętymi w innych krajach. Przykładem jest przepisywanie na receptę mobilnych aplikacji zdrowotnych, co stosowane jest w Niemczech.

Francja już teraz zapowiada wzorowanie się na regulacjach niemieckich. Polska zdecydowanie powinna pójść w tym kierunku. Trzeba jednak podkreślić, że nasz kraj też ma bardzo duże sukcesy w e-zdrowiu – np. ogólnopolski system e-recept. Nie wszystkie państwa europejskie mają takie systemy, a u nas e-recepta stała się standardem w zasadzie natychmiast od jej wprowadzenia.

Wiele polskich startupów medycznych rozwijających rewolucyjne rozwiązania z dziedziny AI decyduje się na ekspansję za granicę. Co musiałoby się zmienić, aby je zatrzymać w kraju?

Powinno być więcej dojrzałych funduszy VC, które finansują startupy w drugiej fazie ich wzrostu. W Polsce obecnie nie ma problemu z pozyskaniem finansowania na początku istnienia startupu oraz w fazie growth (dalszego rozwoju i ekspansji). Problem występuje w środkowej fazie, w tzw. „dolinie śmierci”, kiedy startup potrzebuje kapitału na dostosowanie modelu MVP, czyli wersji produktu, która posiada wystarczające funkcjonalności, aby spełnić oczekiwania klientów i zapewnić wzrost sprzedaży.

Pozostaje również kwestia tego, że startupy medyczne mając bardzo dobre rozwiązanie na rynek ochrony zdrowia, muszą mieć świadomość, jak działa polski sektor ochrony zdrowia, czyli kto jest klientem, a kto jest ostatecznym płatnikiem. W Polsce korzystamy jednak głównie ze świadczeń opłacanych przez płatnika publicznego. Mając gotowe i sprawdzone rozwiązanie, które jest wysoce efektywne i poprawia jakość opieki nad pacjentem, możemy nie mieć zapewnionego finansowania ze środków publicznych, a tym samym nie odnotować znaczącej sprzedaży. Decyzja refundacyjna czy objęcie finansowaniem z programu samorządowego czy ministerialnego często zabiera czas, a technologia rozwija się z miesiąca na miesiąc. Startup nie może sobie pozwolić na zastój w rozwoju.

Jest Pani członkinią grupy AI ds. zdrowia Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Czym się ona zajmuje? Jak ocenia Pani – z punktu widzenia ochrony zdrowia – „Politykę rozwoju AI w Polsce”?

Przyjęcie Polityki rozwoju AI w Polsce oznacza, że Polska zauważa zachodzące zmiany technologiczne i chce wpływać na szybki rozwój sztucznej inteligencji, robiąc to bezpiecznie dla wszystkich uczestników systemu.

Polityka rozwoju AI w Polsce jest ogólnosektorowa, więc nie dotyczy tylko i bezpośrednio sektora ochrony zdrowia. Jednym z jej punktów było stworzenie wspomnianej wcześniej Grupy Roboczej ds. Sztucznej Inteli-

gencji w Zdrowiu. Zajmujemy się kwestiami związanymi z otoczeniem prawnym i finansowym, a także implementacją rozwiązań AI w zdrowiu. Obecnie, zarówno jako Koalicja AI w zdrowiu, jak i Grupa ds. Sztucznej Inteligencji w Zdrowiu, będziemy tworzyć Białą Księgę dot. udzielania świadczeń zdrowotnych z wykorzystaniem AI, a także raport AI to nie Sci-Fi, który będzie przeglądem udanych wdrożeń AI w polskim systemie ochrony zdrowia.

Postęp w technologiach jest tak szybki, że wielu lekarzy nie nadąża za nim. Nic dziwnego – grafiki pracy są napięte, brakuje personelu, a pandemia COVID-19 jeszcze bardziej uwidoczniła istniejące od dawna problemy.

Dlaczego mimo to temat AI jest ważny?

Sztuczna inteligencja może pomóc lekarzowi wygospodarować więcej czasu dla pacjenta i leczyć go skuteczniej. W medycynie, AI porównuje się m. in. do odkrycia penicyliny.

Podobnie jak telemedycyna, która jest kluczowa w pandemii COVID-19 i pomaga zmniejszyć ryzyko zakażenia COVID–19, AI może pomóc uporać się z istniejącymi od dawna problemami. Niemniej jednak mam nadzieję, że wdrażanie sztucznej inteligencji będzie zachodziło w sposób usystematyzowany i etapowy, aby uniknąć problemów związanych z natychmiastową zmianą modelu udzielania świadczeń. Każdy – i medycy, i pacjenci, i dyrektorzy placówek – musi być odpowiednio przygotowany do takich zmian.

Podsumowując, co zrobić, aby polska ochrona zdrowia stała się innowacyjna dzięki nowym technologiom cyfrowym, w tym AI?

Należy skoordynować działania legislacyjne nad sztuczną inteligencją i nad pozostałymi innowacjami technologicznymi, między różnymi interesariuszami sektora publicznego, np. Ministerstwem Zdrowia, Rzecznikiem Praw Pacjenta, Urzędem Ochrony Danych Osobowych, czy Kancelarią Premiera Rady Ministrów.

Należy umożliwić dostęp do danych medycznych, ponieważ brak dostępu do danych to największy problem w rozwoju AI. Należy edukować pacjentów, personel medyczny oraz osoby zarządzające placówkami medycznymi i pokazywać, że AI to zaawansowany algorytm matematyczny, który uczy się na dostarczonych mu danych, i może realnie pomóc w leczeniu.

Trzeba również zwiększyć finansowanie rozwoju algorytmów AI, bo jeżeli porównamy Unię Europejską do Stanów Zjednoczonych, czy Chin to od razu widać, że środki przeznaczane przez UE na rozwój AI są kilkukrotnie niższe. W Polsce są w tym kierunku podejmowane wysiłki, m.in. finansowanie z NCBiR dla rozwiązań opartych o AI w zdrowiu, bądź finansowanie zapowiedziane przez Agencję Badań Medycznych, która będzie się skupiać na innowacjach w zdrowiu.

Jestem dobrej myśli. Mówimy o sektorze innowacji, w którym 5 lat temu na całym świecie było dostępnych 40 algorytmów AI dla zdrowia, a w 2020 roku było ich ponad dziesięć razy więcej. 

OSOZ Polska 1/2022

33

p r aktycz n ie

bezpiecze ń stwo da n ych

4 trendy ochrony danych osobowych 2021 roku, które warto znać Nasilające się ataki ransomware, kary finansowe nakładane przez UODO oraz decyzja Komisji Europejskiej w sprawie klauzul umownych zgodnych z RODO – doniesienia z ostatnich miesięcy wskazują, że znaczenie bezpieczeństwa danych szybko rośnie.

34

OSOZ Polska 1/2022

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

Rośnie liczba ataków typu ransomware W badaniu przeprowadzonym w 2021 roku, 70% organizacji powiązanych z rynkiem ochrony zdrowia stwierdziło, że ataki typu ransomware, których celem były podmioty ochrony zdrowia, spowodowały dłuższe pobyty pacjentów w szpitalu lub opóźnienia w procedurach medycznych, co mogło mieć bezpośredni wpływ na zdrowie i życie pacjentów.

Szczególnie głośny był przypadek dziecka, które urodziło się z poważnym uszkodzeniem mózgu i ostatecznie zmarło z powodu braków w opiece będących następ-

p r aktycz n ie

stwem ataku ransomware na szpital. Sprawa dotyczy Springhill Medical Center w Alabamie (USA). Matka dziecka, Teiranni Kidd, pozwała szpital, zarzucając, że placówka nie poinformowała jej o wyłączeniu komputerów szpitalnych z powodu cyberataku. Jeszcze inny przypadek dotyczył konieczności transportu pacjenta do innej, oddalonej o 32 kilometry placówki. Tu także powodem był cyberatak, a pacjent zmarł w wyniku późnej interwencji.

Coraz trudniej jest utrzymać odporność podmiotów ochrony zdrowia na ataki cybernetyczne, a główymi powodami są m.in. duża liczba urządzeń IoT (ang. internet of things), skomplikowany system wymagań uprzywilejowanego dostępu oraz wyzwania związane z ogólnoświatową pandemią. Nikt nie ma już wątpliwości, że w podmiotach ochrony zdrowia muszą wzrosnąć nakłady na podniesienie poziomu cyberbezpieczeństwa, bo to warunek zapewnienia bezpieczeństwa pacjenta i najwyższej jakości leczenia.

UODO: pierwsza kara finansowa dla szpitala UODO w 2021 roku wydał aż 12 decyzji, na mocy których nałożone zostały kary finansowe na łączną kwotę pół mln euro. W 2020 roku UODO nałożył 11 kar finansowych, a ich suma była niższa niż 2021 roku. Co bardzo istotne, połowa z nich dotyczyła nieprawidłowości w wypełnianiu obowiązków związanych z zawiadomieniami o naruszeniu ochrony danych osobowych.

Jest to zdumiewający trend, gdyż kar tych na pewno dało się uniknąć, gdyby zgłoszenia naruszeń do UODO były realizowane zgodnie z wymaganiami określonymi w RODO. Administratorzy mieli w 2021 roku problem nie tylko ze zgłaszaniem naruszeń do UODO, ale także z zawiadamianiem osób, których dane dotyczą, o zaistniałym naruszeniu. Decyzje UODO pokazały jednak, że nie będzie w tej kwestii taryfy ulgowej dla Administratorów. Przypomnijmy, że po raz pierwszy karę nałożono na placówkę medyczną.

COVID-19, szczepienia i certyfikaty – wątpliwości wokół danych Tematem, wokół którego pojawiło się szczególnie sporo kontrowersji, była możliwość weryfikacji wyniku testu lub dokumentu potwierdzającego szczepienie np. przez pracodawcę. RODO nie ogranicza takiej możliwości.

Jednak by można było realizować takie działania, powinny zostać wprowadzone specjalne przepisy w randze ustawy. Do połowy lutego 2022 r. takie przepisy w Polsce nie zostały uchwalone. Brak pewności, co do prawa w tym zakresie, generuje wiele wątpliwości – pracodawcy nadal nie wiedzą, czy mogą w sposób legalny weryfikować status szczepienia pracownika.

Decyzja Komisji Europejskiej w sprawie standardowych klauzul umownych zgodnych z RODO Praktyka pokazuje, iż administratorzy nierzadko korzystają z usług świadczonych przez podmioty trzecie.

Do częstych przypadków można zaliczyć hosting poczty elektronicznej, przechowywanie danych w chmurze, wykorzystywanie systemów do przeprowadzania wi-

» Są już się pierwsze udokumentowane przypadki zgonów pacjentów w wyniku ataków ransomware. «

deokonferencji lub konserwacja i serwis sprzętu wykorzystywanego przez podmiot.

Jeżeli realizacja jakichkolwiek czynności wymaga przekazywania danych osobowych do państw trzecich i organizacji międzynarodowych (poza obszar EOG), wówczas należy wziąć pod uwagę iż 4 czerwca 2021 r.

Komisja Europejska przyjęła nowe wzory standardowych klauzul umownych (ang. standard contractual clauses). Nowe standardowe klauzule umowne zostały dostosowane o przepisów RODO, a także uwzględniają treść wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie Schrems II. Wyżej opisane wydarzenia to jedynie wybrane kwestie z zakresu ochrony danych osobowych. Z perspektywy branży, wydarzyło się dużo więcej, o czym doskonale wiedzą administratorzy, podmioty przetwarzające, a także inspektorzy ochrony danych, dla których każda nowa decyzja, nowy wyrok i pojawiający się na horyzoncie temat generują nowe obowiązki. 

Czym jest ransomware?

Oprogramowanie ransomware (znane również pod nazwą rogueware lub scareware) ogranicza dostęp do systemu komputerowego i wymaga zapłacenia okupu, aby blokada została usunięta. Najbardziej niebezpieczne ataki typu ransomware zostały spowodowane przez złośliwe oprogramowanie WannaCry, Petya, Cerber, Cryptolocker i Locky.

Skąd się bierze ransomware?

Ransomware jest tworzony przez oszustów, którzy są bardzo kompetentni w programowaniu komputerowym. Mogą dostać się do komputera poprzez załącznik w e-mailu lub poprzez przeglądarkę, jeśli odwiedza się stronę, która jest zainfekowana złośliwym oprogramowaniem tego typu. Mogą oni również uzyskać dostęp do komputera poprzez sieć komputerową.

Jak rozpoznać ransomware?

Gdy urządzenie jest zainfekowane ransomware, najprawdopodobniej nie będziesz w stanie uzyskać dostępu do komputera. Źródło: Avast

OSOZ Polska 1/2022

35

KAMSOF T S.A.

$ȤFʏ PC DKGʑȤEQ

(QTWO 2TQFWMVȕY

KAMSOFT S.A.

Subskrybuj

PCU\ MCPC

PC ;QW6WDG

p r aktycz n ie

REL AC JA

Poradnik dla menedżerów podpowiada jak stworzyć szpital przyszłości Inspirujący, pozbawiony ogólników, ale za to bogaty w praktyczne wskazówki raport „Dziecięce Szpitale Przyszłości” jest jednym z najlepszych poradników dla menedżerów polskich placówek medycznych.

Został opracowany na podstawie 150 wywiadów i warsztatów z szefami klinik i poradni, zespołami pielęgniarskimi oraz przedstawicielami administracji szpitalnej Instytutu Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka, ale też z rodzicami i opiekunami dzieci, i wreszcie z samymi małymi pacjentami. O tym jak zbudować nowoczesny, stawiający w centrum pacjenta szpital rozmawiamy z Maciejem Malendą, Prezesem Fundacji K.I.D.S., innowatorem od ponad 10 lat związanym z technologiami w obszarze ochrony zdrowia.

Co zaskoczyło Cię, kiedy zobaczyłeś wyniki raportu Fundacji K.I.D.S.?

Największym zaskoczeniem Raportu Fundacji był fakt, jak wiele wiedzy udało nam się wyciągnąć ze spotkań, warsztatów i analiz, które przeprowadzaliśmy przez 13 miesięcy pracy. Poświęciliśmy na raport kilka tysięcy

godzin ponad dwudziestu osób i trudno jest wskazać jeden, szczególnie zaskakujący element.

W trakcie warsztatów wchodziliśmy często w bardzo delikatne historie ludzi, którzy poświęcają całą swoją energię małym pacjentom i przez ich pryzmat staraliśmy się zobaczyć perfekcyjną, wyidealizowaną wizję szpitala przyszłości.

OSOZ Polska 1/2022

37

p r aktycz n ie

To chyba największe zaskoczenie, że pracownicy, rodzice, dzieci patrzą w przyszłość z ogromem pomysłów na zmiany, często prostych, zawsze potrzebnych. Dla mnie ważne jest też to, że raport stał się strategiczną wizją Fundacji. Jego 7 głównych obszarów zmian jest teraz siedmioma obszarami zmian, jakie wprowadza Fundacja K.I.D.S. Które z wniosków powinni sobie szczególnie wziąć do serca menedżerowie szpitali, aby wyjść naprzeciw oczekiwaniom małych pacjentów?

Nie wiem czy wystarczająco wybrzmiewa ten wniosek z samego Raportu, ale tym bardziej warto go podkreślić – warto słuchać. Słuchać pracowników, rodziców, pacjentów. Każdy nasz projekt, który inicjujemy po Raporcie, zaczynamy od pytania „Dlaczego?” i słuchania grup, których ma on dotykać.

Często poświęcamy godziny i dni na zbadanie prawdziwych potrzeb i dopiero na tej podstawie zaczynamy budować rozwiązania. W dzisiejszych czasach doświadczenia użytkownika (UX) są trochę nadmuchaną bańką – staramy się zdejmować z nich stereotypy i stosować je w praktyce.

O jakich innowacjach technologicznych marzą pacjenci? I czy myślisz, że ich wdrożenie jest realne w polskich warunkach ochrony zdrowia?

Marzenia są różne, czasem bardzo przyziemne, co wyszło nam również w ostatnim Wielkim Badaniu Szpitali Dziecięcych. Realizacja niektórych z nich wymagałaby ogromnych systemowych zmian. Przy tym każde marzenie jest ważne, bo jest w stanie rozwiązać problemy wielu stron. Pracownicy mówią nam o nowoczesnych systemach, które ułatwią im pracę i pozwolą się skupić na pomocy pacjentom. Rodzice opowiadają o komunikacji i jasności informacji – szczególnie w przypadkach ciężkich sytuacji z dzieckiem. Dzieci chcą czuć się bezpiecznie i szukają sposobów, aby – technologicznie lub społecznie – wyłączyć się, chociaż na chwilę, i nie myśleć o ich chorobie. Dodatkowo, najczęściej powtarzającym się elementem było budowanie bliższej, cieplejszej atmosfery pobytu w szpitalu.

Co dla Ciebie oznacza koncepcja „smart hospital” i czy można ją wprowadzić w polskich warunkach ochrony zdrowia?

Smart hospital to dla mnie miejsce, w którym pacjenci, rodzice i pracownicy czują się bezpiecznie. To miejsce, gdzie technologie pomagają oszczędzać czas, skupiać się na najważniejszej części pobytu – leczeniu małych pacjentów. To miejsce uśmiechu, spokoju i jak najmniejszej ilości niepotrzebnego stresu.

Miałeś okazję pracować w IBM, dla polskiego startupu Infermedica, w Medicoverze, Fundacji K.I.D.S., a teraz rozwijasz swój startup – wirtualną przychodnię Doctor.

One. Jako przedsiębiorca i innowator, jak pokierować digitalizacją ochrony zdrowia w Polsce, aby przyniosła one maksymalne korzyści dla pacjentów?

Niestety nie ma na to prostej odpowiedzi. Z Doctor.

One mamy pomysł na wprowadzanie asynchroniczności i zmiany paradygmatu wizyty jako podstawowej jednostki komunikacji z pacjentem. Jest to jedno z rozwiązań, które ma na celu zwiększyć dostępność do opieki zdrowotnej.

Podobnie Infermedica, z którą miałem okazję współpracować przez wzmacnianie pozycji pacjentów i ich samo-decyzyjności, też rozwiązuje problem dostępności i ograniczeń czasowych.

Wszędzie szukamy sposobów na wprowadzenie nowoczesnej opieki zdrowotnej, bardziej zorientowanej na skuteczną pomoc doraźną i pomoc w utrzymaniu zdrowia, a nie leczeniu chorób.

A co radziłbyś menedżerom placówek ochrony zdrowia, którzy chcieliby, aby zarządzane przez nich placówki były innowacyjne, ale nie wiedzą, od czego zacząć.

Jeśli miałbym to powiedzieć w jednym zdaniu: Nie bójcie się popełniać błędów.

Z moich doświadczeń to największa różnica – poza samą materią, o której się uczymy – pomiędzy studiami inżynierskimi, a medycznymi. W medycynie błąd to największy problem; coś, za co jesteśmy karani i często poniżani. W IT oraz technologiach błąd to element procesu, a im szybciej go popełniamy, tym lepiej. Innowacji nie da się wprowadzić bez błędów, musimy tylko uważać, żeby nigdy nie zagrażały życiu i zdrowiu naszych pacjentów. 

Raport „Dziecięcy Szpital Przyszłości” Aby pobrać raport, wejdź na stronę bit.ly/3HLEtEm lub zeskanuj kod

38

OSOZ Polska 1/2022

p r aktycz n ie

63 kroki do stworzenia dziecięcego szpitala przyszłości według raportu fundacji K.I.D.S

1. Projektowanie doświadczeń. Słuchamy potrzeb naszych pacjentów. Projektujemy procesy z troską o ich komfort fizyczny i psychiczny.

2. Przygotowanie do wizyty. Zaczynamy wspierać naszych pacjentów, zanim dotrą do szpitala.

Dokładamy wszelkich starań, aby zredukować stres i pomóc im dobrze przygotować się do wizyty.

3. Doświadczenie na dzień dobry. Dbamy, by łatwo było zaparkować, zarejestrować się i znaleźć drogę w szpitalu.

19. Zaangażowany pacjent. Pomagamy małym pacjentom zdobyć umiejętności, które pozwolą im lepiej walczyć z chorobą.

40. Nowoczesne narzędzia. Pracownicy mają dostęp do nowoczesnych narzędzi, które ułatwiają pracę i zwiększają produktywność.

20. Zaangażowani rodzice. Nasz personel medyczny ściśle współpracuje z rodzicami, dzieli się wiedzą i angażuje w opiekę.

41. Zapobieganie wypaleniu zawodowemu. Aktywnie zapobiegamy wypaleniu pracowników z powodu stresu, biurokracji lub przeciążenia.

21. Współpraca szpital – rodzice. Szpital zachęca rodziców do dzielenia się doświadczeniem i wiedzą (np. za pośrednictwem rad doradczych rodziców i sieci rodziców).

42. Szkolenia i rozwój. Stale inwestujemy w rozwój umiejętności personelu.

22. Współpraca personelu medycznego. Nasze ścieżki opieki są skoncentrowane na pacjencie. Zespoły medyczne efektywnie ze sobą współpracują.

45. Nowe umiejętności i role. Aktywnie inwestujemy w budowanie w szpitalu nowych kompetencji i ról, których wymaga od nas medycyna przyszłości (np. IT, ������������������ data science).

24. Krajowy system opieki zdrowotnej. Łączymy siły z innymi jednostkami opieki zdrowotnej, by lepiej dbać o pacjentów.

46. Jasne priorytety. Zdefiniowaliśmy ������������������������ obszary i priorytety naszych działań na rzecz innowacji.

4. Przejrzysta komunikacja. Informacje dla naszych pacjentów są dokładne, jasne i dostępne tam, gdzie ich potrzebują.

5. Empatyczny personel. Interakcje z naszymi pracownikami sprawiają, że wszyscy czują się lepiej.

26. Współpraca międzynarodowa. Działamy na arenie międzynarodowej, pracujemy nad wspólnymi projektami, dzielimy się danymi i wiedzą.

6. Oszczędność czasu. Nasi pacjenci spędzają w szpitalu tyle czasu, ile jest to naprawdę potrzebne.

27. Zaangażowani wolontariusze. Angażujemy wolontariuszy, którzy wspierają szpital i zapewniają lepszą opiekę pacjentom.

7. Przyjazne otoczenie. Nasze obiekty zapewniają pacjentom i ich rodzinom wygodne miejsce do relaksu, oczekiwania, jedzenia, pracy.

28. Telekonsultacje i telerehabilitacja. Korzystamy z telekonsultacji, aby wspierać pacjentów w domu.

29. Zdalne monitorowanie pacjenta. Wykorzystujemy urządzenia mobilne do monitorowania stanu zdrowia pacjenta w domu.

9. Z myślą o rodzinie. Troszczymy się o pacjenta i jego bliskich, nie tylko leczymy chorobę.

30. Asystenci zdrowia. Korzystamy z narzędzi cyfrowych i aplikacji wspomagających pacjentów i rodziców/opiekunów w domu.

10. Infrastruktura IT. Mamy nowoczesną infrastrukturę IT – zarówno sprzęt, jak i oprogramowanie.

31. Spersonalizowana medycyna. Dzięki precyzyjnej diagnostyce nasi pacjenci otrzymują spersonalizowaną, ukierunkowaną terapię.

11. Technologie wspierające personel. Pracę naszego personelu medycznego wspierają nowoczesne i przyjazne narzędzia informatyczne.

32. Wsparcie przewlekle chorych. Posiadamy procesy, narzędzia i zasoby, aby zapewnić doskonałą opiekę pacjentom z przewlekłymi chorobami.

12. Technologie wspierające pacjentów. Nasi pacjenci mają dostęp do narzędzi cyfrowych, które poprawiają ich komfort i wspierają terapię.

33. Elektroniczna dokumentacja medyczna. Dajemy rodzicom dostęp w czasie rzeczywistym do elektronicznej dokumentacji medycznej ich dziecka.

13. Szpital bez papierologii. Zapewniamy w pełni cyfrową, przyjazną obsługę pacjenta i wewnętrzne przepływy pracy.

14. Analiza danych i sztuczna inteligencja.

Wykorzystujemy uczenie maszynowe do wspierania decyzji, zarówno w pracy klinicznej, jak i na zapleczu.

15. Bezpieczne dane. Jesteśmy dobrze przygotowani do ochrony przed współczesnymi zagrożeniami sprzętu medycznego i poufnych danych.

16. Interoperacyjność. Nasze systemy informatyczne współpracują ze sobą w obrębie szpitala i ponad granicami organizacyjnymi, aby usprawnić skuteczne świadczenie opieki zdrowotnej.

17. Automatyzacja procesów. Automatyzujemy procesy w celu poprawy przepływów pracy.

18. Inteligentny szpital. Używamy technologii IoT do zarządzania naszymi zasobami i poprawy przepływu pacjentów.

44. Przyciąganie przyszłych talentów. Nasz szpital jest atrakcyjnym miejscem pracy dla nowych pokoleń.

23. Jedna drużyna. Cały szpital – nasi lekarze, pielęgniarki i pracownicy administracyjni – działa razem jako jeden zgrany zespół.

25. Społeczność i interesariusze. Łączymy siły z naszą lokalną społecznością, szkołami, mediami i organizacjami pozarządowymi, aby zmaksymalizować nasz pozytywny wpływ na zdrowie społeczeństwa przez programy profilaktyki, edukacji lub badań przesiewowych.

8. Personalizacja. Nasi pacjenci nie są anonimowi.

Wykorzystujemy siłę danych, aby spersonalizować ich doświadczenia i wyeliminować biurokrację.

43. Atrakcyjne wynagrodzenie. Nasi pracownicy są dobrze opłacani.

34. Druga opinia. Dajemy rodzicom komfort potwierdzenia diagnozy i zaleceń dotyczących leczenia w drugiej opinii lekarskiej. Pomagamy zrozumieć różne opcje.

47. Alokacja zasobów. Nasze projekty innowacyjne mają odpowiednich ludzi oraz odpowiedni budżet i sprzęt.

48. Procesy zorientowane na innowacje. Wdrożyliśmy procesy i narzędzia, które pomagają nam stale ulepszać wszystko, co robimy, i wprowadzać innowacje.

49. Ekosystem partnerów. Mamy silne relacje z ekosystemem rozwijającym nowe technologie, inwestorami i akceleratorami.

50. Współpraca badawcza. Inwestujemy w badania i współpracujemy ze środowiskiem akademickim w celu poprawy opieki zdrowotnej.

51. Współpraca z biznesem. Łączymy siły z przedsiębiorstwami w zakresie badań klinicznych i rozwoju innowacji.

52. Pilotaże i testy. Monitorujemy, testujemy i wdrażamy innowacje z zewnątrz.

53. Produkty. Wykorzystujemy naszą wiedzę medyczną do opracowywania nowych aplikacji i usług cyfrowych.

54. Transfer technologii. Komercjalizujemy naszą wiedzę przez tworzenie nowych biznesów medycznych, joint ventures, licencjonowanie technologii.

55. Nowoczesny model refundacji. Nasze modele finansowania są oparte na wartości.

56. Nowe źródła dochodu. Wykorzystujemy nasze możliwości do budowania nowych źródeł przychodów (np. przez specjalistyczne kliniki, telemedycynę).

57. Fundraising. Aktywnie pozyskujemy fundusze od darczyńców i fundacji, aby wspierać szpitalny budżet.

35. Wsparcie społeczne. Współpracujemy z instytucjami i partnerami, żeby pomóc w zapewnieniu dodatkowego wsparcia dzieciom w trudnej sytuacji ekonomicznej lub społecznej.

58. Inwestycje. Inwestujemy w projekty, które zwiększają efektywność.

36. Dopasowana edukacja. Zapewniamy edukację dzieciom przebywającym w szpitalu, uwzględniając ich specjalne potrzeby.

60. Redukcja długów. Mamy koszty finansowe pod kontrolą.

59. Optymalizacja zakupów. Optymalizujemy koszty poprzez inteligentną politykę zakupową.

37. Satysfakcja pracowników. Nasi pracownicy z dumą informują innych, że tu pracują.

61. Centrum dowodzenia. Osoby zarządzające szpitalem mają aktualne dane pozyskiwane w czasie rzeczywistym.

38. Kultura organizacyjna. Nasza kultura i relacje między pracownikami czynią ze szpitala wspaniałe miejsce pracy.

62. Mierzymy to, co ważne. Monitorujemy nasze wyniki i co roku raportujemy o naszych celach i postępach.

39. Warunki pracy. Dbamy o dobre samopoczucie i komfort pracowników.

63. Wpływ na środowisko. Stosujemy ekologiczne i przyjazne środowisku rozwiązania.

OSOZ Polska 1/2022

39

n owe idee

E -zd r owie n a świecie

Fortune

HealthcareITNews

BioNTech and London A.I. firm create ‘early warning system’ to spot dangerous new COVID-19 variants before they spread

AI-powered scheduling can boost clinician engagement, reduce burnout

BioNTech i londyńska firma AI tworzą „system wczesnego ostrzegania”, aby wykryć nowe niebezpieczne warianty COVID-19 zanim się rozprzestrzenią Firma biotechnologiczna BioNTech, która jako pierwsza opracowała technologię mRNA, będącą podstawą szczepionki Pfizer COVID-19, nawiązała współpracę z londyńską firmą InstaDeep, zajmującą się sztuczną inteligencją. Celem jest stworzenie skutecznego systemu umożliwiającego wykrywanie potencjalnie niebezpiecznych nowych wariantów koronawirusów.

W przeprowadzonych testach, system wczesnego ostrzegania był w stanie wychwycić 12 z 13 wariantów koronawirusa, które Światowa Organizacja Zdrowia określiła do tej pory jako potencjalnie niebezpieczne. A do tego średnio dwa miesiące przed decyzją WHO. W przypadku wariantu Omicron, system zidentyfikował go jako potencjalnie niebezpieczny w tym samym dniu, w którym jego sekwencja genetyczna została po raz pierwszy udostępniona. „Wczesne oznaczanie potencjalnych wariantów wysokiego ryzyka może być skutecznym narzędziem ostrzegania naukowców, twórców szczepionek, organów służby zdrowia i decydentów, co daje więcej czasu na reakcję na nowe warianty”, powiedział Ugur Sahin, współzałożyciel i dyrektor generalny BioNTech.

Obecnie każdego tygodnia odkrywanych jest ponad 10 000 nowych sekwencji wariantów – eksperci po prostu nie są w stanie poradzić sobie z danymi na taką skalę. System opracowany przez BioNTech i InstaDeep opiera się na sekwencji DNA każdego wariantu. Na podstawie metod modelowania, system przyznaje wariantowi dwie oceny: jedną za łatwość, z jaką białko spike przyczepia się do receptora, zwanego ACE 2, którego używa do inwazji na ludzkie komórki. Druga ocena określa, jak łatwo przeciwciała, takie jak te wytworzone u osób zaszczepionych szczepionką firmy BioNTech, mogą związać się z tym białkiem kolczastym, uniemożliwiając wirusowi infekcję komórek. Oba wyniki zostały potwierdzone w eksperymentach laboratoryjnych. 

40

OSOZ Polska 1/2022

Planowanie oparte na sztucznej inteligencji może zwiększyć zaangażowanie lekarzy i zmniejszyć ich wypalenie zawodowe Badania przedstawione na konferencji Amerykańskiego Stowarzyszenia Anestezjologów (American Society of Anesthesiologists) – ASA Advance 2022 dowodzą, że oprogramowanie oparte na sztucznej inteligencji do planowania zabiegów zapewnia większą elastyczność pracy i poprawia satysfakcję lekarzy.

Sześć miesięcy po tym, jak oddział anestezjologii w Ochsner Health w Nowym Orleanie wdrożył swój nowy system planowania AI, średnia ocena zaangażowania 60 anestezjologów wzrosła z 3,3 do 4,2 (na 5 punktów). „Wdrożyliśmy planowanie oparte na AI dla anestezjologów w 2018 roku, aby zwiększyć kontrolę i elastyczność. Szybko zobaczyliśmy korzyści”, mówi dr Dhruv Choudhry, główny autor badania i rezydent anestezjologii w Ochsner Health w Nowym Orleanie.

Planowanie AI powoduje, że średnio anestezjolodzy mają jeden lub dwa poranki i jeden lub dwa popołudnia wolne miesięcznie. To poprawia równowagę między życiem zawodowym a prywatnym.

Poprzedni system planowania Oschner opierał się na arkuszu kalkulacyjnym Excel. Badanie wykazało, że narzędzie do tworzenia harmonogramów oparte na sztucznej inteligencji, w porównaniu z Excelem, zapewniało zarówno elastyczność, jak i przewidywalność, częściowo poprzez zwiększenie liczby dni urlopu i zmniejszenie liczby nieprzyznanych dni urlopu.

Doprowadziło to do znacznej poprawy zaangażowania anestezjologów i lepszych relacji między organizacją a klinicystami. Lekarze mogą dodatkowo określać preferencje pracy na OIOM-ie lub sali operacyjnej. „Podczas gdy harmonogram tworzony przez personel obejmował od 60 do 75 godzin miesięcznie, system AI generuje harmonogram w ciągu 14 godzin i jest w stanie stworzyć nieograniczoną liczbę kombinacji, aby zapewnić najlepszą opcję harmonogramu dla oddziału. 

n owe idee

HealthcareITNews

Financial Times

HIMSS Healthcare Cybersecurity Survey: Some improvements, but still a ‘long way to go’

China sets the pace in adoption of AI in healthcare technology

Ankieta HIMSS na temat cyberbezpieczeństwa: pewna poprawa, ale nadal jest dużo do zrobienia

Chiny wyznaczają tempo adaptacji AI w technologiach opieki zdrowotnej

Opublikowane z początkiem lutego 2022 roku badanie HIMSS Healthcare Cybersecurity Survey 2021 pokazuje słabości systemów bezpieczeństwa danych: zbyt małe wydatki na ochronę danych, podatne na zagrożenia starsze technologie i niska wiedza wśród pracowników.

Większość ze 167 ankietowanych specjalistów ds. cyberbezpieczeństwa (59%) zgłosiła wzrost budżetu na cyberbezpieczeństwo w 2021 roku w porównaniu z rokiem 2020. Jednak napięte budżety placówek ochrony zdrowia, starzejąca się infrastruktura oraz wzrost liczby ataków socjotechnicznych i ataków typu ransomware jedynie zaostrzają problem. 67% respondentów ankiety zgłosiło, że ich organizacje opieki zdrowotnej doświadczyły „znaczących incydentów bezpieczeństwa” w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Tym bardziej niepokojący jest fakt, że 34% organizacji opieki zdrowotnej nie zmieniło znacząco swoich budżetów na bezpieczeństwo w obliczu zwiększonych zagrożeń.

Co gorsza, 6% respondentów stwierdziło, że ich wydatki na cyberbezpieczeństwo faktycznie spadły. „Podatność organizacji ochrony zdrowia na ataki cybernetyczne wzrasta – konieczne jest proaktywne wykrywanie i zarządzanie podatnościami, a nie tylko pasywne reagowanie na nie” – to jeden z wniosków raportu. Nie jest zaskoczeniem, iż phishing i ransomware są najczęstszymi incydentami bezpieczeństwa we wszystkich organizacjach opieki zdrowotnej, przy czym to informacje finansowe są nadal głównym celem cyberprzestępców.

Czynnik ludzki nadal stanowi najsłabsze ogniwo. Wiele organizacji nie wdrożyło nawet podstawowych mechanizmów kontroli bezpieczeństwa. Mimo że ponad połowa respondentów twierdzi, że zwiększyła wydatki na bezpieczeństwo, warto zauważyć, że nadal stanowią one zaledwie 6% typowego budżetu IT. Wśród najczęstszych inicjatyw podejmowanych przez placówki wymienia się aktualizację rozwiązań bezpieczeństwa, zwiększenie liczby pracowników zajmujących się bezpieczeństwem cybernetycznym, zarządzanie ryzykiem, testy penetracyjne i szkolenia dla personelu.

Badanie HIMSS alarmuje, że wiele placówek medycznych korzysta z niewspieranych już systemów operacyjnych, które stanowią otwarte drzwi dla cyberprzestępców. 

Chiny szybko wdrożyły szereg nowych technologii zdrowotnych, aby odciążyć szpitale, systemy opieki i rodziny opiekujące się osobami chorymi i starszymi. W dziedzinie rozwoju medycznej sztucznej inteligencji, kraj ten szybciej niż Stany Zjednoczone przechodzi z etapu badań do etapu wdrażania, częściowo dzięki dostępności wysokiej jakości danych. Chińscy naukowcy mogą trenować modele sztucznej inteligencji na zestawach danych obejmujących całe prowincje. W przeciwieństwie do nich, ich amerykańscy koledzy są ograniczeni do pracy z informacjami z pojedynczych szpitali – w dużej mierze prowadzonych przez prywatne firmy. Sztuczna inteligencja jest już szeroko stosowana w opiece zdrowotnej, aby pomóc lekarzom w analizie skanów i obrazów, poprawiając szybkość i dokładność ich diagnoz. Airdoc, grupa AI z siedzibą w Pekinie, jest pierwszą firmą, która uzyskała regulacyjną zgodę na wdrożenie swojego oprogramowania do skanowania siatkówki celem wykrywania zmian mogących sugerować rozwój niektórych schorzeń, w tym podwyższonego ciśnienia krwi lub cukrzycy.

W Chinach, wprowadzanie AI jest napędzane potrzebami, bo brakuje lekarzy świadczących usługi dla szybko rosnącej populacji. Skanery siatkówki firmy Airdoc zostały wdrożone w szpitalach wiejskich, w których brakuje wyspecjalizowanych okulistów – Chiny mają 44 800 lekarzy okulistów, którzy świadczą usługi dla starzejącej się populacji 1,4 mld osób. „Szpitale są zmotywowane do przeprowadzenia cyfrowej transformacji, ponieważ Chiny stoją przed trudnym wyzwaniem w opiece zdrowotnej”, mówi Sally Ye, analityk opieki. „Infrastruktura medyczna jest niewystarczająca, a cyfryzacja i AI są sposobem na rozwiązanie tego problemu”. Rozwój ma też drugą stronę medalu, jaką jest prywatność. Zapewnienie anonimowości jak i bezpieczeństwa danych medycznych jest kosztowne, dlatego wiele firm po prostu obchodzi istniejące przepisy. Dla porównania: organizacje opieki zdrowotnej w USA muszą zgłaszać przypadki naruszenia danych medycznych i zdrowotnych, gdy dotyczą one 500 lub więcej osób. W Chinach nie ma takiego wymogu. W listopadzie 2021 roku Pekin wprowadził ustawę o ochronie danych osobowych, która ma zapobiegać kradzieży danych i nieetycznemu wykorzystaniu wrażliwych informacji osobowych.  OSOZ Polska 1/2022

41

n owe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

Czego uczy nas tzw. moment Nokii?

Ignorując trendy technologiczne, możemy szybko znaleźć się na bocznym torze, z którego nie ma odwrotu. Z historii Nokii czy Kodaka płyną wnioski ważne także dla placówek ochrony zdrowia.

Historia 15 lat temu miało miejsce jedno z najważniejszych we współczesnej historii wydarzenie. Mowa o premierze iPhone’a firmy Apple.

Jest rok 2007. Duże miasta oklejono wielkimi plakatami stylowego telefonu nazywanego smartfonem.

W tym czasie w kieszeniach królują małe „komórki” – proste w obsłudze dzięki poręcznej klawiaturze, z baterią ładowaną raz na tydzień, stosunkowo tanie. Konkurencja na rynku telekomunikacyjnym doprowadziła do znacznych obniżek cen abonamentów telefonicznych, dzięki czemu można tanio rozmawiać, wysyłać SMS-y a nawet obrazki graficzne, tzw. MMS-y. Wiele osób zadaje sobie pytanie o sens posiadania smartfona, krytykując go za mały ekran dotykowy utrudniający wpisywanie tekstu czy krótką żywotność baterii.

Tymczasem kilka miesięcy po premierze iPhone’a, w Sztokholmie Nokia świętuje swój najlepszy pod względem sprzedaży rok. A jest ku temu okazja: Nokia posiada 50% udziałów na rynku telefonów komórkowych. Dystrybucja w 2007 roku sięgnęła 435 mln urzą-

42

OSOZ Polska 1/2022

dzeń, a konkurenci tacy jak Motorola, Samsung, Sony Ericsson czy LG pozostali daleko w tyle.

Ale to tylko pozory. Najnowsze dane sprzedażowe za pierwsze dwa kwartały 2008 roku są powodem do niepokoju. Sprzedaż powoli spada. Nikt jeszcze nie spodziewa się, że za 5 lat, z 50% udziału w rynku pozostanie jedynie kilka procent, by w 2021 spaść do 3%.

Jak to się mogło stać?

Menedżerowie Nokii od dawna wiedzieli o planach Apple. Na kilka miesięcy przed premierą nie brakowało przecieków o innowacji Steve’a Jobsa. Nokia jednak była przekonana, że iPhone – zwłaszcza ze względu na wysoką cenę – nie ma szans dotrzeć do klienta masowego, a do tego klienci cenią sobie przede wszystkim bazową funkcjonalność, jaką jest telefonowanie i wysyłanie wiadomości SMS. Dostęp do Internetu mobilnego był wówczas drogi i mało powszechny. Takie skupienie się na twardych funkcjonalnościach okazało się dla Nokii śmiertleną pułapką. Konsumenci pokochali iPhony za ich design, możliwość robienia wysokiej jakości zdjęć,

n owe idee

Co z tego wynika?

Zamknięcie się w bańce własnych przekonań i ignorowanie trendów może być zgubne. I nawet jeśli twarde fakty, jak przykładowo spadający poziom sprzedaży w końcu przemówią do wyobraźni, zazwyczaj jest za późno, aby nadrobić zaległości. Cyfryzacja powoduje, że nowe modele biznesowe albo pojedyncze innowacje mogą szybko zakłócić dotychczasowy porządek gospodarczy i biznesowy.

Ochrona zdrowia nie jest wyjątkiem. W wyniku pandemii COVID-19 widać szybki zwrot pacjentów w kierunku teleusług, telemedycyny i konsultacji on-line.

Placówki ochrony zdrowia ignorujące ten długofalowy trend, który obecnie mocno przyspiesza, mogą utracić zaufanie pacjentów. Oczywiście usługi zdrowotne to zupełnie coś innego niż usługi telekomunikacyjne. Ale już dziś obserwujemy wczesne sygnały zmian, jak szybko rosnący udział prywatnych abonamentów medycznych oraz rosnący udział usług telezdrowia.

» Długoletnie, nawet powolne trendy cechuje punkt przeciążenia, po przekroczeniu którego zmiana się utrwala.«

Czy w związku z tym ochronie zdrowia grozi upowszechnienie się konkurencyjnego modelu opieki oferowanego dzięki technologiom cyfrowym? Czy rynek zdrowia znajduje się w „momencie Nokii”? Choć to sektor mocno regulowany, takiego scenariusza nie można wykluczyć. 

Udział Nokii w rynku pod względem sprzedaży telefonów komórkowych od 1 kw. 2007 roku do 2 kwartału 2013 60%

50%

Udział w dystrybucji

dotykowy ekran. iPhone zaoferował coś, czego nie miały inne telefony mobilne: nowy styl życia.

40%

30%

20%

10%

0% 2007

Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Ligia Kornowska, Carsten Ovens, Łukasz Stopa, Karolina Szuścik Audrey Tang.

2009

2010

2011

2012

2013

Źródło: IDC, Nokia, Gartner.

Skład i łamanie: Piotr Chamera

Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

2008

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

OSOZ Polska 1/2022

43

n owe idee

Jakie są założenia Francuskiej Prezydencji w Radzie UE? Francja pod sterami Emmanuela Macrona chce Europy suwerennej, zielonej, cyfrowej i zdrowej. Wśród planów znalazło się m.in. wzmocnienie Unii Zdrowia oraz przyspieszenie digitalizacji.

44

OSOZ Polska 1/2022

Podczas konferencji zorganizowanej w Parlamencie Europejskim, francuski Minister Zdrowia i Solidarności Olivier Véran skupił się na propozycjach dotyczących zdrowia cyfrowego, walce z rakiem, sprawiedliwej dystrybucji szczepionek i wzmocnieniu Unii Zdrowia.

Aby zacieśnić współpracę między 27 państwami członkowskimi i lepiej reagować na problemy związane ze zdrowiem publicznym, Véran zapowiedział stworzenie znaku „szpitala europejskiego”. Na zasadzie dobrowolności, znak ten umożliwiłby placówkom służby zdrowia znajdującym się w Europie stworzenie sieci stawiającej w centrum m.in. lepszy transfer wiedzy naukowej i doświadczeń.

Olivier Véran chce też wzmocnić autonomię europejską, zwłaszcza w zakresie produkcji leków, przypominając, że UE jest w 95% zależna od Indii, Pakistanu

n owe idee

i Chin, jeśli chodzi o surowce do produkcji leków. Innym ważnym priorytetem będzie walka z rakiem.

Do czerwca 2022 roku zostaną przedłożone inne propozycje dotyczące zdrowia cyfrowego, w szczególności dalsze założenia dla Europejskiej Przestrzeni Danych Zdrowotnych. Podczas konferencji padały ogólnikowe sformułowania dotyczące Unii Zdrowia – koncepcji, według której krajowe systemy ochrony zdrowia miałyby jeszcze mocniej ze sobą współpracować. A że jest to konieczne, przekonaliśmy się podczas pandemii.

» 29% przedsiębiorstw w Polsce korzysta z rozwiązań chmurowych. Średnia dla UE to 41%.«

Duże zmiany w digitalizacji O ile ochrona zdrowia nie jest punktem ciężkości prezydencji francuskiej, to w kwestii digitalizacji plany są bardzo ambitne. Wśród nich można wyodrębnić 8 filarów: – Stworzenie ekosystemu europejskiej wymiany danych, wspieranie europejskich przestrzeni danych i likwidacja ograniczeń w międzynarodowym przepływie danych, takich jak przymusowa lokalizacja danych.

– Promowanie innowacji za pomocą nowego zbioru przepisów dotyczących cyfryzacji, aby uczestnicy rynku mogli się kierować jasnymi przepisami.

– Stworzenie warunków dla rozwoju innowacji w dziedzinie zdrowia opartych na zaufaniu poprzez wspieranie inicjatyw w zakresie e-zdrowia i wdrożenie w życie Europejskich Przestrzeni Danych Zdrowotnych.

– Utrzymanie tempa cyfryzacji m.in. poprzez stymulowanie inwestycji w międzynarodowe projekty.

– Wykorzystanie potencjału technologii cyfrowych do ograniczenia emisji dwutlenku węgla w tradycyjnych sektorach.

– Zapewnienie dostaw półprzewodników na potrzeby transformacji cyfrowej poprzez przyjęcie unijnego aktu prawnego w sprawie chipów w oparciu o potrzeby przemysłu i w ścisłym porozumieniu z partnerami międzynarodowymi.

– Wzmocnienie bezpieczeństwa Europy w erze cyfrowej poprzez ukończenie prac nad nowymi ramami bezpieczeństwa sieci i informacji w zakresie bezpieczeństwa cybernetycznego, o jasno określonym, zharmonizowanym zakresie i wymogach, oraz wzmocnienie koordynacji między UE a NATO w zakresie inwestycji w technologie wschodzące.

Według DIGITALEUROPE, Europa ma duży potencjał w zakresie danych, ale pozostaje on niewykorzystany. W 2020 r. gospodarka oparta na danych stanowiła zaledwie 3 proc. produktu krajowego brutto (PKB) UE. Europa musi zwiększyć ten wskaźnik do 6 proc.

PKB do 2025 r.

Nowa ustawa o danych, która ma zostać przedstawiona przez Komisję Europejską na początku 2022 r., a opierająca się na niedawno osiągniętym porozumieniu w sprawie zarządzania danymi, będzie odgrywać kluczową rolę w tworzeniu solidnych ram zarządzania, przyspieszając wymianę danych i ich wykorzystanie w ramach Europejskich Przestrzeni Danych. Celem jest łatwiejsze udostępnianie danych publicznych na potrzeby badań i innowacji, ochrona istniejących inicjatyw przemysłowych w zakresie udostępniania danych oraz harmonizacja przepisów w całej Europie.

Dla przypomnienia, Francja sprawuje rotacyjną prezydencję w Radzie UE do końca czerwca 2022 r. 

Strategia dla Europy: odbudowa, siła i poczucie przynależności Dokument określający cele Francuskiej Prezydencji w Radzie Unii Europejskiej (76 stron, język angielski) Aby pobrać opracowanie, wejdź na stronę bit.ly/3L2mtbq lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 1/2022

45

n owe idee

Targi SALMED promują polski medtech Na to wydarzenie przyszło czekać branży medycznej blisko cztery lata. Jednak już 23–25 marca 2022 serce medycyny kolejny raz będzie biło w Poznaniu, gdzie rozpoczną się Międzynarodowe Targi Sprzętu i Wyposażenia Medycznego SALMED.

46

OSOZ Polska 1/2022

Sprzedaż polskich wyrobów i sprzętu medycznego na rynkach zagranicznych stale rośnie – eksport podwoił się w okresie 5 lat, osiągając w 2019 r. prawie 2,5 mld euro. Warto wspomnieć, że eksport do krajów spoza UE prawie dorównuje sprzedaży na Rynki UE, które dominowały w poprzednich latach. Oznacza to, że polskie produkty zyskują zaufanie oraz uznanie na nowych i perspektywicznych rynkach.

Wysokie noty dla polskiego sprzętu Polski sprzęt i urządzenia medyczne są wysoko cenione w USA, Niemczech, Danii, Wielkiej Brytanii, a także w Rosji, Chinach i Meksyku. Jak wynika z danych tegorocznego raportu Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) pt.: „Medical Devices and Equipment in Poland”, o międzynarodowej pozycji polskich producentów sprzętu medycznego świadczy fakt, że 60 proc. ich sprzedaży pochodzi z eksportu.

n owe idee

– Tak dobra koniunktura dla polskiego sprzętu medycznego bardzo nas cieszy. Od lat na targach SALMED promujemy wyposażenie najwyższej jakości oraz tworzymy podatny grunt na udane kontrakty. Wiele innowacyjnych rozwiązań już dziś jest implementowana w polskich placówkach ochrony zdrowia. Współpracując z kluczowymi organizacjami i liderami staramy się na targach wskazywać aktualne trendy. Zapewnienie płynnej wymiany inicjatyw i doświadczeń w sektorze medycznym, jest niezwykle istotne. Targi SALMED ułatwiają kontakty biznesowe i poszerzenie wiedzy pomiędzy przedstawicielami świata medycyny, biznesu i nauki. Program najbliższej edycji zapowiada się bardzo ciekawie – przekonuje Paulina Pietrzak, dyrektor targów SALMED.

Dobry start dla startupów SALMED to największe w Polsce targi sprzętu medycznego gromadzące liderów rynku. Podczas najbliższej edycji swoją ofertę zaprezentują producenci oraz dostawcy aparatury i instrumentów medycznych, wyposażenia szpitali, klinik i gabinetów medycznych. Pojawi się także sprzęt do dezynfekcji i sterylizacji oraz wyposażenie dla laboratoriów i rehabilitacji.

Planowaną od dłuższego czasu nowością będzie STREFA STARTUPÓW. To tutaj znajdzie się miejsce dla innowacyjnych produktów w sektorze medycznym, które przeszły już fazę testów i są gotowe do wdrożenia.

Rynek polskich startupów został bardzo dobrze zobrazowany w projekcie: „Top Disruptors in Healthcare – raport startupów medycznych w Polsce” zrealizowanym w tym roku przez Polską Federację Szpitali i Młodych

Menedżerów Medycyny. Targi SALMED objęły patronat nad przedsięwzięciem.

Dokument „Top Disruptors in Healthcare” jako jedyny w Polsce zinwentaryzował krajowy rynek medtech.

Pozwolił na zapoznanie się z innowacyjnymi rozwiązaniami oferowanymi przez startupy, które nie tylko wpływają na rozwój całego sektora medycznego, ale przede wszystkim są tworzone z myślą o pacjencie. W raporcie znalazły się opisy startupów działających w coraz prężniej rozwijanych obszarach telemedycyny i AI, ale także wspomagające rehabilitację, badania kliniczne i edukację.

Nie zabrakło też rozwiązań wykorzystujących dane medyczne czy łączących medycynę z robotyką. Wybrane startupy, które pojawiły się w raporcie będzie można zobaczyć na SALMED 2022. Polska Federacja Szpitali wspiera także merytorycznie program wydarzeń towarzyszących najbliższej edycji targów.

– W trakcie targów planujemy wydarzenia poświęcone m.in. nowoczesnemu zarządzaniu w placówkach ochrony zdrowia, telemedycynie, zamówieniom publicznym, AI w zdrowiu czy finansowaniu sprzętu medycznego. Odbędą się także warsztaty z resuscytacji organizowane przez Wielkopolską Izbę Lekarską – zapowiada Paulina Pietrzak.  Międzynarodowe Targi Sprzętu i Wyposażenia Medycznego SALMED 2022 odbędą się 23–25 marca 2022 na terenie Międzynarodowych Targów Poznańskich.

Patronem wydarzenia jest także czasopismo OSOZ Polska.

Więcej informacji: www.salmed.pl.

OSOZ Polska 1/2022

47

osoz wo r l d

Health data in the future.

The end of solidarity?

Even years after the big hype, big data remains an exciting and groundbreaking development. This makes it all the more important to have the latest industry-specific insights and assess the potential impact on society.

Sunjoy Mathieu

There are many unanswered questions regarding data in healthcare. For example, how does the increasing collection of health data affect the solidarity principle of health care? What does it mean for the behavior of an individual and society if artificial intelligence can predict a probable serious illness? Does the use of health data serve to control and monitor or can it help people achieve their health goals?

The Sanitas Health Insurance Foundation and The Gottlieb Duttweiler Institute (GDI) recently hosted the “Future Medicine” conference in Rüschlikon, Switzerland. The event’s focus was the study “Does the smart desolidarize? Scenarios for a datafied healthcare system”.

The right balance of prediction and control: 4 scenarios The so-called “data processing” and digitalization of health employing the many tools, gadgets and analyses can lead on the one hand to increasingly precise predictions, but also to more and more behavioral controls. Ex-

48

OSOZ Polska 1/2022

amples are the pedometers of health insurance companies, through which one can achieve discounts in supplementary insurance, or the checking of a person after he has received the prediction that he will become seriously ill without a behavior change.

In the tension between these two poles, both of which have the potential to undermine social solidarity, the GDI study developed four different scenarios for the future handling of health data. Importantly, each of the scenarios represents a self-contained extreme. More likely is a combination of several manifestations.

1. BIG GOVERNMENT In this scenario, a strong state is responsible for the population’s health and collects health data centrally. In this way, prevention is very targeted (“prevention on steroids”), as many different aspects are included—for example, the influence of working hours or environmental pollution on health behavior.

While this means extremely personalized, well-fitting and effective prevention, it also means prescribing behavior. So what does the state do if someone does not meet these criteria and behaves in an unsound manner?

Here, sanctions and incentives must be used. Or, as Jakub Samochowiec – Senior Researcher at the GDI Gottlieb Duttweiler Institute – put it, “If you don’t fit, you’ll be made to fit.”

One also thinks here of the Social Credit Score, introduced in China, which rewards “acceptable” behavior and punishes others. Not to be forgotten: in this scenario, the state must provide the skills for healthy living. This includes a functioning and high-quality health care system and opportunities to do sports and eat healthily.

osoz wo r l d

behave healthily. In turn, the individual empowers the community by voluntarily sharing health data and citizen science engagement as another aspect of solidarity.

In addition, diversity is seen as (data) strength.

Do people also have a good side, or does big business always come into play in the end?

Felix Gutzwiller, President of the Board of Trustees, Sanitas Health Insurance Foundation, took an optimistic view: “Humans also have a good side,” and it is quite conceivable that healthy people would pay a kind of “voluntary solidarity contribution” into health insurance, or that other network-oriented solidarities will gain relevance.”

“Equally important are communities in which, for example, patients organize themselves for research purposes. These should be encouraged and supported,” said Marcel Salathé, adding that “within these groups, mutual trust is very strong and, accordingly, solidarity among each other is also very strong.”

“In the case of successful communities that are selfconfident, well-organized and networked, and from which an exciting data pool emerges, big business would inevitably come into play again at some point. But this does not have to be a bad thing per se; it is simply important that the focus remains on the patients and their needs,” as Nikola Biller-Andorno emphasized.

2. BIG BUSINESS

The role of the media and communication

The prerequisite for the big business scenario is a completely deregulated healthcare market, or healthcare provision takes place on the free market. People with similar risks join together in independent so-called peer-topeer insurance companies.

In this scenario, there are no longer any state insurance companies. Instead, people join together and check each other’s health. If not, people are kicked out of the risk pool and behaving healthy becomes a condition for solidarity—examples: Pay-as-you-live insurance. In addition, large technology providers act as ecosystem providers for health data, as is already the case with Apple or Google, for example.

Returning to Felix Gutzwiller’s “solidarity batz,” moderator Karin Frei interjected, “What if you have to finance the smokers?”

It is completely understandable that people hesitate here, replied Nikola Biller-Andorno, Head of the Institute for Biomedical Ethics and History of Medicine at the University of Zurich.

Still, ultimately it does not work without solidarity. Because in the end, each of » Big Self and Big us sometimes does something unhealthy, and it takes insurance to know that “if Government I’m really not doing well, others are there to help me.” In addition, he said, it’s imscenarios are the portant not to lose the argumentative exmost realistic.« change - “about evidence that’s there and evidence that’s not there. Outrage does not get us anywhere in the matter.” This was also confirmed by Marcel Salathé, Assistant Professor and Head of the Digital Epidemiology Laboratory at EPFL, who said that it was essential now not to play different behaviors off against each other.

In the end, it is not technologies and regulations that play the decisive role, but how society deals with them and empathy and interest in fellow human beings. There was agreement that communication from the authorities and the media was needed. The latter had it in their hands to be able to mediate and, especially in the pandemic situation, to create trust between the different groups and bring them closer together again. Communication is crucial to bringing solidarity back to life for the future. 

3. BIG SELF The conditions for solidarity are very tolerant here; at the same time, the state is very strong in the Big Self scenario. It promotes healthy behavior by providing information and opportunities to behave healthily. The goal is to empower individuals to control themselves and live healthy lives. Various studies show, for example, that people who monitor and track their own behavior behave healthier.

However, the Big Self scenario is not just about data literacy but also about having the appropriate resources provided by the state. It is about government empowerment for healthy living and self-responsibility.

4. BIG COMMUNITY In the Big Community scenario, solidarity comes without a strong state because it is established through communities. The community empowers the individual to

OSOZ Polska 1/2022

49

systemy i sp r z ę t

Jak obsłużyć rezerwacje z serwisu KtoMaLek.pl?

Szkolenie dla farmacji KtoMaLek.pl to intuicyjna wyszukiwarka stworzona w ramach platformy OSOZ, pomagająca pacjentom w szukaniu i rezerwowaniu leków w pobliskich aptekach stacjonarnych. Z serwisem współpracuje ponad 10 100 aptek z całej Polski, a liczba ta stale wzrasta.

Dzięki temu, że pacjent wysyła do apteki rezerwację na potrzebny mu lek, zyskuje pewność, że gdy już osobiście przyjdzie do apteki, to lek będzie na niego czekał. Pacjent niejednokrotnie, nim uda się do apteki, czeka na potwierdzenie rezerwacji.

Na każdym etapie obsługi rezerwacji przez farmaceutę, pacjent otrzymuje powiadomienia z apteki. Ma to wartość informacyjną, ale także pozwala budować jego zaufanie do apteki.

Celem szkolenia jest pokazanie, jak wygląda proces obsługi rezerwacji z wykorzystaniem automatycznego potwierdzenia rezerwacji.

Szkolenie dla pielęgniarek

Ze szkolenia dowiesz się:

• Jakie są zalety korzystania z aplikacji • Poznasz najważniejsze funkcjonalności systemu

• Jak działa serwis KtoMaLek; • Jak obsłużyć zamówienie z wykorzystaniem automatycznego potwierdzania rezerwacji; • Jakie są korzyści wynikające z wykorzystania rozwiązania.

Wejdź na stronę bit.ly/3Lf8ijr lub zeskanuj kod

50

Innowacyjne rozwiązania dla szpitali – aplikacja mobilna Obchód Pielęgniarski

OSOZ Polska 1/2022

Obchód Pielęgniarski to aplikacja mobilna stworzona z myślą o pielęgniarkach pracujących w szpitalu. Dzięki niej, realizacja przez pielęgniarki elektronicznych zleceń lekarskich, przeglądanie wypełnianie elektronicznej dokumentacji medycznej może odbywać się bezpośrednio przy pacjencie.

Pielęgniarka łatwo i szybko może wprowadzić do systemu wartości z pomiarów takie jak pomiar temperatury ciała czy ciśnienia. Z kolei wartości z pomiarów aplikacja przedstawi w przejrzystej graficznej postaci. Obchód Pielęgniarski umożliwia także przeglądanie szczegółów związanych z podawaniem leków, posiłków czy podgląd zaplanowanych u pacjenta badań.

Ze szkolenia dowiesz się:

Wejdź na stronę bit.ly/3LcQ2XT lub zeskanuj kod

Statystyki OSOZ 52

FELIETON Trendy rozwoju rynku farmaceutycznego 2021/2022

57

RANKINGI PEX Firmy i produkty (grudzień 2021)

58

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (grudzień 2021)

62

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (grudzień 2021)

69

MONITOR RYNKU LEKÓW Środki przeciwbólowe

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Trendy rozwoju rynku farmaceutycznego 2021/2022 Za nami już niemal dwa lata pandemii. Niedługo to okres „poza-pandemiczny” będzie dla nas czymś dziwnym. Dwa lata to też wystarczający okres, by podsumować wpływ pandemii na rynek. Czy rzeczywiście COVID-19 zmienił lub odwrócił wieloletnie trendy? W tym artykule znajdziecie Państwo mnóstwo wykresów i informacji statystycznych*, bo same liczby często mówią więcej niż najbardziej dokładny opis.

Dr Jarosław Frąckowiak Prezes PEX PharmaSequence

Z solidnym wzrostem 7,5% wartościowo i niemal 40 mld obrotu na rynku aptecznym można uznać rok 2021 za bardzo udany. Jednak, jak popatrzymy na długoletnie trendy i weźmiemy pod uwagę zapaść rynku w 2020 roku, to wysoki wzrost nie jest niczym dziwnym. Gdy-

52

OSOZ Polska 1/2022

by pandemii nie było, to wartość rynku w 2021 roku zapewne byłaby podobna do tej, jaka jest, a może nawet wyższa.

Pandemia zahamowała wzrosty w ilości sprzedanych opakowań, nadal nie jesteśmy nawet na poziomie sprzedaży z roku 2019.

Cena średniego opakowania produktu sprzedawanego w aptece rośnie zgodnie z wieloletnim trendem.

MONITOR ZDROWOTNY

W całorocznej analizie dla roku 2021 nie widać wpływu na rynek farmaceutyczny zmian w sytuacji ekonomicznej, szczególnie inflacji.

W przypadku leków refundowanych – po spadku w roku 2020 – rynek wrócił na trendową ścieżkę wzrostu wartości rynku. Niestety są spadki w ilości sprzedanych opakowań. Ilość opakowań kupionych przez pacjentów jest precyzyjnym wskaźnikiem obrazującym poziom Długu Zdrowotnego – łatwy dostęp do służby

zdrowia owocuje diagnozami i terapiami (przepisanymi na receptę lekami). Leków nadal sprzedaje się mniej niż w przedpandemicznym roku 2019. Za to ceny nie rosną gwałtownie, bo też nie mogą. Na rynku leków refunowanych obowiązują ceny regulowane, niezależne od inflacji.

W przypadku leków pełnopłatnych na receptę, rok 2021 przyniósł solidny wzrost wartości sprzedaży rok do roku – 13%. To efekt „odbicia” po załamaniu trendu

Rynek wartościowo urósł o 7,5% YTD 12/2021

Rynek Rx refundowanych urósł o 2,3% YTD 12/2021 Rynek Rx refundowany, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021

Rynek total, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021 38,79

40 35

31,26

32,44

33,75

35,5

28% 24,1%

30

12 10,6

20% 15,4%

20

16%

13,6%

15

12% 8%

10

7,5% 4%

2016

2017

2018

5,2%

1,6%

2019

2020

2021

4% 0%

10% 8,1%

8

1,7% 0

3%

350

2%

300

1%

250

800

0%

200

600

-1%

150

400

-2%

100

-3%

50

-4%

0

1636

1622

1592

3,1%

4% 2,2%

1,9%

1,7% 1%

1000

1,2%

1,2%

200

-2,7% 2016

2017

2018

2019

2020

2021

Średnia cena sprzedaży wzrosła o 5,5% i wyniosła prawie 24 zł

19,87

20,42

20,98

21,69

2016

2017

2018

2%

2,2%

2019

0,1% 2020

22,66

23,92

25%

398

399

405

394

3%

1,1%

1,2%

3%

1,7%

2% 0,2%

-0,5%

2016

2017

średnia cena sprzedaży

2018

2019

ewolucja kumulowana

-1% -2% -3%

-2,7% 2016

2017

2018

2019

2020

2021

-4%

Średnia cena sprzedaży Rx refundowanego wzrosła o 2,9%

30 27,02

27,45

27,59

28,38

29,19

25

12% 10%

8,5% 8% 5,5%

6%

10

3,4%

0%

10%

5,6%

0

1% -0,3%

0,1%

15

2,7%

4%

15%

9,2%

2,8%

392

20

14%

15

5

0%

5% 394

26,92

20,4% 20%

10

2021

Rynek Rx refundowany, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021

Rynek total, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021 25

1,5%

2

400

1200

4% 2,3%

450

1400

6%

3,3%

4

4%

1609

5,5%

6

5% 1589

8% 5,7%

Rynek Rx refundowany, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021

1800 1573

12%

Ilościowo Rx refundowane spadły o 0,5% YTD 12/2021

Rynek total, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021

20

11,46

11,2

11,18

10

Ilościowo rynek wzrósł o 1,9% YTD 12/2021

0

10,94

8%

3,8%

5

1600

10,76

24%

25

0

32%

36,07

4,5%

2020

5,5%

2021

ewolucja PPG

5%

0%

4% 2%

5 0

2016

2,5%

0,4%

1,6%

0,5%

2017

2018

2019

średnia cena sprzedaży

2,9%

2,9%

2020

2021

ewolucja kumulowana

2% 0%

ewolucja PPG

OSOZ Polska 1/2022

53

MONITOR ZDROWOTNY

w roku 2020. Jednak nawet po uwzględnieniu spadku z zeszłego roku, wynik z 2021 jest wyższy niż wynikałoby to z długoletniego trendu. Wzrosty są osiągane dzięki wyższym cenom – w ostatnich dwóch latach rosną one o ok. 7% rocznie. Ilościowo ten segment rynku wraca „na scieżkę trendu” (5,5% wzrostu 2021/2020).

Rynek OTC „wyłamuje” się z wieloletniego trendu i rośnie o 8,3% wartościowo. Średnia cena opakowania rośnie o 7,5%, a ilość sprzedaży mniej niż 1%. W 2021 „wrócił” sezon przeziębień – ten fakt miał wpływ zarówno na wartość jak i ilość sprzedaży na rynku OTC.

Rynek Rx pełnopłatnych urósł o 13% wartościowo YTD 12/2021 Rynek Rx pełnopłatne, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021 10

9,32

9 8 7

6,67

7,38

7,06

8,25

8,00

39,7%

50%

9

45%

8

40%

7

30%

5

20%

4 3

25% 23,7%

20% 15%

10,6%

2

13%

5,8%

3,1%

8,5%

1 0

Leki OTC, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021

35%

6

4,6% 2016

2017

2018

2019

2020

2021

Rynek Leków OTC urósł o 8,3% wartościowo YTD 12/2021

10%

276

281

276

294

283

299

5,5%

150

1,6% 0,1%

100

4,8%

20% 15%

11,4%

10%

2

0

4,5% 6,6% 2016

2017

2018

8,3% 5%

4,6%

2019

2020

2021

5% 0%

Rynek Leków OTC urósł o 0,8% ilościowo YTD 12/2021

12% 9%

600 500

3% 517

522

517

6%

400

3%

300

0%

200

50

-3%

100

-6%

0

519

515

511

0,9%

0,8% 0,4%

0%

2% 1% 0%

2,5%

1,5%

25%

17%

3

0%

35% 30%

22,4%

6,4% 200

40% 32,6%

4

1

45%

Leki OTC, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021

8,1%

250

7,43

6,98

5

Rynek Rx pełnopłatnych urósł o 5,5% ilościowo YTD 12/2021

300

6,67

8,17

6

5%

Rynek Rx pełnopłatne, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021

8,85 7,81

-0,5%

-0,5%

-1,2%

-1,6%

-1% -2%

-3,7% 0

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2016

Średnia cena Rx pełnopłatnego wrosła o 7,1% i wyniosła ponad 31 zł Rynek Rx pełnopłatne, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021 35 30 25

24,16

25,54

26,31

27,24

31,21 30% 29,2% 25%

15

12,7% 8,9%

10

0

2016

2017

średnia cena sprzedaży

54

OSOZ Polska 1/2022

16 12,91

3%

3,5%

2018

2019

ewolucja kumulowana

2020

2021

ewolucja PPG

2021

15%

8

5% 0%

-3%

17,2

36%

33,2%

32% 28% 24% 20%

16,5%

16% 10,4%

6

12% 8%

4,5%

2 0

16

23,9%

4 7,1%

14,25

13,49

15,04

12 10

10% 7%

2020

18

20%

5,7% 5

2019

Średnia cena Leku OTC wzrosła o 7,5%

14

20,6% 20

2018

Leki OTC, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021 35%

29,14

2017

2016

2017

średnia cena sprzedaży

5,6%

5,6%

6,3%

2018

2019

2020

ewolucja kumulowana

7,5%

2021

ewolucja PPG

4% 0%

MONITOR ZDROWOTNY

Niewiele mniej, niż w przypadku rynku OTC, rośnie rynek Suplementów. 7,3% wzrostu wartości to najlepszy wynik w ostatnich latach. Rosną ceny (5,6%) i sprzedaż ilościowa (1,6%). Trzeba dodać, że także w przypadku rynku Suplementów wyniki z roku 2021 są wypadkową i trendu, i „odbicia” po słabszym roku 2020.

Rynek Kosmetyków – po olbrzymiej zapaści w roku 2020 – wraca na ścieżkę wzrostu. 4,4% wzrostu wartości rynku to jeden z lepszych wyników w historii, ale ten wynik osiągnięty jest głównie przez wzrost cen (6%) i/ lub zmianę struktury sprzedaży. Kosmetyków w 2021 roku sprzedało się mniej nawet niż w pierwszym pandemicznym roku.

Rynek Suplementów urósł o 7,3% wartościowo YTD 12/2021 Suplementy, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021

Kosmetyki, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021

5

40% 4,45

4

3,68

3,51

3,85

4,04

32%

3

24% 18,1% 15%

16%

9,8% 1

8%

4,8% 4,8%

0

2016

2017

2018

4,7% 2019

7,3%

2,7% 2020

2021

1,8 1,6

4,15 26,7%

2

Rynek Kosmetyków urósł o 4,4% wartościowo YTD 12/2021

1,53

0%

197

195

198

9% 3,9%

1,0

3,8%

0,1%

197

6%

4% 2,4% 1,6%

1,3%

2%

0% -0,4%

2018

2019

-3%

0,4

0

-6%

2016

2020

2021

2018

2019

2020

2021

-2%

8% 74,9

75,2

70

76,9 2,7%

0,4%

2,3%

79,1 73,0

5,7%

71,9

20,37

21,01

4% 2%

2,9%

50

-1,5%

0% -2%

-2,5% -3,9%

20

0

6%

-4% -6% -8%

-7,7% 2016

2017

2018

2019

2020

2021

-10%

Średnie ceny sprzedaży Kosmetyków wzrosły o 6%

25%

19,53

-12%

Kosmetyki, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021

25

18,85

2017

10

Suplementy, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021

18,22

-9%

-7,9%

90

Średnia cena sprzedaży Suplementu urosła o 5,6% i wyniosła 22,18 zł za opakowanie

20

3% 0%

30 0,4%

2017

6%

0,6

40

50

2016

4,4%

1%

0,8

60

1,1%

0

5,5%

Kosmetyki, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021 201

150

100

12%

Ilość sprzedaży Kosmetyków spadła o 1,5%

4,1%

2,4%

1,61

1,54

5,8%

1,2

80

2,8%

15%

1,67 9,7%

0,2

Suplementy, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021 193

1,58

1,4

Rynek Suplementów urósł o 1,6% ilościowo YTD 12/2021

200

1,53

25

20%

22,18 21,8%

20%

20

15%

15

10%

10

20,38

20,32

20,57

21,15

21,12

15%

15,3% 15

22,39

9,8%

10%

11,8% 10

7,2%

5

3,5% 3,6%

0

2016

2017

2018

średnia cena sprzedaży

4,3% 2019

5,6%

5%

3,8% -0,3%

5

1,2%

3,6%

6%

5%

2,8% 0%

0,9%

-0,2%

3,1% 2020

ewolucja kumulowana

2021

ewolucja PPG

0%

0

2016

2017

średnia cena sprzedaży

2018

2019

ewolucja kumulowana

2020

2021

-5%

ewolucja PPG

OSOZ Polska 1/2022

55

MONITOR ZDROWOTNY

Rynek Wyrobów Medycznych jest „najtrudniejszym” z analitycznego punktu widzenia. W kategorii wyrobów medycznych znajdują się zarówno paski cukrzycowe jak i syropy na kaszel. Zatem spójna interpretacja np. przyczyn wzrostu jest trudna. A wzrosty są widoczne – prawie 15% wartościwo i prawie 11% ilościowo przy wzroście cen na poziomie 3,7%.

Rynek Wyrobów Medycznych wzrósł o 14,9% wartościowo Wyroby medyczne, wartość sprzedaży brutto (mld PLN) YTD 12/2021 3,0

2,85 2,53

2,5

45,5%

2,3

2,14 2,0

2,48

28,9%

1,96

30%

14,9%

9,3%

1,0

7,3%

40%

26,7%

17,2%

1,5

50%

20% 10%

10%

0,5

0% -1,7%

0

2016

2017

2018

2019

2020

2021

-10%

Analizując długoletnie trendy można dojść do wniosku, że pandemia spowodowała wyłamanie w trendzie jedynie w roku 2020. Na rynku zachodziło, zachodzi i zajść może wiele zmian. Zjawiska takie jak starzenie się społeczeństwa, rozwój medycyny, wzrost dobrobytu, priorytetyzacja problematyki zdrowia i wydatków na zdrowie zawsze będą miały wpływ na rozwój rynku bez gwałtownych zmian. A owa „gwałtowność” jest pod kontrolą dzięki regulowanemu charakterowi tego sektora gospodarki.

Dzięki refundacji, nie ma drożyzny w aptekach mimo galopującej inflacji. Dzięki wymuszonej dywersyfikacji (oby tak zostało!), czyli podaży produktów od wielu producentów, minimalizowane są problemy z dostępnością danego leku. Zalet regulacji rynku – ale regulacji tam, gdzie jest ona racjonalnie potrzebna – jest dużo więcej.

Analizy ogólne zazwyczaj są traktowane po macoszemu. Można argumentować, że to trendy globalne, ale „nic konkretnego”. Ale każdy rynek funkcjonuje w pewnym ramach i często brak zrozumienia, czy i jak owe ramy się zmieniają, jest kluczowe. Choćby dla przewidywania zasadności prowadzenia biznesu. Wierzę, że to co obrazują przedstawione w tym tekście analizy, jest krzepiące. 

Rynek Wyrobów Medycznych wzrósł o 10,8% ilościowo Wyroby medyczne, ilość sprzedaży (mln sztuk) YTD 12/2021 140

50%

120 97,5

100

112,3

104,9

119,9

123,9 40%

111,9 27,1%

23%

80

15,1%

10,8% 10% 7%

40

20%

14,7%

7,6%

60

6,8%

20

0% -10%

-6,7%

0

2016

2017

30%

2018

2019

2020

2021

-20%

» R ynek suplementów wzrósł w 2021 roku aż o 7,8%. To jeden z największych skoków w ostatnich latach. «

Średnie ceny Wyrobów Medycznych wzrosły o 3,7% Wyroby medyczne, średnia cena sprzedaży brutto (PLN) YTD 12/2021 25

20

20,1

20,42

20,46

22,2

21,06

23,01 14,5%

20%

*Analizy/wykresy na podstawie danych PEX PharmaSequence 15%

10,4% 15

10% 4,8%

10 1,6% 5

0

3,7%

2,9%

0%

0,2%

2016

2017

średnia cena sprzedaży

56

5%

5,4%

1,8%

OSOZ Polska 1/2022

2018

2019

ewolucja kumulowana

2020

2021

ewolucja PPG

-5%

OPIS I SŁOWNICZEK POJĘĆ STOSOWANYCH NA WYKRESACH: Na wykresach przedstawione są wyniki dla pełnych lat. YTD (year to date) oznacza okres analizy od 1 stycznia do końca badanego okresu. W przypadku analiz w artykule jest to koniec grudnia, czyli cały rok. PPG (previous period growth) to miara % zmiany w stosunku do poprzedniego okresu (np. rynek x rośnie o y% rok do roku). Ewolucja kumulowana to miara zmiany % rynku w porównaniu do pierwszego badanego okresu (np. rynek x urósł o y% w roku z od początku badanego okresu). Rx oznacza leki na receptę.

Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl Twitter:@Jarek100

MONITOR ZDROWOTNY

Ra n ki n gi P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty grudzień 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w grudniu 2021

1

POLPHARMA

2

ADAMED

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

TEVA

4

KRKA

3

PRADAXA

4

5

BAYER

ELIQUIS

6

BAUSCH HEALTH

7

SANOFI

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

BOEHRINGER INGELHEIM

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

AFLOFARM

5

FOSTEX

6

BISOCARD

7

OZEMPIC

8

JARDIANCE

9

GLUCOPHAGE

10

PULMICORT

1

IBUPROM

2

GRIPEX

LEKI OTC

5

SANOFI

6

HASCO - LEK

7

TEVA

8

RECKITT BENCKISER

9

ANGELINI

10

PROCTER & GAMBLE

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE N.P.ZDROVIT OLIMP LABS SYNOPTIS OLEOFARM POLPHARMA BAYER RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL IRENA ERIS PERRIGO AFLOFARM ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE POLPHARMA PIERRE FABRE NAOS GALDERMA

         

LEKI OTC

                   

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

APAP

4

THERAFLU

5

RUTINOSCORBIN

6

NEOSINE

7

MAGNE-B6

8

VOLTAREN

9

NUROFEN

10

SINUPRET

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI NA RECEPTĘ

3

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w grudniu 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

BEBILON D-VITUM DICOFLOR NEOCATE NUTRIDRINK NUTRAMIGEN BIOVITAL ŚWIAT ZDROWIA SANPROBI DOPPELHERZ

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS ZIAJA LA ROCHE EMOLIUM AVENE BIODERMA CETAPHIL DERMEDIC ELUDRIL

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: solutions_by_pex@pexps.pl

OSOZ Polska 1/2022

57

MONITOR ZDROWOTNY mo n ito r epidemio logicz n y

Koszty leczenia OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W grudniu 2021 W ODNIESIENIU DO listopada

97 380 zł

103 666 zł

11 482 zł

11 676 zł

550 zł

591 zł

listopad

grudzień

listopad

grudzień

listopad

grudzień

6285 zł

6,45%

194 zł

1,69%

41 zł

7,45%

TREND ROCZNY – PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 062 482 zł

82 282 zł

96 189 zł

7 723 zł

8 138 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

13 908 zł

16,90%

74 928 zł

7,59%

415 zł

5,38%

grudzień – WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJW YŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 84 139 zł Opolskie 89 218 zł Podlaskie 89 829 zł

Warmińsko-Mazurskie 9 378 zł Świętokrzyskie 9 502 zł Podlaskie 9 645 zł

Podlaskie 447 zł Opolskie 459 zł Warmińsko-Mazurskie 475 zł

Wielkopolskie 111 025 zł Mazowieckie 116 811 zł Łódzkie 119 027 zł

Łódzkie 12 903 zł Mazowieckie 13 351 zł Wielkopolskie 13 581 zł

Mazowieckie 668 zł Pomorskie 672 zł Łódzkie 707 zł

ROK 2021 – WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJW YŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 876 017 zł Opolskie 902 626 zł Podlaskie 924 188 zł

Świętokrzyskie 79 880 zł Warmińsko-Mazurskie 80 334 zł Podlaskie 80 406 zł

Opolskie 6 248 zł Podlaskie 6 360 zł Kujawsko-Pomorskie 6 542 zł

Wielkopolskie 1 117 678 zł Łódzkie 1 186 830 zł Mazowieckie 1 225 044 zł

Łódzkie 102 860 zł Wielkopolskie 110 787 zł Mazowieckie 113 792 zł

Małopolskie 8 978 zł Pomorskie 9 491 zł Mazowieckie 9 702 zł

grudzień – WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADK AMI I WZROSTAMI KOSZTÓW

Brak spadków kosztów

Dolnośląskie -404 zł Małopolskie -242 zł Śląskie -185 zł

Lubelskie -5 zł

Opolskie 5 767 zł Dolnośląskie 6 538 zł Zachodniopomorskie 7 278 zł

Kujawsko-Pomorskie 212 zł Podkarpackie 260 zł Warmińsko-Mazurskie 264 zł

Podkarpackie 46 zł Podlaskie 47 zł Łódzkie 59 zł

zestawienie – KOSZTY W grudniu W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

58

OSOZ Polska 1/2022

MONITOR ZDROWOTNY

mo n ito r epidemio logicz n y

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

9:8888

prognoza

koszty, tys. zł

988888

» Najwyższe koszty leczenia w 2021 roku zanotowano w grudniu. «

@8888 >8888 <8888 :8888 8

9

:

;

<

=

> ? :8:8

STYCZEŃ

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

> ? :8:9

LUTY

@

A

98

99

9:

MARZEC max 119 016

norma 85 565

min 62 893

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

OSOZ Polska 1/2022

59

MONITOR ZDROWOTNY mo n ito r epidemio logicz n y

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

9<888 9:888

koszty, tys. zł

98888 @888 >888 <888

» Wrzesień 2021 roku to miesiąc o najwyższych kosztach leczenia grypy i przeziębienia. «

:888 8

9

:

;

<

=

> ? :8:8

STYCZEŃ

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

> ? :8:9

LUTY

@

A

98

99

9:

MARZEC max 15 307

norma 6339 min 3827

60

OSOZ Polska 1/2022

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

MONITOR ZDROWOTNY

mo n ito r epidemio logicz n y

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

9<88

» W czerwcu 2021 roku zanotowano rekordowe koszty leczenia alergii. «

koszty, tys. zł

9:88 9888 @88 >88 <88 :88 8

9

:

;

<

=

> ? :8:8

STYCZEŃ

@

A

98

99

9:

9

:

;

<

=

> ? :8:9

LUTY

@

A

98

99

9:

MARZEC max 1546

norma 600 min 298

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC

LIPIEC

SIERPIEŃ

WRZESIEŃ

PAŹDZIERNIK

LISTOPAD

GRUDZIEŃ

OSOZ Polska 1/2022

61

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków grudzień 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO listopada

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

24,64 zł

25,40%

301 tys. zł

4480

0,26 zł

0,05%

19,0 tys. zł

(

*

*

*

*

(

*

*

0,67 zł

PROGNOZA NA

marzec

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 1/2022

(

suplementy

INNE

*

*

54,51% 25,00% 9,88% 10,61%

*

*

(

*

*

*

*

POZIOM REFUNDACJI

22,63% –0,24%

Marzec jest co roku okresem podwyższonej sprzedaży aptecznej, wynikającej z okresu zimowego. Dodatkowo, specyficzny układ dni (liczba dni roboczych w miesiącu) sprawia, że prognozowany obrót na poziomie ok. 285 tys. zł będzie jednym z najwyższych wyników w marcu na przestrzeni ostatnich lat.

Obrót statystycznej apteki w grudniu 2021 roku wyniósł 301 tys. zł. W porównaniu z listopadem 2021 roku był o 19 tys. zł wyższy (+6,7%). Jednocześnie był o 64 tys. zł wyższy (+27,3%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,959 mld zł. Oznacza to wzrost o 240,0 mln zł (+6,5%) w stosunku do listopada 2021 roku oraz wzrost o 781 mln zł (+24,6%) w stosunku do grudnia 2020 roku. Udział refundacji stanowił 22,63% (–0,24 p.p. w porównaniu z listopadem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 895,9 mln zł (+5,3%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniósł 3 056,5 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 10,4% (+287,5 tys. zł) oraz wzrost o 16,8% (+ 439 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek far-

62

*

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

67,19 zł

*

240

maceutyczny osiągnął wartość 40,6 mld zł. To odpowiednio o 2,9 mld zł więcej (+7,6%) niż w 2020 roku oraz o 3,4 mld zł więcej (+9,2%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniosła 9,6 mld zł, co stanowiło 23,67% całkowitego obrotu aptecznego.

W grudniu sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 91 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 73,9 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 133,9 tys. zł. W porównaniu z listopadem 2021 roku, we wszystkich kategoriach zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych wzrost ten wyniósł 4,54 tys. zł (+5,3%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty peł-

nopłatne – 4,27 tys. zł (+6,1%), z kolei dla sprzedaży odręcznej zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży o 10,2 tys. zł (+8,2%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1,197 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 972 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,76 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był czwartek (12 614 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – piątek (10 605 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 2 009 zł.

W grudniu 2021 roku, w stosunku do listopada 2021 roku, w większości kategorii sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży – największe wzrosty odnotowały produkty na cen-

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

tralny układ nerwowy, produkty na krew i układ krwiotwórczy oraz leki onkologiczne. W dwóch kategoriach sprzedażowych (leki przeciwzakaźne, oraz produkty przeciwpasożytnicze) zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na układ oddechowy, produktów przeciwzakaźnych oraz na układ sercowo-naczyniowy. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W grudniu średnia marża apteczna wyniosła 25,40%. To o 0,05 p.p. więcej niż w listopadzie 2021 roku oraz o 0,91 p.p. więcej niż w grudniu 2020 roku.

Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,50% (+0,28 p.p. w stosunku do listopada 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,70% (–1,22 p.p. w stosunku do listopada 2021), natomiast dla produktów OTC – 29,93% (+0,60 p.p. w stosunku do listopada 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniosła 24,97%. Było to odpowiednio o 0,12 p.p. więcej niż w 2020 roku oraz o 0,27 p.p. więcej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniosła 18,44% (–0,45 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,64% (+1,24 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 29,16% (+0,08 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w grudniu 2021 roku wyniosła 24,64 zł.

Cena ta w porównaniu do listopada 2021 roku wzrosła o 26 groszy. Porównując ją do ceny z grudnia 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,33 zł. W przypadku leków refundowanych, średnia cena opakowania w stosunku do listopada 2021 wzrosła (+1,3%) i wyniosła 30,56 zł; w przypadku leków na recepty pełnopłatne cena w grudniu wyniosła 31,60 zł (+0,19 zł), zaś w przypadku sprzedaży odręcznej – 19,62 zł (+0,31 zł).

W grudniu statystyczną aptekę odwiedziło 4480 pacjentów (wzrost o 240tu pacjentów w stosunku do listopada).

3610 osób zakupiło produkty OTC, 1050 – leki refundowane, oraz 950 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w trzecim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 15 a 21 grudnia. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 1055 osób.

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2021

grudzień 2020

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach grudnia – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2021

grudzień 2020

ƐƓƏƏƏ ƐƑƏƏƏ ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży

układ moczowo-płciowy 4,18% i hormony płciowe układ oddechowy 10,45%

5,64% układ mięśniowo-szkieletowy 13,96% przewód pokarm. i metabolizm

1,74% narządy zmysłów 3,54% leki przeciwzakaźne 0,25% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,34% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,2% krew i układ krwiotwórczy

10,8% układ sercowo-naczyniowy

0,98% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 2,75% dermatologia

varia 10,7%

11,34% centralny układ nerwowy nieokreślona 17,17%

OSOZ Polska 1/2022

63

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

(

ƑƏƑƏ

(

ƑƏƑƐ

zapłata pacjenta

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѶķƏѶ ƐѶķƏƓ ƐѶķƐƑ ƐѶķƒƒ ƐѶķƔƒ ƐѶķƕƒ ƐѶķѶ ƐƖķƏѵ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

ƔķѶƖ

ƔķѶƐ

ƔķѶѵ

ƔķѵѶ

ƔķƔƐ

ƔķƔƖ

ƔķƔѶ

ƔķƔѶ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ə

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƔ

refundacja

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƔƔ

ƕķƑƔ

ƕķƑѵ

ƕķƑѶ

ƕķƒƓ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķƔƑ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

ƕķѵƕ

ƕķѶ

ƕķѶ

ƕķƕƔ

ƕķѵƖ

ѶķƏƓ

Ѷ

ѶķƏƑ

ѶķƏƒ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ ƑƐķѶѶ ƑƐķƖƒ ƑƑķƏѵ

ƑƑķƐƔ ƑƑķƑѶ ƑƑķƐƓ ƑƑķƔƒ

ƑƑ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

(

ƑƏƏѶ

64

OSOZ Polska 1/2022

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

(

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w grudniu Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2021

grudzień 2020

ƑƔƏ

ƑƏƏ

ƐƔƏ

ƐƏƏ

ƔƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach grudnia (porównanie do ubiegłego roku) grudzień 2021

ƐƐƏƏ

» W grudniu statystyczną aptekę odwiedziło 4480 pacjentów, o 240 więcej niż w listopadzie. «

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

Kolejnym w rankingu tygodniem był 8–14 grudnia (1033 osób), 1–7 grudnia (1011 osób), 22–28 grudnia (849 osób).

Najwięcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 67,19 zł. To o 0,68 zł więcej niż w minionym miesiącu oraz o 1,20 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 51,98 zł zapłacił pacjent, a 15,20 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z listopadem spadła o 1 grosz. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta wzrosła o 1,3% (+0,68 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 86,65 zł (z czego 22,77 zł to zapłata pacjenta, a 63,88 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 77,80 zł, a dla produktów OTC – 37,08 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 65,55 zł.

Z kwoty tej 50,03 zł zapłacił pacjent, a 15,51 zł dopłacił refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniosła 76,27 zł, produktów OTC – 34,68 zł, a leków refundowanych – 88,00 zł (z czego 23,01 zł to zapłata pacjenta, a 64,99 zł wartość refundacji). 

grudzień 2020

ƐƏƏƏ ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ ]u 7mb-

ѶŋƐƓ ]u 7mb-

ƐƔŋƑƐ ]u 7mb-

ƑƑŋƑѶ ]u 7mb-

ƑƖŋƒƐ ]u 7mb-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

grudzień 2021

grudzień 2020

grudzień 2021

grudzień 2020

164 069

136 425

54,51%

57,68%

Lek - OTC

75 263

53 102

25,00%

22,45%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

29 739

23 627

9,88%

9,99%

Pozostałe

31 929

23 346

10,61%

9,87%

Lek - RX

OSOZ Polska 1/2022

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za grudzień 2021 grudzień 2021

zmiana w stosunku do (%) listopada 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

grudnia 2020

listopada 2021

stycznia 2021

grudnia 2020

obrót całkowity (w tys. zł)

statystyczna apteka

301,0

6,7%

40,7%

27,3%

19,00

cały rynek apteczny

3 959 053

6,5%

38,1%

24,6%

240 037,00

87,00

64,50

recepty refundowane (w tys. zł)

statystyczna apteka

91,0

5,3%

42,9%

16,2%

4,54

27,30

12,66

cały rynek apteczny

1 196 667

5,0%

40,3%

13,7%

56 703,32

343 665,55

144 207,84

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

statystyczna apteka

73,9

6,1%

50,6%

36,2%

4,27

24,85

19,64

cały rynek apteczny

972 099

5,8%

47,9%

33,3%

53 712,83

314 940,07

242 872,78

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

statystyczna apteka

133,9

8,2%

34,9%

31,1%

10,16

34,65

31,76

cały rynek apteczny

1 760 739

7,9%

32,5%

28,3%

129 252,02

431 687,60

388 700,87

781 202,50

statystyczna apteka

68,1

5,6%

40,9%

15,3%

3,62

19,79

9,05

cały rynek apteczny

895 926

5,3%

38,4%

12,9%

45 398,36

248 590,56

102 271,26

w całkowitym obrocie

22,63%

-1,0%

0,2%

-9,4%

0,00

0,00

-0,02

w sprzedaży refundowanej

73,72%

0,4%

-0,7%

-0,8%

0,00

-0,01

-0,01

ogółem

24,64 zł

1,1%

4,7%

5,7%

0,26

1,11

1,33

dla leków z list refundacyjnych

30,56 zł

1,3%

4,8%

2,9%

0,39

1,39

0,87

dla leków z recept pełnopłatnych

31,60 zł

0,6%

6,2%

7,0%

0,19

1,84

2,06

dla produktów bez recepty (OTC)

19,62 zł

1,6%

6,8%

9,1%

0,31

1,26

1,63

liczba pacjentów w aptece

4 480

5,7%

38,3%

25,1%

240,00

1 240,00

900,00

liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

1 050

6,1%

50,0%

22,1%

60,00

350,00

190,00

950

4,4%

35,7%

25,0%

40,00

250,00

190,00

3 610

4,9%

36,7%

25,3%

170,00

970,00

730,00

ogółem

25,40%

0,2%

4,9%

3,7%

0,00

0,01

0,01

dla leków z list refundacyjnych

18,50%

1,5%

1,0%

1,5%

0,00

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

22,70%

-5,1%

7,8%

7,7%

-0,01

0,02

0,02

dla sprzedaży odręcznej

29,93%

2,0%

9,5%

9,2%

0,01

0,03

0,03

wartość sprzedaży na pacjenta

67,19 zł

1,0%

1,7%

1,7%

0,68

1,14

1,13

wartość zapłaty przez pacjenta

51,98 zł

1,3%

1,7%

4,9%

0,68

0,85

2,42

wartość dopłaty refundatora

15,20 zł

0,0%

1,9%

-7,8%

-0,01

0,29

-1,29

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

86,65 zł

-0,8%

-4,8%

-4,9%

-0,66

-4,32

-4,43

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

22,77 zł

-1,9%

-2,9%

-2,7%

-0,45

-0,68

-0,63

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

63,88 zł

-0,3%

-5,4%

-5,6%

-0,22

-3,65

-3,80

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

77,80 zł

1,7%

11,0%

8,9%

1,27

7,71

6,39

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

37,08 zł

3,1%

-1,3%

4,6%

1,12

-0,50

1,63

wartość refundacji (w tys. zł) udział refundacji

średnia cena opakowania

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne) liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

opakowania (w tys.)

statystyczna apteka

13,2

6,2%

30,5%

19,4%

0,77

3,09

2,15

cały rynek apteczny

173 846

5,9%

28,2%

16,9%

9 637,06

38 205,84

25 150,47

opakowania – recepty refundowane ( w tys.)

statystyczna apteka

3,0

4,2%

33,0%

8,8%

0,12

0,75

0,24

cały rynek apteczny

39 730

3,9%

30,6%

6,5%

1 496,65

9 317,45

2 417,95

opakowania – recepty pełnopłatne (w tys.)

statystyczna apteka

2,4

5,8%

41,3%

26,5%

0,13

0,69

0,49

cały rynek apteczny

30 984

5,5%

38,8%

23,8%

1 609,09

8 654,39

5 965,81

opakowania - sprzedaż statystyczna apteka odręczna ( w tys.) cały rynek apteczny

7,8

7,1%

26,8%

21,9%

0,51

1,65

1,40

102 320

6,8%

24,6%

19,3%

6 489,02

20 168,57

16 569,64

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto

prognoza obrotu

Obrót 2021: 3 056,5 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 10 do 11%

66

OSOZ Polska 1/2022

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do grudnia 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

3 056,5

10,4%

16,8%

287,5

439,0

3 056,5

10,4%

16,8%

287,5

439,0

40 576 823,0

7,6%

9,2%

2 870 187,5

3 404 605,5

40 576 823,0

7,6%

9,2%

2 870 187,5

3 404 605,5

962,7

5,7%

8,0%

52,2

71,3

962,7

5,7%

8,0%

52,2

71,3

12 781 909,4

3,1%

1,0%

383 672,0

121 927,0

12 781 909,4

3,1%

1,0%

383 672,0

121 927,0

765,0

23,3%

30,8%

144,6

179,9

765,0

23,3%

30,8%

144,6

179,9

10 156 459,9

20,2%

22,3%

1 709 392,3

1 849 011,9

10 156 459,9

20,2%

22,3%

1 709 392,3

1 849 011,9

1 303,3

7,2%

16,3%

87,2

182,5

1 303,3

7,2%

16,3%

87,2

182,5

17 300 962,2

4,5%

8,7%

739 301,2

1 382 006,9

17 300 962,2

4,5%

8,7%

739 301,2

1 382 006,9

723,4

5,3%

8,2%

36,2

54,6

723,4

5,3%

8,2%

36,2

54,6

9 604 598,1

2,6%

1,1%

247 594,2

106 988,4

9 604 598,1

2,6%

1,1%

247 594,2

106 988,4

23,67%

-4,6%

-7,4%

0,0

0,0

23,67%

-4,6%

-7,4%

0,0

0,0

73,85%

-0,6%

-0,1%

0,0

0,0

73,85%

-0,6%

-0,1%

0,0

0,0

24,03 zł

6,7%

11,6%

1,51

2,50

24,03 zł

6,7%

11,6%

1,51

2,50

29,89 zł

2,9%

5,5%

0,84

1,56

29,89 zł

2,9%

5,5%

0,84

1,56

30,72 zł

7,7%

16,2%

2,19

4,29

30,72 zł

7,7%

16,2%

2,19

4,29

18,79 zł

8,4%

13,6%

1,45

2,26

18,79 zł

8,4%

13,6%

1,45

2,26

46 630

5,7%

-0,2%

2 530,0

-80,0

46 630,0

5,7%

-0,2%

2 530,0

-80,0

10 940

10,5%

15,9%

1 040,0

1 500,0

10 940,0

10,5%

15,9%

1 040,0

1 500,0

10 030

11,2%

4,7%

1 010,0

450,0

10 030,0

11,2%

4,7%

1 010,0

450,0

37 580

4,4%

-2,7%

1 570,0

-1 030,0

37 580,0

4,4%

-2,7%

1 570,0

-1 030,0

24,97%

0,5%

1,1%

0,0012

0,0027

24,97%

0,5%

1,1%

0,0

0,0

18,44%

-2,4%

-4,0%

-0,0045

-0,0077

18,44%

-2,4%

-4,0%

0,0

0,0

22,64%

5,8%

6,8%

0,0124

0,0144

22,64%

5,8%

6,8%

0,0

0,0

29,16%

0,3%

0,3%

0,0008

0,0010

29,16%

0,3%

0,3%

0,0

0,0

65,55 zł

4,4%

17,0%

2,8

9,5

67,19 zł

7,0%

19,9%

4,4

11,2

50,03 zł

6,0%

19,9%

2,8

8,3

51,98 zł

10,1%

24,6%

4,8

10,3

15,51 zł

-0,4%

8,3%

-0,1

1,2

15,20 zł

-2,4%

6,2%

-0,4

0,9

88,00 zł

-4,3%

-6,8%

-4,0

-6,4

88,00 zł

-4,3%

-6,8%

-4,0

-6,4

23,01 zł

-2,7%

-6,6%

-0,6

-1,6

23,01 zł

-2,7%

-6,6%

-0,6

-1,6

64,99 zł

-4,9%

-6,9%

-3,3

-4,8

64,99 zł

-4,9%

-6,9%

-3,3

-4,8

76,27 zł

10,9%

24,9%

7,5

15,2

76,27 zł

10,9%

24,9%

7,5

15,2

34,68 zł

2,7%

19,5%

0,9

5,7

34,68 zł

2,7%

19,5%

0,9

5,7

138,0

0,4%

2,7%

0,6

3,6

138,0

0,4%

2,7%

0,6

3,6

1 831 694,6

-2,1%

-4,1%

-39 588,4

-77 402,4

1 831 694,6

-2,1%

-4,1%

-39 588,4

-77 402,4

32,8

-1,0%

-4,8%

-0,3

-1,7

32,8

-1,0%

-4,8%

-0,3

-1,7

435 443,4

-3,5%

-11,1%

-15 734,5

-54 106,4

435 443,4

-3,5%

-11,1%

-15 734,5

-54 106,4

25,0

14,6%

12,9%

3,2

2,9

25,0

14,6%

12,9%

3,2

2,9

332 270,1

11,8%

5,5%

34 967,9

17 427,0

332 270,1

11,8%

5,5%

34 967,9

17 427,0

79,5

-2,9%

3,0%

-2,4

2,3

79,5

-2,9%

3,0%

-2,4

2,3

1 055 175,9

-5,4%

-3,8%

-59 728,6

-41 492,2

1 055 175,9

-5,4%

-3,8%

-59 728,6

-41 492,2

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 40,6 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,6 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 7 do 8% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 3% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 1/2022

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – grudzień 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

700,95

0,07

42137,23

0,14

9412,83

0,04

32724,40

0,48

0,22

0,78

1186,87

35,50

60,11

2. U-30

506,64

0,05

23099,21

0,08

9721,88

0,04

13377,33

0,20

0,42

0,58

853,55

27,06

45,59

3. U-50

282,81

0,03

7319,21

0,02

4235,96

0,02

3083,25

0,05

0,58

0,42

364,60

20,07

25,88

4. U-BEZPŁATNY

25,19

0,00

2704,32

0,01

148,66

0,00

2555,66

0,04

0,05

0,95

68,66

39,39

107,35

5. INWALIDA WOJENNY

11,44

0,00

683,30

0,00

0,00

0,00

683,30

0,01

0,00

1,00

20,72

32,99

59,74

0,15

0,00

4,92

0,00

0,93

0,00

3,98

0,00

0,19

0,81

0,27

18,22

31,87

11,23

0,00

368,17

0,00

68,30

0,00

299,88

0,00

0,19

0,81

18,56

19,84

32,80

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

0,00

0,02

0,00

0,00

1,00

0,00

10,83

16,92

273,77

0,03

13213,43

0,04

6,68

0,00

13206,75

0,19

0,00

1,00

493,41

26,78

48,27

2,80

0,00

324,76

0,00

0,00

0,00

324,76

0,00

0,00

1,00

4,65

69,88

116,01

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

5,21

0,00

1125,96

0,00

315,57

0,00

810,39

0,01

0,28

0,72

9,36

120,24

216,07

15,68

0,00

2246,46

0,01

1187,12

0,01

1059,34

0,02

0,53

0,47

61,68

36,42

143,28

13. PEŁNOPŁATNE

1726,87

0,17

73907,00

0,25

73909,29

0,32

-2,29

0,00

1,00

0,00

2355,63

31,37

42,80

14. ODRĘCZNA

6737,84

0,65

133866,00

0,44

133877,04

0,57

-11,04

0,00

1,00

0,00

7779,25

17,21

19,87

10300,59

1,00

301000,00

1,00

232884,27

1,00

68115,73

1,00

0,77

0,23

13217,20

22,77

29,22

12. ŚRODKI POMOCNICZE

15. RAZEM

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

637,95

0,07

37424,74

0,15

8471,10

0,04

28953,64

0,48

0,23

0,77

1084,69

34,50

58,66

2. U-30

460,95

0,05

20259,98

0,08

8480,97

0,04

11779,02

0,20

0,42

0,58

775,03

26,14

43,95

3. U-50

245,51

0,03

6245,89

0,02

3586,15

0,02

2659,74

0,04

0,57

0,43

316,99

19,70

25,44

4. U-BEZPŁATNY

23,10

0,00

2272,18

0,01

139,24

0,00

2132,94

0,04

0,06

0,94

62,68

36,25

98,38

5. INWALIDA WOJENNY

11,18

0,00

662,80

0,00

0,25

0,00

662,55

0,01

0,00

1,00

20,00

33,15

59,29

0,15

0,00

4,95

0,00

0,86

0,00

4,09

0,00

0,17

0,83

0,26

18,96

32,22

10,13

0,00

325,90

0,00

58,36

0,00

267,54

0,00

0,18

0,82

16,71

19,51

32,16

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,05

0,95

0,00

16,69

28,70

247,87

0,03

11758,48

0,05

7,73

0,00

11750,75

0,19

0,00

1,00

444,60

26,45

47,44

2,31

0,00

280,62

0,00

0,10

0,00

280,52

0,00

0,00

1,00

3,85

72,89

121,30

6. INWALIDA WOJSKOWY 7. ZHK 8. AZ 9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,34

0,00

992,06

0,00

235,16

0,00

756,90

0,01

0,24

0,76

8,07

122,87

228,57

14,98

0,00

2117,94

0,01

1076,72

0,01

1041,22

0,02

0,51

0,49

55,26

38,33

141,40

13. PEŁNOPŁATNE

1525,93

0,17

63751,67

0,25

63750,22

0,33

1,45

0,00

1,00

0,00

2085,45

30,57

41,78

14. ODRĘCZNA

5802,93

0,65

108611,08

0,43

108618,01

0,56

-6,93

0,00

1,00

0,00

6623,40

16,40

18,72

15. RAZEM

8987,34

1,00

254708,33

1,00

194424,87

1,00

60283,47

1,00

0,76

0,24

11496,98

22,15

28,34

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – grudzień 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1820

0,18

90981

0,30

23911

0,10

67070

0,98

0,26

0,74

3021

30,12

49,98

2. Recepty pełnopłatne

1727

0,17

73907

0,25

73909

0,32

-2

0,00

1,00

0,00

2356

31,37

42,80

3. Sprzedaż odręczna

6738

0,65

133866

0,44

133877

0,57

-11

0,00

1,00

0,00

7779

17,21

19,87

16

0,00

2246

0,01

1187

0,01

1059

0,02

0,53

0,47

62

36,42

143,28

10301

1,00

301000

1,00

232884

1,00

68116

1,00

0,77

0,23

13217

22,77

29,22

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1643,50

0,18

80227,65

0,31

20979,91

0,11

59247,73

0,98

0,26

0,74

2732,88

29,36

48,82

2. Recepty pełnopłatne

1525,93

0,17

63751,67

0,25

63750,22

0,33

1,45

0,00

1,00

0,00

2085,45

30,57

41,78

3. Sprzedaż odręczna

5802,93

0,65

108611,08

0,43

108618,01

0,56

-6,93

0,00

1,00

0,00

6623,40

16,40

18,72

14,98

0,00

2117,94

0,01

1076,72

0,01

1041,22

0,02

0,51

0,49

55,26

38,33

141,40

8987,34

1,00

254708,33

1,00

194424,87

1,00

60283,47

1,00

0,76

0,24

11496,98

22,15

28,34

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19722,00

0,18

962731,75

0,31

251758,98

0,11

710972,78

0,98

0,26

0,74

32794,52

29,36

48,82

2. Recepty pełnopłatne

18311,13

0,17

765020,00

0,25

765002,62

0,33

17,38

0,00

1,00

0,00

25025,36

30,57

41,78

3. Sprzedaż odręczna

69635,22

0,65

1303333,00

0,43

1303416,17

0,56

-83,17

0,00

1,00

0,00

79480,79

16,40

18,72

179,74

0,00

25415,25

0,01

12920,63

0,01

12494,62

0,02

0,51

0,49

663,13

38,33

141,40

107848,09

1,00

3056500,00

1,00

2333098,40

1,00

723401,60

1,00

0,76

0,24

137963,80

22,15

28,34

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

261852542

0,18

12781909359

0,32

0,11 9439526800

0,98

0,26

0,74

435443407

29,35

48,81

2. Recepty pełnopłatne

243110525

0,17

10156459939

0,25 10156227957

0,33

231982

0,00

1,00

0,00

332270129

30,57

41,78

3. Sprzedaż odręczna

924466267

0,65

17300962170

0,43 17302065519

0,56

-1103349

0,00

1,00

0,00

1055175852

16,40

18,71

2386630

0,00

337491532

0,01

0,01

165942694

0,02

0,51

0,49

8805225

38,33

141,41

1431815964

1,00

40576823000

1,00 9604598127

1,00

0,76

0,24

1831694614

22,15

28,34

5. RAZEM OSOZ Polska 1/2022

3342382559

%

1. Recepty ref. całość

4. Inne pozycje (wnioski)

68

Transakcje Liczba

171548838

1,00 30972224873

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki przeciwbólowe Według danych Narodowego Instytutu Leków, Polska znajduje się w europejskiej czołówce państw pod względem ilości spożycia lekarstw i suplementów diety. Z badania CBOS przeprowadzonego w 2015 roku wynika, że leki dostępne bez recepty (OTC) oraz suplementy diety stosuje niemal dziewięciu na dziesięciu dorosłych (89%). Najczęściej są to środki przeciwbólowe i przeciwzapalne (68%) oraz leki zwalczające objawy przeziębienia lub grypy (68 proc.). W porównaniu do badania z 2010 roku, odsetek ten wzrósł o trzy punkty procentowe.

Inne badanie, przeprowadzone przez Pracownię Profilaktyki Młodzieżowej „Pro-M” Instytutu Psychiatrii i Neurologii, a którym objęto 1387 uczniów i uczennic warszawskich gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych w wieku 13–19 lat, pokazało również dużą skalę konsumpcji leków przeciwbólowych wśród młodzieży. Z powodu wybranych dolegliwości stosowało je przynajmniej 1–2 razy w ostatnim miesiącu średnio 50% badanych. W 2021 roku w aptekach sprzedano leki przeciwbólowe za łączną kwotę ponad 1,3 mld zł. Ilość sprzedaży w porównaniu z okresem sprzed 20 lat (rok 2002) zwiększyła się aż trzykrotnie, a oferta w aptekach – podwoiła.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2021 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

1 387 880 838 zł

57 297 728

1 188

24,22 zł

360%

238%

96%

36%

INFORMACJE DODATKOWE Odsetek badanych, którzy w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie stosowali leki dostępne bez recepty (CBOS, 2015)

Często stosowane i nadużywane

środki przeciwbólowe i przeciwzapalne leki na przeziębienie, ból gardła, grypę witaminy, minerały, środki zwiększające odporność organizmu środki łagodzące dolegliwości układu pokarmowego leki łagodzące objawy alergii, uczulenia środki uspokajające i nasenne 0%

20%

40%

60%

Według badania CBOS, 25% respondentów w okresie ostatnich 12 miesięcy stosowało lek przeciwbólowy dostępny bez recepty niezgodnie z zaleceniami, np. zwiększając jego dawkę lub używając go dłużej niż to wskazane. Z kolei 9% respondentów przyznało, że stosuje leki przeciwbólowe z przyzwyczajenia. Stosowanie leków i suplementów diety zależy również od wieku badanych. Niektóre z nich – jak m.in. leki przeciwbólowe – są bardziej popularne wśród młodszych niż wśród starszych respondentów. Ci drudzy natomiast w większym stopniu sięgają po leki poprawiające krążenie i kondycję serca, pamięć i koncentrację oraz wzmacniające stawy i kości.

1600

80

1400

70

1200

60

1000

50

800

40

600

30

400

20 10

200 0

ilość [mln op.]

wa�ość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2021

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022 2023

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 1/2022

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Ból głowy, gardła, brzucha, mięśni i stawów, bóle menstruacyjne – to tylko niektóre najczęściej występujące dolegliwości bólowe. Pierwszą reakcją jest dla wielu osób zażycie środka przeciwbólowego.

Leki przeciwbólowe to bardzo liczny asortyment apteczny, cieszący się ogromnym popytem. Decyduje również ich dostępność – większość leków przeciwbólowych można kupić bez konieczności posiadania recepty. Jak kształtuje się sprzedaż tej grupy leków w aptekach?

Opis rynku Poniższe analizy obejmują leki należące do klasy ATC N02 składającej się z podklas N02A – Opoidy, N02B – Inne leki przeciwbólowe i przeciwgorączkowe oraz N02C – Leki przeciwmigrenowe.

Wartość sprzedaży produktów przeciwbólowych stanowi istotną część rynku farmaceutycznego. W minionym roku wynosiła 1,39 mld zł. Był to rekordowy wynik na przełomie całego okresu analiz, obejmującego ostatnie dwie dekady. W 2002 roku pacjenci zapłacili za leki przeciwbólowe zakupione w aptekach nieco ponad 300 mln zł. Kolejne lata były głównie okresem wzrostów wynoszących od 0,41% (w 2013 roku) do 24,96% (w 2008 roku). Nie zabrakło jednak spadków. Miały one miejsce w 2003, 2010 oraz 2014 roku i nie przewyższały 5,00%. W całym okresie analiz nastąpił niemal pięciokrotny wzrost wartości sprzedaży.

70

OSOZ Polska 1/2022

W zbliżony, choć nieco mniej dynamiczny sposób, kształtowała się także sprzedaż leków przeciwbólowych. W 2002 roku wynosiła 16,92 mln opakowań.

W kolejnych okresach następował głównie wzrost liczony rok do roku. Największe wzrosty, wynoszące ponad 20%, miały miejsce w latach 2007–2009. W 2003 oraz 2014 roku miały miejsce największe spadki wynoszące kolejno 11,57% oraz 8,11%. W 2019 roku sprzedaż leków przeciwbólowych przekroczyła 50 mln opakowań.

W minionym roku sprzedaż wyniosła 57,30 mln opakowań. To o 0,42% więcej niż w 2020 roku oraz o 238,69% więcej niż w pierwszym okresie analiz.

Rynek produktów przeciwbólowych charakteryzuje się okresowością sprzedaży. Średniomiesięczna wartość sprzedaży wyliczona na podstawie ostatnich 20 lat jest widocznie wyższa w miesiącach jesienno-zimowych i w każdym z nich wynosi ponad 67 mln zł. W grudniu

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów. Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów Produkty będące w ofercie w latach 2002–2021

133

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2021 a nie będące w ofercie w 2002 roku

17

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

9

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

9

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

26

2002

7,43

2003

2004

2005

2006

6,97

2007

7,25

2008

7,57

2009

8,21

2010

8,09

2011

9,13

2013

9,19

2014

8,88

2015

9,59

2016

10,37

2017

2019

2020

12,03

12,70 14,08

2021

7,23

7,17

13,14

18,71

18,62

27,57 23,33 25,24

26,13 27,89 25,92 27,20 28,46 28,66 30,30 33,20

8,72

9,79

9,70

9,99

10,26

9,92

9,48

10,12

10,93

11,17

11,29

11,71

11,77

5,66

6,57

6,52

7,77

8,64

8,79

8,49

8,04

8,28

9,23

8,67

8,01

5,39

6,62

7,86

8,78

9,67 10,05

10,49

10,92

10,84

10,79 10,73

11,21

2018

7,58

17,98 18,35 20,94 23,29 25,53

8,65

2012

12,21 12,68 8,24

8,80

11,37 12,08

14,05 9,56

15,05

14,27 14,58 10,32

11,36

13,00 14,54

16,07

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

19

20,17 22,21 22,88

25,14 25,26 24,95

27,12 29,67

31,70 32,37

34,15

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

10

20,18 18,44 18,34

19,12 20,29

19,88

18,60

18,21

18,01 20,20

22,81

24,97

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

10

23,53

15,74 16,58

17,71

18,46

19,04 19,45

19,02

19,33

19,72 22,99 23,78

15,11

16,17

17,96

17,69

18,10 18,79 18,63

19,31

20,75 22,32 24,34

20,31

19,06

19,41

19,22 18,69 19,59 21,35 22,65

21,32 22,00 23,21

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

19

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

34

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

11,07

11,47 13,68

15,76

16,96 12,76

30

13,23 13,68

14,87

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

26

11,89

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

28

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

35

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015

53

Produkty będące w ofercie w latach 2017–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016

34

Produkty będące w ofercie w latach 2018–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

23

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

55

17,99

18,76 20,08 20,86

23,15

16,47

17,27

12,96

9,47

9,27

25,15

17,41 18,92

19,89 20,83 23,28 26,74 34,55

17,21

19,47

21,95

25,41

25,96 28,90 31,35

15,63

19,29

18,22

17,95 18,29

8,53

7,81

8,20

22,13

23,51

8,45

9,64

19,47

25,64 22,94 23,35 23,26 24,92 11,77

17,78

18,78

23,61

18,08

13,13

14,70

Produkty będące w ofercie w latach 2020–2021 a nie będące w ofercie w latach 2002–2019

27

17,99 20,89

Produkty będące w ofercie w 2021 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

36

9,81

Liczba badanych produktów

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2021

133

7,43

7,58

7,23

7,17

6,97

7,25

7,57

8,21

8,09

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020 a nie będące w ofercie w 2021 roku

7

9,72

9,64

9,60

9,67

9,69

9,63

9,63 10,07

9,77

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2021 roku

11

5,92

6,30

6,54

6,62

6,70

6,85

6,33

6,51

6,63

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2021

9

8,58

8,53

9,03

9,64

9,54

9,31

9,76

9,33

13,92

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2021

8

3,54

3,72

3,80

3,78

4,77

3,89

4,79

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2021

4

11,14

11,52

10,07

10,98

9,28

10,14

6,17

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2021

3

14,52

12,26 12,65

14,96

17,62

12,42

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2021

2011

8,65

2012

2014

9,13

9,19

8,88

10,33 10,88

11,11

7,51

2015

9,59

2016

2017

2018

2019

12,70 14,08

10,37

11,21

12,03

12,35

11,66 10,76

11,12

9,17

9,32

11,05

3,52

11,13

11,69

11,61

9,73

6,80

17,14 22,55

13,15

19,54 22,20 26,50 35,81

16,32

6,57

9,07 14,20 22,36

13,70

9,19

3,82

5,36

19,32

15,98

17,58

13,13 12,08 15,00 24,04 29,83 5,04

2013

3

4,80

5,39

5,48

5,94

5,81

5,69

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2021

4,66

5,18

11,77 12,40

13,20

3

10,27

11,02

11,87 12,56

10,42

13,49

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2021

9

3,72

3,79

4,20

4,71

5,13

5,10

5,44

5,88

6,01

6,65

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2021

7

4,51

4,99

5,08

4,82

5,40

5,15

6,02

8,14

9,34

0,95

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2021

6

14,09

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2021

12

4,44

5,05

5,19

8,48

10,49

9,39

7,90 13,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2021

20

9,02

9,01

9,26

9,28

9,26

9,51

9,47

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2021

4,10

4,14

6,45

3,94

5,73

10,31

7,66

5,31

15,43

7,95

8,55

31,22 33,89

29,14

6,27

7,20

13,95 14,34

11,67

2020

11,62

5,41

7,20

8,21

18,57 54,05 85,95 80,49 56,72 34,01 46,86 33,74

5

5,21

2,53

3,40

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2021

14

3,02

2,96

2,86

4,31

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2021

25

4,95

4,76

4,83

5,89

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2021

18

65,71 42,30 41,83

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2021

18

10,62 15,44

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2021

27

19,64

OSOZ Polska 1/2022

71

2021

15,05

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

jest najwyższa, równa 79,04 mln zł. Najmniej za leki przeciwbólowe pacjenci płacą w miesiącach od maja do sierpnia – średnio nie więcej niż 46 mln zł. Na szczególną uwagę zasługuje marzec 2020 roku, w którym to wartość sprzedaży sięgnęła niemal 190 mln zł. Średnia cena za pojedyncze opakowanie leku przeciwbólowego w latach 2004–2008 spadała, licząc rok do roku. Największy spadek miał miejsce w 2007 roku i wynosił 6,63%. Od 2009 roku średnia cena systematycznie

rosła. W 2014 roku przekroczyła próg 20 zł, a w minionym roku wynosiła 24,22 zł. W pierwszym okresie analiz, za pojedyncze opakowanie leku przeciwbólowego pacjenci płacili 17,79 zł, co oznacza, że na przełomie ostatnich 20 lat nastąpił wzrost o 36,24%. Najwięcej w skali pojedynczego miesiąca pacjenci płacili za leki przeciwbólowe w czerwcu 2020 roku (26,14 zł).

Liczba różnych produktów przeciwbólowych dostępnych w aptekach w 2021 roku wynosiła 1188. To o 583

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży leków przeciwbólowych w aptekach w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży (zł)

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

300 785 463

16 917 619

17,78

497 166

27 963

605

2003

290 606 837

14 960 921

19,42

462 014

23 785

629

-3,38%

-11,57%

2004

324 688 716

17 156 990

18,92

518 672

27 407

626

11,73%

14,68%

2005

363 607 715

19 453 917

18,69

561 990

30 068

647

11,99%

13,39%

2006

387 651 677

21 218 830

18,27

488 226

26 724

794

6,61%

9,07%

2007

436 552 247

25 592 340

17,06

509 991

29 898

856

12,61%

20,61%

2008

545 535 222

32 658 428

16,70

585 967

35 079

931

24,96%

27,61%

2009

679 760 915

39 250 638

17,32

700 784

40 465

970

24,60%

20,19%

2010

653 237 674

36 936 659

17,69

655 203

37 048

997

-3,90%

-5,90%

2011

763 017 394

42 366 646

18,01

747 324

41 495

1 021

16,81%

14,70%

2012

776 306 972

41 873 684

18,54

730 986

39 429

1 062

1,74%

-1,16%

2013

779 457 652

39 983 447

19,49

702 214

36 021

1 110

0,41%

-4,51%

2014

740 751 645

36 738 805

20,16

570 248

28 282

1 299

-4,97%

-8,11%

2015

830 741 535

41 304 242

20,11

611 739

30 415

1 358

12,15%

12,43%

2016

920 792 741

45 606 828

20,19

648 903

32 140

1 419

10,84%

10,42%

2017

990 365 059

46 463 819

21,31

688 710

32 311

1 438

7,56%

1,88%

2018

1 070 800 999

48 466 708

22,09

767 049

34 718

1 396

8,12%

4,31%

2019

1 181 326 159

53 043 398

22,27

866 710

38 917

1 363

10,32%

9,44%

2020

1 302 322 435

57 055 411

22,83

1 016 645

44 540

1 281

10,24%

7,56%

2021

1 387 880 838

57 297 728

24,22

1 168 250

48 230

1 188

6,57%

0,42%

2022

1 446 957 283

59 310 233

24,40

—

—

—

4,26%

3,51%

2023

1 555 691 972

62 251 082

24,99

—

—

—

7,51%

4,96%

Rys. 1. Wartość sprzedaży leków przeciwbólowych w aptekach w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023 :88 888 888 9@8 888 888

» W miesiącach jesienno-zimowych widoczne są skoki wartości sprzedaży leków przeciwbólowych.«

9>8 888 888 9<8 888 888 9:8 888 888 988 888 888 @8 888 888 >8 888 888 <8 888 888 :8 888 888 8 :88:

72

OSOZ Polska 1/2022

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań leków przeciwbólowych sprzedanych w aptekach w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023 98 888 888

» Miesięczna sprzedaż leków przeciwbólowych w całym okresie analiz kształtowała się od niespełna 800 tys. opakowań (lipiec 2003) do niemal 10 mln opakowań (marzec 2020).«

A 888 888 @ 888 888 ? 888 888 > 888 888 = 888 888 < 888 888 ; 888 888 : 888 888 9 888 888 8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

Rys. 3. Średnia cena sprzedaży za pojedyncze opakowanie leku przeciwbólowego dostępnego w aptekach w latach 2002–2021 oraz prognoza na lata 2022–2023 ;8

:=

:8

9=

» Średnia cena leków przeciwbólowych wzrosła jedynie o 36% na przestrzeni ostatnich 20 lat.«

98

=

8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

:8::

:8:;

Rys. 4. Liczba różnych leków przeciwbólowych dostępnych w aptekach w latach 2002–2021 >88

=88

<88

;88

» Do 2017 roku asortyment leków przeciwbólowych wzrastał z roku na rok, lecz od 2018 roku liczebność omawianego asortymentu spada.«

:88

988

8 :88:

:88;

:88<

:88=

:88>

:88?

:88@

:88A

:898

:899

:89:

:89;

:89<

:89=

:89>

:89?

:89@

:89A

:8:8

:8:9

OSOZ Polska 1/2022

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2021 @8 888 888

?8 888 888

>8 888 888

=8 888 888

<8 888 888

;8 888 888

:8 888 888

98 888 888

8 16 7"ƅ

216

/7"

4&" &"ƅ

'

7"/4&"

opakowania więcej niż na początku badanego okresu.

Najwięcej nowych leków przeciwbólowych pojawiło się w roku 2006 oraz 2014, kolejno 147 i 189 nowych produktów. W 2017 roku asortyment leków przeciwbólowych dostępnych w aptekach był najszerszy i liczył sobie 1 438 produktów. Od tego czasu kurczy się z roku na rok.

W ostatnich latach zarówno ilość, wartość sprzedaży, jak i średnia cena leków przeciwbólowych systematycznie wzrastały. W minionym roku te wzrosty wynosiły kolejno 0,42%, 6,57% oraz 6,12%. Czy lata 2022–2023 będą również okresami wzrostu? Na to pytanie pozwolą odpowiedzieć poniższe prognozy.

Trendy przyszłości W 2022 roku nastąpi wzrost wartości sprzedaży leków przeciwbólowych. Wyniesie on 4,26%, a wartość sprzedaży ukształtuje się na poziomie 1,45 mld zł. Zgodnie z prognozami, także w kolejnym, 2023 roku, należy spodziewać się wzrostu sięgającego 7,51% oraz wartości sprzedaży na poziomie 1,56 mld zł.

Wyliczone prognozy pokazują, że wzrastać będzie także sprzedaż leków o działaniu przeciwbólowym.

W 2022 roku pacjenci zakupią w aptekach 59,31 mln opakowań leków przeciwbólowych, a w 2023 roku – 62,25 mln opakowań. Wzrost liczony rok do roku wyniesie kolejno 3,51% oraz 4,96%. Średnia ceny za pojedyncze opakowanie będzie nadal wzrastać. W 2022 roku wzrost wyniesie zaledwie 0,17 zł (0,72%), a w 2023 roku – 0,59 zł (2,44%). Tym samym w kolejnych latach cena ukształtuje się na poziomie 24,40 zł oraz 24,99 zł.

74

OSOZ Polska 1/2022

&-&"

&"/-&"ƅ

/7"0&"ƅ

ƣ!7&"/+&(

&01,- !

/2!7&"ƅ

Podsumowanie W 2021 sprzedaż leków przeciwbólowych ukształtowała się na poziomie ponad 57 mln zł. Natomiast kwota, jaką pacjenci zapłacili za produkty z tej gałęzi farmaceutycznej sięgnęła niemal 1,4 mld zł. Za pojedyncze opakowanie pacjenci płacili średnio 24,22 zł.

Interpretując dane w dużym uproszczeniu, w minionym roku, dorosły Polak (18 lat i więcej) zakupił w aptece 2 opakowania leku przeciwbólowego i zapłacił za nie średnio 36,50 zł. Na przełomie ostatnich dwóch dekad wartość sprzedaży wzrosła niemal pięciokrotnie, a prognozy wyliczone na najbliższe dwa lata pokazują, że nadal będzie piąć się w górę. Warto zwrócić też uwagę na to, że w powyższe dane nie zostały wliczone sprzedaże leków przeciwbólowych dokonane poza aptekami. A można je kupić w kiosku, markecie czy na stacji benzynowej.

Należy również wziąć pod uwagę komplementarność środków z tej grupy – oprócz ich funkcji zwalczania bólu, pacjenci sięgają po nie również w infekcjach oraz stanach gorączkowych. Leczenie bólu to też jeden z najważniejszych elementów samoleczenia. W tym przypadku leki są jedyną alternatywą, by szybko złagodzić dokuczliwy ból.  Metodologia prognoz Do obliczeń prognozy ilości, wartości oraz średniej ceny za pojedyncze opakowanie produktu przeciwbólowego została zastosowana sezonowa metoda prognozowania z zastosowaniem wahań multiplikatywnych. Metoda ta, na podstawie ostatnich lat, wyznacza trend sprzedażowy uwzględniając sezonowe wahania sprzedaży w ciągu roku. Dodatkowo zakłada, że w najbliższym czasie nie nastąpią żadne istotne zmiany, które mogłyby w rewolucyjny sposób wpłynąć na wielkość sprzedaży.

=PLHQLDP\ VLÚ GOD 3DĂVWZD 2JOÆGDM QD news.osoz.pl

OXE VXEVNU\EXM QDV] NDQDĀ QD <RX7XEH

Wydania specjalne -HGHQ ZLRGÆF\ WHPDW :DķQH NRPXQLNDW\ :\ZLDG\ ] OLGHUDPL RSLQLL 3URSRQRZDQH UR]ZLÆ]DQLD ,7

:V]\VWNR WR L ZLÚFHM Z QRZ\P

Nowy blog o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Inspirujące wywiady ZESKANUJ KOD, aby przejść do bloga

blog.osoz .pl