OSOZ Polska

OSOZ

System

Ochrony

Zdrowia

www.osoz .pl

6

2021 POLSK A

6 / 2021

ISSN 1897-5828, cena 15 zł (zawiera 8% VAT)

Otwart y

SUROWIEC PRZYSZŁOŚCI

CZY VR MOŻE LECZYĆ?

PACJENT CHCE WSPARCIA

GAIA-X jest pierwszą przymiarką do budowy europejskich ekosystemów danych. Dlaczego projekt budzi tak duże zainteresowanie?

Terapie bazujące na wirtualnej rzeczywistości (VR) to nowa, obiecująca gałąź medycyny.

Jak działają i w jakich chorobach są stosowane?

Magdalena Kołodziej (Fundacja MY Pacjenci) opowiada, jak pandemia zmieniła nastawienie Polaków do cyfryzacji ochrony zdrowia.

=PLHQLDP\ VLÚ GOD 3DĂVWZD 2JOÆGDM QD news.osoz.pl

OXE VXEVNU\EXM QDV] NDQDĀ QD <RX7XEH

Wydania specjalne -HGHQ ZLRGÆF\ WHPDW :DķQH NRPXQLNDW\ :\ZLDG\ ] OLGHUDPL RSLQLL 3URSRQRZDQH UR]ZLÆ]DQLD ,7

:V]\VWNR WR L ZLÚFHM Z QRZ\P

Nota bene

Efekt potwierdzenia Czy inteligentny zegarek z funkcją pomiaru aktywności fizycznej jest w stanie zmienić styl życia i poprawić zdrowie jego właściciela? Badania w tym zakresie są sprzeczne, a wiarygodnych publikacji – niewiele.

Rozpędzony rynek potrzebuje paliwa Globalny rynek tzw. urządzeń ubieralnych (ang. wearables), do których zaliczają się m.in. opaski zakładane na nadgarstek oraz inteligentne zegarki kontrolujące aktywność fizyczną i wybrane parametry zdrowia, przeżywa boom. W 2019 jego wartość wyniosła 28 miliardów USD i zgodnie z prognozami będzie rosła rok do roku o 15% w okresie 2020–2027. Jedynie w 2020 roku Apple sprzedał ok.

32 mln zegarków Apple Watch (ok. 55% udział w rynku). W czołówce producentów są jeszcze Samsung, Garmin oraz Fitbit.

Artur Olesch Redakcja Czasopisma OSOZ Polska OSOZ World  redakcja@osoz.pl Czytaj bieżące wydanie w aplikacji mobilnej OSOZ News

O ile inteligentne zegarki posiadają stosunkowo szeroką funkcjonalność, w tym m.in. niektóre funkcje smartfonów i tradycyjnych zegarków, opaski fitness mają wąsko określony cel: śledzenie aktywności fizycznej i motywowanie użytkownika do utrzymania lub zwiększenia intensywności treningu, zmiany trybu życia, aby osiągnąć lepszą kondycję fizyczną i psychiczną. Ta obietnica jest dla wielu konsumentów kusząca. Ale rynek potrzebuje szybkiego wzrostu, a nie jedynie zakupów generowanych przez wąskie grono miłośników innowacji (wczesnych innowatorów). Dlatego pilnie poszukuje się twardych argumentów na korzyści z wearables.

Dane, liczby, statystyki, wykresy. Aż i tylko tyle Najnowszy raport Forrester Research na temat wearables w służbie zdrowia nie jest pierwszym dokumentem, który kwestionuje korzyści z tego typu urządzeń. Technologie coraz dokładniej mierzą szeroki zakres parametrów zdrowia, ale to nie wystarczy. Konsument otrzymuje czyste dane, bez informacji i wskazówek, co z nimi dalej zrobić i jak je zinterpretować. Gdy opaska wskazuje puls 120 po 20 minutach jazdy na rowerze, trudno powiedzieć czy to dobrze, czy źle? Czy dwa przebudzenia w ciągu nocy to jeszcze norma? Czy 150 spalonych kalorii dziennie wystarczy, aby schudnąć 2 kilogramy w miesiącu? Kolejnym problemem jest wybiórczość pomiarów: opaska fitness pochwali nas za regularny trening, ale nie skontroluje, czy dobrze wykonujemy ćwiczenia i czy intensywny bieg nie szkodzi stawom. Do tego lekarze niechętnie zajmują się interpretacją danych dostarczonych przez pacjenta w obawie o ich wiarygodność – wynika z raportu Forrester Research. To lekarz odpowiada za podejmowane decyzje, stąd nic dziwnego, że wymaga, aby dane pochodziły z zaufanego źródła.

W poszukiwaniu dowodów Weźmy na przykład urządzenia, które mają pomóc w odchudzaniu. Wiele badań naukowych albo podważa ich skuteczność albo zwraca uwagę na stronniczość prowadzenia analiz. Randomizowane badanie kliniczne „Effect of Wearable Technology Combined With a Lifestyle Intervention on Long-term Weight Loss” („Wpływ technologii ubieralnych w połączeniu z interwencją behawioralną na długoterminową utratę wagi”), przeprowadzone na 471 dorosłych, a opublikowane w JAMA Network, dowiodło, że „urządzenia dostarczające informacji zwrotnych na temat aktywności fizycznej nie oferują przewagi nad standardowymi metodami behawioralnymi odchudzania”.

Z kolei z badania „Long-Term Weight Management Using Wearable Technology in Overweight and Obese Adults: Systematic Review” („Długotrwałe kontrolowanie masy ciała z wykorzystaniem technologii ubieralnych u osób dorosłych z nadwagą i otyłością: Przegląd systematyczny”) opublikowanego w JMIR Publications dowiadujemy się, że w przypadku pięciu analizowanych badań nie można mówić o wiarygodnych wynikach ze względu na ich stronniczość, różnice w celach i metodach badania.

N ota b e n e

Dobór faktów do tezy Wspomniana stronniczość w badaniach może mieć wiele źródeł. Jednym z nich, również w zdrowiu cyfrowym, jest tzw. confirmation bias, czyli błąd konfirmacji. Pojawia się on, gdy badacz tendencyjnie preferuje informacje, które potwierdzają wcześniejsze oczekiwania i hipotezy, ignorując jednocześnie fakty, które stoją w sprzeczności z założeniami. Powiedzmy, że chcemy wykazać, że noszenie opaski fitness mierzącej jakość snu pozytywnie wpływa na nastrój. Jak można się domyślać, lepsza jakość snu to lepsza kondycja psychiczna. Udowadniając taką tezę można przeprowadzić badanie pomiędzy osobami noszącymi, a nienoszącymi opaskę fitness. W tym przypadku niewygodnym faktem, który może zakłócić wiarygodność badania, jest wpływ samego noszenia opaski na subiektywne postrzeganie własnego samopoczucia. Jednak można go pominąć, aby udowodnić postawioną na wstępie tezę.

Analogiczny błąd konfirmacji wystąpi przy przeprowadzaniu ankiety pomiędzy posiadaczami inteligentnych zegarków a osobami, które ich nie mają. Gdy przymkniemy oko na fakt, że posiadacze urządzeń wearables są statystycznie zamożniejsi, bardziej zaangażowani w dbanie o zdrowie, mieszkający w lepszych dzielnicach, wówczas z dużą pewnością badanie wykaże, że faktycznie użytkownicy wearables są zdrowsi. Korelacja pomiędzy dwoma zjawiskami to jeszcze nie związek przyczynowy.

Entuzjaści nowych gadżetów technologicznych często widzą to, co chcą widzieć – korzyści, z góry negując ich wady i zagrożenia.

Niekorzystne wyniki trafiają do szuflady Wykazanie korzyści z technologii zdrowia cyfrowego jest o wiele trudniejsze niż udowodnienie skuteczności leku. W przypadku technologii w grę wchodzi wiele czynników psychologicznych. W tym przypadku trudno o stosowanie placebo w badaniach kontrolnych i obiektywny pomiar efektów. Badania kliniczne są bardzo drogie i stać na nie jedynie duże koncerny farmaceutyczne. Do tego wearables nie są w większości urządzeniami medycznymi więc producenci pozycjonują je jako urządzenia fitness. Co więcej, wiele badań po prostu nie jest publikowanych, gdy wyniki są niezgodne z interesami badaczy lub instytucji je finansujących. Mowa o tzw. błędzie publikacji (publication bias), który pojawia się, gdy wynik eksperymentu lub badania wpływa na decyzję o jego opublikowaniu.

Skalę tego zjawiska trudno jednak oszacować.

Z dotychczasowych badań wynika, że wearables albo nie mają albo mają bardzo niewielki wpływ na poprawę wyników zdrowotnych. O zmianie zachowań decyduje wiele innych czynników niż tylko założenie elektronicznej opaski na rękę. Warto zwrócić uwagę na jeszcze inną pracę opublikowaną w The American Journal Of Medicine “Is There a Benefit to Patients Using Wearable Devices Such as Fitbit or Health Apps on Mobiles? A Systematic Review” (“Czy pacjenci korzystający z urządzeń wearables, takich jak Fitbit lub aplikacji zdrowotnych na telefonach komórkowych odnoszą korzyści? Przegląd systematyczny”). Trzech badaczy dokonało oceny wybranych publikacji (spośród 550 wyodrębnionych publikacji, 6 badań spełniło ostateczne kryteria) dotyczących technologii wearables.

Wniosek: niewiele wskazuje na to, że urządzenia ubieralne przynoszą korzyści w zakresie wyników zdrowotnych, również w przypadku chorób przewlekłych. Wprawdzie pełnią one rolę motywacyjną, wspomagając aktywność fizyczną, ale obecne dane nie wskazują na inne korzyści zdrowotne.

Pomiar skuteczności wearables ma krótką historię, bo sama technologia dostępna jest od niedawna.

Badania kliniczne, choć najbardziej wiarygodna ścieżka walidacji, są często nieosiągalne finansowo i skomplikowane organizacyjnie. Czy potrzebujemy nowego modelu badań dla interwencji zdrowia cyfrowego? 

OSOZ Polska 6/2021

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

6

OSOZ POLSKA 2021

aktualności

8

W KADRZE

nowe idee

42

10

WAŻNE PYTANIE

44

Dlaczego zdrowie cyfrowe nie jest kwestią przyszłości?

12

Rynek zdrowia w pigułce Miesiąc systemowych dokumentów

15

16

LABORATORIUM TECHNOLOGII GAIA-X, czyli rozgrzewka do europejskiej gospodarki opartej na danych

46

48

RADAR ZDROWOTNY Alergia, grypa i przeziębienie w sierpniu 2021

E-ZDROWIE NA ŚWIECIE Przegląd międzynarodowej prasy

Czy wirtualna rzeczywistość może leczyć?

Nie zostawimy Ciebie samego

RAPORT Mapa drogowa dla systemów sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia

50

PERSPEKTYWY RYNKOWE

STREFA STARTUP Motywacja do profilaktyki

Jak będzie wyglądała opieka zdrowotna po pandemii?

INNOWACJE

18 19

52

Aplikacje medyczne Relaksujące dźwięki, które pomogą w zasypianiu i odpoczynku

OSOZ WORLD INSIGHTS Dr Google Gets A Medical Degree To End Misdiagnoses

54

How Big Data Accelerate Research On Blood Cancers

NOWOŚCI/WYNALAZKI Maska wykrywająca COVID-19, e-tkaniny bez baterii, start EDM

22

TECHNOLOGIE

Infografika Przyszłość ochrony zdrowia

57

SZKOLENIA Nowe kursy w OSOZ TUTOR

RAPORT

24

MONITOR ZDROWOTNY

WIRTUALNA RZECZYWISTOŚĆ W MEDYCYNIE Terapie oparte na wirtualnej rzeczywistości (VR) mogą redukować ból oraz pomagać w leczeniu niektórych chorób psychicznych jak stany lękowe czy fobie. Eksperci wiążą dużą nadzieję z tą nową dziedziną medycyny. W jaki sposób VR leczy?

59

FELIETON Czy da się zaspokoić niezaspokojone potrzeby zdrowotne?

61

RANKINGI PEX Firmy i produkty (maj 2021)

ROZMOWY

29

OPINIE Magdalena Kołodziej: Dobre rozwiązania e-zdrowia są ze swej natury pacjentocentryczne

32

Tobias Silberzahn: Digitalizacja w zdrowiu jako katalizator wzrostu gospodarczego

62

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (maj 2021)

66

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (maj 2021)

73

MONITOR RYNKU LEKÓW Leki na zaburzenia erekcji

PRAKTYcznie

35

BEZPIECZEŃSTWO DANYCH Osoby zaszczepione, wyłączone z limitu osób uczestniczących w wydarzeniach, a RODO

36

TECHNOLOGIE I ZDROWIE Coraz więcej polskich startupów medycznych

38

Wymiana EDM między placówkami

OSOZ Polska 6/2021

» Rozwój technologii e-zdrowia jest ogólnoświatowym trendem zmieniającym systemy opieki zdrowotnej.« Magdalena Kołodziej | Prezes Zarządu Fundacji MY Pacjenci | str. 29

» Już ponad 200 szpitali w USA wykorzystuje wirtualną rzeczywistość do celów terapeutycznych lub szkoleniowych.«

online

Dr Brennan Spiegel | Cedars-Sinai Medical Center (Los Angeles) | str. 27

64%

Tematem numer 1 dla Centrum e-Zdrowia jest niezmiennie wymiana Elektronicznej Dokumentacji Medycznej. Szczegółowe informacje na ten temat dla podmiotów medycznych opublikowano m.in. na stronie ezdrowie.gov.pl.

Taki procent liderów rynku ochrony zdrowia twierdzi, że priorytetem szpitali są obecnie inwestycje w rozwiązania telezdrowia. W badaniu Future Health Index wzięło udział 3000 respondentów z 14 krajów, w tym z Polski.

4–6 mld

Taką kwotę (w euro) planuje przeznaczyć Komisja Europejska na inwestycje cyfrowe w ramach konsultowanej obecnie Strategii Na Rzecz Danych. Celem strategii jest m.in. stworzenie europejskich przestrzeni danych zdrowotnych.

80%

Liczba osób, które skorzystały z przynajmniej jednej e-usługi z różnych obszarów gospodarki, czyli m.in. możliwości cyfrowej opieki zdrowotnej, wzrosła w Polsce z przed-epidemicznego poziomu 66 proc. do prawie 80 proc., co przekłada się na 6,6 miliona nowych użytkowników.

Z początkiem lipca, liczba osób w pełni zaszczepionych osiągnęła 15 mln, jednak w ostatnich tygodniach widać malejące zainteresowanie szczepieniami przeciw COVID-19. Aby zachęcić niezdecydowanych, rząd uruchomił Loterię Narodowego Programu Szczepień z atrakcyjnymi nagrodami. Warunkiem udziału jest zarejestrowanie się do 30 września 2021 r. Mogą to zrobić także osoby, które już się zaszczepiły.

Rada Naukowa OSOZ (kolejność alfabetyczna, stan na lipiec 2021 r., liczba członków Rady: 99 osób)

online / offline

Zdobywaj kompetencje cyfrowe i ucz się od najlepszych w branży e-zdrowia Chcesz śledzić na bieżąco ważne informacji dotyczące cyfryzacji ochrony zdrowia w Polsce i na świecie? Zamów prenumeratę czasopisma OSOZ Polska i zyskaj dostęp do praktycznej wiedzy.

Zamówienia można składać pod adresem redakcja@osoz.pl

1. prof. dr hab. n. med. Ryszard Andrzejak, 2. prof. dr hab. Piotr Andziak, 3. dr hab. n. med. Małgorzata Baka-Ostrowska, 4. dr Marek Balicki, 5. dr hab. n. med. Rafał Białynicki-Birula, 6. prof. dr hab. n. med.

Bożena Birkenfeld, 7. prof. dr hab. n. med. Andrzej Bohatyrewicz, 8. dr hab. med. prof. UJ Małgorzata Bulanda, 9. dr n. med. Małgorzata Czyżewska, 10. dr hab. n. med. (prof. PAN) Marek Durlik, 11. lek. med. Michał Ekkert, 12. dr n. med. Emilia Filipczyk-Cisarż, 13. lek. med. Halina Flisiak-Antonijczuk, 14. prof. dr hab. n. med. Ryszard Gellert, 15. prof. dr hab. med. Tomasz Grodzicki, 16. prof. dr hab. n. med.

Tomasz Grodzki, 17. dr hab. inż. Antoni Grzanka, 18. prof. dr hab. Edmund Grześkowiak, 19. dr n. farm.

Jerzy Hennig, 20. prof. zw. dr hab. n. med. Krzysztof Herman, 21. prof. dr hab. Tomasz Hermanowski, 22. dr med. Andrzej Horoch, 23. prof. dr hab. n. med. Jacek Imiela, 24. dr n. med. Maria Jagas, 25. prof. dr hab. Jerzy Janecki, 26. prof. dr hab. n. med. Marek Jarema, 27. prof. dr hab. n. med. Włodzimierz Jarmundowicz, 28. prof. dr hab. Mirosław Jarosz, 29. Urszula Jaworska, 30. mgr Renata Jażdż-Zaleska, 31. prof. dr hab. n. med. Sergiusz Jóźwiak, 32. prof. dr hab. n. med. Piotr Kaliciński, 33. prof. dr hab.

Roman Kaliszan, 34. prof. dr hab. n. med. Danuta Karczewicz, 35. prof. dr hab. med. Przemysław Kardas, 36. prof. dr hab. n. med. Andrzej Kaszuba, 37. prof. dr hab. n. med. Wanda Kawalec, 38. prof. zw. dr hab. n. med. Jerzy E. Kiwerski, 39. prof. dr hab. n. med. Marian Klinger, 40. prof. zw. dr hab. n. med.

Jerzy Kołodziej, 41. prof. dr hab. n. med. Jerzy R. Kowalczyk, 42. dr n. med. Robert Kowalczyk, 43. dr n. med. Jacek Kozakiewicz, 44. lek. Ryszard Kozłowski, 45. prof. dr hab. n. med. Leszek Królicki, 46. prof. dr hab. Maciej Krzakowski, 47. prof. dr hab., dr h.c. mult. Andrzej Książek, 48. prof. dr hab. Teresa Kulik, 49. prof. dr hab. n. med. Jan Kulpa, 50. prof. dr hab. n. med. Wojciech Kustrzycki, 51. dr hab. (prof.

UMK) Krzysztof Kusza, 52. dr n. med. Krzysztof Kuszewski, 53. dr n. med. Aleksandra LewandowiczUszyńska, 54. prof. dr hab. n. med. Andrzej Lewiński, 55. prof. dr hab. n. med. Witold Lukas, 56. prof. dr hab. n. med. Romuald Maleszka, 57. prof. dr hab. n. med. Paweł Małdyk, 58. dr n. med. Beata MałeckaLibera, 59. prof. dr hab. Grażyna Mielnik-Niedzielska, 60. prof. dr hab. n. med. Marta Misiuk-Hojło, 61. prof. dr hab. n. med. Janusz Moryś, 62. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Narkiewicz, 63. prof. dr hab. n. med. Wojciech Nowak, 64. prof. dr hab. n. med. Krystyna Olczyk, 65. prof. dr hab. n. med. Tadeusz Orłowski, 66. dr hab. n. med. Krystyna Pawlas, 67. prof. dr hab. inż. Grzegorz Pawlicki, 68. prof. dr hab. n. med. Irena Ponikowska, 69. prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Radowicki, 70. dr n. med. Andrzej Rakowski, 71. dr n. med. Grażyna Rogala-Pawelczyk, 72. prof. dr hab. med. Kazimierz RoszkowskiŚliż, 73. prof. dr hab. n. med. Grażyna Rydzewska, 74. dr hab. n. med. Leszek Sagan, 75. prof. dr hab.

Bolesław Samoliński, 76. prof. dr hab. Maria Małgorzata Sąsiadek, 77. dr hab. med. (prof. UJ) Maciej Siedlar, 78. dr hab. n. med. Waldemar Skawiński, 79. lek. Maciej Sokołowski, 80. prof. dr hab. n. med.

Jerzy Stelmachów, 81. prof. dr hab. n. med. Krzysztof Strojek, 82. prof. dr hab. n. med. Jerzy Strużyna, 83. prof. dr hab. n. med. Andrzej Szawłowski, 84. prof. dr hab. n. med. Cezary Szczylik, 85. dr hab. n. med. prof. nadzw. Zbigniew Śliwiński, 86. dr n. med. Jakub Śmiechowicz, 87. prof. dr hab. n. med.

Barbara Świątek, 88. dr n. med. Jakub Trnka, 89. prof. dr hab. n. med. Tomasz Trojanowski, 90. prof. dr hab. n. med. Krystyna Walden-Gałuszko, 91. prof. dr hab. Andrzej Wall, 92. prof. dr hab. n. med. Anna Walecka, 93. prof. dr hab. Marek Wesołowski, 94. dr hab. n. med. Andrzej Wojnar (prof. nadzw. WSF), 95. dr n. med. Andrzej Wojtyła, 96. prof. dr hab. Jacek Wysocki, 97. prof. dr hab. n. med. Mirosław J. Wysocki, 98. dr hab. n. med. Stanisław Zajączek (prof. nadzw. PUM), 99. prof. dr hab. Marek Ziętek

OSOZ Polska 6/2021

akt u alno ś ci

OSOZ Polska 6/2021

Czy wirtualna rzeczywistość (VR) może leczyć?

Choć wirtualna rzeczywistość kojarzy się przede wszystkim z grami komputerowymi, znajduje coraz szersze zastosowanie w medycynie.

Pierwsze badania wskazują na pozytywne efekty terapii VR m.in. w leczeniu bólu (ostrego i przewlekłego) oraz wybranych chorób psychicznych jak np. fobie, stany lękowe, lekka depresja, anoreksja. W niektórych przypadkach skuteczność jest tak wysoka, że VR może być stosowana jako alternatywa dla leków przeciwbólowych.

Mechanizm działania VR opiera się na neurobiologii oraz psychologii.

W przypadku leczenia bólu, duże znaczenie odgrywa odwrócenie uwagi pacjenta. Zakładając okulary VR, chory jest teleportowany poza szpital do zupełnie innej rzeczywistości. Nowe wrażenia są na tyle intensywne, że maskują siłę odczuwanego bólu. Z kolei w chorobach psychicznych, główną rolę odgrywa wprowadzenie pacjenta w określony stan uspokojenia albo oswojenie go z wrogim środowiskiem (leczenie fobii).

Czy w przyszłości lekarze będą przepisywać na receptę dopasowane indywidualnie terapie wirtualne zamiast uzależniających środków przeciwbólowych albo antydepresantów? Pierwsze kliniki na świecie oferują terapie VR, a startupy opracowują rozwiązania dopasowane do określonych schorzeń.

OSOZ Polska 6/2021

akt u alno ś ci WA Ż N E P Y TA N I E

Dlaczego zdrowie cyfrowe nie jest kwestią przyszłości?

Digitalizacja ochrony zdrowia pozwoli zmniejszyć koszty leczenia a sztuczna inteligencja zmieni sposób pracy lekarzy – o zdrowiu cyfrowym mówi się przede wszystkim w kategoriach przyszłości i to mimo że rozwiązania e-zdrowia oraz AI już dziś są obecne w medycynie. Oto trzy powody, dlaczego tak się dzieje.

Kreatywny futuryzm Zdrowie cyfrowe stanie się nowym standardem, poprawi jakość leczenia i profilaktyki, ukształtuje nowy model biznesowy w ochronie zdrowia, wzmocni rolę pacjentów oraz zdemokratyzuje system zdrowia. Sztuczna inteligencja w medycynie przekształci komunikację pomiędzy lekarzem a pacjentem, wspomoże klinicystów w procesie podejmowania decyzji, będzie miała zasadniczy wpływ na rozwój sektora, zdominuje procesy diagnozy, umożliwi wprowadzenie do praktyki medycyny personalizowanej.

O przyszłości ochrony zdrowia łatwo jest pisać, bo napisać można wszyst-

10

OSOZ Polska 6/2021

ko. Tutaj nie obowiązują żadne zasady, nie są potrzebne fakty naukowe, logika ani głębsza znajomość technologii czy socjologii. Wystarczy fantazja i proces predykcji oparty na liniowości procesów ewolucyjnych. Tak, jakby historia nie nauczyła nas, że pomiędzy świecą a żarówką czy koniem a samochodem trudno szukać prostych powiązań.

Takie zagadnienia jak AI czy digitalizacja wzbudzają wiele emocji, bo mowa o czymś nieznanym, obcym – czymś, co dopiero się zdarzy i co nam potencjalnie zagraża. A strach jest katalizatorem ciekawości. I nie szkodzi, że o robotach zastępujących lekarzy czytaliśmy już setki

razy. Ilekroć mowa o problemie w czasie przyszłym, czarne wizje powracają, polaryzując i generując dyskusje pomiędzy zwolennikami a przeciwnikami cyfryzacji.

W oparach futuryzmu zapominamy, że cyfryzacja już ma miejsce. Wszyscy wsiedliśmy do pociągu do przyszłości ochrony zdrowia wiele lat temu.

Dane trafiają do elektronicznych kartotek pacjentów, systemy AI wspomagają podejmowanie decyzji klinicznych, w smartfonie mamy certyfikat szczepienia COVID-19, a telemedycyna pozwala diagnozować i leczyć na odległość. Ale to codzienność, do której się przyzwyczajamy, o wiele mniej ekscytująca niż sztuczna inteligencja popełniająca błędy na stole operacyjnym.

Kreatywny futuryzm zdrowotny łatwo uprawiać. Każda opcja jest możliwa, trudno podważać scenariusze rzeczywistości za 10, 50 lat, bo nikt nie jest w stanie przewidzieć przyszłości, niezależnie od wiedzy czy doświadczenia.

akt u alno ś ci

Futuryzm zdrowotny ma też swoje jasne strony. Generując różne scenariusze, mamy okazję zastanowić się nad tym, w jakiej przyszłości ochrony zdrowia chcemy żyć. Czy to sztuczna inteligencja powinna wyznaczać sposób leczenia na podstawie milionów podobnych przypadków klinicznych, czy lekarz kierujący się doświadczeniem i intuicją? Co jest ważniejsze – wynik czy sam proces leczenia? Na ile jesteśmy w stanie zrezygnować z prywatności, udostępniając dane o zachowaniach w zamian za precyzyjną profilaktykę?

Naukowy hermetyzm Po wpisaniu słowa „digital health” do największej na świecie biblioteki opracowań naukowych, otrzymamy ponad 36 000 wyników – badań, analiz naukowych, abstraktów. Ich ilość rośnie w szybkim tempie: w 2010 było ich 683, w 2020 roku już ponad dziesięciokrotnie więcej – 7 751. Mimo to, zdrowie cyfrowe pozostaje dziedziną stosunkowo rzadko – w porównaniu do innych dziedzin – badaną. Brakuje danych do analiz, zainteresowania tego typu opracowaniami, i bardzo często – finansowania. Znalezienie powiązań przyczyno-skutkowych nie jest łatwe, niezależnie czy mówimy o relacjach pomiędzy wdrożeniem systemu informatycznego w szpitalu i wynikami/kosztami leczenia albo zastosowaniem rozwiązań telemedycznych a oszczędnościami w systemie ochrony zdrowia. Dla wiarygodnych danych trzeba by przeprowadzić randomizowane, kontrolowane badanie analizując np. wyniki w szpitalach bez e-dokumentacji medycznej i z e-dokumentacją medyczną. To w praktyce niemożliwe do wykonania.

W publikacji „The Economic Impact of Artificial Intelligence in Health Care: Systematic Review” (red.: „Ekonomiczny wpływ sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia: Przegląd sytematyczny”) (JMIR Publications) wykazano, że żadne z 66 badań opisujących wpływ AI na koszty leczenia nie zawierało kompletnej pod względem metodologicznym analizy. Często nie uwzględniano początkowych kosztów inwestycyjnych i operacyjnych infrastruktury i usług związanych z AI. Do tego brakowało oceny alternatywnych rozwiązań pozwalających osiągnąć podobny wpływ.

Niemniej jednak wysokiej jakości badania są – jedynie trzeba je znaleźć.

O ich rosnącej ilości i znaczeniu świadczy m.in. utworzenie w 2019 roku The

Lancet Digital Health – magazynu poświęconego rozwiązaniom digitalizacji ochrony zdrowia, będącego częścią prestiżowego wydawnictwa naukowego The Lancet. Co miesiąc eksperci z całego świata prezentują szczegółowe, naukowe analizy rozwiązań e-zdrowia, od teleopieki do urządzeń ubieralnych (wearables), aż po urządzenia medyczne.

Jest jednak jeden problem – publikowane artykuły mają charakter naukowy. Język akademicki powoduje, że nie czyta się ich tak łatwo, jak popularnonaukowe analizy w mediach społecznościowych.

Przykład: artykuł „An integrated nomogram combining deep learning, Prostate Imaging–Reporting and Data System (PI-RADS) scoring, and clinical variables for identification of clinically significant prostate cancer on biparametric MRI: a retrospective multicentre study” oparty na badaniu 592 pacjentów, pokazuje, jak stratyfikacja ryzyka u chorych na raka gruczołu krokowego za pomocą zintegrowanego nomogramu ClaD może pomóc w identyfikacji chorych na raka gruczołu krokowego, u których ryzyko jest niskie lub bardzo niskie. Ci pacjenci mogą być kandydatami do aktywnego nadzoru i programów profilaktyki.

Ogromna korzyść dla pacjentów mierzona wynikami, a do tego potwierdzona badaniem naukowym. Z drugiej strony, odkrycie, które ze względu na wąski obszar specjalizacji zainteresuje tylko małe grono ekspertów. Dodatkową blokadą dla upowszechnienia tego typu newsów jest też hermetyczny język prac naukowych, ale to już o wiele szerszy problem.

Próby przełożenia ostatnich badań w zakresie AI w medycynie na język popularnonaukowy podjął się Eric Topol w ostatniej książce „Deep Medicine.

How Artificial Intelligence Can Make Healthcare Human Again”. To jedno z niewielu opracowań, gdzie w tak zrozumiały i ciekawy sposób wytłumaczono trendy związane z AI na podstawie licznych studiów przypadków i opracowań naukowych. Takich pomostów komunikacyjnych pomiędzy nauką a odbiorcą docelowych potrzebujemy więcej.

Istotność tematyczna Jest oczywiste, że artykuł „Jakie będą szpitale przyszłości?” zanotuje o wiele większą czytelność niż „Usprawnienie procesu badań przesiewowych w ramach środowiskowej opieki zdrowotnej za pomocą technologii AI opartych na smartfonach” (oryginalny tytuł z czasopisma The Lancet: „Improving community health-care screenings with smartphonebased AI technologies”). W końcu pacjentami jesteśmy teoretycznie wszyscy i kiedyś potencjalnie możemy znaleźć się w szpitalu. Drugi temat jest dla statystycznego czytelnika gazety codziennej mało istotny. To między innymi dlatego zdrowie cyfrowe jest traktowane w prasie oraz mediach społecznościowych powierzchownie, sprowadzane do poziomu robotów czy AI – zagadnień o relatywnie niskim znaczeniu w priorytetach digitalizacji na dzień dzisiejszy.

Mimo to, należy się cieszyć, że zdrowie cyfrowe jest coraz częściej omawiane, zwłaszcza w kontekście COVID-19 i tego, jak rozwiązania takie jak telemedycyna albo teleopieka pozwoliły kontynuować świadczenia nawet w szczycie zachorowań, kiedy placówki medyczne mocno ograniczyły przyjęcia. Obecność tych tematów w środkach masowego przekazu ma istotne znaczenie z punktu widzenia transformacji kulturowej i edukacji cyfrowej.

W procesie komunikacji o innowacjach zdrowotnych ważne jest, aby do każdej grupy docelowej docierały rzetelne oraz wiarygodne informacje. Tak, aby politycy kierowali się w swoich decyzjach danymi naukowymi mówiącymi o skuteczności interwencji cyfrowych, menedżerowie szpitali wdrażali rozwiązania cyfrowe pozwalające poprawiać wyniki leczenia, a pacjenci sięgali do skutecznych aplikacji pomagających zarządzać chorobami przewlekłymi.

Rozwiązania zdrowia cyfrowego nie są kwestią przeszłości. Mogą pomagać pacjentom tu i teraz, a nie „jutro” albo „może”. Dalsze badania nad ich skutecznością mogą okazać się najlepszym katalizatorem nowych inwestycji w zdrowie. 

Wykres pokazujący liczbę publikacji na temat zdrowia cyfrowego w latach 1960–2021 (do czerwca).

1960

2021

OSOZ Polska 6/2021

11

akt u alno ś ci

R ynek zdrowia w pi g u łce

Miesiąc systemowych dokumentów Strategiczne dokumenty mające nadać kierunek rozwojowi ochrony zdrowia na kolejne lata oraz ustawa podwyżkowa to jedne z ważniejszych wydarzeń czerwca. Na jakie nowości warto zwrócić uwagę?

Aleksandra Kurowska Redaktor naczelna Cowzdrowiu.pl

System W pierwszym dniu szkolnych wakacji – sobotę 25 czerwca – MZ opublikowało projekt nowego tzw. policy paper, dając

12

OSOZ Polska 6/2021

relatywnie krótki termin na konsultacje. „Zdrowa przyszłość. Ramy strategiczne rozwoju systemu ochrony zdrowia na lata 2021–2027, z perspektywą do 2030 r.” to projekt dość obszerny, nie tylko kontynuacja zamkniętej już strategii „Policy Paper dla ochrony zdrowia na lata 2014–

2020. Krajowe ramy strategiczne”, czego wymaga od nas Komisja Europejska, ale też zebranie różnych rządowych pomysłów na zdrowie.

Według projektu, do poprawy sytuacji w zdrowiu mają się przyczynić działania w sześciu głównych obszarach: – Profilaktyka i promocja zdrowia; – Jakość, przyjazność i efektywność świadczonych usług zdrowotnych, w tym opieka koordynowana i usługi środowiskowe; – Dostępność do świadczeń opieki zdrowotnej;

akt u alno ś ci

– Rozwój usług cyfrowych w systemie ochrony zdrowia; – Kadry systemu ochrony zdrowia; – Nowoczesne technologie w sektorze zdrowia.

Problem w tym, że rząd co kilka tygodniu lub nawet częściej ogłasza ostatnio dokumenty systemowe i wieloletnie plany m.in. dla zdrowia – choćby w Polskim Ładzie czy Krajowym Planie Odbudowy.

Staje się to coraz bardziej niespójne.

Cele wyznaczone w tej strategii zostały uspójnione z koncepcją Polskiego Ładu – zapewniał jednak cytowany na stronie Ministerstwa Zdrowia szef resortu Adam Niedzielski. – Wprowadzimy między innymi system monitorowania zadowolenia pacjenta, uruchomimy programy profilaktyczne i poszerzymy zakres programów szczepień ochronnych, bo zdrowie jest warunkiem zachowania aktywności społecznej i jednym z kluczowych wymiarów dobrej jakości życia – dodaje. Celem jest zapewnienie obywatelom równego i adekwatnego do potrzeb zdrowotnych dostępu do wysokiej jakości świadczeń zdrowotnych przez przyjazny, nowoczesny i efektywny system ochrony zdrowia.

Organizacje medyków wspólnie wystąpiły z wnioskiem o odwołanie ministra zdrowia. „Działania obecnego Ministra Zdrowia pogarszają dostęp do opieki zdrowotnej, zwiększają migrację zewnętrzną i wewnętrzną pracowników systemu opieki zdrowotnej oraz zniechęcają absolwentów kierunków medycznych do podejmowania pracy w zawodzie w Polsce, potęgując tym samym szybki wzrost średniej wieku pracowników publicznego systemu opieki zdrowotnej” – wskazują autorzy listu.

Pod listem podpisali się przedstawiciele Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Lekarzy, Naczelnej Rady Lekarskiej, Naczelnej Rady Pielęgniarek i Położnych, Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych, Krajowej Rady Fizjoterapeutów, Krajowej Rady Diagnostów Laboratoryjnych, Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Techników Medycznych Radioterapii, Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Medycznej i Fizjoterapii, Związku Zawodowego Pracowników Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji Publicznej, Związku Zawodowego Pracowników Bloku Operacyjnego, Anestezjologii i Intensywnej Terapii.

» Przychodnie POZ mogą ubiegać się o dofinansowanie wydatków na informatyzację poniesionych w 2021 roku.« Ale to nie jedyna wspólna inicjatywa – bardziej długofalową jest powołane w czerwcu Porozumienia Zawodów Zaufania Publicznego. Już przygotowało pierwsze wspólne działania odnoszące się m.in. do kwestii podatkowych i „Polskiego Ładu”. Sygnatariuszami Porozumienia są przedstawiciele m.in. Naczelnej Rady Adwokackiej, Naczelnej Izby Lekarskiej, Krajowej Rady Radców Prawnych, Naczelnej Izby Pielęgniarek i Położnych, Naczelnej Izby Aptekarskiej, Krajowej Izby Lekarsko-Weterynaryjnej, Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych.

Leki W czerwcu Wicepremier Jarosław Gowin przedstawił Politykę Przemysłową Polski, a w niej m.in. plany dotyczące wsparcia przemysłu farmaceutycznego.

Chodzi o zmiany w ustawie refundacyjnej i Prawie farmaceutycznym. W dokumencie wielokrotnie wymienia się „API – Bezpieczeństwo lekowe – rozwój sektora leków i wyrobów medycznych”. Jak podkreślają autorzy, ograniczony dostęp do surowców farmaceutycznych i półproduktów do wytwarzania leków i wyrobów medycznych może doprowadzić do powstania niedoborów, które zagrażają zdrowiu i życiu Polaków.

Ostatniego dnia czerwca do konsultacji trafił projekt dużej nowelizacji ustawy refundacyjnej. Od dawna MZ zabiegało o taką możliwość, ale blokowały to m.in. inne resorty, do których na przemian chodziły firmy o różnych sprzecznych często interesach. W nowelizacji wpisano m.in., że listy refundacyjne publikowane będą co kwartał, a nie co dwa miesiące. Ponadto będą mechanizmy wsparcia produkcji leków oraz substancji czynnych w kraju. MZ w nowelizacji wpisa-

ło również zmiany przepisów dotyczących nakładania kar za brak dostępności leków przez urealnienie możliwości ich nakładania oraz obowiązek utrzymywania stanów magazynowych zapewniających bezproblemowe przejście przez krótkotrwałe braki dostępności do leków. Są też zapisy o wsparciu produkcji leków w Polsce.

Podpisana została także Wspólna deklaracja Grupy Wyszehradzkiej i Francji o wzajemnej współpracy w zakresie rozwoju przemysłu farmaceutycznego.

Okazją było spotkanie ministrów ds. gospodarczych Grupy Wyszehradzkiej V4 i Francji, które odbyło się w Krakowie.

Mówiono m.in. o tym, że wspólna polityka przemysłowa, która będzie wzmacniać odporność unijnych gospodarek na kryzysowe wstrząsy oraz zabezpieczy ich konkurencyjność to główny priorytet na najbliższe lata.

Jeśli chodzi o szczepienia, to na te przeciwko koronawirusowi pod koniec czerwca brakowało już chętnych. Rząd uruchomił loterię szczepionkową z nagrodami, a także zaczął informować, że jesienią szczepienia mogą stać się płatne.

Czy zmobilizuje to niezdecydowane osoby? O ile dane o szczepieniach przeciwko COVID-19 są upubliczniane, to okazuje się, że dane na temat liczby szczepionek przeciwko grypie pozostających w zasobach Rządowej Agencji Rezerw Strategicznych są wartością zastrzeżoną, zatem nie podlegają upublicznieniu. Tak przynajmniej twierdzi MZ. Poseł Paweł Bejda zapytał ministra zdrowia o szczepionki przeciw grypie, które były w dyspozycji szpitali publicznych i Agencji Rezerw Materiałowych w sezonie 2020/2021.

Z ciekawych inicjatyw – 15 czerwca rozpoczęła działalność Polska Koalicja na rzecz dostępu do leczenia biologicznego „Recepta na przyszłość”. Jej celem jest aktywne wspieranie zmian systemowych umożliwiających polskim pacjentom z przewlekłymi chorobami zapalnymi korzystanie z terapii biologicznych.

Chodzi też o wprowadzenie wielu terapii do refundacji aptecznej.

Finanse Posłowie dostali do oceny zmianę planu finansowego kierującą ok. 3,6 mld zł na podwyżki najniższych płac w placówkach medycznych. Przy okazji, NFZ zwiększa w tym samym planie planowane przychody z ZUS o 5 mld zł, a obniża o ok. 1,5 mld zł planowane na ten rok wpływy z tzw. podatku cukrowego.

OSOZ Polska 6/2021

13

akt u alno ś ci

W życie weszła nowelizacja ustawy o najniższych płacach w placówkach zdrowotnych, która jest korzystna dla grup zawodowych pomijanych we wcześniejszych podwyżkach (niektórym płace rosną nawet o tysiąc zł). Pielęgniarki, lekarze i ratownicy zyskują mniej. Ale właściwie stawki zaproponowane przez MZ i uchwalone przez Parlament nikogo nie satysfakcjonują.

Unijny certyfikat COVID – nazywany paszportem COVID – znaleźć można w aplikacji mObywatel.

Kadry Agnieszka Kister, która była m.in. dyrektor Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia (CSIOZ), a później Centrum e-Zdrowia oraz pełnomocnikiem Ministra Zdrowia ds. informatyzacji, rozpoczęła pracę w biznesie. Została Deputy CEO w Dimedic. Dimedic to przychodnia działająca na terenie Unii Europejskiej, oferująca pacjentom konsultacje telemedyczne. Spółka należy do grupy Pelion, jednej z największych firm w polskim sektorze ochrony zdrowia, która zaczynała od hurtowni farmaceutycznej, następnie stworzyła sieć aptek, a obecnie rozbudowuje działania w sektorze zdrowotnym.

Podczas Walnego Zgromadzenia Związku Pracodawców Innowacyjnych Firm farmaceutycznych INFARMA został zaktualizowany skład Zarządu, Rady Nadzorczej oraz Sądu Dyscyplinarnego na kadencję 2021–2022. Nowi członkowie Zarządu to: Magdalena Paradzińska z Novo Nordisk Pharma oraz Dimitri Gitas z MSD Polska. Nowy członek Rady Nadzorczej to Gianfranco Biliotti z Amgen Biotechnologia

Informatyzacja Opublikowano zarządzenie Prezesa NFZ w sprawie warunków udzielania i rozliczania w 2021 r. dofinansowania informatyzacji świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej.

Jak wskazano w dokumencie, do zadań NFZ należy finansowanie informatyzacji świadczeniodawców, której celem jest udzielanie przez nich świadczeń opieki zdrowotnej za pośrednictwem systemów teleinformatycznych lub systemów łączności, prowadzenie i wymiana elektronicznej dokumentacji medycznej, w tym digitalizacja dokumentacji medycznej prowadzonej w postaci papierowej oraz udostępnianie elektronicznych usług świadczeniobiorcom lub innym podmiotom. Zmiany wprowadzone zarządzeniem wynikają z uwag zgłoszonych przez Federację Związków Praco-

14

OSOZ Polska 6/2021

dawców Ochrony Zdrowia „Porozumienie Zielonogórskie”.

Na mocy zarządzenia, dofinansowaniem mogą być objęte wydatki poniesione przez świadczeniodawcę w okresie od dnia 1 stycznia 2021 r. do dnia 31 grudnia 2021 r., pod warunkiem, że zostały sfinansowane ze środków własnych świadczeniodawcy, przed złożeniem wniosku o udzielenie dofinanso-

wania i nie były objęte dofinansowaniem z innych źródeł.

Od 1 lipca w całej Unii Europejskiej uznawany jest Unijny Certyfikat COVID. Nie tylko ułatwia podróżowanie podczas przekraczania granic, ale może okazać się niezbędny, gdy będziemy chcieli pójść na koncert lub mecz w innym kraju. Również od 1 lipca w Polsce obowiązuje elektroniczna dokumentacja medyczna. 

akt u alno ś ci

radar epidemiolo g iczny ( sierpie ń 2 0 21 )

ALERGIA PROGNOZA KOSZTÓW ALERGII (sierpień)

TREND W STOSUNKU DO lipca

Dolnośląskie

627

Kujawsko-pomorskie

540

Łódzkie

640

Lubelskie

625

Lubuskie

581

Małopolskie

647

Mazowieckie

694

Opolskie

493

Podkarpackie

525

Podlaskie

498

Pomorskie

789

Śląskie

578

Świętokrzyskie

547

Warmińsko-mazurskie

550

Wielkopolskie

650

Zachodniopomorskie

726

               

PROGNOZA KOSZTÓW GRYPY I PRZEZIĘBIENIA (sierpień)

TREND W STOSUNKU DO lipca

Dolnośląskie

3 937

Kujawsko-pomorskie

3 562

Łódzkie

3 805

Lubelskie

3 872

Lubuskie

3 503

Małopolskie

3 942

Mazowieckie

4 360

Opolskie

3 273

Podkarpackie

3 332

Podlaskie

3 260

Pomorskie

4 648

Śląskie

3 318

Świętokrzyskie

3 005

Warmińsko-mazurskie

3 547

Wielkopolskie

4 230

Zachodniopomorskie

4 383

               

WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

92%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE WOJEWÓDZTWO

SPRAWDZALNOŚĆ POPRZEDNIEJ PROGNOZY

76%

 PONIŻEJ NORMY  NORMA  WYSOKI  BARDZO WYSOKI

OSOZ Polska 6/2021

15

akt u alno ś ci

Jak będzie wyglądała opieka zdrowotna po pandemii?

W ciągu najbliższych pięciu lat co najmniej trzy istotne obszary sektora medycznego zostaną zrewolucjonizowane przez nowe technologie – wynika z raportu hubu technologicznego KIR. Wśród różnych konsekwencji pandemii koronawirusa, szczególnie często wymienia się gwałtowne przyspieszenie rozwoju innowacji technologicznych. Sytuacja epidemiczna spowodowała znaczące zmiany także w sektorze medycznym. W Polsce liczba osób, które skorzystały z przynajmniej jednej e-usługi z różnych obszarów gospodarki, czyli m.in. możliwości cyfrowej opieki zdrowotnej, wzrosła z przed-epidemicznego poziomu 66 proc. do prawie

16

OSOZ Polska 6/2021

80 proc., co przekłada się na 6,6 miliona nowych użytkowników. Można przyjąć, że jest to dopiero początek nadchodzących zmian – Krajowy Plan Odbudowy przewiduje bowiem inwestycje o wartości blisko 20 mld zł w unowocześnienie systemu opieki medycznej, w tym również jego dalszą cyfryzację. Jak zatem będzie wyglądał sektor zdrowotny po pandemii?

– Wartość globalnego rynku opieki zdrowotnej online ma rosnąć w tem-

pie 14,5 proc. rok do roku. Taki wzrost utrzyma się przynajmniej do końca 2027 roku, kiedy to, według prognoz Valuates Reports, sektor osiągnie wartość 230,6 mld USD – komentuje Artur Białkowski, dyrektor zarządzający ds. usług biznesowych z Medicover Polska. Eksperci KIR, firmy aktywnie wspierającej procesy cyfryzacji w gospodarce i administracji, wskazują trzy dziedziny, w których już za kilka lat będą panowały inne standardy niż przed pandemią.

akt u alno ś ci

1. Zdalne porady i opieka na odległość

3. Cyberbezpieczeństwo w ochronie zdrowia

W trakcie pandemii wizyty online stanowiły ponad 8 na 10 kontaktów z poradniami Podstawowej Opieki Zdrowotnej.

Nowe formy kontaktu z lekarzami, niewymagające wizyty w placówce medycznej lub czekania w kolejce, spodobały się polskim pacjentom. 92 proc. z nich deklaruje, że teleporady pomogły im skutecznie rozwiązać zgłaszane problemy zdrowotne. W rezultacie aż 87 proc. Polaków pozytywnie ocenia udogodnienia oferowane przez telemedycynę.

Równolegle zwiększa się wartość rynku produktów umożliwiających monitorowanie stanu pacjenta na odległość – do końca 2027 roku na całym świecie ma być on wart 43 mld USD. Już teraz ponad połowa amerykańskich szpitali dysponuje systemami, które umożliwiają zdalne sprawdzanie stanu zdrowia.

Dzięki temu można optymalizować działania służb medycznych: szybciej interweniować w nagłych sytuacjach, zmniejszyć przepełnienie szpitali, a nawet zaopiekować się na odległość pacjentem potrzebującym pomocy.

Fundamentem rozwoju technologii w medycynie, obok wdrażania odpowiednio skonstruowanych cyfrowych innowacji, jest zaufanie. Bez zaufania – pacjentów do e-usług medycznych, systemu opieki zdrowotnej do dostawców usług cyfrowych, placówek medycznych do nowych rozwiązań – nie będzie możliwe upowszechnienie medycyny w zdalnej wersji. Zaufanie wiąże wszystkie zaangażowane strony, ale odpowiedzialność za zaprojektowanie systemu gwarantującego bezpieczeństwo danych w sieci należy do partnera technologicznego, który musi mieć właściwe kompetencje i doświadczenie. W ciągu ostatnich 6 miesięcy o 58 proc. wzrosła liczba ataków typu ransomware, a tylko w pierwszej połowie 2020 roku w wyniku cyberataków z internetowych baz wyciekło 36 mln rekordów danych. W przypadku silnie regulowanego sektora medycznego, w którym stawką jest zdrowie i życie ludzkie, cyberprzestępczość stanowi wyjątkowo istotny problem. Tymczasem w ostatnim roku w tej branży na całym świecie odnotowano wzrost przypadków złamania zabezpieczeń o 55,2 proc. w porównaniu do roku poprzedniego. 

2. Digitalizacja dokumentacji i procesów Ze względu na pandemiczne obostrzenia, 56 proc. ankietowanych Polaków miało problemy z załatwieniem codziennych spraw, np. z powodu zamknięcia placówki usługowej – i najczęściej dotyczyło to placówek opieki zdrowotnej (44%).

Jednak to szybko się zmienia. W ślad za rosnącą popularnością konsultacji lekarskich online oraz zdalnej opieki zdro-

» W trakcie pandemii wizyty online stanowiły ponad 8 na 10 kontaktów z poradniami POZ.«

wotnej, postępuje upowszechnianie cyfryzacji – również w placówkach publicznych.

Digitalizacja dokumentów, takich jak wyniki badań czy historii leczenia sprawi, że będziemy mieli łatwy wgląd do ważnych dla nas danych z każdego zakątka świata. Z kolei wśród kadry medycznej, rośnie liczba użytkowników podpisu elektronicznego, który jest wykorzystywany m.in. do wystawiania e-recept, podpisywania dokumentacji medycznej czy wyników badań. Standardem w niedalekiej przyszłości będzie możliwość umawiania wizyt online i przeglądania w jednym miejscu swojej historii medycznej ze wszystkich placówek, niezależnie od tego, czy korzystamy z prywatnej czy publicznej opieki zdrowotnej.

Skład i łamanie: Piotr Chamera Druk: INFOMAX, Katowice Nakład: 1500 egzemplarzy Wydawca: K AMSOFT S.A. 40–235 Katowice, ul 1 Maja 133 tel. +48 32 209-07-05 fax +48 32 209-07-15 e-mail: czasopismo@osoz.pl

Zespół redakcyjny: Zygmunt Kamiński, Agnieszka Golec, Aleksandra Kurowska, Katarzyna Płoskonka, Bożena Wojnarowicz-Głuszek.

Redaktor naczelny: Artur Olesch

Współpracownicy: Jarosław Frąckowiak, Monika Grabska, Magdalena Kołodziej, Ligia Kornowska, Piotr Kowalczyk, Grzegorz Madajczyk, Tobias Silberzahn, Łukasz Stopa, Brennan Spiegel, Karolina Szuścik.

Jesteśmy partnerem European Connected Health Alliance

Przedruk, kopiowanie, skracanie, wykorzystanie tekstów (lub ich fragmentów) publikowanych w czasopiśmie OSOZ bez zgody wydawcy K AMSOFT S.A. jest zabronione.

Redakcja nie odpowiada za treść reklam, ogłoszeń i artykułów sponsorowanych.

Redakcja zastrzega sobie prawo do skracania zamieszczanych materiałów. Niezamówionych materiałów nie zwracamy.

KIR został powołany z inicjatywy Narodowego Banku Polskiego, Związku Banków Polskich i 16 banków komercyjnych w celu elektronizacji i profesjonalizacji rozliczeń międzybankowych w Polsce. Jest kluczową firmą obsługującą infrastrukturę polskiego sektora bankowego. Zapewnia niezawodność i bezpieczeństwo w zakresie świadczonych usług, dążąc do efektywnego wspierania rozwoju digitalizacji gospodarki.

Prenumerata czasopisma Co miesiąc na łamach w OSOZ POLSK A prezentujemy starannie wyselekcjonowaną wiedzę m.in. z dziedziny nowoczesnych technologii w ochronie zdrowia i e-zdrowia.

Czytaj relacje z międzynarodowych wydarzeń, wywiady z ekspertami, autorskie raporty specjalne.

Cena rocznej prenumeraty: 180 zł (12 numerów).

Dołącz do społeczności e-zdrowia.

Zamówienia: redakcja@osoz.pl

Pobierz aplikację OSOZNews i czytaj bezpłatnie mobilne wydania czasopisma.

OSOZ Polska 6/2021

17

I nnowacje

A plikacje zdrowotne

18

SleepMe: Sleep Sounds

Flowing. Meditation in Nature

Binaural (β)

Fakt, że wiele osób nie lubi zasypiać w ciszy ma swoje naukowe podstawy – przez 9 miesięcy przed narodzinami każde dziecko rozwija się w środowisku pełnym hałasów. Dla niektórych szum wody, odgłosy skwierczącego ogniska, burza i deszcz działają uspokajająco, pomagając szybko zasnąć. Aplikacja SleepMe oferuje bogaty wybór białych szumów (tzw. white noise), czyli dźwięków o równomiernym widmie. Wśród nich m.in. odgłosy miasta, wentylatora, fal oceanicznych, śpiew ptaków i wiele innych. Muzykę można połączyć z innymi podkładami np. pianinem.

Chcesz przenieść się na łono natury bez wychodzenia z domu? Wystarczy założyć słuchawki i włączyć aplikację Flowing – Meditation in Nature. Oprócz kojących głosów możemy wybrać idylliczne scenerie natury jak z obrazów. I choć wydra wypoczywająca nad strumykiem z egzotycznymi ptakami czy jeleń na tle gór trochę trącą kiczem, to aplikacja ma wiele ciekawych funkcji, w tym m.in. trzy sesje medytacyjne z trenerem (ulga, sen, głęboki sen) i możliwość miksowania różnych dźwięków. Sposób na szybki odpoczynek i regenerację sił.

Aplikacja przeznaczona do terapii dźwiękami, generująca tylko jeden ciągły dźwięk o określonej częstotliwości fal, aby stymulować mózg w zależności od potrzeby. Przykładowo, fale Delta wzmacniają głęboki sen, fale Alfa pomagają się zrelaksować, fale Beta stanowią doskonałe tło codziennych aktywności, a częstotliwość Gamma ma pomóc w rozwiązywaniu problemów i koncentracji. Ta ciekawa alternatywa dla aplikacji typu white noise może sprawdzić się podczas zasypiania, pracy i medytacji. A czy to faktycznie działa?

Najlepiej przetestować osobiście.

iOS | ENG 0,99 USD

iOS | ENG 2,99 USD

iOS | ENG Bezpłatna w wersji podstawowej

OSOZ Polska 6/2021

I nnowacje

N owo ś ci / wynalazki

Maska, która sygnalizuje zarażenie koronawirusem Inżynierowie z MIT i Uniwersytetu Harvarda zaprojektowali maskę wykrywającą wirusa powodującego Covid-19 i to zaledwie w czasie około 90 minut. Maski są wyposażone w maleńkie, jednorazowe czujniki, które mogą być także montowane w szeroko dostępnych maskach i przystosowane do detekcji innych wirusów. Czujniki są oparte na liofilizowanych strukturach komórkowych, które zespół badawczy opracował już wcześniej do stosowania w tzw. diagnostyce papierowej wirusów takich jak Ebola i Zika.

W nowym badaniu naukowcy wykazali, że czujniki mogą być wbudowane także w odzież, przykładowo płaszcze laboratoryjne, potencjalnie oferując nowy sposób monitorowania narażenia pracowników służby zdrowia na różne patogeny. „Dzięki innowacji możliwe będzie stworzenie ubieralnych biosensorów nowej generacji przeznaczonych dla służb ratowniczych, personelu medycznego i wojskowego” – mówi James Collins, główny autor badania, profesor w Instytucie Inżynierii Medycznej i Nauki (IMES) oraz na Wydziale Inżynierii Biologicznej MIT. Czujniki zostały zaprojektowane w taki sposób, aby mogły być aktywowane samodzielnie przez użytkownika, gdy jest on gotowy do wykonania testu. Wyniki są wyświetlane tylko po wewnętrznej stronie maski, co zapewnia prywatność użytkownika.

Maska zawiera mały zbiornik z wodą, który jest uwalniany po naciśnięciu przycisku, gdy użytkownik jest gotowy do wykonania testu. Woda nawilża liofilizowane elementy czujnika SARS-CoV-2, który analizuje kropelki z wydychanego powietrza zgromadzone po wewnętrznej stronie maski. Według wynalazców, test jest tak czuły jak testy PCR, a jednocześnie tak szybki jak testy antygenowe. Naukowcy złożyli już wniosek o opatentowanie technologii i szukają partnerów, którzy wprowadzą innowację na rynek.

Nadmuchiwany neurostymulator do małoinwazyjnej kontroli bólu Naukowcy z University of Cambridge stworzyli urządzenie do stymulacji kręgosłupa, które może pomóc w zwalczaniu silnego bólu. W przeciwieństwie do istniejących technologii wymagających inwazyjnych operacji wszczepienia, nowe urządzenie może być dostarczone do kręgosłupa za pomocą igły. Technologia może uczynić stymulację rdzenia kręgowego bardziej dostępną dla milionów osób cierpiących na przewlekły ból.

Metoda stymulacji rdzenia kręgowego wykorzystuje impulsy elektryczne do zakłócania sygnałów bólowych w kręgosłupie. Jest to leczenie ostatniej szansy dla osób, u których ból jest tak silny, że uniemożliwia im wykonywanie codziennych czynności. Urządzenie wygląda jak ultracienka torebka zwinięta w maleńki cylinder mieszczący się w igle. Po dostarczeniu do przestrzeni zewnątrzoponowej, worek rozwija się i może być nadmuchiwany za pomocą wody lub powietrza, aby pokryć cały obszar rdzenia kręgowego. Maleńkie elektrody wewnątrz nadmuchanej struktury dostarczają prąd elektryczny do rdzenia kręgowego, pomagając w ten sposób zakłócić sygnały bólowe.

OSOZ Polska 6/2021

19

I nnowacje

Nowa generacja inteligentnych tkanin do monitorowania zdrowia Problemem obecnie tworzonych inteligentnych ubrań naszpikowanych czujnikami mierzącymi parametry zdrowia jest konieczność ich ładowania. To znacznie obniża wygodę korzystania z np. koszulek kontrolujących zdrowie kardiologiczne. Naukowcy z Purdue University opracowali technikę, dzięki której inteligentne ubrania mogą zbierać energię elektryczną z pobliskich sieci Wi-Fi i fal radiowych w procesie sprzężenia rezonansu magnetycznego. Pozyskana energia może być wykorzystana do zasilania systemów elektrycznych wszytych w tkaninę. Co ważne, opracowane tkaniny można prać w normalnych pralkach bez ryzyka uszkodzenia komponentów elektronicznych. Najnowsza technologia zaciera granicę między przenośnymi trackerami zdrowia a zwykłą odzieżą. Naukowcy są zdania, że wkrótce wszyscy będziemy nosić „inteligentną odzież”. Technologia polega na wszyciu w tkaniny tzw. omnifobowych cewek na bazie jedwabiu, które składają się z kompozytu jedwabiu i nanopochodnych węglowodorów.

Cewki te zbierają energię, są rozciągliwe i lekkie. Inteligentne ubrania mogą mieć wiele zastosowań: od kontroli postawy ciała do pomiaru tętna, temperatury ciała, poziomu stresu (na podstawie potliwości), ciśnienia krwi itd.

20

Maszyna do produkcji sztucznej skóry

Magnetycznie sterowane nanoroboty

Szwajcarski start-up DenovoSkin pracuje nad pierwszą na świecie maszyną do drukowania 3D skóry do przeszczepów. To nadzieja dla ponad 11 milionów ludzi na całym świecie, którzy każdego roku ulegają poważnym oparzeniom. Wykorzystując małą próbkę zdrowej skóry od pacjenta z oparzeniami, komórki skórne są “hodowane” w laboratorium, a następnie łączone z hydrożelem w celu wytworzenia nowej skóry. Struktura ma grubość jednego milimetra, czyli tyle samo, ile przeciętna naturalna skóra właściwa i naskórek. Urządzenie znajduje się obecnie w drugiej fazie prób klinicznych. Jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, innowacja pojawi się na rynku najwcześniej w 2023 roku.

Naukowcy z Nanyang Technological University w Singapurze opracowali zwinne miniaturowe roboty sterowane za pomocą elektromagnetycznego systemu cewek. Badacze mają nadzieję, że ich technologia może utorować drogę maleńkim robotom chirurgicznym, które mogłyby dostać się do trudno dostępnych miejsc w ciele, takich jak mózg. Roboty mogą poruszać się w sześciu stopniach swobody – wzdłuż i obracać wokół trzech osi przestrzennych. Urządzenia magnetyczne mogą być wykonane przy użyciu miękkich materiałów, co zwiększa ich potencjał do zastosowania w ciele, a kontrolowane są poprzez precyzyjne zmiany w sile i kierunku przyłożonego pola magnetycznego.

OSOZ Polska 6/2021

I nnowacje

Debata o EDM Podczas zorganizowanego przez KAMSOFT S.A. webinaru na temat udostępniania i wymiany elektronicznej dokumentacji medycznej, zaproszeni eksperci odpowiedzieli na najczęściej zadawane pytania w tym temacie. A wątpliwości jest wiele, o czym świadczy ogromne zainteresowanie debatą. Nadal występują rozbieżności interpretacyjne co do tego, czym jest EDM i jak ją generować. W rozmowie wzięli udział m.in. Grzegorz Mródź – Prezes KAMSOFT S.A., Michał Zorzycki – Dyrektor Wydziału Systemów Ochrony Zdrowia oraz dr Tomasz Zieliński – wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego i Polskiej Izby Informatyki Medycznej. Relacja z debaty dostępna jest na YouTube pod adresem bit.ly/3jFPDlu.

Dofinansowanie informatyzacji Z początkiem lipca ukazało się zarządzenie Prezesa NFZ zmieniające zarządzenie w sprawie warunków udzielania i rozliczania w 2021 r. dofinansowania informatyzacji świadczeniodawców podstawowej opieki zdrowotnej. Dotyczy ono dofinansowania wydatków na informatyzację POZ poniesionych w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2021 r.

Załącznik do zarządzenia zawiera szczegółowy wykaz urządzeń informatycznych, oprogramowania oraz usług instalacyjnych. Zmiany wprowadzone zarządzeniem wynikają z uwag zgłoszonych przez Federację Związków Pracodawców Ochrony Zdrowia „Porozumienie Zielonogórskie”.

EDM ruszyła, ale nie na 100%

EDM

W wywiadzie dla Rynku Zdrowia, Tomasz Zieliński – wiceprezes Porozumienia Zielonogórskiego i wiceprezes Polskiej Izby Informatyki Medycznej – powiedział, że założenie, iż wszystkie placówki medyczne w Polsce od 1 lipca 2021 r. powinny przekazywać dane o świadczeniach zdrowotnych do systemu P1 i wymieniać między sobą e-dokumentację medyczną, jest nierealne. – Myślę, że zdecydowana większość placówek medycznych w Polsce w ciągu dwóch lat będzie prowadzić i wymieniać e-dokumentację. Natomiast na to, by uczestniczyły w tym już wszystkie, bez wyjątku, podmioty lecznicze, potrzebujemy około 5 lat – podsumował wiceprezes Polskiej Izby Informatyki Medycznej.

Google dla startupów Ruszyły zgłoszenia do drugiej edycji europejskiego akceleratora Google dla startupów. Tegoroczna edycja, otwarta dla młodych firm z całej Europy, będzie prowadzona przez zespół Google for Startups Campus w Warszawie. Program kierowany jest do startupów, które wykorzystują technologię, aby odpowiedzieć na najważniejsze współczesne wyzwania. 10 do 12 europejskim startupom, które zakwalifikują się do programu, zapewnione zostanie 3-miesięczne zdalne wsparcia od Google. Obejmie ono m.in. warsztaty i spotkania mentorskie z inżynierami Google i ekspertami zewnętrznymi, pomoc w rozwoju produktu oraz kompetencji menedżerskich założycieli, a także dostęp do produktów i wiedzy technicznej Google. Źródła i zdjęcia: KAMSOFT S.A., Rynek Zdrowia, University of Cambridge, MIT, Purdue University, DenovoSkin, NTU Singapore

OSOZ Polska 6/2021

21

I nnowacje

JAKA PRZYSZŁOŚĆ OCHRONY ZDROWIA? Tegoroczny Future Health Index 2021 zwraca uwagę na to, jak kryzys związany z COVID-19 zmienił systemy ochrony zdrowia i jak wykorzystać doświadczenia wyniesione z pandemii w najbliższych latach. Raport został opracowany na podstawie wywiadów przeprowadzonych wśród 3000 respondentów z 14 krajów, w tym z Polski.

42% Dla takiego odsetka badanych priorytetem jest zmiana modelu świadczeń medycznych w kierunku opieki wirtualnej

69% Taki procent badanych uważa, że nadal strategicznym celem jest przygotowanie się na przyszłe kryzysy

86% Systemy ochrony zdrowia i szpitale wykazały się odpornością na kryzys COVID-19 – tak twierdzi 86% badanych

TRZYSTOPNIOWE PODEJŚCIE DO TRANSFORMACJI CYFROWEJ W OCHRONIE ZDROWIA

Intensywne inwestycje w rozwiązania telezdrowia w celu stworzenia elastycznych modeli dystrybucji usług medycznych

Adaptacja rozwiązań sztucznej inteligencji (AI) jako narzędzia podnoszącego efektywność operacyjną i procesów klinicznych

Strategiczne partnerstwa publiczno-prywatne pomiędzy placówkami medycznymi, akademickimi i firmami prywatnymi.

W perspektywie trzech lat, 40% liderów służby zdrowia spodziewa się dużych inwestycji w technologie telezdrowia. Obecnie aż 64% ankietowanych dostrzega wzmożoną rozbudowę infrastruktury zdrowia cyfrowego. Skąd ten 24-procentowy spadek? Jednym z możliwych powodów jest fakt, że placówki opieki zdrowotnej już sporo zainwestowały w rozwiązania opieki wirtualnej i skala nakładów może spadać po rekordowym okresie 2020/2021. Oprócz tego panuje duża niepewność dotycząca refundacji usług telemedycznych. Nie wiadomo, czy korzystne rozwiązania prawno-finansowe zostaną utrzymane, gdy świat wróci do normy.

22

OSOZ Polska 6/2021

44%

39%

NAJWIĘKSZE BARIERY ADAPTACJI TECHNOLOGII ZDROWIA CYFROWEGO

49%

100

44%

37% 34% 39% 49%

40%

37%

32% 27% 34% 40%

36%

32%

27%

36%

100

0 Trudności w zarządzaniu danymi

0

Brak standardów i interoperacyjności Trudności systemów w zarządzaniu danymi

Niedostateczne umiejętności korzystania Brak standardów Niedostateczne z technologii cyfrowych i interoperacyjności umiejętności korzystania systemów z technologii cyfrowych

Liderzy ochrony zdrowia ochrony zdrowiasię Liderzy ochrony zdrowia wLiderzy krajach rozwijających ochrony zdrowia w krajach rozwijających się Liderzy ochrony zdrowia wLiderzy krajach rozwiniętych Liderzy ochrony zdrowia w krajach rozwiniętych

MIEJSCA OPIEKI POZA SZPITALEM I SYSTEMEM PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ 41% 20%

37% 48%

30% 40%

Ośrodki opieki długoterminowej

Ambulatoryjne centra opieki doraźnej

Centra opieki pozaszpitalnej (ośrodki jednego dnia itd.)

29%

15%

11%

17%

10%

14%

100

0

Za trzy lata, 23% usług rutynowej opieki będzie miała miejsce poza murami szpitala.

Wzmacnia się trend opieki na odległość, prosto z domu.

Centra opieki środowiskowej

Dom

Apteki

obecnie

za 3 lata

W 2021 roku, jedynie dla 4% badanych priorytetem jest tworzenie zielonych, przyjaznych środowisku placówek medycznych. Za 3 lata liczba ta wzrośnie do ok. 58%.

Według badania McKinsey z 2020 roku, rynek usług świadczonych przez ambulatoryjne centra chirurgiczne będzie rósł w tempie 6% do roku 2023.

W raporcie podkreślono, że wzrost liczby pacjentów preferujących opiekę pozaszpitalną wynika z niższych kosztów, łatwiejszego dostępu i krótszych pobytów. Pacjenci zwracają uwagę na dyskomfort związany z wizytą w szpitalu.

Pandemia COVID-19 może utrwalić trend unikania hospitalizacji. Żródło: 2021 global health care outlookAccelerating industry change (Deloitte)

OSOZ Polska 6/2021

23

R aport

Wirtualna rzeczywistość w medycynie.

Jak działają terapie VR? Wiele badań dowodzi, że wirtualna rzeczywistość zmniejsza siłę odczuwania przewlekłego i ostrego bólu oraz pomaga w leczeniu niektórych chorób psychicznych. Już dziś terapie VR pozwalają zastąpić uzależniające leki przeciwbólowe. Ta nowa dziedzina medycyny powstaje na styku neurologii, psychologii i technologii.

Dużo więcej niż zabawa Wirtualna rzeczywistość pozwala ludziom podróżować i zmieniać miejsca bez ruszania się z miejsca. Po założeniu specjalnych okularów 3D wkraczamy do innego świata. VR zmienia sposób postrzegania rzeczywistości, modyfikuje sposób myślenia i odczuwania. Stymuluje nasz wzrok, pobudza mózg, tworząc poczucie psychologicznej i fizycznej obecności w wykreowanych komputerowo miejscach. Teleportuje ludzi poza ich własne ciało. Będąc we własnym pokoju można pływać z delfinami, odpoczy-

24

OSOZ Polska 6/2021

wać na plaży, podróżować w kosmosie, obserwować przyrodę, zwiedzać nowe miejsca. Siła iluzji jest tak duża, że osoby korzystające z gogli wirtualnej rzeczywistości zapominają o realnym otoczeniu, w którym przebywają.

Wielu naukowców od lat bada jak poczucie własnego „ja”, ciało i mózg są ze sobą połączone. W eksperymencie „gumowa ręka”, Matthew Botvinick i Jonathan Cohen zademonstrowali przekonującą iluzję przeniesienia poczucia własnego ciała z prawdziwego ramienia na fałszywe. Odkryli oni, że można w pe-

wien sposób oszukać mózg, aby zaakceptował on „fałszywe ciało”. Eksperyment polega na tym, że uczestnik badania ma doczepioną sztuczną rękę, którą widzi wprost przed sobą. Jego prawdziwa ręka znaduje się za parawanem i nie jest widoczna. Naukowiec w pierwszym kroku dotyka obydwu dłoni – sztucznej i prawdziwej – tak aby przyzwyczaić mózg do bodźców. Jednak kiedy naukowiec dotyka już tylko sztuczną rękę, symulując, że dotyka obydwie, osoba badana nadal czuje dotyk. To iluzja jest jednym z fenomentów naszego mózgu.

R aport

Inne badanie „Phantom body illusion” Henrika Ehrssona potwierdziło tzw. out-of-body experience – doświadczenie, w którym człowiek widzi własne ciało spoza ciałem fizycznego. Obydwa badania dowodzą wpływu czynników psychologicznych na to, jak postrzegamy rzeczywistość. Nie tylko elementy fizyczne decydują o sposobie widzenia rzeczywistości.

Choroba nie jest do końca mierzalna Podobny mechanizm można zaobserwować, gdy chorujemy. Dwóch pacjentów z tą samą chorobą może doświadczać diametralnie różnych objawów.

Dokładnie taka sama rana powoduje zupełnie inny poziom bólu u różnych osób, bo jego odczuwanie zależy od m.in. poprzednich doświadczeń, wrażliwości itd.

Dlatego poziom zdrowia czy dobrego samopoczucia nie są tylko i wyłącznie proporcjonalne do wyników badań laboratoryjnych.

Takie podejście do medycyny jest stosunkowo nowe. W 1977 r. George Engel, profesor psychiatrii i medycyny na Uniwersytecie w Rochester, zaproponował, aby lekarze zwracali uwagę nie tylko na mechanistyczną interpretację choroby, ale także na jej emocjonalny aspekt. Teoria ta otworzyła później drzwi dla VR jako realnej interwencji terapeutycznej.

Naukowcy zaczynają odkrywać moc VR w medycynie. Może ona pomóc w leczeniu osób z depresją, lękami i fobiami, zmniejszyć intensywność bólu. Pacjentom z anoreksją pozwala doświadczać życia za pomocą zdrowego awatara, a osobom na wózku – znowu biegać. Zastosowań jest jeszcze więcej, a lekarze mają nadzieję, że VR pozwoli opracować m.in. terapie bólu, zmniejszając tym samym zastosowanie leków przeciwbólowych, które często mają silne skutki uboczne, prowadząc do uzależnienia.

Jak VR może zmniejszyć ból? Po pierwsze mamy do czynienia z efektem maskowania. Obraz widziany przez gogle VR i poczucie obecności w nowej rzeczywistości są tak intensywne i zadziwiające dla mózgu, że odwracają uwagę od sygnałów neurologicznych – w tym przypadku bólu – generowanych przez ciało. To trochę jak walka o uwagę naszej świadomości – wygrywają sygnały, które są silniejsze i intensywniejsze.

Po drugie, VR tworzy tzw. iluzję czasu, skutecznie skracając długość epizodów bólowych. Przeniesienie do innego świata, psychologiczne zatopienie się w nim, zaburza rachubę czasu. I po trze-

Naukowcy od lat badają fenomen postrzegania własnego „ja”. W jednym z eksperymentów, osoba badana widzi tylko gumową, sztuczną rękę, podczas gdy jego prawdziwa ręka pozostaje dla niej niewidoczna. Naukowiec najpierw dotyka obydwu kończyn. Jednak gdy w kolejnym kroku powtarza czynności tylko w stosunku do sztucznej ręki, uczestnik ma wrażenie, że naukowiec dotyka jego prawdziwej ręki – mózg po prostu nauczył się pewnego schematu. Ta iluzja jest jednym z fenomenów wykorzystywanych w wirtualnej rzeczywistości (zdjęcie: „VRx: How virtual therapeutics will revolutionize medicine”).

Wirtualna terapia lęku wysokości. Pacjent pozostający pod okiem terapeuty, po założeniu okularów 3D ma wrażenie, jakby spacerował na krawędzi wysokiego budynku. Nie ma znaczenia fakt, że w rzeczywistości znajduje się w gabinecie lekarskim – mózg zostaje wprowadzony w błąd, pojawiają się typowe symptomy jak strach, podwyższone ciśnienie i tętno oraz intensywna potliwość (źródło: Oxford VR).

OSOZ Polska 6/2021

25

R aport

cie, VR blokuje ból przed dotarciem do mózgu. Kombinacja tych trzech efektów wspiera zdolność do uśmierzania bólu, przede wszystkim ostrego, którego intensywność jest ograniczona czasowo.

» Czy w przyszłości

apteki będą oferowały różne opcje leczenia VR dopasowane do indywidualnych cech pacjenta, przepisane na receptę przez lekarza?«

Przyszłość VR Ale VR nie zawsze jest lekarstwem. To, co dla niektórych może być fantastyczną ulgą, dla części pacjentów cierpiących na zaawansowaną chorobę jest intruzem.

Wspomniane efekty psychologiczne nie pojawiają się u każdego pacjenta albo są za słabe, aby wykazywać efekt terapeutyczny. W przypadku niektórych pacjentów, efekt „zachwytu” szybko mija i sygnały dochodzące z ciała znowu zaczynają dominować. Wówczas to świat generowany przez VR staje się irytującym elementem. Tak samo jak niewielkie znaczenie w przypadku ataku migreny ma przyjazne otoczenie pokoju szpitalnego. Trzeba też pamiętać, że wirtualna rzeczywistość prowadzi często do uczucia dezorientacji, nudności czy objawów typowych dla choroby lokomocyjnej.

Dawka intensywności wrażeń związanych z VR musi być ostrożnie dobierana. Przykładowo, gdy mowa o terapiach lęku wysokości lub agorafobii, zbyt mocne bodźce mogą prowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia i jeszcze większych blokad psychologicznych.

Niemniej istotne jest, aby nie szarżować obietnicami dotyczącymi tej technologii. Każdy lek i procedura medyczna

niosą ze sobą ryzyko. Tak jest również w przypadku VR, nawet jeśli terapie VR są bezpieczne w porównaniu z jakimkolwiek innym lekiem chemicznym.

Skoro wiele badań naukowych potwierdza, że VR może leczyć, czy w przyszłości będziemy potrzebować aptek VR oferujących różne opcje leczenia za pomocą VR? Przykładowo, terapie na ból, lęki, depresję, fobie o różnych

Wirtualna rzeczywistość jest z powodzeniem stosowana w rehabilitacji. W przypadku dzieci, zamienia nudne ćwiczenia w zabawę.

26

OSOZ Polska 6/2021

stopniu intensywności, spersonalizowane dla każdego pacjenta na podstawie wywiadu lekarskiego i specjalnych badań. Pacjent szukający terapii migreny mógłby wybierać miejsce, w które chce się przenieść, muzykę w tle, kolory, czy uzupełniać wirtualne przestrzenie przyjaciółmi.

Dopiero odkrywamy możliwości VR w medycynie. Ale już dziś wiele firm i startupów pracuje nad nowatorskimi rozwiązaniami. Obejmują one nie tylko omówione zagadnienia, ale też rozwiązania VR mające na celu wzmocnienie relacji lekarz-pacjent, motywowanie do zmiany stylu życia, stymulowanie zaangażowania pacjenta, a nawet przygotowanie pacjentów terminalnych na śmierć. Najnowsze technologie wykorzystują biofeedback, na bieżąco dopasowując parametry terapii VR do sygnałów wysyłanych przez ciało, np. tętna, wilgotności skóry. W ten sposób można jeszcze bardziej zwiększać efektywność i bezpieczeństwo doświadczeń VR. Medycyna VR ma szansę się upowszechnić, bo oferuje zupełnie nowe podejście do leczenia. Nauka i technologia nie stanowią już bariery – obecnie brakuje przede wszystkim personelu z umiejętnościami cyfrowymi, infrastruktury i finansowania rozwiązań VR dla medycyny. Trudno też będzie oderwać się od tradycyjnego myślenia o terapiach w kategorii leków lub urządzeń medycznych. 

Jednym z elementów terapeutycznych VR jest tzw. grywalizacja. Elementy znane z gier są wykorzystywane np. do motywowania do regularnych ćwiczeń w domu.

R aport

VRx: Nowa dziedzina nauki i lek o dużym potencjale Wywiad z dr Brennanem Spiegel, dyrektorem ds. badań usług zdrowotnych w Cedars-Sinai Medical Center (Los Angeles), autorem książki „VRx: Jak wirtualne terapie zrewolucjonizują medycynę.”

Jakie są trzy główne zastosowania VR w medycynie?

Najbardziej oczywistym jest terapia bólu ostrego i przewlekłego, ponieważ ból mocno obniża jakość życia, a jednocześnie jego odczuwanie można regulować psychologicznie.

Istnieją liczne dowody na to, że VR może pomóc pacjentom z ostrym bólem, na przykład po operacjach. Kolejnym obszarem jest zdrowie psychiczne, stany lękowe, fobie i lekkie depresje. VR stworzyła również niesamowite możliwości szkoleń i symulacji w opiece zdrowotnej dla lekarzy, którzy mu-

szą nauczyć się nowych procedur, operacji, a dzięki VR mogą to robić nawet w domu, bez konieczności obecności na sali operacyjnej.

Czy VR nie ma skutków ubocznych lub nie jest uzależniająca jak gry komputerowe?

VR jest na pewno bezpieczniejsza niż niektóre leki. Na przykład opioidy, powszechnie stosowane w leczeniu bólu, które doprowadziły do światowej epidemii uzależnienia. Są one nie tylko uzależniające, ale i mają poważne skutki uboczne. Nie obiecujemy, że VR może

całkowicie zastąpić leki, choć w przypadku niektórych osób jest to możliwe.

Chodzi bowiem o to, że ból to nie tylko doświadczenie fizyczne. To także doświadczenie emocjonalne, poznawcze i społeczne. Jeśli skupimy się tylko na fizycznych zjawiskach bólu, możemy przegapić część problemu. Wirtualna rzeczywistość może zmniejszyć ból fizyczny przetwarzany w mózgu, ale także ból emocjonalny. Oczywiście, jak każda skuteczna terapia, ma ona efekty uboczne. Najczęstsze z nich to zawroty głowy, nudności czy tzw. choroba symulatorowa, które mogą wystąpić u 5% do 10% osób, zwłaszcza przy rozpoczęciu

OSOZ Polska 6/2021

27

R aport

rapiami VR i opracowała już nawet program rozszerzonej rzeczywistości medycznej. Wkrótce FDA opublikuje białą księgę dotyczącą tego programu.

» Obecnie istnieje

ponad 5000 badań wykazujących korzyści terapeutyczne płynące z terapii immersyjnych, w tym terapii VR.«

terapii z wykorzystaniem wirtualnej rzeczywistościi.

Jesteśmy również bardzo ostrożni, gdy zalecamy oprogramowanie do celów terapeutycznych. Muszą to być stabilne środowiska, a nie dynamiczne sceny, które mogą negatywnie wpływać na chorych.

Czy lekarze są gotowi na wdrożenie tej nowej dziedziny medycyny do praktyki klinicznej?

Tak, ale wymaga ona specjalistycznej infrastruktury. Dysponujemy dużą liczbą dowodów naukowych potwierdzających korzyści płynące z VR – nauka nie stoi na przeszkodzie. Jednak bariery tkwią m.in. w szkoleniach, finasnowaniu, konserwacji zestawów słuchawkowych.

W Cedars-Sinai zastosowaliśmy już VR u ponad 3000 pacjentów, głównie w celach badawczych. Obecnie jesteśmy na końcowym etapie tworzenia nowej kliniki VR. Wszystko zaczyna się od zatrudnienia klinicysty – specjalisty ds. technologii wirtualnych – przeszkolonego w zakresie medycyny klinicznej.

Lekarze muszą mieć dostęp do regularnie dezynfekowanych zestawów słuchawkowych. Istnieją też programy terapeutyczne, które ludzie mogą stosować w domu.

Firmy ubezpieczeniowe coraz uważniej przyglądają się temu, czy będą mogły refundować usługi VR. To otworzyłoby wiele możliwości. Amerykańska Agencja Leków i Żywności (FDA) analizuje sytuację regulacyjną związaną z te-

28

OSOZ Polska 6/2021

Jak przekonałbyś sceptyków, że VR to nie placebo, ale skuteczny lek?

Randomizowane badania kontrolne są najlepszym sposobem na określenie, czy jakakolwiek nowa terapia jest skuteczna. VR w medycynie takie badania ma za sobą i wykazały one wysoką skuteczność tej nowej formy terapii.

Idea, że leczymy ciało za pomocą leków, a mózg za pomocą terapii behawioralnych straciła na aktulaności. Nowoczesna nauka o neurologii uznaje, że te dwie dziedziny stanowią jedną całość.

Ciało jest pozaczaszkowym przedłużeniem mózgu.

W swojej najnowszej książce „VRx: How Virtual Therapeutics Will Revolutionize Medicine” przedstawiasz wiele badań klinicznych i przykładów, które potwierdzają skuteczność wirtualnej rzeczywistości w medycynie. Jaki powinien być następny krok, by zwiększyć skalę zastosowania VR przez lekarzy?

Już około 200 szpitali w USA i wiele innych na świecie wykorzystuje wirtualną rzeczywistość do różnych celów. VR jest jak strzykawka – nie liczy się strzykawka, ale lek, który ona przekazuje do organizmu. VR to tylko platforma, ważne jest oprogramowanie pomagające ludziom doświadczać nowej rzeczywistości.

W naszym szpitalu, VR pomaga kobietom podczas porodu. Na oddziale ratunkowym ludzie czekający na korytarzu mogą znaleźć się gdzieś na plaży, unikając niepotrzebnego stresu. To tylko dwa z całego szeregu przykładów.

Oczywiście, wiele innych uwarunkowań, w tym polityka refundacji czy szkolenia, również pomogłyby w szerszym upowszechnieniu VR w medycynie. W Cedars-Sinai organizujemy doroczną konferencję, aby upowszechniać wiedzę na temat korzystania z programów VR. Jak reagują pacjenci po założeniu okularów VR i przeniesieniu się po raz pierwszy do „nierealnego” świata?

Należy podkreślić, że istnieje różnica pomiędzy byciem zdrową osobą, która po raz pierwszy próbuje VR, a pacjentem w szpitalu, cierpiącym z powodu bólu,

odczuwającego niepokój. Dla osoby chorej, zmiana może być dramatyczna.

Kiedy używamy VR w naszym szpitalu, zazwyczaj obserwujemy dwie fazy.

Pierwszą z nich nazywam momentem poznawczego lub świadomego zanurzenia – kiedy zdajesz sobie sprawę, że znajdujesz się w trójwymiarowej przestrzeni. Ciało i mózg czują się tak, jakby były obecne w tym środowisku. Widzisz, jak ludzie się uśmiechają, gestykulują.

Kilka minut później następuje moment zanurzenia fizjologicznego – to etap, gdy mózg przyzwyczaił się do nowego środowiska. Pacjenci wchodzą w fazę relaksu, czasami zwalnia tętno, spada ciśnienie krwi, autonomiczny układ nerwowy przejmuje kontrolę. To, co próbujemy osiągnąć w przypadku terapii bólu ostrego, to właśnie zanurzenie fizjologiczne.

Dlaczego napisałeś książkę o wirtualnej terapii?

Ta książka jest o nowej dziedzinie medycyny – medycznej rozszerzonej rzeczywistości. Obecnie istnieje ponad 5000 badań wykazujących korzyści terapeutyczne płynące z terapii immersyjnych, w tym terapii VR. Nadszedł czas, by poważnie potraktować tę nową dziedzinę i zrozumieć, jak wdrożyć technologię do praktyki klinicznej, nie po to, by zastąpić tradycyjną medycynę, ale by ją rozszerzyć.

Chciałem też opowiedzieć historie, z którymi zetknęliśmy się używając VR, a jednocześnie przedstawić stojącą za VR naukę: neurobiologię, psychologię, socjologię, medycynę kliniczną, technologię, optykę i oczywiście filozofię.

Ta książka jest dla ludzi zainteresowanych VR i dla tych, którzy chcą wiedzieć, czego VR uczy nas o świadomości, o tym, że mózg i ciało są połączone.

VRx to współczesna neurologia, skrzyżowanie technologii, psychologii i filozofii.

Jaka jest natura „ja”? Co to znaczy być osobą? Co to znaczy, że VR może wywołać uczucie, jakbyś opuścił swoje ciało? Jak to jest możliwe z neurologicznego punktu widzenia? Książka zaczyna się od tych pytań. Jeśli szukasz niemedycznych metod leczenia, które mogłyby wspomóc tradycyjne terapie w przypadku wielu schorzeń – takich jak demencja, nadciśnienie, schizofrenia, lęk, depresja, zaburzenia odżywiania, otyłość czy anoreksja – w mojej książce znajdziesz wiele przykładów. 

rozmowy

Dobre rozwiązania e-zdrowia są ze swej natury pacjentocentryczne Pandemia COVID-19 wymusiła korzystanie z wizyt telemedycznych, e-recept, elektronicznych metod rejestracji na szczepienia. Czy Polacy polubili i zaakceptowali rozwiązania zdrowia cyfrowego? Na ten temat rozmawiamy z Magdaleną Kołodziej, Prezes Zarządu Fundacji MY Pacjenci.

Jak pandemia COVID-19 zmieniła polskich pacjentów?

Pandemia COVID-19 osłabiła znacząco i tak już słabe zaufanie pacjentów do systemu ochrony zdrowia, a także – co jest dużo bardziej niepokojące – zaufanie do personelu medycznego.

Z naszej perspektywy głównymi problemami pacjentów stały się brak lub bardzo utrudniony dostęp do świadczeń medycznych i przekształcenie systemu w „covidocentryczny”, w którym inne

choroby zeszły na dalszy plan. Z naszego badania, zrealizowanego w lutym br. na reprezentatywnej grupie Polaków wynika, że w przypadku chorób innych niż COVID-19 pogorszeniu uległo: leczenie szpitalne (51,8% odpowiedzi), leczenie w placówkach AOS (48,3%), dostęp do lekarzy POZ (49,5%).

Z drugiej zaś strony, hasło #zostańwdomu mocno wryło się w świadomość i niestety w połączeniu z obawą przed zakażeniem się w placówce ochrony zdrowia spowodowało pozostawanie w domu

bez względu na sytuację zdrowotną, rezygnowanie z badań, przerywanie leczenia, rezygnację z zaplanowanych zabiegów. Skutki tego zjawiska będziemy analizować w naszym najnowszym badaniu. Obawiamy się, czy pandemia nie spowodowała u pacjentów zjawiska bagatelizowania objawów, zaprzestania badań profilaktycznych i zwiększenia zjawiska samoleczenia. Byłoby to bardzo niepokojące biorąc pod uwagę, jak wielki dług zdrowotny mamy jako społeczeństwo do odrobienia.

Są to Pani zdaniem zmiany trwałe, czy raczej wrócimy do „starej normalności”?

Nie chcielibyśmy, by szczególnie w aspekcie lekceważenia objawów, niepodejmowania czy przerywania leczenia były to zmiany trwałe. Niemniej, może się okazać, że tak będzie, ponieważ jesteśmy w przededniu czwartej fali, po-

OSOZ Polska 6/2021

29

rozmowy

jawia się też mnóstwo fake newsów, a to wszystko wpływa na poczucie zagrożenia u części osób. Gdy czujemy się zagrożeni, reagujemy różnie, w zależności od naszego charakteru itd.

Jeśli chodzi o rozwiązania cyfrowe – takie jak upowszechnienie się e-recepty czy za moment e-skierowania, to były one bardzo wyczekiwane przez pacjentów i tu raczej nie wrócimy do „starej normalności”. Wszystko też wskazuje na to, że telewizyta zostanie już z nami na stałe. To dobrze, bo sprawdza się ona w wielu przypadkach, np. przy przedłużaniu recepty czy w opiece nad przewlekle chorymi w stanie stabilnym.

A jak pandemia wpłynęła na stosunek do rozwiązań zdrowia cyfrowego? W międzyczasie pojawiły się m.in. aplikacje do monitorowania kontaktów z osobami zarażonymi, kwarantanny, a ostatnio – aplikacja przechowująca certyfikat COVID-19 i mobilne Internetowe Konto Pacjenta.

Zmiana podejścia do rozwiązań cyfrowych, zarówno wśród pacjentów jak i środowiska medycznego, to duży pozytyw tych trudnych czasów, z którymi przyszło nam się mierzyć.

Pomimo, że pandemia niejako zmusiła nas do szerokiego wykorzystania chociażby teleporady i zwiększenia zainteresowania dostępnymi aplikacjami, przekonaliśmy się do rozwiązań cyfrowych i chętnie z nich korzystamy. Niestety jest też druga strona – nie każdy może czy potrafi korzystać z rozwiązań cyfrowych, a to może dodatkowo pogarszać dostęp do świadczeń, prowadząc do tzw. wykluczenia cyfrowego.

Pacjenci woleliby oczywiście, aby taka forma świadczenia usług medycznych była wprowadzana stopniowo, by poprzedzona została odpowiednim przygotowaniem, także technicznym, zarówno pacjentów jak i personelu medycznego. Fakt, że w wielu miejscach pacjenci nie mieli wyboru przez wiele miesięcy, bo nie było opcji wizyty tradycyjnej; zgłaszane były liczne problemy w ogóle z dodzwonieniem się do jednostek ochrony zdrowia powoduje, że dla części społeczeństwa był to zdecydowanie falstart.

Popieramy rozwój usług e-zdrowia, z zachowaniem jednak dwóch fundamentalnych warunków: pierwszy to odpowiednia edukacja i przygotowanie, drugi – równie istotny – pacjent musi mieć wybór np. między telewizytą a wi-

30

OSOZ Polska 6/2021

» Wprowadzanie nowych rozwiązań cyfrowych powinno iść w parze z edukacją i rozwojem kompetencji pacjentów.«

zytą tradycyjną. Telewizyta nie jest rozwiązaniem, które może być zastosowane zawsze, wszędzie i dla każdego.

Przy okazji szczepień upowszechniło się też korzystanie z Internetowego Konta Pacjenta (IKP), które teraz zyskuje popularność, także ze względu na znajdujący się tam unijny certyfikat szczepienia.

I jak najbardziej jest to dobry kierunek.

Przy tym zawsze podkreślamy, że nie może być to jedyna opcja, nie może być braku wyboru. Przykładem takiej sytuacji jest powiązanie możliwości otrzymania przez seniora tzw. recepty S (na bezpłatne leki 75 plus) od lekarza specjalisty tylko po wyrażeniu przez seniora zgody na jego IKP… To totalny absurd, wykluczające rozwiązanie. Zbadaliśmy jak „wielu” seniorów korzysta ze swojego IKP – jedynie 9,5% osób powyżej 50 roku życia, w odniesieniu do osób powyżej 60 roku życia – jedynie 8,8%. Wprowadzona konieczność wyrażenia na to zgody przez IKP jest dodatkową trudnością i w wielu przypadkach nie do pokonania. Trudno zrozumieć, czemu mają służyć takie rozwiązania. Na pewno nie służą one pacjentom w i tak już utrudnionych warunkach dostępności do lekarzy i leczenia w dobie pandemii.

Czy Pani zdaniem można było jeszcze lepiej wykorzystać potencjał cyfryzacji do walki z pandemią i wsparcia pacjentów?

Rozwój technologii e-zdrowia jest ogólnoświatowym trendem, zmieniającym systemy opieki zdrowotnej w wielu krajach w kierunku tworzenia systemów otwartych na potrzeby pacjentów, transparentnych i tańszych niż obecne. Efektywne rozwiązania e-zdrowia mają ze swej natury pacjentocentryczny charakter, przybliżają usługi medyczne do pa-

cjenta, poprawiają ich koordynację poprzez lepszy obieg informacji i wymianę danych medycznych między przedstawicielami zawodów medycznych a pacjentami. Technologie z obszaru e-zdrowia mają potencjał budowania postaw o charakterze patients empowerment, czyli zaangażowania pacjenta we współdecydowanie o swoim leczeniu i aktywne partnerstwo w procesie leczenia. Pacjenci przejmują wtedy część odpowiedzialności za podejmowane decyzje i wynik leczenia, co przekłada się na poprawę jego skuteczności.

Warto zmierzać w tym kierunku, rozwijać umiejętności cyfrowe pacjentów, edukować i dawać wybór i możliwości; umożliwić pacjentom wyszukiwanie terminu i umawianie się na wizyty przez internet, wprowadzić większą koordynację wizyt i realizacji ścieżki pacjenta, dostarczyć informacje o dostępnych programach profilaktycznych, umożliwić wyszukiwanie i rezerwowanie przez internet leków do odbioru, dostarczać informacje o interakcjach lekowych, tańszych odpowiednikach leków.

Jakie kolejne rozwiązania cyfrowe powinny zostać wprowadzone, aby wyjść naprzeciw nowym oczekiwaniom pacjentów?

Przede wszystkim, cyfryzacja ma być korzystną alternatywą dla pacjenta i nie może dyskryminować tych pacjentów, którzy nie mogą lub nie chcą z niej korzystać.

Z naszych badań i obserwacji wynika, że pacjenci oczekują dalszego rozwoju funkcjonalności e-recepty. Jako główną korzyść z wdrożenia dodatkowych rozwiązań e-recepty postrzegają poprawę bezpieczeństwa leczenia wynikającą z możliwości poinformowania pacjenta i lekarza, że został przepisany lek, którego nie powinno się stosować z innymi lekami zażywanymi przez pacjenta. Ważną funkcjonalnością byłaby informacja kierowana do pacjenta i lekarza o konieczności wystawienia kolejnej recepty na kończące się leki czy przypomnienie o niezrealizowanej recepcie.

Pacjenci są także zainteresowani uzyskaniem od systemu informacji, jak można zmniejszyć prywatne wydatki na leki stosując tańsze odpowiedniki, czy w której aptece w okolicy znajduje się poszukiwany przez nich lek, najlepiej poprzez łatwo dostępną internetową wyszukiwarkę. Rozwijając aplikacje mobilne warto pamiętać o osobach starszych, niewido-

rozmowy

mych, głuchych i jak najlepiej dopasować je do możliwości i ograniczeń tych grup.

Wprowadzanie nowych rozwiązań cyfrowych powinno iść w parze z edukacją i rozwojem kompetencji pacjentów.

Brak tego wsparcia spowoduje, że technologie pozostaną rozwiązaniem wprawdzie dostępnym, ale niewykorzystanym.

Inwestycja w budowanie kompetencji zdrowotnych i kompetencji cyfrowych pacjentów i profesjonalistów medycznych jest więc warunkiem upowszechnienia się i skutecznego wykorzystania rozwiązań e-zdrowia. Wdrożeniu rozwiązań z obszaru e-zdrowia powinny towarzyszyć kampanie edukacji społecznej i systemy wsparcia użytkowników i powinny być na to zaplanowane i przeznaczone środki.

Dla pacjentów ostatni rok był wyjątkowo trudny – placówki medyczne ograniczały przyjęcia, wielu chorych przewlekle rezygnowało z wizyt w obawie przed zarażeniem koronawirusem. Co zrobić, aby pacjenci mieli zawsze dostęp do opieki i usług medycznych i takie sytuacje się nie powtórzyły?

Recepta jest prosta – wykorzystać doświadczenie i nauki płynące z kryzysu, jakim były kolejne fale pandemii, wyciągnąć wnioski i je wdrożyć. Przykładowo: nie można się dodzwonić do POZ – czyli potrzeba więcej telefonów, więcej linii telefonicznych; teleporady – edukować pacjentów i podnosić kompetencje cyfrowe i zdrowotne; ograniczyć do minimum biurokrację – dać lekarzom więcej czasu na realne leczenie; system ochrony zdrowia – umożliwić leczenie innych chorób, nie przekształcać szpitali wysokospecjalistycznych lub jedynych w danym regionie w covidowy, itd. itp.

Słuchać głosów ekspertów, takich jak przykładowo Zespół Continue Curatio, z którym mamy przyjemność współpracować. Konieczne jest także wdrożenie rozwiązań promujących i premiujących jakość w ochronie zdrowia, większy nadzór nad wykorzystaniem rozwiązań telemedycznych i cyfrowych. Niezbędna również jest większa koordynacja i system informacji dla pacjenta – wsparcie pacjenta w jego ścieżce terapeutycznej, dostęp do informacji o placówkach przyjmujących pacjentów z zamkniętych czasowo szpitalach, ogólnopolska wyszukiwarka wizyt, umawianie i odwoływanie wizyt przez internet, sms przypominający o zbliżającej się wizycie.

66,1%

23,5%

Tak Nie Gdyby mogła Pani stworzyć listę najpilniejszych postulatów pacjentów do rządzących, co by się na niej znalazło?

7,0%

ale mi się nie − edukacja zdrowotna iChciałem/am, cyfrowa pacjenudało skontaktować tów; − zmniejszanie nierówności w zdrowiu; SZPITAL − dostosowanie rodzaju/formy porad do Analizując wyniki naszych badań i obpotrzeb pacjenta (40,5% respondenserwacji klaruje się lista kilku najważtów); niejszych postulatów: − szeroka akcja profilaktyczna 2,2% 0,7% 0,5% i promującaalezdrowy tryb życia, którego profi− większa dostępność do świadczeń Chciałem/am, ale nie miałem Chciałem/am, mój Chciałem/am, ale przy świadtakiej możliwościatechnicznej lekarz /placówka medyczna czeniach, z których korzystam zdrowotnych, co za tymlubidzie pełne laktyka jest częścią (60,6% respondenumiejętności nie prowadzi takiej formy nie ma możliwości odbycia uwolnienie limitów do lekarzy specjakonsultacji tów). teleporady, konieczna jest wizyta w szpitalu/poradni listów wraz z dostępnym już na pierwWszystkie te rozwiązania sprowadzaszej wizycie kompletnym pakietem bają się do jednego najważniejszego podań diagnostycznych (wskazuje na to Jakrespondentów); ocenia Pan/i tę formę opieki zdrowotnej?

(N=767)rozstulatu – wprowadzić jak najwięcej 74% wiązań umożliwiających jak najszybsze − postawienie większego nacisku na jazmniejszenie długu zdrowotnego pokość i większe uzależnienie finansowstałego w skutek ograniczonego dostęwania świadczeń od skuteczności tepu do świadczeń zdrowotnych w panderapeutycznej placówki (pacjent wyleczony, zaopiekowany); 32,7% 27,6%mii.  39,6%

?

Dobrze

Trudno powiedzieć

Czy Pan/Pani lub ktoś z Pana/Pani bliskich, pozostających pod Pana/i opieką (dziecko, niesamodzielny dorosły) korzystał z możliwości e-wizyty? (wizyta z wykorzystaniem kamery, gdzie lekarz ma możliwość obejrzenia pacjenta) (N=767)

28,8%

58,4%

Tak

Nie

Źle

e-wizyty

3,9%

Chciałem/am, ale mi się nie udało (brak umiejętności) SZPITAL

2,7%

Chciałem/am, ale nie miałem takiej możliwości technicznej

5,3%

Chciałem/am, ale mój lekarz /placówka medyczna nie prowadzi takiej formy konsultacji

0,8%

Chciałem/am, ale przy świadczeniach, z których korzystam nie ma możliwości odbycia e-wizyty, konieczna jest wizyta w szpitalu/poradni

Jak ocenia Pan/i tę formę opieki zdrowotnej? (N=767)

?

26,1%

44,7%

Dobrze

Trudno powiedzieć

29,2% Źle

Źródło: Fundacja MY Pacjenci.

W jakich sytuacjach dobrym rozwiązaniem jest teleporada, e-wizyta, a kiedy wizyta w gabinecie?

OSOZ Polska 31 6/2021

Teleporada to dobre

E-wizyta to Teleporada to dobre rozwią- dobre rozwiąza-

E-wizyta to Wymaga wizyty dobre rozwiąza- w gabinecie

rozmowy

Digitalizacja w zdrowiu jako katalizator wzrostu gospodarczego Jeśli uczynimy zdrowie i opiekę społeczną priorytetem ekonomicznym, wówczas inwestycje w digitalizację staną się opłacalne zarówno pod względem zdrowotnym, jak i finansowym. „Potrzebujemy nowego modelu opieki zdrowotnej, który dotrzyma kroku rozwojowi technologicznemu” – mówi Tobias Silberzahn, ekspert McKinsey, inicjator Sieci Global HealthTech, międzynarodowej społeczności startupów rozwijających rozwiązania technologii medycznych.

Dlaczego służba zdrowia potrzebuje tzw. terapii cyfrowych*?

Nieco przeformułowałbym to pytanie: Dlaczego terapie cyfrowe mogą przyczynić się do poprawy zdrowia? Jeśli zaczniemy od celu, jakim jest zdrowie i do-

32

OSOZ Polska 6/2021

bre samopoczucie wszystkich obywateli, wydaje się dość oczywiste, że rozwiązania cyfrowe mogą mieć pozytywny.

W końcu spędzamy ogromną ilość czasu ze swoimi urządzeniami cyfrowymi, czy to smartfonami, czy technologiami ubieralnymi, jak przyładowo inte-

ligentne zegarki. Biorąc pod uwagę ten fakt, czy nie byłoby sensowne „wykorzystanie” tych urządzeń cyfrowych do celów związanych z ochroną zdrowia?

rozmowy Rosną inwestycje w firmy zajmujące się zdrowiem cyfrowym, a koncerny farmaceutyczne coraz chętniej nawiązują współpracę ze startupami. Jakie warunki muszą zostać spełnione, aby przyspieszyć adaptację terapii cyfrowych?

Istnieją ogólne determinanty, które decydują o wdrożeniu e-zdrowia w różnych krajach, a które mają również wpływ na rozwój terapii cyfrowych: Czy dany kraj posiada strategię zdrowia cyfrowego i czy ta strategia obejmuje terapie cyfrowe? Czy istnieje ścieżka regulacyjna i refundacyjna dla terapii cyfrowych? Czy istnieje infrastruktura zdrowia cyfrowego – w tym klasyczne elementy, takie jak elektroniczna dokumentacja pacjenta i e-recepty. Wreszcie, jak wygląda umiejętność korzystania z cyfrowej opieki zdrowotnej przez pracowników służby zdrowia i obywateli? Jak łatwe lub uciążliwe jest dla pracowników służby zdrowia przepisywanie rozwiązań cyfrowych na receptę w porównaniu z przepisywaniem leków i urządzeń medycznych?

Istnieją ponadto pewne kategorie terapii cyfrowych przeznaczonych bezpośrednio dla konsumentów – w ich przypadku zwykła mechanika „sklepów z aplikacjami” może decydować o ich przyjęciu. Na przykład, kiedy analizuje się pobrania aplikacji związanych ze zdrowiem, często okazuje się, że w danej kategorii jest zwykle 3–5 aplikacji, które mają najwięcej pobrań.

To często koreluje z oceną aplikacji.

Czy możemy się spodziewać, że wkrótce ukształtuje się nowa forma cyfrowego przemysłu farmaceutycznego, czy też będziemy świadkami modeli współpracy, ale oddzielonych wyraźną granicą pomiędzy „lekiem” a „aplikacją”?

Moim zdaniem jest to pytanie otwarte, w jaki sposób profilaktyka, klasyczne leki, urządzenia medyczne i terapie cyfrowe połączą się, aby zapewnić pacjentom lepszą opiekę lub zarządzanie chorobą.

Weźmy jako przykład cukrzycę: europejski system opieki zdrowotnej ma zazwyczaj do dyspozycji ponad 100 interwencji medycznych w leczeniu cukrzycy, począwszy od zapobiegania, a skończywszy na radzeniu sobie z powikłaniami w miarę postępu choroby. Tak więc problemem często nie jest brak interwencji, ale raczej koordynacja opieki, edukacji, coachingu i wsparcia dla pacjenta w sposób umożliwiający spełnienie

najważniejszego wymogu w przypadku wielu chorób – umożliwienie trwałej zmiany zachowania, często w takich obszarach jak fitness, odżywianie, sen i zarządzanie stresem. Mam nadzieję, że terapie cyfrowe mogą odegrać ważną rolę w napędzaniu tej tak potrzebnej zmiany zachowań, prowadząc do poprawy wyników pacjentów.

Pierwsze sygnały wskazują, że firmy farmaceutyczne są coraz bardziej otwarte na współpracę z firmami zajmującymi się cyfrowym zdrowiem, co skutkuje połączonymi rozwiązaniami cyfrowofarmaceutycznymi.

Cyfryzacja wprowadza nowy model opieki zdrowotnej, w którym pacjenci mogą przejmować odpowiedzialność za swoje zdrowie, angażować się w terapię i profilaktykę. Co jest łatwiej zmienić: ekosystem regulacyjny czy przyzwyczajenia pacjentów?

Jestem przekonany o korzyściach płynących z przejęcia przez obywateli i pacjentów większej odpowiedzialności za swoje zdrowie i samopoczucie. Wymaga to pracy nad wzmocnieniem świadomości zdrowotnej i edukacji zdrowotnej całej populacji.

Zaczęły powstawać ścieżki regulacyjne, oceny technologii medycznych i refundacji dla zdrowia cyfrowego, ale istnieje sporo „luk”, gdzie takie regulacje nie istnieją – zarówno z perspektywy krajowej, jak i dla niektórych kategorii zdrowia cyfrowego. Przykładowo wykazano, że zdalne monitorowanie pacjentów przynosi korzyści w przypadku wielu chorób, ale jak dotąd jest częścią standardowej opieki tylko w kilku krajach.

Tabletki działają tak samo w każdym zakątku świata. Jednak aplikacje zdrowotne – oprócz zgodności z lokalnymi/krajowymi regulacjami – muszą również wzbudzać zaufanie. A to jest często uwarunkowane kulturowo. Jak firmy cyfrowe – skalujące swoje rozwiązania globalnie – mogą sprostać temu wyzwaniu?

Jako biochemik, nie zgadzam się w 100% ze stwierdzeniem dotyczącym leków, ale skupmy się na części pytania dotyczącej terapii cyfrowych. Zaufanie wynika z korzyści, jakie terapie cyfrowe przynoszą obywatelom lub pacjentom, a posiadanie dowodów potwierdzających te korzyści będzie miało kluczowe znaczenie.

Patrząc ogólnie na zdrowie cyfrowe, nadal pozostaje wiele do zrobienia w za-

» 80% publikacji naukowych na temat zdrowia cyfrowego wskazuje na korzyści ich zastosowania w postaci lepszych wyników leczenia albo redukcji kosztów.«

kresie generowania dowodów. Na przykład, kiedy przeprowadziliśmy ustrukturyzowaną kwerendę literatury w poszukiwaniu publikacji na temat interwencji medycznych z ostatnich 20 lat, okazało się, że tylko około 1% tych publikacji dotyczyło zdrowia cyfrowego. A kiedy przyjrzeliśmy się samym publikacjom, zaskoczyło nas, że tylko część z nich analizowała korzyści płynące z cyfrowego zdrowia.

Pozytywnym aspektem jest to, że spośród publikacji, które analizowały korzyści płynące z cyfrowej opieki zdrowotnej, 80% wykazało pozytywny wpływ cyfrowej opieki zdrowotnej, głównie pod względem wyników leczenia pacjentów, ale także pod względem oszczędności czasu i kosztów, np. oszczędność czasu pracownika służby zdrowia lub oszczędność kosztów systemu opieki zdrowotnej.

Kluczowe znaczenie będzie miało generowanie dowodów i edukacja!

Jeden z wniosków konferencji zorganizowanej przez McKinsey i Digital Therapeutics Alliance „The Promise of Digital Therapeutics” brzmi: „nietrudno wyobrazić sobie powstanie w ciągu dziesięciu lat zupełnie innego systemu opieki zdrowotnej, napędzanego przez technologie cyfrowe”. Jaki powinien być ten model, aby sprostać najbardziej krytycznym wyzwaniom w opiece zdrowotnej?

Wyniki przeprowadzonych w zeszłym roku badań i opublikowanych w formie raportu „Priorytetowe traktowanie zdro-

OSOZ Polska 6/2021

33

rozmowy

wia: Recepta na dobrobyt” (red. „Prioritizing health: A prescription for prosperity”) skłaniają do myślenia.

Badania pokazały, że sensowne byłoby spojrzenie na opiekę zdrowotną jako na pozytywną, strategiczną inwestycję, zamiast postrzegania jej jako kosztu, który trzeba kontrolować.

Najbardziej obiecujące było dla mnie to, że na każdego dolara zainwestowanego strategicznie przez dany kraj w zdrowie, zwrot wynosi od 2 do 4 dolarów.

Gdyby kraje inwestowały strategicznie w zdrowie, to do roku 2040 zysk ekonomiczny wyniósłby dodatkowe 12 bilionów dolarów. Innymi słowy, strategiczne inwestowanie w zdrowie mogłoby przynieść około 0,4 punktu procentowego wzrostu gospodarczego rocznie.

Aby to się spełniło, musielibyśmy stworzyć inny model zdrowia i opieki zdrowotnej oraz skupić się na czterech rzeczach: 1. Uczynienie ze zdrowia priorytetu społecznego i gospodarczego – zamiast myśleć o zdrowiu jako o koszcie, którym trzeba zarządzać, należy skupić się na zdrowiu jako na inwestycji, któ-

ra może przynieść znaczące zyski społeczne i finansowe.

2. Utrzymanie zdrowia w centrum uwagi.

Pandemia sprawiła, że zdrowie znalazło się w centrum zainteresowania wszystkich obywateli. Trzeba pracować nad tym, aby tematyka zdrowia nadal była dominująca, nawet po pandemii.

3. Przekształcanie systemów opieki zdrowotnej w kierunku profilaktyki zdrowotnej i budowanie dostępu do wysokiej jakości opieki zdrowotnej tam, gdzie jej brakuje.

4. Podwojenie wysiłków na rzecz innowacji w terapiach.

Jakie są Pana zdaniem trzy czynniki, które umożliwią rozwój rynku terapii cyfrowych w ciągu najbliższych pięciu lat?

Po pierwsze, coraz więcej krajów powinno tworzy ścieżki regulacyjne, oceny technologii medycznych i refundacji dla terapii cyfrowych. Idealnie byłoby, gdyby w całej Europie istniały zharmonizowane metodologie oceny.

Po drugie, odnoszące sukcesy firmy zajmujące się terapiami cyfrowy-

mi – przykładowo te, które stosują metody terapii poznawczo-behawioralnej i są w stanie przedstawić dowody kliniczne dotyczące wyników osiąganych przez pacjentów – musiałyby rozszerzyć swoje strategie na różne obszary chorób, zwłaszcza na choroby przewlekłe.

Wreszcie, terapie cyfrowe musiałyby stać się częścią szerszych cyfrowych ekosystemów zdrowotnych, tj. szerokiej oferty, która wspiera obywateli w zakresie zdrowia i dobrego samopoczucia.

Powinny one być zaprojektowane w taki sposób, aby ułatwić obywatelom zarządzanie swoim zdrowiem i samopoczuciem.  Terapie cyfrowe (DTx – Digital Therapeutics) – to dziedzina rozwiązań zdrowia cyfrowego obejmująca oparte na dowodach interwencje terapeutyczne tworzone w celu zapobiegania chorobom, zarządzania nimi lub leczenia. Mogą to być przykładowo aplikacje mobilne, gry terapeutyczne, programy coachingowe oparte na terapii behwioralno-poznawczej. Celem terapii cyfrowych jest zmiana zachowań i stylu życia, motywowanie i informowanie pacjenta. Stąd nazwa „terapia cyfrowa” – zmiana zachowań może również działać jak lek, eliminując czynniki ryzyka.

6 atrybutów decydujących o sukcesie firm zdrowia cyfrowego

Skalowalny model Rozwiązanie cechuje się bezpieczeństwem stosowania, efektywnością wykazaną w badaniach klinicznych albo w procesie tzw. testowania w warunkach rzeczywistych, zapewnia zwrot z inwestycji dla klienta (jakość, wyniki pacjenta, ograniczenie kosztów itd.).

Zapewnia prywatność pacjenta, jest zgodne z regulacjami krajowymi i międzynarodowymi oraz standardami w zakresie interoperacyjności.

Udowodniona wartość

Dobry, zgodny ze standardami produkt

Pozytywne doświadczenie dla odbiorcy

Propozycja użytkowa

Kultura organizacyjna oparta na stałym doskonaleniu rozwiązań.

34

OSOZ Polska 6/2021

Realny model biznesowy uwzględniający m.in. partnerstwa strategiczne, modele refundacji świadczeń, strategię wejścia na rynek.

Talent i zwinność biznesowa

Wyjątkowa wartość dla użytkownika końcowego (pacjenta, klinicysty), łatwość użytkowania, integracja z istniejącymi procedurami i strukturą pracy.

Skupianie się na niezaspokojonych potrzebach użytkowników.

Źródło: McKinsey & Company (tłumaczenie własne).

praktycznie

bezpiecze ń stwo danych

Osoby zaszczepione, wyłączone z limitu osób uczestniczących w wydarzeniach, a RODO Nowe limity osób, które chcą wziąć udział w wydarzeniach nie dotyczą osób zaszczepionych. Jednakże nie jest jasne dla organizatorów wydarzeń, w jaki sposób mogą weryfikować fakt zaszczepienia, aby realizacja była zgodna z RODO.

Karolina Szuścik, CISA Inspektor Ochrony Danych, KAMSOFT S.A.

W związku z obowiązującym od 20 marca 2020 stanem epidemii, w ostatnim czasie wprowadzono limity osób mogących uczestniczyć w różnych wydarzeniach, m.in. organizowanych na otwartym powietrzu. Przepisy przewidują jednak możliwość wyłączenia z określonych limitów osób zaszczepionych przeciwko COVID-19. Brakuje jednak podstawy prawnej do pozyskiwania zaświadczenia o przebytym szczepieniu od uczestników takiego wydarzenia.

W ostatnich dniach, Urząd Ochrony Danych Osobowych w opublikowanym na swojej stronie internetowej komunikacie wypowiedział się w kwestii weryfikowania statusu osób zaszczepionych przeciwko COVID-19. UODO oświadczył co następuje: Zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z 6 maja 2021 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii wprowadzono limity

osób mogących uczestniczyć w różnych wydarzeniach, m.in. organizowanych na otwartym powietrzu. Przepisy przewidują jednak możliwość niewliczania do określonych limitów osób zaszczepionych przeciwko COVID-19 – przykładem tego będzie impreza lub spotkanie do 150 osób, odbywające się na otwartym powietrzu lub w lokalu/wydzielonej strefie gastronomicznej sali sprzedaży (§ 9 ust. 15 pkt 2 przytoczonego rozporządzenia).

Wprowadzone przepisy nie zapewniły jednak możliwości żądania od osób uczestniczących w wydarzeniach objętych limitami udostępniania informacji na temat ich zaszczepienia. Brak podstawy prawnej do pozyskiwania od uczestników takiego wydarzenia informacji o odbyciu przez nie szczepienia, potwierdził Urząd Ochrony Danych Osobowych w komunikacie z 24 czerwca 2021 r.

Urząd Ochrony Danych Osobowych wskazał, że rozporządzenie z 6 maja 2021 r. nie określa, kto i na jakich zasadach oraz w jaki sposób może weryfikować fakt zaszczepienia przeciw-

ko COVID-19. W takiej sytuacji jedyną podstawą prawną przetwarzania informacji o zaszczepieniu będzie zgoda osoby, której dane dotyczą (art. 9 ust 2 lit a RODO).

Dane o zaszczepieniu są danymi dotyczącymi zdrowia, a więc stanowią szczególną kategorię danych osobowych (art.

9 RODO). W takim przypadku zgoda na przetwarzanie danych osobowych musi być wyraźna, a także spełniać wymogi określone w art. 4 pkt 11 i art. 7 RODO, tj. być dobrowolna, konkretna, świadoma i jednoznaczna, a także możliwa do odwołania w każdej chwili.

Urząd Ochrony Danych Osobowych wskazał również, aby nie utrwalać okazanych przez uczestników dokumentów lub zebranych oświadczeń woli dotyczących zaszczepienia – wystarczające będzie zapoznanie się z okazanym dokumentem. Nie ma przesłanek do dalszego przechowywania informacji o zaszczepieniu uczestników wydarzenia.  Źródło: uodo.gov.pl/pl/138/2088

OSOZ Polska 6/2021

35

praktycznie T E C H N O LO G I E I Z D R O W I E

Coraz więcej polskich startupów medycznych Na rynku ukazał się najnowszy raport „Top Disruptors in Healthcare 2021” prezentujący innowacyjne polskie startupy działające w obszarze technologii medycznych.

Raport został opracowany przez zespół Młodych Menedżerów Medycyny przy Polskiej Federacji Szpitali. Głównym jego celem jest wspieranie ekosystemu innowacji w ochronie zdrowia, w tym na-

36

OSOZ Polska 6/2021

wiązywanie efektywnej współpracy między startupami, a innymi podmiotami.

Raport odpowiada m.in. na pytania dotyczące nowych, interesujących rozwiązań w sektorze medycznym i ich po-

ziomu zaawansowania, kto i w jaki sposób może z tych rozwiązań skorzystać, a także jakie są potrzeby startupów i wyzwania przed nimi stojące.

– Raport „Top Disruptors in Healthcare” inwentaryzuje polski rynek medtech, przedstawia innowacyjne rozwiązania oferowane przez startupy. Znalazły się w nim startupy działające w coraz prężniej rozwijanych obszarach telemedycyny i AI, ale także wspomagające rehabi-

praktycznie

litację, badania kliniczne, czy edukację.

Nie zabrakło także startupów związanych z wykorzystywaniem danych medycznych czy łączących medycynę z robotyką – mówi Karolina Kornowska, koordynatorka Raportu „Top Disruptors in Healthcare 2021” oraz project manager Młodych Menedżerów Medycyny przy Polskiej Federacji Szpitali.

Raport uzyskał patronat 11 instytucji publicznych, w tym Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Rozwoju, Pracy i Technologii, Agencji Badań Medycznych, Narodowego Centrum Badań i Rozwoju, a także Rzecznika Praw Pacjenta. Czasopismo OSOZ Polska jest patronem medialnym wydawnictwa.

Wybrane statystyki W „Top Disruptors in Healthcare 2021” wzięło udział 115 startupów, prawie o połowę więcej niż w I edycji, z czego 44 startupy pojawiły się także w zeszłorocznej edycji Raportu. Duża część startupów obecnych w Raporcie po raz pierwszy (62%) może świadczyć o większym zainteresowaniu branżą medyczną w czasie pandemii, szczególnie że większość startupów (51% respondentów) uważa, że pandemia Covid-19 doprowadziła do ich znacznego rozwoju, szczególnie w świadczeniu usług telemedycznych.

Ponadto nastąpił gwałtowny wzrost zapotrzebowania na świadczenia związane m.in. ze zdrowiem psychicznym.

Startupy, które wzięły udział w tegorocznej edycji Raportu, charakteryzują się wysokim stopniem rozwoju, bowiem aż 90% ma wartościowy rynkowo produkt na poziomie co najmniej MVP

» 90% startupów ma już produkt w wersji gotowej do stosowania przez użytkowników.« (Minimum Viable Product, wersja rozwiązania gotowa do stosowania przez użytkowników), natomiast ponad połowa respondentów (53%) oferuje swój produkt komercyjnie na rynku. Najwięcej spośród startupów (55% badanych) wskazuje telemedycynę jako jeden ze swoich obszarów działań, za którą podąża AI i machine learning (45%). Jest to znaczny wzrost w porównaniu do zeszłorocznej edycji Raportu, w której działanie w obszarze AI zadeklarowało niecałe 30% startupów.

– Nasze statystyki wskazują na wzrost liczby innowacyjnych startupów medycznych, co jest bardzo pożądanym zjawiskiem. Co ciekawe, całkiem sporo z nich – bo aż 60% – deklaruje powtarzalny przychód ze sprzedaży głównego produktu. To świadczy o dojrzałości startupów i gotowości do dalszej komercjalizacji oraz, potencjalnie, ekspansji zagranicznej. Rynek startupów medycznych w Polsce rozwija się w tempie wykładniczym, musimy nauczyć się jak wykorzystać to zjawisko z korzyścią dla pacjenta – podkreśla Ligia Kornowska, Dyrektor Zarządzająca Polskiej Federacji Szpitali, Prezes Młodych Menedżerów Medycyny i liderka Koalicji AI w zdrowiu.

Warto również wskazać, że przeważająca większość startupów, które wzięły udział w Raporcie, ma już opracowany

model biznesowy (92%). Tak pozytywne wskaźniki w tym zakresie możemy zawdzięczać dynamicznym działaniom środowiska otoczenia startupów, które pomagają początkującym innowatorom opracować model komercjalizacji ich produktu lub usługi.

Pozytywnym aspektem jest także fakt, iż 81 startupów tworzy swoje rozwiązania we współpracy ze szpitalami. Z pewnością świadczy to o otwartości szpitali na wdrażanie innowacji i współpracę z młodymi firmami tworzącymi zaawansowane technologie medyczne.

W przypadku finansowania, z zebranych w Raporcie danych wynika, iż najbardziej popularną formą jest finansowanie ze środków założycieli – tzw. bootstrapping. Z tego sposobu korzysta aż 62% startupów, co stanowi znaczny wzrost w porównaniu do zeszłego roku, kiedy to jedynie 31% badanych startupów finansowało się za pomocą środków własnych. Niemniej nieco ponad 3/4 respondentów wskazuje, że poszukuje finansowania. Biorąc pod uwagę raczej pozytywny wpływ pandemii na branżę medyczną oraz wyniki finansowe innowacyjnych przedsiębiorstw w sektorze zdrowia, twórcy Raportu liczą na zwiększenie dostępu do finansowania startupów medycznych w przyszłych latach. 

Top Disruptors in Healthcare 2021 Przegląd innowacyjnych startupów medycznych w Polsce (204 strony, język polski) Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/2Ub1nSe lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 6/2021

37

praktycznie

Wymiana elektronicznej dokumentacji medycznej między placówkami 1 lipca 2021 r. w życie wszedł obowiązek indeksowania w systemie e-zdrowie (P1) wytworzonej elektronicznej dokumentacji medycznej.

Przypominamy procedurę raportowania zdarzeń medycznych.

Elektroniczna dokumentacja medyczna (EDM) jest największym z dotychczasowych wyzwań w procesie informatyzacji ochrony zdrowia w Polsce i jednocześnie najbardziej oczekiwanym rozwiązaniem zarówno przez pacjentów, jak i personel medyczny.

Oprócz dotychczasowych informacji o wystawionych e-receptach, e-skiero-

38

OSOZ Polska 6/2021

waniach i zrealizowanych wizytach lekarskich, lekarz będzie miał również, za zgodą pacjenta, dostęp online do wszystkich zdarzeń medycznych. Każdy kontakt pacjenta z systemem ochrony zdrowia będzie odnotowany w systemie e-zdrowie (P1) niezależnie od tego, czy było to świadczenie refundowane przez NFZ, czy zlecone prywatnie.

Przed uruchomieniem EDM na skalę ogólnopolską, Centrum e-Zdrowia prowadziło pilotaż tego rozwiązania. Pierwszy etap pilotażu był realizowany od października 2020 do końca kwietnia 2021.

Drugi etap zakończył się w czerwcu 2021. W tym czasie zaraportowano ponad 2,8 mln zdarzeń medycznych, zaindeksowano ponad 1,3 mln dokumentów, zrealizowano ponad tysiąc transakcji wymiany dokumentacji medycznej. W pilotażu brały udział przychodnie lekarzy rodzinnych, przychodnie AOS oraz szpitale z całej Polski.

praktycznie

Zdefiniowany katalog dokumentów medycznych Obowiązek wymiany elektronicznej dokumentacji medycznej (EDM) między podmiotami obejmuje katalog pięciu dokumentów medycznych – wprowadzanych zgodnie z kalendarium wdrożenia począwszy od 1 stycznia 2019 r. Ponadto do systemu e-zdrowie (P1) powinny być raportowane wszystkie zdarzenia medyczne (ZM), czyli np. pobyt w oddziale szpitalnym, leczenie jednego dnia, porada, wizyta, badanie.

Dane dotyczące zdarzenia medycznego należy przekazywać do systemu e-zdrowie (P1) w terminie maksymalnie 2 dni od jego zakończenia (np. wizyta ambulatoryjna) lub 2 dni od jego rozpoczęcia (np. pobyt w szpitalu).

Schemat wymiany Proces wymiany danych zawartych w EDM realizowany jest między podmiotami leczniczymi. Odpytywany podmiot udostępnia EDM ze swojego repozytorium.

EDM przechowywana jest w repozytorium podmiotu leczniczego, a do systemu e-zdrowie (P1), w ramach danych zdarzenia medycznego, przekazywane są jedynie indeksy EDM. Indeks ma za zadanie informować o istnieniu EDM i jego lokalizacji w repozytorium. Dane indeksu EDM, które należy przekazać do systemu e-zdrowie (P1), obejmują m.in.: identyfikator zdarzenia medycznego, w związku z którym wytworzono dokumentację medyczną, identyfikator EDM, datę wystawienia EDM, typ dokumentu, format dokumentu (PIK/DICOM), status dostępności dokumentu (online/offline), system gabinetowy usługodawcy, w tym miejsce przechowywania dokumentu w repozytorium.

Kto ma dostęp do EDM? Za zgodą pacjenta dostęp do jego dokumentacji medycznej wytworzonej w innej placówce będzie mógł uzyskać każdy lekarz lub podmiot leczniczy. Pacjent udziela takiej zgody poprzez Internetowe Konto Pacjenta. Stwarza to możliwość lepszej koordynacji procesu leczenia poprzez dostęp lekarza do kompletnej historii zdrowotnej pacjenta. Jest to również zwiększenie bezpieczeństwa i kontroli wrażliwych danych, dzięki mechanizmowi nadawania uprawnień, to pacjent będzie decydował o dostępie do dokumentacji. Istnieją jednak wyjątki.

Dostęp do elektronicznej dokumentacji medycznej będą miały automatycznie następujące osoby: • pacjent lub osoba upoważniona przez pacjenta; • pracownik medyczny, który wytworzył elektroniczną dokumentację medyczną (bez ograniczenia czasowego); • lekarz, pielęgniarka lub położna udzielający pacjentowi świadczeń podstawowej opieki zdrowotnej; • pracownik medyczny w ramach kontynuacji leczenia; • każdy pracownik medyczny w sytuacji zagrożenia życia pacjenta.  Źródło: Centrum e-Zdrowia

Schemat tworzenia EDM

» Za zgodą pacjenta, dostęp do dokumentacji medycznej wytworzonej w innej placówce będzie mógł uzyskać każdy lekarz lub podmiot leczniczy.« OSOZ Polska 6/2021

39

KAMSOFT SYSTEM SZPITALNY (HIS)

Jednym z najpopularniejszych systemów klasy HIS na rynku, jest KS-MEDIS, MVȕT[ \CRGYPKC MQORNGMUQYȤ QDU WIȶ U\RKVCNK QF RTQEGUȕY CFOKPKUVTCE[LP[EJ RQRT\G\ \CT\ȤF\CPKG OCIC\[PGO K QDTȕV NGMCOK Cʑ RQ YURCTEKG RTQEGUȕY NGE\GPKC -5 /'&+5 \CRGYPKC TȕYPKGʑ QDU WIȶ '&/ QTC\ YURȕ RTCEWLG \ CRNKMCELCOK OQDKNP[OK K U[UVGOCOK \GYPȶVT\P[OK

5;56'/; 952Ǻ 24#%7,ȣ%' < -5 /'&+5

Aplikacje Mobilne FNC .GMCT\[ K 2KGNȶIPKCTGM KS-ASW (apteka U\RKVCNPC KS-MediVeris, 5[UVGO[ (KPCPUQYQ -UKȶIQYG oraz -CFTQYQ 2 CEQYG \ CRNKMCELȤ OQDKNPȤ FNC RTCEQYPKMȕY mZZL YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

SYSTEMY GABINETOWE

-#/51(6 QHGTWLG U\GTGI TQ\YKȤ\Cɛ MVȕTG QDU WIWLȤ G 4GEGRV[ '&/ eZLA, e-Skierowania, \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& QTC\ UȤ RT\[IQVQYCPG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/. Dla FWʑ[EJ RNCEȕYGM K RT\[EJQFPK FQUMQPCNG URTCYF\K UKȶ U[UVGO UVCELQPCTP[ KS-SOMED NWD EJOWTQY[ 5'47/ /PKGLU\G RQFOKQV[ OQIȤ VCMʑG UMQT\[UVCȦ \ FQDT\G \PCPGIQ RTQITCOW KS-PPS FGUMVQR NWD Mediporta (chmura).

41<9+ȣ<#0+# 952Ǻ 24#%7,ȣ%' Z SYSTEMAMI GABINETOWYMI

Aplikacje mobilne FNC NGMCT\[ K RKGNȶIPKCTGM 4GLGUVTCELC on-line Telewizyty CRNKMCELC OQDKNPC FNC RCELGPVȕY Ť VisiMed RQYKCFQOKGPKC 5/5 K Y CRNKMCELK 8KUK/GF 9[PKMK $CFCɛ on-line YURȕ RTCEC \ KS-SOLAB FKCIPQUV[MC NCDQTCVQT[LPC

POZNAJ SYSTEMY KAMSOFT

4Q\YKȤ\CPKC -#/51(6 FNC 4[PMW <FTQYKC 0C EQ F\KGɛ RCELGPEK PKG \FCLȤ UQDKG URTCY[ LCM VQ E\GIQ PKG YKFCȦ TGCNPKG YR [YC PC PCU\G \FTQYKG 5[UVGO[ KPHQTOCV[E\PG UȤ VGIQ FQUMQPC [O RT\[M CFGO %\[ \CUVCPCYKCNKɮEKG UKȶ DQYKGO 2CɛUVYQ MKGF[MQNYKGM UMȤF Y CRVGEG YKCFQOQ EQ NGMCT\ RT\GRKUC PC TGEGREKG NWD LCM F\KC C G UMKGTQYCPKG! 9 -#/51(6 YKGO[ VQ FQUMQ PCNG DQYKGO QF RQPCF NCV VYQT\[O[ VG TQ\YKȤ\CPKC

4Q\YKȤ\CPKC FNC 4[PMW 1EJTQP[ <FTQYKC ' 41<9+ȣ<#0+# 9 1%*410+' <&419+#

' TGEGRVC G UMKGTQYCPKG G <.# G<9/ \NGECPKG VGUVȕY PC %18+& VQ TQ\YKȤ\CPKC MVȕTG UVC [ UKȶ PKGQF\QYP[OK GNGOGPVCOK RTCE[ NGMCT\[ K RGTUQPGNW OGF[E\PGIQ 5[UVGO[ -#/51(6 UȤ TȕYPKGʑ IQVQYG FQ TGLGUVTCELK <FCT\Gɛ /GF[E\P[EJ KPFGMUQYCPKC K Y[OKCP[ '&/, które VQ PQYG GNGOGPV[ G <FTQYKC DȶFȤ QDQYKȤ\WLȤE[OK Y EC GL 2QNUEG

4;0'- (#4/#%'76;%<0;

+PHQTOCV[\CELC T[PMW HCTOCEGWV[E\PGIQ Y 2QNUEG TQ\RQE\ȶ C UKȶ QF RKGTYU\GIQ YFTQʑGPKC U[UVGOW KS-AOW, w jednej z katoYKEMKEJ CRVGM PC RQE\ȤVMW NCV 1DGEPKG RQPCF CRVGM MQT\[UVC \ VGIQ TQ\YKȤ\CPKC -#/51(6 FQUVCTE\C TȕYPKGʑ U[UVGO[ FQ QDU WIK JWTVQYPK HCTOCEGWV[E\P[EJ KS-HFW oraz U[UVGO WOQʑNKYKCLȤE[ YGT[ƒMCELȶ CWVGPV[E\PQɮEK RTQFWMVȕY leczniczych MediVeris dla aptek, przychodni, hurtowni i szpitali.

2#%,'06

4GLGUVTCELC YK\[V QP NKPG URTCYF\GPKG FQUVȶRPQɮEK NGMW Y CRVGEG E\[ \FCNPG \COCYKCPKG TGEGRV VQ V[NMQ PKGMVȕTG \ OQʑNKYQɮEK LCMKG QHGTWLȤ RCELGPVQO UGTYKU[ ƒTO[ -#/51(6 KtoMaLek.pl oraz LekarzeBezKolejki.pl.

9URQOPKCPG HWPMELG ȤE\[ Y UQDKG TȕYPKGʑ CRNKMCELC VisiMed, która ponadto WOQʑNKYKC \TGCNK\QYCPKG DG\FQV[MQYGL TGEGRV[ Y CRVGEG TGCNK\CELȶ VGNGYK\[V[ QTC\ RTQYCF\GPKG JCTOQPQITCOW FCYMQYCPKC NGMȕY

5'49+5; 9+&'1 &.# 52'%,#.+56Ǻ9

-#/51(6 LGUV TȕYPKGʑ Y[FCYEȤ UGTYKUȕY OSOZ-NEWS i 151< 67614. W ramach których eksperci KAMSOFT w przyUVȶRP[ URQUȕD RTG\GPVWLȤ PQYG HWPMELQPCNPQɮEK Y U[UVGOCEJ +6 CMVWCNK\CELG \YKȤ\CPG \G \OKCPCOK Y RTCYKG QTC\ PCT\ȶF\KC YURQOCICLȤEG RTCEȶ NGMCT\[ RKGNȶIPKCTGM K HCTOCEGWVȕY /CVGTKC [ UȤ RWDNKMQYCPG EQF\KGPPKG PC MCPCNG [QWVWDG RN QTC\ PC FGF[MQwanych stronach: news.osoz.pl VWVQT QUQ\ RN.

9 ȣ%< OSOZ-NEWS + $ȣ&ʎ 0# $+'ʐȣ%1

%QF\KGPPKG \ PCU\[EJ U[UVGOȕY K CRNKMCELK MQT\[UVC V[UKȤEG CRVGM K ICDKPGVȕY NGMCT UMKEJ UGVMK U\RKVCNK QTC\ OKNKQP[ RCELGPVȕY Y EC GL 2QNUEG 9[OKCPC KPHQTOCELK RQOKȶF\[ PKOK LGUV OQʑNKYC TȕYPKGʑ F\KȶMK U[UVGOQYK 151< 1VYCTV[ 5[UVGO 1EJTQP[ <FTQYKC MVȕT[ KPVGITWLG FCPG K ȤE\[ YU\[UVMKEJ WE\GUVPKMȕY T[PMW \FTQYKC

-#/51(6 5 # ^ WN /CLC ^ -CVQYKEG ^ ^ YYY MCOUQHV RN ^ DKWTQ"MCOUQHV RN

nowe idee

E -zdrowie na ś wiecie

STAT

The Verge

Clinicians open their notes to patients in a grand experiment in medical care

A hospital algorithm designed to predict a deadly condition misses most cases

Klinicyści udostępniają notatki pacjentom w ramach wielkiego eksperymentu w opiece medycznej

Algorytm szpitalny zaprojektowany do przewidywania terminalnych stanów pacjentów myli się w większości przypadków

W przeciwieństwie do dokumentacji medycznej, do której pacjenci coraz częściej zyskują dostęp, notatki lekarzy pozostają niedostępne. Te luźne wpisy i uwagi w kartotece, które pozwalają śledzić pracę i komunikować się z innymi specjalistami, często są pełne żargonu i nieformalnych spostrzeżeń.

Od kwietnia tego roku, zgodnie z postanowieniami amerykańskiej ustawy 21st Century Cures Act, dostawcy usług medycznych są zobowiązani do zapewnienia wszystkim swoim pacjentom elektronicznego dostępu do większości notatek medycznych. Wcześniej pacjenci mieli prawo wnioskować o udostępnienie swojej dokumentacji medycznej, z kolei wyniki badań i niektóre inne dokumenty były dostępne za pośrednictwem portali elektronicznych. Ale fakt, że każdy pacjent może teraz zalogować się w Internecie i zobaczyć notatki klinicystów stanowi ogromną zmianę – i to zarówno dla pacjentów, jak i klinicystów.

Niektórzy lekarze mają nadzieję, że dzięki transparentności zapisów świadczeniodawcy zaczną ostrożniej dobierać słowa.

Pozytywnym efektem może być też bardziej kompletna i zrozumiała dokumentacja medyczna. To na pewno skłoni ich do unikania nieformalnych czy niestosownych zwrotów, prowadząc do poprawy standardów opieki.

Naukowcy od lat badają wpływ „otwartych notatek”. Nie potwierdziły one obaw o wzrost obciążenia pracą. Pacjenci bardzo cenią sobie wgląd do tego, co zanotował lekarz, podkreślając, że czują się współodpowiedzialni za opiekę. Żaden ze 105 badanych lekarzy nie zdecydował się na zaprzestanie dzielenia się swoimi notatkami po zakończeniu badania. Nie jest jednak jasne, czy wszyscy starają się, aby ich notatki były bardziej czytelne. Badanie analizujące zwroty w notatkach onkologicznych sugeruje, że około połowa lekarzy uprościła swój sposób pisania po wprowadzeniu otwartych notatek, podczas gdy w przypadku drugiej połowy stały się on bardziej skomplikowane. Sposób na zmianę przyzwyczajeń jest prosty – lekarzom zaleca się, aby wyobrazili sobie, jak opisaliby problem medyczny koledze, gdyby pacjent był w pokoju. 

42

OSOZ Polska 6/2021

Największa amerykańska firma IT w ochronie zdrowia, Epic Systems, jeszcze do niedawna twierdziła, że jej systemy AI są w stanie precyzyjnie rozpoznać oznaki sepsy – powikłania infekcji, które może prowadzić do niewydolności organów i śmierci. Sepsa pozostaje główną przyczyną zgonów w szpitalach.

Jednak opracowany algorytm nie działa tak dobrze, jak wykazano w badaniu opublikowanym w JAMA Internal Medicine. Epic twierdzi, że jego system alarmowy potrafi prawidłowo rozróżnić pacjentów, którzy mają i nie mają sepsy z 76-proc. dokładnością. Jednak nowe badanie wykazało, że system ten miał rację tylko w 63 procentach przypadków.

Sepsę bardzo trudno rozpoznać na wczesnym etapie, a czas odgrywa tutaj ogromne znaczenie – szybkie rozpoczęcie leczenia może zwiększyć szanse pacjentów na przeżycie. System Epic, oraz podobne zautomatyzowane systemy ostrzegawcze, skanują wyniki badań pacjentów w poszukiwaniu wskazówek sugerujących rozwój choroby. W badaniu przeanalizowano dane z prawie 40 000 hospitalizacji w Michigan Medicine w 2018 i 2019 roku. Pacjenci rozwinęli sepsę w 2552 przypadkach hospitalizacji. Narzędzie Epic przeoczyło 1709 z nich – około dwie trzecie z nich zostało jednak zidentyfikowanych manualnie. Narzędzie poprawie zaklasyfikowało jedynie 7 procent przypadków sepsy, które zostały niezauważone przez lekarza.

Analiza wykazała również wysoki odsetek fałszywych alarmów – kiedy u pacjenta włączał się alarm, szansa na to, że rzeczywiście rozwinie się u niego sepsa, wynosiła 12%. Część problemu leży w sposobie, w jaki opracowano algorytm. Analizuje on informacje o rachunkach za leczenie sepsy, aby określić, którzy pacjenci już ją mieli. Oznacza to, że wyłapuje on przypadki, w których lekarz już zidentfikował problem. Jest to niejako próba przewidzenia tego, co lekarze już wiedzą.

Narzędzia, które wykorzystują dane pacjentów, aby przewidzieć, co może się stać z ich zdrowiem, są powszechne i mogą być przydatne dla lekarzy. Ale są one tylko tak dobre, jak dane, na podstawie których zostały opracowane. 

nowe idee

MIT

Nature

Intelligent carpet gives insight into human poses

Everyone should decide how their digital data are used – not just tech companies

Inteligentny dywan pozwala monitorować postawę ciała Dywan stworzony w Laboratorium Informatyki i Sztucznej Inteligencji Massachusetts Institute of Technology (MIT) może określać postawę ciała bez użycia kamer. To ważny krok w kierunku ulepszenia spersonalizowanej opieki zdrowotnej oraz inteligentnych domów.

Wiele z naszych codziennych czynności wymaga fizycznego kontaktu z podłożem: chodzenie, ćwiczenia czy odpoczynek.

Część z nich może dostarczyć wartościowych danych. „Można sobie wyobrazić wykorzystanie tego dywanu i modelu AI do stworzenia systemu monitorowania stanu zdrowia osób z grupy wysokiego ryzyka, wykrywania upadków, kontrolowania poprawności procesu rehabilitacji” – mówi Yiyue Luo, główny autor wynalazku.

Dywan, który jest tani w produkcji, został wykonany z folii wrażliwej na nacisk, nici przewodzących i ponad 9000 miniaturowych czujników. Każdy z nich przetwarza siłę nacisku człowieka na sygnał elektryczny poprzez fizyczny kontakt między stopami, kończynami, tułowiem i dywanem. System został specjalnie wytrenowany na zsynchronizowanych danych dotykowych i wizualnych, takich jak wideo i odpowiadająca mu mapa cieplna osoby wykonującej pompki. Algorytmy AI tworzą trójwymiarowy model postawy człowieka. Przykładowo, po wejściu na dywan i wykonaniu zestawu pompek, system jest w stanie wygenerować obraz lub wideo osoby.

W badaniach model był w stanie przewidzieć pozę ciała z marginesem błędu mniejszym niż 10 centymetrów. W przypadku klasyfikacji konkretnych działań, system był dokładny w 97 procentach przypadków. „Można sobie wyobrazić wykorzystanie dywanu do celów treningowych. Opierając się wyłącznie na informacjach dotykowych, system może rozpoznać aktywność, policzyć liczbę powtórzeń i obliczyć ilość spalonych kalorii” – mówi doktorant MIT CSAIL, Yunzhu Li, współautor pracy. Naukowcy pracują nad kolejnymi wersjami dywanu, aby uzyskać więcej informacji, takich jak wzrost czy waga człowieka. 

Każdy powinien decydować o tym, jak wykorzystywane są jego dane cyfrowe – nie tylko firmy technologiczne W świecie cyfrowym, każdy z nas pozostawia tzw. cyfrowe ślady – dane generowane przez komputery, smartfony, inteligentne urządzenia. Część z nich jest dostępna tylko dla firm, które oferując określone rozwiązania zbierające dane. Według naukowców z Nature, takie podejście monopolu ogranicza możliwość prowadzenia badań ważnych z punktu widzenia interesu społecznego.

Firmy komercyjne nie mają też obowiązku udostępniania danych do celów naukowych. I nie robią tego, zwłaszcza, gdy badania na ich podstawie mogłyby zagrozić reputacji lub zyskom dostawcy danych. W najgorszym przypadku badacze mogą odczuwać presję, by dostosować wyniki do priorytetów firm technologicznych.

Poleganie na hojności prywatnych firm również podważa zasady naukowego rygoru i odpowiedzialności. Niewiele można zrobić, aby rozwiązać te problemy bez zmian na poziomie legislacyjnym. Tak jak opatentowana wiedza przechodzi do domeny publicznej po wygaśnięciu praw własności intelektualnej, tak samo dane behawioralne gromadzone przez firmy powinny po pewnym czasie być uwalniane do celów naukowych.

Pojawiają się pierwsze inicjatywy w tym zakresie. W 2017 r.

Barcelona utworzyła tzw. „miejską wspólnotę danych”, dając mieszkańcom narzędzia do zarządzania zgromadzonymi na nich temat danych. Portal Open Data zawiera obecnie 503 zbiory danych o gminie, w tym przykładowo informacje na temat korzystania z miejskiego systemu rowerów publicznych. Taki model pomaga chronić prawa ludzi i może być podstawą nowej, sprawiedliwej ekonomii danych. Oczywiście, posiadanie danych przez instytucje publiczne wiąże się z wyzwaniami. Rządy czasami wykorzystują dane do własnych interesów politycznych.

Naukowcy postulują trzy kroki w celu zabezpieczenia danych behawioralnych jako dobra publicznego: rozbudowa infrastruktury publicznej, przejęcie kontroli na danymi (regulacje umożliwiające przekazywanie danych generowanych przez podmioty prywatne instytucjom publicznym), nowy model zarządzania (stworzenie instytucji, które będą zarządzać danymi w interesie publicznym). 

OSOZ Polska 6/2021

43

nowe idee

L A B O R ATO R I U M T E C H N O LO G I I

GAIA-X, czyli rozgrzewka do europejskiej gospodarki opartej na danych GAIA-X ma ambicję stworzyć szeroką, europejską sieć podmiotów działających w obszarze wymiany danych cyfrowych. Rosnące jak grzyby po deszczu narodowe huby potencjalnie staną się beneficjentami projektów w ramach tzw. Europejskiej Strategii Na Rzecz Danych. A stawką w grze są miliardy euro, które na ten cel zaplanowała Komisja Europejska.

Co to jest GAIA-X? GAIA-X to pan-europejski projekt rozwoju federacji dostawców infrastruktury i usług w zakresie wymiany danych cyfrowych.

Stowarzyszenie GAIA-X AISBL założone jako organizacja non-profit z siedzibą w Belgii stawia sobie za cel stworzenie spójnych wymogów dla otwartego, przejrzystego ekosystemu cyfrowego, w którym dane i usługi mogą być udostępniane, wymieniane i współdzielone w środowisku opartym na zaufaniu. Chodzi o przygotowanie podstaw ekosystemu umożliwiającego wymianę danych pomiędzy biznesem, nauką i organizacjami non-profit, opartego na europejskich wartościach przej-

44

OSOZ Polska 6/2021

rzystości, otwartości, ochrony danych i bezpieczeństwa.

Cele GAIA-X połączy różne elementy infrastruktury cyfrowej za pomocą otwartych interfejsów i standardów w celu wymiany danych, udostępniania ich szerokiemu gronu zaufanych odbiorców reprezentujących świat biznesu, nauki i organizacji non-profit. GAIA-X ma tym samym umożliwić tworzenie różnego rodzaju innowacyjnych platform. „Europa dokonuje znacznych inwestycji w technologie cyfrowe i innowacyjne modele biznesowe. Musimy zapewnić, aby ci, którzy napędzają innowacje, byli również tymi, którzy odnoszą

korzyści gospodarcze. Pomoże to zabezpieczyć tworzenie wartości i zatrudnienie w Europie” – czytamy w założeniach projektu. Faktem jest, że aby europejskie przedsiębiorstwa mogły konkurować w skali globalnej, potrzebny jest otwarty ekosystem cyfrowy – ekosystem umożliwiający zarówno cyfrową suwerenność użytkowników usług w chmurze, jak i skalowalność europejskich dostawców usług w chmurze. Europa musi w tym obszarze odrobić zaległości, aby w obszarze cyfryzacji nie pozostać daleko w tyle za liderami, którymi są USA i Chiny. Nie chodzi tylko o wyścig cyfrowy, ale o wzrost gospodarczy, miejsca pracy, innowacyjność, a w efekcie – dobrobyt społeczny.

Krajowe huby GAIA-X ma być ekosystemem infrastruktury danych w całej Europie. Dlatego projekt konsoliduje w ramach swojej sieci już funkcjonujące inicjatywy w zakresie nowych przestrzeni danych w państwach członkowskich UE. Będą one stanowić zalążki hubów GAIA-X. Takie powstały już m.in. we Francji, Niemczech,

nowe idee

Holandii, Finlandii, Szwecji, Finlandii, Belgii, Luksemburgu, Słowenii, Austrii, Włoszech.

Celem hubów krajowych jest rozwój lokalnych ekosystemów, łączenie inicjatyw krajowych i zapewnienie centralnego punktu kontaktowego dla zainteresowanych stron w poszczególnych krajach.

Działalność wszystkich hubów GAIA-X ma być koordynowana, aby zapewnić międzynarodową zgodność w zakresie ich działalności, definicji wymagań oraz identyfikacji przeszkód regulacyjnych.

Tak utworzona sieć hubów GAIA-X będzie wspierać rozwój ekosystemu w podejściu „od dołu do góry”, czyli od poziomu krajowego do poziomu europejskiego.

Zgodnie z założeniami, huby: – pełnią rolę krajowych punktów kontaktowych w danych kraju; – włączają się w inicjatywy, które mają te same cele i wizje jak GAIA-X; – konsolidują regionalne społeczności ekspertów; – przyczyniają się do realizacji celów Europejskiej Strategii na rzecz Danych, w szczególności w kierunku rozwoju Europejskich Przestrzeni Danych.

Członkostwo we wszystkich krajowych hubach GAIA-X jest bezpłatne dla wszystkich firm i organizacji. Obecnie już ponad 500 organizacji z całej Europy przystąpiło do projektu. GAIA-X ma też promować i wspierać społeczność oprogramowania open source.

Do wzięcia duże pieniądze Osoby orientujące się w polityce europejskiej skojarzą pojawienie się GAIAX z opracowaną przez Komisję Europejską Strategią Na Rzecz Danych. Jej celem jest stworzenie jednolitego rynku danych, który zagwarantuje Europie globalną konkurencyjność i suwerenność w zakresie danych.

Wspólne europejskie przestrzenie mają zapewnić bezpieczną i zaufaną infrastrukturę wymiany danych i zwiększyć dostępność danych do celów wtórnych w tym m.in. związanych z rozwojem innowacji czy postępu naukowego.

Strategia zakłada utworzenie tzw. Europejskich Przestrzeni Danych (EDS). To obecnie jeden z najważniejszych priorytetów Komisji Europejskiej na lata 2019– 2025, w tym w sektorze zdrowia.

Czytając Europejską Strategię Na Rzecz Danych oraz założenia GAIA-X nieprzypadkowo znajdziemy wiele punktów wspólnych. Mówiąc wprost: GAIA-

» Cyfryzacja będzie w najbliższych latach priorytetem Unii Europejskiej. Za tym pójdą ogromne inwestycje.« X jest inicjatywą skrojoną na potrzeby tworzenia infrastruktury i hubów odpowiadających założeniom Europejskich Przestrzeni Danych. To dlatego tak dużo mówi się ostatnio o inicjatywie, a kolejne lokalne huby włączają się do projektu. Stawka toczy się ogromne pieniądze, wstępnie 4–6 mld Euro, które Komisja Europejska zamierza zainwestować w projekt rozwoju infrastruktur przetwarzania danych, narzędzi do udostępniania danych, architektur i mechanizmów zarządzania służących sprawnemu udostępnianiu danych oraz połączeniu godnych zaufania infrastruktur chmurowych i powiązanych usług.

Oczywiście Komisja Europejska występuje tylko w roli stratega – utworzenie infrastruktury i przestrzeni danych będzie odbywać się na bazie projektów finansowanych z budżetu UE, a realizowanych przez lokalnych partnerów. Partnerzy GAIA-X mają szansę stać się głównymi beneficjentami, bo zaoferują już działającą sieć interesariuszy, którzy będą mogli tworzyć konsorcja starające się o realizację projektów związanych z EDS. To

dlatego GAIA-X komunikuje, że prowadzi „stały dialog z Komisją Europejską.”

Pojawienie się GAIA-X właśnie teraz nie jest więc przypadkiem – to zajęcie miejsca w wyścigu po pieniądze i ogromne inwestycje cyfrowe.

Co dalej?

GAIA-X już na starcie zyskała przewagę – to pierwsza przymiarka do budowy infrastruktury danych, o której mowa w strategii na rzecz danych Komisji Europejskiej. Jeżeli zdoła zbudować rozległą sieć lokalnych hubów, które mogłyby stać się częścią Europejskich Przestrzeni Danych, GAIA-X – a dokładnie jej członkowie – będą w praktyce wdrażali projekty UE rozpisane w ramach EDS. W kolejnych miesiącach przekonamy się, czy GAIA-X zdoła utrzymać tempo rozwoju – pojawiły się już pierwsze konkurencyjne inicjatywy oraz kontrowersje związane ze współpracą z firmami z Chin. Na razie szum wokół projektu jest duży, podtrzymywany końcowymi pracami nad Europejską Strategią Na Rzecz Danych.

Na zakończenie ciekawostka. Intrygująca nazwa projektu wywodzi się od jednego z pierwszych greckich bóstw.

Gaia (Gaea) była matką wszelkiego życia, boginią ziemi. Pomysłodawcy mieli najpewniej na myśli analogię do danych, które stają się źródłem (twórcą) innowacji, wzrostu gospodarczego i dobrobytu. Paradoksalnie, Gaja była też antagonistką niebiańskich bogów. Zbuntowała się przeciwko swojemu mężowi a potem weszła w konflikt z Zeusem. Oby rozwój projektów opartych na danych i cyfryzacja Europy nie miały tak turbulentnej przyszłości. 

Wstępna struktura projektu GAIA-X.

OSOZ Polska 6/2021

45

nowe idee

Nie zostawimy Ciebie samego Rozmowa z Piotrem Kowalczykiem, Prezesem Pharmindex Poland sp. z o.o.

Pandemia zmieniła świat pod wieloma względami, ale jednego nie zmieniła.

Wokół nas istnieje szereg innych chorób, które trzeba leczyć.

Tak, COVID-19 zdominował tematykę leczniczą w przestrzeni publicznej, ale dla lekarzy i ich pacjentów znaczenie miało to, jak przetrwać pandemię lecząc u pacjentów wiele innych chorób.

Szczególnie widać to było w podstawowej opiece zdrowotnej, gdzie trzeba było wypracować mechanizm leczenia chorób przewlekłych i tzw. współistniejących przy pomocy systemów teleinformatycznych. Zmieniły się narzędzia, ale jedno się nie zmieniło – to lekarze dokonywali oceny klinicznej i przepisywali leki. I to na ich barkach spoczywało znalezienie najlepszego rozwiązania dla pacjentów, którzy zażywają już wiele leków.

I tu pojawia się słowo: interakcja.

Dla lekarzy w codziennej praktyce liczą się te interakcje, które mają istotne klinicznie znaczenie. Powstaje pytanie, czy lekarzom wystarczy korzystanie z „teoretycznych interakcji”, czyli takich, które sygnalizują występowanie interakcji, opisują szczegółowo ich mechanizm powstawania, lecz nie dają praktykom informacji „co dalej”. Ta wiedza – wyłącznie teoretyczna – nie wystarczy, może wprowadzić w błąd i nie wesprzeć procesu terapeutycznego.

46

OSOZ Polska 6/2021

Jakie jest więc rozwiązanie?

Nad takim rozwiązaniem pracowali specjaliści w Skandynawii, w jednym z najlepszych uniwersytetów medycznych na świecie. I choć wydawałoby się, że to zupełnie inny model ochrony zdrowia niż w Polsce, to przecież schorzenia występujące wśród pacjentów są podobne. I to właśnie oni stworzyli model bazy interakcji dostosowanej do realnych, codziennych potrzeb lekarzy-praktyków. Stworzyli MedBase, czyli bazę sygnalizującą interakcje, które są klinicznie istotne i wskazującą – gdzie tylko jest to możliwe – konkretne metody uniknięcia lub zminimalizowania występowania danej interakcji. Co najistotniejsze, lekarze pracowali dla lekarzy, można powiedzieć, praktycy dla praktyków. Opierali się na najlepszym piśmiennictwie naukowym, dla każdej interakcji podali referencje. Skorzystaliśmy z tej bazy z pełnym zaufaniem do ich pracy.

Czy z tej bazy skorzystały też inne kraje?

Tak. W obrębie zintegrowanych systemów medycznych Baza Medbase jest szeroko używana nie tylko w krajach skandynawskich, ale także w Niemczech, Austrii, Szwajcarii, we Włoszech, Zjednoczonych Emiratach Arabskich i w Arabii Saudyjskiej.

Co najbardziej wspiera lekarzy w ich pracy?

Przede wszystkim sposób prezentacji wiedzy. Pierwszym krokiem jest zweryfikowanie, czy występuje interakcja istotna klinicznie lub nie. Jeśli występuje, lekarz przechodzi do kolejnego kroku, czyli odpowiedzi na pytanie, czy jest możliwość zminimalizowania ryzyka poprzez zmianę leku, dawki, sposobu stosowania. Kiedy lekarz zdecyduje się na zmianę, po powtórnej weryfikacji i braku interakcji może tę zmianę zastosować i będzie wiedział, że jest to bezpieczne klinicznie. Istnieje też możliwość skorzystania z kalkulatora modyfikowania

dawki leku u pacjentów z konkretnym schorzeniem np. z przewlekłą niewydolnością nerek. Kolejnym wsparciem jest kompatybilność bazy z różnymi systemami, na których pracują lekarze. Obejmujemy zarówno systemy gabinetowe, takie jak np. mMedica, drEryk, MedNote, Mediporta, jak również systemy szpitalne, np. Optimed NXT. Lekarze mogą skorzystać również z dedykowanej im strony internetowej bazainterakcji.pl.

Co wyróżnia MedBase od innych baz wiedzy o interakcjach?

Medbase jako jedyna uwzględnia drogę podania leku. Podaje informacje o interakcjach zarówno pomiędzy lekami np. doustnymi, a także interakcję tych samych leków, lecz w sytuacji, gdy jeden z nich podawany jest inną drogą, np. stosowany zewnętrznie.

Mimo wszystko, może zaistnieć sytuacja, kiedy wskazana jest substancja istotna dla polskich lekarzy, a o której nie ma informacji w bazie. Co wtedy?

Pharmindex ma tak opracowane zasady współpracy z MedBase, że polscy lekarze mają możliwość praktycznego wpływu na jej zawartość. Jeśli tylko pojawiają się pytania, możemy je zgłosić i zespół specjalistów natychmiast pracuje nad tym zagadnieniem. Ostatnio do bazy, dzięki zgłoszeniu z Polski, został dodany jeden z nowych leków nasennych. Co więcej, ocena tego leku i jego interakcji została dokonana w kilka godzin.

W ostatniej rozmowie mówił Pan przede wszystkim o bezpieczeństwie. Czy zasada „bezpieczeństwo przede wszystkim” również obejmuje bazę związaną z interakcjami?

Oczywiście! Również w tym przypadku nasze działania jako zespołu Pharmindex podporządkowane są tej zasadzie. Każdemu lekarzowi, korzystającemu z bazy interakcji powiedziałbym nawet więcej: nie zostawimy Ciebie samego! 

Czasopismo o e-zdrowiu Praktyczne porady Informacje z rynku zdrowia Teraz dostępne on-line

Pobierz bezpłatną aplikację mobilną

ZESKANUJ KOD, aby pobrać aplikację

Aplikacja na iOS i Android

nowe idee raport

Mapa drogowa dla systemów sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia Najnowszy raport Światowej Organizacji Zdrowia „Etyka i zarządzanie sztuczną inteligencją dla zdrowia” (ang. Ethics and governance of Artificial Intelligence for health) jest jednym z najbardziej wyczerpujących opracowań zawierających wytyczne dotyczące sprawiedliwego i bezpiecznego zastosowania AI oraz wykorzystania danych na potrzeby rozwoju algorytmów AI. Maksymalizacja potencjału i minimalizacja zagrożeń Sztuczna inteligencja (Artificial Intelligence, AI) to zdolność algorytmów do uczenia się na podstawie danych, dzięki czemu mogą one wykonywać zautomatyzowane zadania bez konieczności ingerencji ze strony człowieka. Jednak, aby w pełni czerpać korzyści z AI, należy sprostać wyzwaniom, które wiążą się z adaptacją tej nowej technologii. To, czy AI przyniesie korzyści pacjentom, pracownikom oraz systemom ochrony zdrowia, zależy od wdrożenia regulacji, które będą wspierały rozwój etycznych i transparentnych algorytmów.

AI może wzmocnić zdolność podmiotów medycznych do poprawy jakości opieki nad pacjentami, poprawić precyzję diagnoz, optymalizować plany leczenia i standardy opieki. Może być elemen-

48

OSOZ Polska 6/2021

tem skutecznego systemu kontroli pandemii oraz wspomagać podejmowanie decyzji dotyczących polityki zdrowotnej lub alokacji zasobów w ramach systemów opieki zdrowotnej. A co najważniejsze, sztuczna inteligencja może wspierać budowanie systemów ochrony zdrowia opartych na powszechnym dostępie do usług (większa dostępność do świadczeń dzięki automatyzacji) – AI może umożliwić krajom ubogim niwelować luki w dostępie do usług zdrowotnych.

Aby wykorzystać ten potencjał, pracownicy opieki zdrowotnej i systemy opieki zdrowotnej muszą dysponować szczegółowymi informacjami na temat kontekstu, w którym takie systemy mogą bezpiecznie i skutecznie funkcjonować.

Lekarze powinni zyskać dostęp do szkoleń, aby zdobywać umiejętności wyma-

gane podczas korzystania z systemów AI. Sztuczna inteligencja pozwala pacjentom na przejęcie kontroli nad własnym zdrowiem, zrozumieć zmieniające się potrzeby zdrowotne. Aby to osiągnąć, pacjenci powinni mieć pewność, że ich dane są bezpieczne oraz przetwarzane w sposób zgodny z najlepszymi praktykami, w transparentny i zaufany sposób.

Sześć wytycznych dla etycznych systemów AI Członkowie grupy eksperckiej WHO opracowali szereg wytycznych, jakimi powinni kierować się twórcy rozwiązań AI, które należy uwzględnić wprowadzając narzędzia oparte na algorytmach do systemów zdrowia.

Pierwszą z nich jest zasada autonomii. Wymaga ona, aby wykorzystanie AI lub innych systemów obliczeniowych nie naruszało ludzkiej autonomii.

W kontekście opieki zdrowotnej oznacza to, że człowiek powinien zachować kontrolę nad decyzjami medycznymi. Usługodawcy powinni posiadać informacje niezbędne do bezpiecznego i skutecznego korzystania z systemów AI, a pacjenci powinni otrzymać informację o ich roli w procesie opieki. Wymaga to również ochrony prywatności i poufności oraz uzyskania świadomej zgody na podsta-

nowe idee

Zasady transparentnego przetwarzania danych do celów związanych z rozwojem systemów AI.

Jakie są korzyści i kto będzie beneficjentem?

Kto będzie przetwarzał moje dane?

WART O

Czy będę zapytany o zgodę na sprzedaż danych?

WYBÓR

TRANSPARENTNE UŻYTKOWANIE DANYCH

Czy moje dane mogą być sprzedane?

R OCH

Czy mogę sprawdzić swoje dane i je skorygować?

Z kolei tzw. responsywność wymaga, aby projektanci, twórcy i użytkownicy w sposób ciągły, systematyczny i przejrzysty oceniali aplikacje AI podczas ich rzeczywistego użytkowania. Powinni oni mieć narzędzia do raportowania, czy AI reaguje w sposób adekwatny i właściwy oraz zgodnie z wymaganiami. Responsywność oznacza również spójność technologii AI z celami zrównoważonego rozwoju systemów opieki zdrowotnej. Systemy AI powinny być projektowane w taki sposób, aby minimalizować ich negatywny wpływ na środowisko naturalne i klimat oraz zwiększać efektywność energetyczną.

Zrównoważony rozwój wymaga również, aby rządy i firmy technologiczne wzięły pod uwagę potencjalną utratą miejsc pracy w związku z korzystaniem ze zautomatyzowanych systemów.

Długofalowe oddziaływanie AI w społeczeństwie należy uwzględnić w strategicznych planach na poziomie kra-

Do jakich celów będą używane moje dane?

ŚĆ

ON

A

wie odpowiednich ram prawnych dotyczących ochrony danych.

Po drugie, rozwiązania AI muszą wspierać dobrostan i bezpieczeństwo ludzi oraz chronić interes publiczny. Projektanci technologii AI powinni kierować się wymogami regulacyjnymi w zakresie bezpieczeństwa, dokładności i skuteczności dla ściśle określonych zastosowań algorytmów. Trzeba opracować środki kontroli jakości AI. Kolejna zasada – zapobieganie szkodom – wymaga, aby AI nie powodowała szkód psychicznych lub fizycznych, których można by uniknąć poprzez zastosowanie alternatywnych narzędzi.

Konieczne jest też zapewnienie przejrzystości rozwiązań AI i algorytmów.

Technologie AI powinny być zrozumiałe nie tylko dla ich twórców, ale i pracowników medycznych, pacjentów, użytkowników i organów regulacyjnych. Przejrzystość AI wymaga dokumentowania procesu planowania i rozwoju technologii AI, aby łatwo było zweryfikować funkcjonalność rozwiązania, potencjalne korzyści i zagrożenia. To nakłada na twórców dużą odpowiedzialność kierowania się najlepszymi praktykami w rozwoju AI. W ten proces powinni zostać włączeni pacjenci i lekarze. Konieczne jest też opracowanie zasad odpowiedzialności w przypadku szkód wyrządzonych przez sztuczną inteligencję.

Kto odpowiada za nieprawidłową diagnozę albo postępowanie lekarza? W jaki sposób będzie wyglądać dochodzenie odpowiedzialności prawnej?

Niemniej ważne jest wprowadzenie zasady sprawiedliwości i równego traktowania. Według WHO, AI dla zdrowia powinna być zaprojektowana w sposób umożliwiający jej szerokie zastosowanie, a algorytmy AI powinny być trenowane na wysokiej jakości danych, aby podejmowanie przez nie decyzje nie dyskryminowały ludzi ze względu na takie cechy jak płeć, dochód, rasę, pochodzenie etniczne, orientację seksualną lub inne cechy chronione na mocy kodeksów praw człowieka. Technologie AI nie mogą kodować uprzedzeń na niekorzyść możliwych do zidentyfikowania grup, zwłaszcza tych, które są już marginalizowane.

Narzędzia i systemy AI powinny być monitorowane i oceniane w celu zidentyfikowania nieproporcjonalnych korzyści dla określonych grup ludzi. Żadna technologia, AI lub inna, nie powinna podtrzymywać ani pogarszać istniejących form uprzedzeń i dyskryminacji.

Czy moje dane są bezpieczne?

Czy moje dane są anonimowe?

jowym i regionalnym, wdrażający inicjatywy mające na celu minimalizację negatywnych skutków.

Wskazówki dla twórców i użytkowników Raport WHO zawiera też praktyczne porady dotyczące wdrażania wytycznych WHO dla trzech grup interesariuszy: twórców technologii AI, ministerstw zdrowia i świadczeniodawców.

Chociaż głównym odbiorcą niniejszych wytycznych są ministerstwa zdrowia, są one również przeznaczone dla innych agencji rządowych, ministerstw, które będą regulować AI, osób korzystających z technologii AI dla zdrowia oraz podmiotów, które projektują i finansują technologie AI przeznaczone do zastosowania w ochronie zdrowia. Bezpłatny raport jest owocem dwuletniego procesu badań prowadzonych przez dwa departamenty WHO – Zdrowie Cyfrowe i Innowacje oraz Badania na rzecz Zdrowia. 

Etyka i zarządzanie sztuczną inteligencją dla zdrowia Ethics and governance of artificial intelligence for health Raport Światowej Organizacji Zdrowia 165 stron, język angielski Aby pobrać raport, wejdź na stronę https://bit.ly/3x7gsCY lub zeskanuj kod

OSOZ Polska 6/2021

49

nowe idee start u p

Motywacja do profilaktyki Polski startup stworzył platformę, która ma pomóc użytkownikom w minimalizacji m.in. ryzyka chorób metabolicznych i sercowonaczyniowych. Rozmawiamy z Grzegorzem Madajczykiem, CEO i współzałożycielem Helfio Sp. z o.o.

Jak działa Helfio?

Cofnijmy się do grudnia 2018, kiedy to platforma Helfio w wersji webowej pojawiła się po raz pierwszy na rynku. Od tego czasu wraz z zespołem nieustannie pracujemy nad wersją, która pomoże w zdrowiu tysiącom ludzi.

Ostatnie dwa lata to dla Helfio intensywna współpraca z użytkownikami, specjalistami i naukowcami w celu stworzenia technologii, która pomoże obniżyć ryzyko sercowo-naczyniowe i zadba o profilaktykę zaburzeń metabolicznych.

50

OSOZ Polska 6/2021

Aplikacja Helfio, korzystając z najnowszej technologii, doświadczenia specjalistów i badań naukowych, będzie analizowała odpowiedzi użytkownika oraz badania krwi pod kątem ryzyka wystąpienia zaburzeń metabolicznych, ryzyka sercowo-naczyniowego i bezpieczeństwa aktywności. W ten sposób dobierze spersonalizowany program, który pomoże użytkownikowi w utrzymaniu bądź poprawie swojego zdrowia.

Program będzie składał się z 5 elementów: aktywność, dieta, medytacja, nawodnienie i sen. Będzie tak dobrany, aby każda osoba mogła poczuć się bezpiecznie i zacząć pracę nad swoim zdrowiem. Najważniejsza jest dla nas redukcja ryzyka sercowo-naczyniowego i to na tym elemencie skupiamy się najbardziej

» Ideą aplikacji jest kontrola i zarządzenie własnym zdrowiem.«

w naszym rozwiązaniu. Takie holistyczne podejście w połączeniu z elementami grywalizacji pomoże osiągnąć zakładane cele i znacznie poprawić zdrowie naszego społeczeństwa.

Do jakiej grupy docelowej jest kierowana aplikacja?

Aplikacja kierowana jest głównie do grupy 30–50 lat, gdzie profilaktyka i redukcja ryzyka sercowo-naczyniowego jest najważniejsza. Oczywiście, jako aplikacja nie zamykamy drzwi dla osób starszych, gdzie potrzeba tego typu rozwiązań jest bardzo duża.

Jaką wartość dodaną oferuje pacjentom i jak może wpłynąć na poprawę standardów ochrony zdrowia?

Aplikacja ma pomóc użytkownikowi w ocenie i kontroli zdrowia, dostarczyć spersonalizowany program i zminimalizować ryzyko wystąpienia zaburzeń metabolicznych, które są plagą dzisiejszych czasów. Duża część osób zmieni swój styl życia i nawyki, co w konsekwencji doprowadzi do znacznej poprawy poziomu zdrowia w Polsce.

nowe idee Jak platforma będzie rozwijana w przyszłości?

Aplikacja będzie rozwijana w kierunku całkowitej personalizacji włączając w to analizę EKG użytkownika. Poprzez zastosowanie uczenia maszynowego, będziemy mogli coraz to lepiej dobierać programy zdrowego stylu życia, które w konsekwencji będą dawać lepsze efekty w profilaktyce zdrowotnej pacjenta/ użytkownika.

Na jakich założeniach opiera się Wasz model biznesowy?

Nasza aplikacja będzie działała w modelu subskrypcyjnym.

Czy rozwiązanie jest dostępne na rynku?

Aplikacja Helfio będzie dostępna w sklepie App Store i Google Play pod koniec sierpnia 2021. 

Po uruchomieniu, aplikacja Helfio zadaje szereg pytań i analizuje wyniki badań, aby dobrać najbardziej odpowiedni program zdrowotny.

reklama

POBIERZ

Aplikacja mobilna VisiMed zapewnia pacjentowi szybki dostęp do historii leczenia zgromadzonej na Indywidualnym Koncie Zdrowotnym. Pozwala umówić się na wizytę lekarską, zrealizować poradę online, zamówić receptę na kontynuację leczenia oraz rezerwować leki w aptekach. Pomaga również w prowadzeniu domowej apteczki i kontrolowaniu dawkowania leków.

OSOZ Polska 6/2021

51

osoz world

Dr Google Gets A Medical Degree To End Misdiagnoses Google announces an AI-assisted web app to assess dermatological conditions. When you google for information about a skin lesion, you may soon get a reliable diagnosis instead of random misleading search results. How does the app work?

No. 1 and most fallible doctor in the world The world’s largest search engine, Google, receives approximately 1 billion health-related queries. Not monthly, not weekly, but daily. On Google, patients enter their symptoms before making an appointment. Not everyone is aware that the results have nothing to do with medical knowledge but depend on algorithms—and they favor the most popular content. The result: many people consider Google their primary care physician because the internet knows everything.

However, for some people, especially those struggling with financial difficulties or without health insurance, this is the only way to diagnose their disease.

According to WHO, half of the world’s population does not have access to essential health services.

52

OSOZ Polska 6/2021

When access to a doctor is limited, and each unnecessary visit is associated with high costs, it is easier to ask Google. Others do it for the sake of convenience—because Google is at hand. However, the truth is that Google can mislead patients, lead to delayed treatment and diagnosis, and sometimes endanger their health and life. Doctors have been dealing with the problem for years—patients bring printouts of results displayed by search engines, expecting, for example, to prescribe a specific drug or argue about the disease.

Encyclopedia with the problem of information evaluation Google search engine is today the largest repository of knowledge in the world— every day, it receives 5.4 billion queries. People ask for a cake recipe, weath-

er forecast, restaurant website, TV program. But also about what fever and rashes mean and how to treat a long-lasting cough. Google will find this information in a second. The value of access to information offered by Google is beyond dispute.

The challenge is that AI algorithms cannot separate scientifically verified information from individual opinions and judgments unrelated to medicine. At the same time—and it needs to be made clear—Google plays a vital role in preventing, diagnosing, and treating diseases even if it is inconvenient for the health sector.

But all signs point to significant change ahead. In May 2021, the California-based technology giant announced the progress on the first app that will allow you to assess the health of skin, nails,

osoz world

and hair based on photos taken with a smartphone and answering several questions. Does this mean that Dr. Google, who is synonymous with misdiagnosis, aspires to become an MD present in every corner of the world, in every home?

The application will classify dermatological problems Two billion people worldwide suffer from skin, nail, and hair diseases. Every year, 10 billion dermatological queries go to the Google search engine—phrased differently, using different words, and therefore very often imprecise. The new web application, which will be launched as a pilot later this year, works like a simplified symptom checker. First, the user takes three photos of their skin, hair, or nails from different angles. In the next step, the system will ask additional questions, e.g., about the lesions and other symptoms. An AI model will analyze this information and display the results: information verified by dermatologists, a list of answers to frequently asked questions, and similar photos posted on the internet.

“We hope it gives you access to authoritative information so you can make a more informed decision about your next step,” declares Google, emphasizing that it is not a diagnostic tool. On the other hand, we learn that the system can achieve the same precision as dermatologists.

» For each matching condition, the tool will show dermatologist-reviewed information.«

An algorithm based on many years of scientific research The AI-assisted dermatology tool is the result of over three years of machine learning research. The results have been published in Nature Medicine. In JAMA Network Open, researchers working with Google prove that by using tools based on artificial intelligence, non-dermatologist physicians can improve their skills in interpreting the symptoms of skin conditions.

Google has trained its model on 65,000 photos and cases of diagnosed skin diseases, millions of photos of various dermatological problems, and thousands of photos of healthy skin—in groups of different age, sex, race, skin types. The AI model has been CE marked as a Class I medical device in the EU.

Can we expect more health assessment systems?

Creating an algorithm that recognizes lesions cannot be called a revolution— such apps are already available. However, their developers do not have the same access to potential consumers as Google does. Assessing skin problems is one of the easiest tasks for AI because it relies on objective data—photos.

The problem gets complicated in other diseases, where the symptoms are nonspecific or may be described differently by the patient and therefore require careful evaluation by a physician. Nevertheless, the AI system can assess simple health ailments by asking detailed questions—several startups worldwide are currently developing such tools, f.e.

Mayo Clinic, WebMD, Symptomate, Your.MD, Ada. Increasing pressure on Google will force the big tech company to embed such an app in the search engine to end the rising problems of misdiagnosis on the internet. 

OSOZ Polska 6/2021

53

osoz world

How Big Data Accelerate Research On Blood Cancers A pan-European public-private initiative, HARMONY Alliance, demonstrates how artificial intelligence and access to data can impact advances in life sciences. By analyzing data sets from different repositories, scientists want to speed up the development of new drugs and individualized therapies.

Creating a bigger picture from scattered knowledge Co-funded by the European Commission project has been already joined by 140 organizations from all over Europe – it’s one of the leading projects of its kind on a global scale. Since January 2021, over 60,000 data sets have been provided, which then are analyzed by AI algorithms on so-called the HARMONY Big Data Platform.

Researchers focus on finding answers to four questions: How can we diagnose patients faster and more precisely? What are the best practices in clinical management that could help doctors make decisions related to treatment?

54

OSOZ Polska 6/2021

How can we fulfill the neglected needs of patients suffering from blood cancers? How can we accelerate progress in the development of new drugs?

The answers could be hidden in the data. However, the task is challenging – data uploaded into the Platform comes from different sources and is stored in various formats. Firstly, they have to be harmonized to make them comparable and analyzable.

A new approach towards medical research Researchers took a closer look at seven types of blood cancers – one of the most complex types of cancer. To get to

know the characteristics of the disease better, they analyze data from electronic medical records and clinical trials, the results from the laboratory and imaging tests, and demographic data. Of course, these are anonymous data.

This heterogeneous information, which is incomparable despite what it may seem at first sight, needs to be harmonized first. As a result, all inputs are turned into a coherent database. In data laboratories, data engineers first have to analyze thousands of component pieces of data, assess their quality and usefulness, and then standardize them. Now, AI algorithms can do their job.

osoz world

This is a time-consuming and technically advanced process. Thus researchers from HARMONY Alliance used the most advanced techniques developed in recent years. One of them is the Observational Medical Outcomes Partnership (OMOP), which uses international standards of medical terminologies, such as SNOMED and LOINC, which makes it possible to unify information with regard to semantics. Another tool is the Spark technology – an analytical engine used to process data on a large scale.

One of the Alliance’s priorities was also to develop data security standards and make sure that procedures comply with the GDPR. Moreover, the HARMONY Alliance has created an internal code of ethics that governs responsibility and transparency in research work.

Cooperation and trust necessary for the technology to do its job For technical facilities, research methods, and technical infrastructure to be involved in looking for new knowledge on blood cancers, it was necessary to fulfill one more condition – to build a trusted platform for collaboration between public and private companies from all over Europe.

The HARMONY Big Data Platform is based on data shared by partners from 22 European countries representing the whole spectrum of stakeholders in

» To fight blood cancers effectively, we have to understand the disease inside out.« healthcare: pharmaceutical companies, biobanks, hospitals, organizations that run clinical trials, etc. Researchers were brought together by one goal: to better understand the characteristics of blood cancers and explore their molecular landscape better.

Such unprecedented projects require trust and courage and openness to innovations – appropriate technology is not enough. A much more important thing is to overcome data silos and convince organizations to share data even though, for understandable reasons, they have a rigorous approach to the processing of medical data.

In Big Data analyses, even the smallest piece of the puzzle, i.e., every data set, can be the missing link, the key to new treatments, or predictions regarding the development of the diseases. We still

do not have answers to many questions about blood cancers. To live up to new research challenges, we need to opt for new tools which broaden classic methods.

How can we avoid wasting data?

According to Statista, 365,829 different clinical studies were registered around the world by January 2021. When they are completed, the collected data is, in most cases, archived and locked in local databases. If some of the data sets were available for reuse, science could make many groundbreaking discoveries.

The approach towards secondary use of data in medicine needs to change if we want to speed up developing new drugs and improve the standards of treatment.

To do this, we need more favorable regulations. On the other hand, it is necessary to raise social awareness of data sharing, ensuring that citizens benefit from data processing.

Opening data silos for research purposes has become a new form of blood donation – it has the power to save human lives. The HARMONY Alliance has already published the first research results. Such projects are the future of progress in life sciences.

The HARMONY Big Data Platform has become a blueprint for using data in medical research and can serve as a foundation for other similar projects. 

The structure and processes on the HARMONY Big Data Platform.

OSOZ Polska 6/2021

55

systemy i sprz ę t

Wdrożenie i wymiana Elektronicznej Debata – 20 pytań o EDM czyli udoDokumentacji Medycznej w praktyce. stępnianie i wymiana Elektronicznej Dokumentacji Medycznej Szkolenie dla medycyny Pierwszego lipca wszedł w życie obowiązek udostępniania i wymiany Elektronicznej Dokumentacji Medycznej. EDM, to nowe możliwości w sposobie diagnozowania i leczenia pacjentów, ale także spore wyzwanie dla placówek medycznych, które są zobligowane do dostosowania swoich systemów komputerowych do nowych wymogów. W maju br. firma KAMSOFT zrealizowała dwa szkolenia z zakresu udostępniania i wymiany EDM oraz raportowania Zdarzeń Medycznych.

Ze szkolenia dowiesz się:

Szkolenie dla medycyny Elektroniczna dokumentacja medyczna jest największym z dotychczasowych projektów w procesie informatyzacji ochrony zdrowia w Polsce. „20 Pytań o EDM” to kolejne szkolenie przygotowane przez KAMSOFT S.A. dotyczące wdrożenia, wymiany i udostępniania Elektronicznej Dokumentacji Medycznej (EDM). Podczas debaty, zaproszeni goście odpowiedzieli na 20 najczęściej zadawanych pytań dotyczących EDM.

• Jakie są zagadnienia i pojęcia związane z EDM; • Na czym polega i jak działa wymiana EDM pomiędzy placówkami medycznymi; • Jakie są praktyczne kroki w przygotowaniu do udostępniania i wymiany EDM; • Jakie są podstawowe różnice i korzyści ze stosowania oprogramowania do prowadzenia EDM działającego w chmurze i lokalnie; • Jak uzyskać dofinansowanie z NFZ na zakup oprogramowania i sprzętu.

Ze szkolenia dowiesz się:

Wejdź na stronę https://bit.ly/2UmI60i lub zeskanuj kod

Wejdź na stronę https://bit.ly/3ArWyop lub zeskanuj kod

• Kto powinien wdrożyć EDM i jak rozpocząć pracę z Elektroniczną Dokumentacją Medyczną; • Kto może zobaczyć historię zdrowia pacjenta; • Jak przebiega autoryzacja poprzez IKP; • Jakie są wymagania dotyczące przechowywania EDM w repozytoriach; • Jak zorganizować repozytorium EDM, jak zacząć udostępniać EDM; • Jakie Zdarzenia Medyczne są raportowane do P1.

OSOZ Polska 6/2021

57

STATYSTYKI | ANALIZY | WIEDZA

Monitor Zdrowotny OSOZ

59

FELIETON Czy da się zaspokoić niezaspokojone potrzeby zdrowotne?

61

RANKINGI PEX Firmy i produkty (maj 2021)

62

MONITOR EPIDEMIOLOGICZNY Mapy zdrowotne kraju (maj 2021)

66

Monitor farmacji Rynek farmaceutyczny (maj 2021)

73

MONITOR RYNKU LEKÓW Leki na zaburzenia erekcji

MONITOR ZDROWOTNY F E L I E TO N

Czy da się zaspokoić niezaspokojone potrzeby zdrowotne?

Pamięć bywa krótka. Szczególnie nie lubimy pamiętać tego, co złe. Wielu już „odtrąbiło” koniec pandemii i świętuje powrót do normalności. Ale pandemia to nie tylko obostrzenia. To przede wszystkim tragiczny bilans zdrowotny widoczny w danych o umieralności, ale także długu zdrowotnym spowodowanym Covid-19. Pozytywem jest fakt, że zdrowie jest i długo pozostanie tematem numer 1 w debacie publicznej.

Dr Jarosław Frąckowiak, Prezes PEX PharmaSequence

Jedną z miar potrzeb społecznych w obszarze zdrowia jest kalkulacja długu zdrowotnego. Na wykresie przedstawiam sytuację w zeszłych latach (dynamikę

wzrostu ilości sprzedanych opakowań leków na receptę jako wskaźnik „bycia po diagnozie, bycia w terapii” – rok do roku) oraz to (zielone słupki), o jaki procent musiałaby wzrosnąć sprzedaż leków na recepty – per wybrane specjalności – w okresie czerwiec-grudzień 2021 w po-

równaniu do analogicznego okresu roku poprzedniego, aby sytuacja wróciła do normy. Normy zdefiniowanej w przypadku tej analizy jako „sytuację” bez pandemii w roku ubiegłym i bieżącym z dynamiką wzrostów taką jak w ostatnim przed-pandemicznym 2019 roku.

OSOZ Polska 6/2021

59

MONITOR ZDROWOTNY

SYMULACJA: Dług zdrowotny Jaki musiałby być wzrost sprzedaży leków na receptę w okresie YTG (czerwiec–grudzień) 2021, aby wrócić do trendów z 2019 roku. Założenia: dynamika z 2019 była/będzie taka sama w 2020 i 2021 roku + pokrywamy niedobór z 2020.

DYNAMIKA SPRZEDAŻY NA RECEPTY (OPAKOWANIA) WEDŁUG SPECJALNOŚCI WYSTAWIAJĄCYCH RECEPTY 2020 -20%

-10%

0%

-1,6%

-12,1%

10%

20%

2020 30%

2019 40%

50%

60%

1,8% GP 24,8% 5,2% 3,3% 4,5%

-5,7%

Psychiatria 12,1%

3,1%

-5,7%

16,5%

Kardiologia 25,5%

-2,4% Pediatria

-0,3%

8,3% 4,2%

-8,3%

Położnictwo i ginekologia

5,3% -3,5%

49,9%

1,4% 6,5%

Diabetologia 15,7%

5,3%

-7,9%

-11,4%

2020

Neurologia

13,8%

48,6%

-1,4% -5,9%

Pulmonologia 41,7%

PPG – PREVIOUS PERIOD GROWTH, WZROST/SPADEK W % W PORÓWNANIU DO POPRZEDNIEGO OKRESU (ROKU) Źródło: analizy własne PEX/dane o sprzedaży na recepty – panel ABD/PEX/ Informacje o środowisku lekarzy opracowane zostały na podstawie bazy HDM Polska sp. z o.o./www.hdm.pl/ Grupa FarmaProm, YTD = styczeń – maj, YTG = czerwiec – grudzień

Wyzwanie jest bardzo duże – osiągnięcie kilkunastu czy kilkudziesięciu procent wzrostów oznacza zwiększenie podaży świadczeń. Czy to możliwe?

Zdecydowanie pomysły o uwolnieniu danych AOS czy program Profilaktyka 40+ to kroki w dobrym kierunku. Wydaje się jednak, że lekarze pracujący w sektorze prywatnym niekoniecznie zwiększą zaangażowanie w sektorze publicznym bez rewizji stawek. A zmiana w prawie nie dodaje nam lekarzy – głównym problemem systemu ochrony zdrowia jest już od dawna niedobór kadr. Program Profilaktyka 40+ może spowodować, że będzie potrzebnych jeszcze więcej świadczeń. Gdyby miał funkcjonować tylko w roku 2021 to, pomijając wakacje, nie ma zbyt dużo czasu na realizację badań przesiewowych.

Być może metodą uwolnienia czasu lekarzy mógłby być system oparty o dzisiejszy szczepionkowy i indywidualne konta pacjenta, umożliwiający powta-

60

OSOZ Polska 6/2021

rzanie recept (to już jest dyskutowane).

Być może odciążeniem biurokratycznym lekarzy byłyby IKP założone wszystkim, a uruchamiane – tam gdzie prawo tego wymaga – na życzenie pacjenta. Z kolei tam, gdzie prawo zezwala na korzystanie z danych medycznych, dostęp do kont powinien być otwarty, nawet za zgodą pacjenta ad hoc, dla wszystkich profesjonalistów medycznych. Lekarz czy farmaceuta mogliby wtedy uruchomić konto w procedurze automatycznej, np. poprzez potwierdzenie kodem sms na komórkę pacjenta.

To tylko pomysły, a chyba każdy pomysł jest dobry, jeśli prowadzi do zwiększenia dostępu do służby zdrowia tu i teraz. Na przyszłych, kształconych dopiero lekarzy jeszcze poczekamy.

Czy da się zaspokoić niezaspokojone potrzeby zdrowotne? Najpierw warto zmierzyć i oszacować ich poziom poprzez przykładowo stale aktualizowane, a nie historyczne mapy zdrowotne. Z ko-

lei później, a jeszcze lepiej równolegle, stworzyć „system a la szczepienia Covid-19”, ale służący spłacie długu zdrowotnego.  Adres do autora: jaroslaw.frackowiak@pexps.pl.

» Dług zdrowotny związany z pandemią będzie przypominał o sobie w kolejnych latach.«

MONITOR ZDROWOTNY

R ankin g i P E X

Rankingi PEX. Firmy i produkty. maj 2021 Top 10 firm farmaceutycznych oraz 10 Top Total Brand dla wybranych segmentów rynku (pod względem sprzedaży w danym miesiącu w cenach detalicznych do pacjenta, pojęcie total brand oznacza sumę wszystkich prezentacji/SKU danego produktu występujących pod daną nazwą – np. różne dawki tego samego leku itd.). Obrazowane komentarzem i strzałkami zmiany w rankingu między miesiącami dotyczą pierwszych 10-ciu miejsc. Autorem rankingów jest PEX PharmaSequence (wszystkie dane na podstawie reprezentatywnego panelu aptek/sieci ABD PEX PharmaSequence).

Miejsce w rankingu

Ranking firm farmaceutycznych pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w maju 2021

1

POLPHARMA

2

TEVA

3

ADAMED

4

KRKA

5

BAYER

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

Miejsce w rankingu

         

1

XARELTO

2

NEOPARIN

3

PRADAXA

LEKI NA RECEPTĘ

6

SANOFI

7

BAUSCH HEALTH

8

SANDOZ

9

BERLIN-CHEMIE

10

VIATRIS

1

POLPHARMA

2

USP ZDROWIE

3

GLAXOSMITHKLINE

4

SANOFI AFLOFARM

6

HASCO - LEK

7

TEVA

8

BERLIN-CHEMIE

9

SANDOZ

10

PERRIGO

4

ELIQUIS

5

CLEXANE

6

BISOCARD

7

FOSTEX

8

GLUCOPHAGE

9

NEBBUD

10

ATORIS

1

IBUPROM

2

APAP

AFLOFARM NUTRICIA USP ZDROWIE OLIMP LABS N.P.ZDROVIT SIEĆ OLEOFARM POLPHARMA SYNOPTIS RECKITT BENCKISER

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

L’OREAL AFLOFARM PERRIGO IRENA ERIS ZIAJA PIERRE FABRE DERMO-COSMETIQUE BIOGENED POLPHARMA PIERRE FABRE NAOS

         

LEKI OTC

         

9

NO-SPA

10

PYRALGINA

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

MARKA WŁASNA BEBILON NEOCATE D-VITUM NUTRAMIGEN NUTRIDRINK DICOFLOR SANPROBI NEOMAG ZDROVIT

         

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3

VOLTAREN

4

MAGNE-B6

5

ESSENTIALE

6

NUROFEN

7

ACARD

8

OCTENISEPT

SUPLEMENTY DIETY 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Zmiana w stosunku do poprzedniego miesiąca

LEKI NA RECEPTĘ

LEKI OTC

5

Ranking total brandów pod względem wartości sprzedaży aptecznej do pacjenta w maju 2021

         

SUPLEMENTY DIETY

KOSMETYKI

         

KOSMETYKI VICHY PHARMACERIS LA ROCHE ZIAJA EMOLIUM DERMEDIC BIODERMA AVENE CETAPHIL IWOSTIN

         

Więcej danych?

Wszystkich Państwa, którzy są zainteresowani bardziej szczegółowymi raportami i/lub zakupem raportów-rankingów, prosimy o kontakt: rozwiazania@pexps.pl

OSOZ Polska 6/2021

61

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemiolo g iczny

Monitor epidemiologiczny. Koszty leczenia.

OGÓŁEM

GRYPA I PRZEZIĘBIENIE

ALERGIA

ZMIANA MIESIĘCZNA W maju 2021 W ODNIESIENIU DO kwietnia

86 083 zł

81 889 zł

6124 zł

5743 zł

693 zł

804 zł

kwiecień

maj

kwiecień

maj

kwiecień

maj

-4,87%

-381 zł

-6,22%

-4194 zł

112 zł

16,14%

TREND ROCZNY PORÓWNANIE ROKU 2021 I 2020

987 554 zł

1 063 087 zł

82 282 zł

80 981 zł

7 723 zł

7 885 zł

2020

2021

2020

2021

2020

2021

75 533 zł

7,65%

-1301 zł

-1,58%

162 zł

2,10%

maj WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 68 132 zł Opolskie 68 237 zł Podlaskie 70 100 zł

Podlaskie 4 508 zł Świętokrzyskie 4 726 zł Opolskie 4 912 zł

Opolskie 590 zł Kujawsko-Pomorskie 623 zł Podlaskie 646 zł

Zachodniopomorskie 86 657 zł Wielkopolskie 90 182 zł Mazowieckie 93 992 zł

Zachodniopomorskie 6 276 zł Wielkopolskie 6 555 zł Mazowieckie 6 766 zł

Małopolskie 882 zł Pomorskie 943 zł Mazowieckie 992 zł

ROK 2021 WOJEWÓDZTWA O NAJNIŻSZYCH I NAJWYŻSZYCH KOSZTACH Warmińsko-Mazurskie 838 183 zł Opolskie 878 601 zł Podlaskie 879 804 zł

Podlaskie 63 377 zł Warmińsko-Mazurskie 64 860 zł Świętokrzyskie 64 950 zł

Opolskie 5 655 zł Podlaskie 5 790 zł Podkarpackie 6 014 zł

Małopolskie 1 072 981 zł Wielkopolskie 1 146 447 zł Mazowieckie 1 176 063 zł

Pomorskie 81 692 zł Wielkopolskie 89 600 zł Mazowieckie 92 440 zł

Zachodniopomorskie 8 083 zł Pomorskie 8 828 zł Mazowieckie 8 911 zł

maj WOJEWÓDZTWA Z NAJMOCNIEJSZYMI SPADKAMI I WZROSTAMI KOSZTÓW Łódzkie -12 582 zł Wielkopolskie -7 282 zł Kujawsko-Pomorskie -6 473 zł

Łódzkie -1 057 zł Kujawsko-Pomorskie -765 zł Wielkopolskie -756 zł

Brak spadków kosztów

Brak wzrostów kosztów

Zachodniopomorskie 18 zł Warmińsko-Mazurskie 187 zł

Śląskie 130 zł Małopolskie 178 zł Pomorskie 182 zł

zestawienie KOSZTY W maju W OSTATNICH LATACH

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

* wszystkie dane w przeliczeniu na 1000 mieszkańców

62

OSOZ Polska 6/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemiolo g iczny

Ogólne koszty leczenia (zakup środków farmaceutycznych) przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƑƏƏƏƏ

prognoza

» Maj był trzecim

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏƏ ѶƏƏƏƏ

z rzędu miesiącem spadku kosztów leczenia.«

ѵƏƏƏƏ ƓƏƏƏƏ ƑƏƏƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 6/2021

63

MONITOR ZDROWOTNY monitor epidemiolo g iczny

Koszty grypy i przeziębienia przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

ƐƓƏƏƏ

prognoza

ƐƑƏƏƏ

i przeziębienia tylko nieznacznie spadły w stosunku do kwietnia.«

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏƏ ѶƏƏƏ ѵƏƏƏ ƓƏƏƏ ƑƏƏƏ Ə

64

» Koszty leczenia grypy

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 6/2021

MONITOR ZDROWOTNY

monitor epidemiolo g iczny

Koszty alergii przypadające na 1000 mieszkańców dane bieżące

prognoza

ƐƑƏƏ

» Maj przyniósł

koszty, tys. zł

ƐƏƏƏ

dalszy wzrost kosztów leczenia alergii.«

ѶƏƏ ѵƏƏ ƓƏƏ ƑƏƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƏ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ ƕ ƑƏƑƐ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ ƐƐ ƐƑ

STYCZEŃ

LUTY

MARZEC

KWIECIEŃ

MAJ

CZERWIEC prognoza

LIPIEC prognoza

SIERPIEŃ prognoza

WRZESIEŃ prognoza

PAŹDZIERNIK prognoza

LISTOPAD prognoza

GRUDZIEŃ prognoza

OSOZ Polska 6/2021

65

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Struktura dystrybucji leków maj 2021 | WARTOŚCI STATYSTYCZNE I TRENDY W STOSUNKU DO kwietnia

CENA OPAKOWANIA LEKU

MARŻA APTECZNA

OBRÓT W APTECE

LICZBA PACJENTÓW

23,97 zł

24,38%

235 tys. zł

3550

0,03 zł

(

–0,14%

(

–4,43 zł

PROGNOZA NA

sierpień

SPRZEDAŻ WEDŁUG STATUSU LEKU

OSOZ Polska 6/2021

suplementy

INNE

(

(

58,33% 21,84% 8,94% 10,89%

60

(

(

POZIOM REFUNDACJI

24,57% –0,15%

Sierpień to ostatni miesiąc wakacji. Należy oczekiwać nadal wysokich poziomów sprzedaży kosmetyków i dermokosmetyków.

Według obliczonych prognoz obrót w sierpniu wyniesie 232 tys. zł.

Obrót statystycznej apteki w maju 2021 roku wyniósł 235 tys. zł. W porównaniu z kwietniem 2021 roku był o 11,5 tys. zł niższy (–4,7%) i jednocześnie o 55 tys. zł wyższy (+30,6%) niż w analogicznym okresie ubiegłego roku. Wartość rynku farmaceutycznego osiągnęła poziom 3,127 mld zł. Oznacza to spadek o 160 mln zł (–4,9%) w stosunku do kwietnia 2021 roku oraz wzrost o 675 mln zł (+27,5%) w stosunku do maja 2020 roku. Udział refundacji stanowił 24,57% (–0,15 p.p. w porównaniu z kwietniem 2021) obrotu aptecznego i wyniósł 768 mln zł (–5,5%).

Obrót w statystycznej aptece w 2021 roku wyniesie 2,935 mln zł. Oznacza to wzrost średniego obrotu w stosunku do minionego roku o 6% (+166 tys. zł) oraz wzrost o 12,1% (+317,5 tys. zł) w stosunku do 2019 roku. Rynek farmaceutycz-

66

(

RX OTC

SPRZEDAŻ NA PACJENTA

66,20 zł

(

–11,5 tys. zł

ny osiągnie wartość 39 mld zł. To odpowiednio o 1,292 mld zł więcej (+3,4%) niż w 2020 roku oraz o 1,826 mld zł więcej (+4,9%) niż w 2019 roku. Wartość refundacji wyniesie 9,6 mld zł, co będzie stanowiło 24,55% całkowitego obrotu aptecznego.

W maju sprzedaż w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: średni obrót apteczny wypracowany ze sprzedaży leków refundowanych wyniósł 76,8 tys. zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 59,6 tys. zł, a produktów sprzedawanych bez recepty – 96,5 tys. zł. W porównaniu z kwietniem 2021 roku, we wszystkich trzech kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości sprzedaży. W przypadku leków refundowanych spadek ten wyniósł 3,69 tys. zł (–4,6%), dla sprzedaży leków wydawanych na recepty pełnopłatne 1,44

tys. zł (–2,4%), z kolei dla sprzedaży odręcznej 6,34 tys. (–6,2%). Wartość rynku farmaceutycznego wypracowana ze sprzedaży leków refundowanych wyniosła 1 mld zł, leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 792 mln zł, a sprzedaży produktów OTC – 1,3 mld zł.

Dniem tygodnia charakteryzującym się największym średnim obrotem aptecznym był piątek (10 651 zł), natomiast dniem roboczym o najniższym średnim obrocie aptecznym – poniedziałek (8 042 zł). Rozrzut pomiędzy tymi wartościami wynosił 2 609 zł.

W maju 2021 roku, w stosunku do kwietnia 2021 roku, w trzech kategoriach sprzedażowych zanotowaliśmy wzrost wartości sprzedaży: dermatologia, leki przeciwpasożytnicze oraz produkty na narządy zmysłów. W pozostałych kategoriach zanotowaliśmy spadek wartości

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

sprzedaży. Największy – w przypadku leków przeciwzakaźnych oraz produktów na centralny układ nerwowy.

Największe zmiany w udziale poszczególnych grup terapeutycznych zaobserwowano w przypadku produktów na centralny układ nerwowy, przewód pokarmowy oraz produktów dermatologicznych. Największy udział w wartości sprzedaży należy do grupy produktów na przewód pokarmowy i metabolizm.

W maju średnia marża apteczna wyniosła 24,38%. To o 0,14 p.p. mniej niż w kwietniu 2021 roku oraz o 0,65 p.p. więcej niż w maju 2020 roku. Marża w podstawowych kategoriach sprzedażowych kształtowała się następująco: dla leków refundowanych wyniosła 18,36% (+0,03 p.p. w stosunku do kwietnia 2021), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,06% (+0,14 p.p. w stosunku do kwietnia 2021), natomiast dla produktów OTC – 28,24% (–0,49 p.p. w stosunku do kwietnia 2021 roku).

W 2021 roku marża apteczna wyniesie 24,54%. Będzie to odpowiednio o 0,31 p.p. mniej niż w 2020 roku oraz o 0,16 p.p. mniej niż w 2019 roku. Dla leków refundowanych średnia marża apteczna wyniesie 18,51% (–0,38 p.p. w stosunku do 2020 roku), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 22,03% (+0,63 p.p. w stosunku do 2020 roku), a dla produktów OTC – 28,45% (–0,63 p.p. w stosunku do 2020 roku). Średnia cena za opakowanie leku w maju 2021 roku wyniosła 23,97 zł.

Cena ta w porównaniu do kwietnia 2021 roku wzrosła o 3 grosze. Porównując ją do ceny z maja 2020 obserwujemy wzrost ceny o 1,12 zł. W jednej kategorii zanotowaliśmy wzrost średniej ceny sprzedaży (w stosunku do poprzedniego miesiąca). Średnia cena za opakowanie leku w sprzedaży odręcznej wyniosła 18,59 zł (+0,15 zł). W przypadku leków na recepty refundowane średnia cena wyniosła 29,67 zł (–0,29 zł), dla recept pełnopłatnych – 30,44 (–0,04 zł).

W maju statystyczną aptekę odwiedziło 3550 pacjentów (wzrost o 60-ciu pacjentów w stosunku do kwietnia).

2830 osób zakupiło produkty OTC, 860 – leki refundowane, oraz 780 – leki wydawane na recepty pełnopłatne. Największy ruch w statystycznej aptece panował w drugim tygodniu miesiąca, tj. pomiędzy 8 a 14 maja. Wówczas w statystycznej aptece zanotowano 878 osób.

Kolejnym w rankingu tygodniem był 22– 28 maja (852 osoby), 14–21 maja (851 osób), 1–7 maja (673 osoby). Naj-

Rys. 1. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach maja (porównanie do ubiegłego roku) maj 2021

maj 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 2. Wielkość obrotu statystycznej apteki w poszczególnych dniach maja – podział na dni tygodnia (porównanie do ubiegłego roku) maj 2021

maj 2020

ƐƑƏƏƏ

ƐƏƏƏƏ

ѶƏƏƏ

ѵƏƏƏ

ƓƏƏƏ

ƑƏƏƏ

Ə

omb;7 b-j;h

)|ou;h

ࡆuo7-

-u|;h

b.|;h

"o0o|-

b;7 b;Ѵ-

Rys. 3. Podział sprzedaży aptecznej na kategorie – % wartości sprzedaży układ moczowo-płciowy 4,37% i hormony płciowe układ oddechowy 8,6%

5,77% układ mięśniowo-szkieletowy 13,41% przewód pokarm. i metabolizm

2,12% narządy zmysłów 2,81% leki przeciwzakaźne 0,28% leki przeciwpasożytnicze, owadobójcze i repelenty 1,45% leki onkologiczne i immunomodulacyjne 5,65% krew i układ krwiotwórczy

12,25% układ sercowo-naczyniowy

1,12% endokrynologia – hormony, bez horm. płciowych 3,62% dermatologia varia 11,97%

10,75% centralny układ nerwowy nieokreślona 15,81%

OSOZ Polska 6/2021

67

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 4. Poziom marży aptecznej (%) w latach 2008–2021 ƒƏѷ ƑƖѷ ƑѶѷ Ƒƕѷ Ƒѵѷ ƑƔѷ ƑƓѷ Ƒƒѷ ƑƑѷ

(

ƑƏƏѶ

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

Rys. 5. Podział średniej ceny leku (w zł) na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021

(

ƑƏƑƏ

zapłata pacjenta

ƓƔ

ƑƏƑƐ

refundacja

ƑƔ ƑƏ ƐƔ

Ɛѵķƕ ƐѵķƕƑ ƐѵķѶƑ ƐƕķƑƐ ƐƕķƑѶ ƐƕķƒƓ ƐƕķƒѶ ƐƕķƓƖ ƐѶķƑƑ ƐƕķѶƔ ƐƕķƖѶ ƐѶķƏƑ ƐѶķƏѶ ƐѵķѵƐ ƐѵķѶƐ ƐѵķƒƓ ƐѵķƔƓ

ƐƏ Ɣ ƔķƒƔ

ƔķƑƑ

ƔķƐƕ

Ɣķƕƒ

ѵķƐƔ

ѵķƐѶ

ƔķƖƔ

ƔķƓѵ

Ɣķѵ

ƔķƒƖ

ƔķƔƓ

ƔķѶƑ

ƔķƒƐ

ƔķѶƔ

Ɣķƕ

ƔķƖƑ

ƔķѶƖ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƏ

ƐƐ

ƐƑ

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

Ə

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 6. Podział średniej ceny pozycji sprzedanej na receptę refundowaną (w zł), na zapłatę pacjenta i dopłatę refundacyjną w latach 2020–2021 zapłata pacjenta

ƒƏ ƑƔ

ƕķƓƔ

ƕķѵƔ

ƕķƑѵ

ƕķƔƔ

ƕķƑƔ

ƕķƒƓ

ƕķƑѶ

ƕķƒѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵƒ

ƕķѵƐ

ƕķѵ

ƕķƔƑ

ƕķѵƕ

ƕķѵѵ

ƕķƕƐ

refundacja

ƕķѶ

ƑƏ ƐƔ ƐƏ

ƑƐķƏѶ ƑƐķƔƓ ƑƐķƑѶ ƑƐķƔƖ ƑƐķѵƖ ƑƐķƕƔ ƑƐķѶƐ ƑƐķѵѵ ƑƐķƔѶ ƑƐķƔƑ ƑƐķƔѶ ƑƑķƏѵ ƑƐķѵƔ ƑƐķѶƕ ƑƐķƖѵ ƑƑķƒ ƑƐķѶѶ

Ɣ Ə

Ɛ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

Ɛ

ƐƑ

Ƒ

Ɠ

ƒ

Ɣ

ѵ

ƑƏƑƏ

ƕ

Ѷ

Ɩ

ƐƐ

ƐƏ

ƐƑ

ƑƏƑƐ

Rys. 7. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w ciągu miesiąca w latach 2008–2021 ƓѵƏƏ ƓƓƏƏ ƓƑƏƏ ƓƏƏƏ ƒѶƏƏ ƒѵƏƏ ƒƓƏƏ ƒƑƏƏ ƒƏƏƏ ƑѶƏƏ ƑѵƏƏ

ƑƏƏѶ

68

OSOZ Polska 6/2021

(

ƑƏƏƖ

(

ƑƏƐƏ

(

ƑƏƐƐ

(

ƑƏƐƑ

(

ƑƏƐƒ

(

ƑƏƐƓ

(

ƑƏƐƔ

(

ƑƏƐѵ

(

ƑƏƐƕ

(

ƑƏƐѶ

(

ƑƏƐƖ

(

ƑƏƑƏ

(

ƓƔ

ƑƏƑƐ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Rys. 8. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w rozbiciu na przedziały godzinowe w dniu powszednim w maju Ɛѵ ƐƓ ƐƑ ƐƏ Ѷ ѵ Ɠ Ƒ ƑƒŋƑƓ

ƑƑŋƑƒ

ƑƐŋƑƑ

ƑƏŋƑƐ

ƐƖŋƑƏ

ƐѶŋƐƖ

ƐƕŋƐѶ

ƐѵŋƐƕ

ƐƔŋƐѵ

ƐƓŋƐƔ

ƐƒŋƐƓ

ƐƑŋƐƒ

ƐƐŋƐƑ

ƖŋƐƏ

ƐƏŋƐƐ

ѶŋƖ

ƕŋѶ

ѵŋƕ

Ɣŋѵ

ƓŋƔ

ƒŋƓ

Ƒŋƒ

ƐŋƑ

Ə ƏŋƐ

więcej pacjentów zarejestrowano w aptece w godzinach 11.00–12.00.

Statystyczny pacjent podczas jednej wizyty w aptece zakupił produkty o łącznej wartości 66,20 zł. To o 4,43 zł mniej niż w minionym miesiącu oraz o 1,91 zł więcej niż w analogicznym okresie roku 2020. Z kwoty tej 49,93 zł zapłacił pacjent, a 16,26 zł dopłacił refundator. Wartość refundacji w porównaniu z kwietniem spadła o 6,9%. W tym samym okresie wartość zapłaty pacjenta spadła o 6,1% (–3,23 zł). Dla leków refundowanych wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniosła 89,27 zł (z czego 23,45 zł to zapłata pacjenta, a 65,82 zł – wartość refundacji), dla leków wydawanych na recepty pełnopłatne – 76,38 zł, a dla produktów OTC – 34,11 zł.

W 2021 roku wartość koszyka statystycznego pacjenta wyniesie 67,34 zł.

Z kwoty tej 50,80 zł zapłaci pacjent, a 16,53 zł dopłaci refundator. W podziale na podstawowe kategorie sprzedażowe, wartość sprzedaży na pacjenta będzie kształtowała się następująco: dla leków sprzedawanych na recepty pełnopłatne wyniesie 71,95 zł, produktów OTC – 35,93 zł, a leków refundowanych – 99,11 zł (z czego 27,46 zł to zapłata pacjenta, a 71,65 zł wartość refundacji). 

Rys. 9. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych dniach maja (porównanie do ubiegłego roku) maj 2021

maj 2020

ƑƏƏ ƐѶƏ ƐѵƏ ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

Ɛ

Ƒ

ƒ

Ɠ

Ɣ

ѵ

ƕ

Ѷ

Ɩ ƐƏ ƐƐ ƐƑ Ɛƒ ƐƓ ƐƔ Ɛѵ Ɛƕ ƐѶ ƐƖ ƑƏ ƑƐ ƑƑ Ƒƒ ƑƓ ƑƔ Ƒѵ Ƒƕ ƑѶ ƑƖ ƒƏ ƒƐ

Rys. 10. Liczba pacjentów w statystycznej aptece w poszczególnych tygodniach maja (porównanie do ubiegłego roku) maj 2021

» W maju statystyczną aptekę odwiedziło 3550 pacjentów, o 60-ciu pacjentów więcej niż w kwietniu.«

maj 2020

ƖƏƏ ѶƏƏ ƕƏƏ ѵƏƏ ƔƏƏ ƓƏƏ ƒƏƏ ƑƏƏ ƐƏƏ Ə

Ɛŋƕ l-f-

ѶŋƐƓ l-f-

ƐƔŋƑƐ l-f-

ƑƑŋƑѶ l-f-

ƑƖŋƒƐ l-f-

Tab. 1. Sprzedaż produktów w statystycznej aptece wg. statusu produktu Wg. statusu leku w bazie BLOZ

Wartość sprzedaży w statystycznej aptece (PLN)

Udział w całkowitej wartości sprzedaży aptecznej

maj 2021

maj 2020

maj 2021

maj 2020

137 067

109 141

58,33%

60,63%

Lek - OTC

51 317

36 086

21,84%

20,05%

Suplement diety lub dietetyczny środek spożywczy

21 017

15 979

8,94%

8,88%

Pozostałe

25 598

18 793

10,89%

10,44%

Lek - RX

OSOZ Polska 6/2021

69

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 2. Opis stanu statystycznej apteki w formie skróconego biuletynu informacyjnego za maj 2021 zmiana w stosunku do (%)

maj 2021

kwietnia 2021

stycznia 2021

zmiana w stosunku do (liczbowo)

maja 2020

kwietnia 2021

stycznia 2021

maja 2020

obrót całkowity (w tys. zł) statystyczna apteka

235,0

-4,7%

9,8%

30,6%

-11,50

21,00

55,00

cały rynek apteczny

3 127 380

-4,9%

9,1%

27,5%

-160190,50

260850,00

674880,00

statystyczna apteka

76,8

-4,6%

20,6%

20,9%

-3,69

13,09

13,27

cały rynek apteczny

1 021 705

-4,8%

19,8%

18,1%

-51459,61

168703,64

156477,71

statystyczna apteka

59,6

-2,4%

21,4%

44,5%

-1,45

10,52

18,35

cały rynek apteczny

792 837

-2,6%

20,6%

41,2%

-21053,02

135678,71

231146,78

statystyczna apteka

96,5

-6,2%

-2,7%

31,2%

-6,34

-2,69

22,94

cały rynek apteczny

1 284 581

-6,4%

-3,3%

28,1%

-87342,53

-44470,58

281890,32

statystyczna apteka

57,7

-5,3%

19,5%

19,2%

-3,21

9,41

9,31

cały rynek apteczny

768 356

-5,5%

18,7%

16,5%

-44419,61

121020,46

108599,36

w całkowitym obrocie

24,57%

-0,6%

8,8%

-8,7%

0,00

0,02

-0,02

w sprzedaży refundowanej

73,73%

-0,9%

-0,7%

-1,6%

-0,01

0,00

-0,01

recepty refundowane (w tys. zł)

recepty pełnopłatne (w tys. zł)

sprzedaż odręczna (w tys. zł)

wartość refundacji (w tys. zł)

udział refundacji

średnia cena opakowania ogółem

23,97 zł

0,1%

1,9%

4,9%

0,03

0,44

1,12

dla leków z list refundacyjnych

29,67 zł

-1,0%

1,7%

2,6%

-0,29

0,50

0,74

dla leków z recept pełnopłatnych

30,44 zł

-0,1%

2,3%

7,5%

-0,04

0,68

2,13

dla produktów bez recepty (OTC)

18,59 zł

0,8%

1,2%

7,1%

0,15

0,22

1,23

3 550

1,7%

9,6%

26,8%

60,00

310,00

750,00

liczba pacjentów w aptece liczba pacjentów w aptece (recepty refundowane)

860

1,2%

22,9%

41,0%

10,00

160,00

250,00

liczba pacjentów w aptece (recepty pełnopłatne)

780

-3,7%

11,4%

34,5%

-30,00

80,00

200,00

2 830

-0,4%

7,2%

24,1%

-10,00

190,00

550,00

ogółem

24,38%

-0,6%

0,7%

2,7%

0,00

0,00

0,01

dla leków z list refundacyjnych

18,36%

0,2%

0,3%

-1,1%

0,00

0,00

0,00

dla leków na recepty pełnopłatne

22,06%

0,7%

4,8%

4,2%

0,00

0,01

0,01

dla sprzedaży odręcznej

28,24%

-1,7%

3,4%

4,2%

0,00

0,01

0,01

wartość sprzedaży na pacjenta

66,20 zł

-6,3%

0,2%

3,0%

-4,43

0,15

1,91

wartość zapłaty przez pacjenta

49,93 zł

-6,1%

-2,3%

6,3%

-3,24

-1,20

2,94

wartość dopłaty refundatora

16,26 zł

-6,9%

9,0%

-6,0%

-1,20

1,35

-1,03

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty refundowane)

89,27 zł

-5,7%

-1,9%

-14,2%

-5,39

-1,70

-14,83

wartość zapłaty przez pacjenta (recepty refundowane)

23,45 zł

-3,2%

0,0%

-10,0%

-0,77

0,00

-2,62

wartość dopłaty refundatora (recepty refundowane)

65,82 zł

-6,6%

-2,5%

-15,7%

-4,62

-1,70

-12,21

wartość sprzedaży na pacjenta (recepty pełnopłatne)

76,38 zł

1,4%

9,0%

7,5%

1,04

6,29

5,30

wartość sprzedaży na pacjenta (sprzedaż odręczna)

34,11 zł

-5,8%

-9,2%

5,7%

-2,11

-3,47

1,83

liczba pacjentów w aptece (sprzedaż odręczna) średnia marża apteczna

Rys. 11. Prognoza miesięcznych obrotów statystycznej apteki Wartości w cenach detalicznych brutto prognoza obrotu

Obrót 2021: 2 935 tys. zł

Tysiące zł

Zmiana obrotu: wzrost 5 do 7%

70

OSOZ Polska 6/2021

ƒƏƏ ƑƖƏ ƑѶƏ ƑƕƏ ƑѵƏ ƑƔƏ ƑƓƏ ƑƒƏ ƑƑƏ ƑƐƏ ƑƏƏ ƐƖƏ ƐѶƏ

(

(

(

(

realizacja obrotu

(

*

realizacja (poprzedni rok)

*

*

*

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Prognoza sprzedaży rocznej w oparciu o dane do maja 2021 2021

Dane narastające od początku roku

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2021

2019

zmiana w stosunku do (%)

zmiana w stosunku do (liczbowo)

2020

2020

2019

2019

2 935,0

6,0%

12,1%

166,0

317,5

1 181,0

0,5%

10,4%

6,0

111,5

38 999 184,0

3,4%

4,9%

1 292 548,5

1 826 966,5

15 765 557,5

-2,3%

2,2%

-370 295,5

338 616,5

978,8

7,5%

9,8%

68,3

87,3

377,9

-2,1%

3,8%

-8,2

14,0

13 005 677,0

4,9%

2,7%

607 439,6

345 694,7

5 044 392,8

-4,9%

-3,9%

-257 429,1

-203 561,8

657,6

6,0%

12,4%

37,3

72,6

297,6

16,3%

26,3%

41,8

62,1

8 739 488,7

3,5%

5,2%

292 421,1

432 040,7

3 973 156,9

13,1%

16,9%

459 871,6

575 818,5

1 272,6

4,6%

13,5%

56,5

151,8

495,1

-5,5%

7,2%

-28,8

33,3

16 909 429,3

2,1%

6,2%

347 768,3

990 474,0

6 610 240,6

-8,1%

-0,8%

-586 025,5

-53 016,4

720,6

4,9%

7,7%

33,4

51,8

285,2

-2,0%

5,0%

-5,7

13,6

9 574 610,8

2,3%

0,8%

217 606,8

77 001,0

3 807 444,7

-4,7%

-2,8%

-187 414,1

-109 391,5

24,55%

-1,1%

-3,9%

0,0

0,0

24,15%

-2,5%

-4,9%

0,0

0,0

72,30%

-2,7%

-2,2%

0,0

0,0

74,09%

-0,1%

0,8%

0,0

0,0

22,84 zł

3,9%

7,5%

0,86

1,60

22,27 zł

3,6%

6,0%

0,8

1,3

30,42 zł

2,5%

5,6%

0,73

1,62

29,67 zł

2,6%

5,7%

0,7

1,6

29,77 zł

0,8%

10,7%

0,23

2,88

30,44 zł

7,5%

16,1%

2,1

4,2

18,40 zł

2,3%

7,8%

0,41

1,33

18,59 zł

7,1%

13,0%

1,2

2,1

43 587

-1,2%

-6,7%

-512,7

-3 122,7

17 640,0

-6,3%

-8,0%

-1 180,0

-1 530,0

9 875

-0,2%

4,6%

-24,5

435,5

4 150,0

-1,9%

8,6%

-80,0

330,0

9 141

1,3%

-4,6%

120,7

-439,3

3 890,0

1,6%

0,5%

60,0

20,0

35 418

-1,6%

-8,3%

-591,8

-3 191,8

14 260,0

-7,9%

-10,8%

-1 220,0

-1 730,0

24,54%

-1,3%

-0,6%

0,0

0,0

24,21%

-2,4%

-1,6%

0,0

0,0

18,51%

-2,0%

-3,6%

0,0

0,0

18,84%

-1,0%

-0,5%

0,0

0,0

22,03%

3,0%

4,0%

0,0

0,0

20,43%

-3,9%

-1,7%

0,0

0,0

28,45%

-2,2%

-2,1%

0,0

0,0

27,70%

-4,6%

-5,4%

0,0

0,0

67,34 zł

7,2%

20,2%

4,5

11,3

66,2

6,0%

18,7%

3,8

10,4

50,80 zł

7,6%

21,8%

3,6

9,1

49,9

6,3%

20,0%

3,0

8,3

16,53 zł

6,1%

15,5%

1,0

2,2

16,3

5,2%

14,8%

0,8

2,1

99,11 zł

7,8%

5,0%

7,1

4,7

89,3

-2,2%

-6,3%

-2,0

-6,0

27,46 zł

16,1%

11,4%

3,8

2,8

23,5

-0,4%

-7,0%

-0,1

-1,8

71,65 zł

4,9%

2,7%

3,3

1,9

65,8

-2,8%

-6,0%

-1,9

-4,2

71,95 zł

4,6%

17,8%

3,2

10,9

76,4

14,4%

25,5%

9,6

15,5

35,93 zł

6,4%

23,8%

2,2

6,9

34,1

0,8%

18,1%

0,3

5,2

Rys. 12. Prognoza miesięcznej wartości obrotu w kraju (ceny detaliczne brutto) Obrót 2021: 39,0 mld zł

realizacja obrotu

realizacja obrotu (rok 2020)

prognoza refundacji

realizacja refundacji

realizacja refundacji (rok 2020)

ƓƔƏƏ

Refundacja: 9,6 mld zł

ƓƏƏƏ

Zmiana obrotu: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

ƒƏƏƏ

Zmiana refundacji: wzrost 2 do 4% (w stosunku do roku 2020)

prognoza obrotu

Miliony zł

ƒƔƏƏ

ƑƔƏƏ ƑƏƏƏ ƐƔƏƏ ƐƏƏƏ ƔƏƏ Ə

(

(

(

(

(

*

*

*

*

OSOZ Polska 6/2021

71

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R FA R M A C J I

Tab. 3. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – maj 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

620,27

0,08

36083,52

0,15

8280,28

0,05

27803,24

0,48

0,23

0,77

1042,71

34,61

58,17

2. U-30

449,85

0,05

19605,63

0,08

8329,18

0,05

11276,45

0,20

0,42

0,58

756,76

25,91

43,58

3. U-50

221,34

0,03

5481,01

0,02

3139,66

0,02

2341,34

0,04

0,57

0,43

288,64

18,99

24,76

4. U-BEZPŁATNY

22,40

0,00

2186,14

0,01

135,27

0,00

2050,87

0,04

0,06

0,94

60,93

35,88

97,59

5. INWALIDA WOJENNY

10,92

0,00

642,02

0,00

0,00

0,00

642,02

0,01

0,00

1,00

19,45

33,01

58,80

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,14

0,00

4,64

0,00

0,87

0,00

3,78

0,00

0,19

0,81

0,24

19,33

32,94

7. ZHK

9,73

0,00

312,13

0,00

57,99

0,00

254,14

0,00

0,19

0,81

16,10

19,39

32,07

8. AZ

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

1,00

0,00

14,75

36,57

239,60

0,03

11230,33

0,05

5,19

0,00

11225,14

0,19

0,00

1,00

431,02

26,06

46,87

2,30

0,00

278,70

0,00

0,00

0,00

278,70

0,00

0,00

1,00

3,80

73,25

121,11

9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

4,19

0,00

949,61

0,00

220,26

0,00

729,35

0,01

0,23

0,77

7,97

119,12

226,68

14,71

0,00

2123,24

0,01

1033,54

0,01

1089,70

0,02

0,49

0,51

52,63

40,34

144,37

13. PEŁNOPŁATNE

1415,48

0,17

59576,00

0,25

59541,30

0,34

34,70

0,00

1,00

0,00

1962,61

30,36

42,09

14. ODRĘCZNA

5233,32

0,63

96527,00

0,41

96520,05

0,54

6,95

0,00

1,00

0,00

5960,37

16,19

18,44

15. RAZEM

8244,23

1,00

235000,00

1,00

177263,59

1,00

57736,41

1,00

0,75

0,25

10603,25

22,16

28,50

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 4. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na rodzaje sprzedaży – średnia narastająca od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. U-R

619,18

0,07

35856,69

0,15

8174,45

0,05

27682,24

0,49

0,23

0,77

1068,03

33,57

57,91

2. U-30

440,31

0,05

19144,70

0,08

7897,18

0,04

11247,51

0,20

0,41

0,59

744,22

25,72

43,48

3. U-50

219,73

0,03

5447,13

0,02

3117,02

0,02

2330,11

0,04

0,57

0,43

287,12

18,97

24,79

4. U-BEZPŁATNY

22,18

0,00

2087,50

0,01

135,32

0,00

1952,18

0,03

0,06

0,94

60,45

34,53

94,12

5. INWALIDA WOJENNY

11,07

0,00

648,91

0,00

0,45

0,00

648,46

0,01

0,00

1,00

19,77

32,83

58,64

6. INWALIDA WOJSKOWY

0,15

0,00

4,80

0,00

0,80

0,00

4,00

0,00

0,17

0,83

0,26

18,69

32,06

7. ZHK

9,69

0,00

309,48

0,00

52,36

0,00

257,12

0,00

0,17

0,83

16,01

19,33

31,94

8. AZ

0,00

0,00

0,04

0,00

0,00

0,00

0,04

0,00

0,06

0,94

0,00

16,00

31,87

228,82

0,03

10904,67

0,05

8,49

0,00

10896,18

0,19

0,00

1,00

412,43

26,44

47,66

2,05

0,00

253,65

0,00

0,17

0,00

253,48

0,00

0,00

1,00

3,41

74,41

123,50

9. SENIOR 75+ 10. CIĄŻA + 11. NARKOTYKI

3,98

0,00

921,86

0,00

198,78

0,00

723,08

0,01

0,22

0,78

7,67

120,21

231,79

14,23

0,00

2063,97

0,01

1013,95

0,01

1050,02

0,02

0,49

0,51

53,49

38,59

145,01

13. PEŁNOPŁATNE

1435,28

0,17

59527,80

0,25

59521,92

0,33

5,88

0,00

1,00

0,00

1983,90

30,01

41,47

14. ODRĘCZNA

5361,48

0,64

99028,80

0,42

99032,92

0,55

-4,12

0,00

1,00

0,00

6120,69

16,18

18,47

15. RAZEM

8368,16

1,00

236200,00

1,00

179153,82

1,00

57046,18

1,00

0,76

0,24

10777,45

21,92

28,23

12. ŚRODKI POMOCNICZE

Tab. 5. Średnia miesięczna sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – maj 2021 Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1581

0,19

76774

0,33

20169

0,11

56605

0,98

0,26

0,74

2628

29,22

48,57

2. Recepty pełnopłatne

1415

0,17

59576

0,25

59541

0,34

35

0,00

1,00

0,00

1963

30,36

42,09

3. Sprzedaż odręczna

5233

0,63

96527

0,41

96520

0,54

7

0,00

1,00

0,00

5960

16,19

18,44

15

0,00

2123

0,01

1034

0,01

1090

0,02

0,49

0,51

53

40,34

144,37

8244

1,00

235000

1,00

177264

1,00

57736

1,00

0,75

0,25

10603

22,16

28,50

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 6. Średnia okresowa sprzedaż statystycznej apteki w rozbiciu na grupy sprzedaży – zestawienie narastające od początku roku Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

1557,16

0,19

75579,43

0,32

19585,03

0,11

55994,40

0,98

0,26

0,74

2619,37

28,85

48,54

2. Recepty pełnopłatne

1435,28

0,17

59527,80

0,25

59521,92

0,33

5,88

0,00

1,00

0,00

1983,90

30,01

41,47

3. Sprzedaż odręczna

5361,48

0,64

99028,80

0,42

99032,92

0,55

-4,12

0,00

1,00

0,00

6120,69

16,18

18,47

14,23

0,00

2063,97

0,01

1013,95

0,01

1050,02

0,02

0,49

0,51

53,49

38,59

145,01

8368,16

1,00

236200,00

1,00

179153,82

1,00

57046,18

1,00

0,76

0,24

10777,45

21,92

28,23

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 7. Prognoza rocznej sprzedaży w statystycznej aptece w rozbiciu na grupy sprzedaży Rodzaj sprzedaży

Transakcje Liczba

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

Refundacja

Udział wart. %

%

Wartość

%

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

19835,40

0,19

978784,37

0,33

271160,43

0,12

707623,94

0,98

0,28

0,72

33646,58

29,09

49,35

2. Recepty pełnopłatne

16007,35

0,15

657642,88

0,22

657642,88

0,30

0,00

0,00

1,00

0,00

22869,43

28,76

41,08

3. Sprzedaż odręczna

67267,48

0,65

1272619,40

0,43

1272619,40

0,57

0,00

0,00

1,00

0,00

82600,46

15,41

18,92

178,83

0,00

25931,17

0,01

12976,38

0,01

12954,80

0,02

0,50

0,50

664,04

39,05

145,01

103289,05

1,00

2934977,83

1,00

2214399,09

1,00

720578,74

1,00

0,75

0,25

139780,51

21,00

28,42

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

Tab. 8. Prognoza rocznej sprzedaży w rozbiciu na grupy sprzedaży z uwzględnieniem zmieniającej się w ciągu roku liczby aptek – cały rynek apteczny Rodzaj sprzedaży

Sprzedaż brutto %

Wartość

Opłata pacjenta

%

Wartość

%

Refundacja Wartość

Udział wart. % %

Pac.

Ref.

Opakowania

Śr. cena

Śr. cena

Liczba

zł/opak.

zł/trans.

1. Recepty ref. całość

263578943

0,19

13005677015

0,33

3603227379

0,12 9402449636

0,98

0,28

0,72

447100696

29,09

49,34

2. Recepty pełnopłatne

212732272

0,15

8739488707

0,22

8739488707

0,30

0

0,00

1,00

0,00

303920188

28,76

41,08

3. Sprzedaż odręczna

893810040

0,65

16909429277

0,43 16909429277

0,57

0

0,00

1,00

0,00

1097572191

15,41

18,92

2376299

0,00

344589023

0,01

0,01

172161150

0,02

0,50

0,50

8824641

39,05

145,01

1372497554

1,00

38999184022

1,00 9574610786

1,00

0,75

0,25

1857417716

21,00

28,41

4. Inne pozycje (wnioski) 5. RAZEM

72

Transakcje Liczba

OSOZ Polska 6/2021

172427872

1,00 29424573236

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Leki na zaburzenia erekcji Sildenafil – substancja czynna wchodząca w skład pierwszego leku na zaburzenia erekcji, czyli Viagry – jest dziś dostępna w wielu preparatach bez recepty. To jednocześnie najpopularniejsza substancja pomagająca w problemach z potencją, dobrze przebadana, o potwierdzonej klinicznie skuteczności. A omawiamy problem jest niebagatelny. Według dostępnych statystyk, nawet 40% mężczyzn po 40. roku życia cierpi z powodu zaburzeń seksualnych. Jednak mogą one dotyczyć także młodych mężczyzn.

Według badań nowojorskich naukowców, problemy z erekcją dotyczą 8% amerykańskich mężczyzn w wieku 40-49 lat.

Wyniki dostępne w Turcji mówią o 17%. Niejednoznaczność danych wynika z tego, iż cały czas mamy do czynienia z tematem tabu. Dla wielu mężczyzn, jakość życia seksualnego jest wyznacznikiem ich wartości. Taki pogląd wyraziło przykładowo 31% badanych w raporcie „Seksualność Polaków 2017”. Wynika z niego m.in., że z życia seksualnego zadowolonych jest jedynie 55% mężczyzn.

WSKAŹNIKI SPRZEDAŻY aptecznej. ROK 2020 I ZMIANA % W STOSUNKU DO ROKU 2002

WARTOŚĆ SPRZEDAŻY

ilość sprzedaży

asortyment

ŚREDNIA CENA

177 267 648

7 310 484

137

24,25 zł

740%

4843%

1270%

1600%

INFORMACJE DODATKOWE Według danych Cleveland Clinic (USA), częstotliwość występowania problemów z erekcją wynosi ok. 40% w przypadku osób w 40. roku życia i zwiększa się proporcjonalnie wraz z wiekiem, sięgając 70% dla 70-latków. Jedno z najbardziej reprezentatywnych badań zostało przeprowadzone w ramach Massachusetts Male Aging Study. Mówi ono, że problem dotyczy statystycznie połowy mężczyzn. Analiza przekrojowa różnych badań naukowych wskazuje na duże rozbieżności – wynika z niej, że występowanie problemów z erekcją waha się od 3% do nawet 76%.

Popularność sildenafilu znacznie wzrosła w Polsce, od kiedy można go kupić bez recepty. Na uwagę zasługuje też spadek ceny.

W naszej analizie, w okresie od roku 2002 do 2020 cena leków na problemy z erekcją spadła prawie sześciokrotnie, ze 140 do 24 zł.

Zresztą sildenafil dostępny na początku jedynie w drogiej Viagrze nadal jest najczęściej fałszowanym lekiem na świecie. To obrazuje skalę popytu. Trzeba też pamiętać, że ten związek chemiczny ma swoje skutki uboczne, wśród których najczęstsze to bóle i zawroty głowy, zaburzenia widzenia, uczucie gorąca, kołatanie serca.

Eksperci wskazują na dużą granicę błędu, która może wynikać ze sposobu prowadzenia badań. Wiele osób po prostu nie przyznaje się do problemów z erekcją i ukrywa problem. To prowadzi to prób samoleczenia, a w wielu przypadkach – do rezygnacji z życia seksualnego w obawie przed odrzuceniem.

Według prestiżowej Mayo Clinic, przyczyny zaburzeń potencji mają podłoże psychiczne (stres, niepokój, problemy ze snem, depresja, choroba Parkinsona) jak i fizyczne (spożywanie używek jak alkohol, narkotyki i palenie papierosów; cukrzyca, wysoki poziom cholesterolu, choroby serca, otyłość itd.).

250

10

200

8

150

6

100

4

50

2

0

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021 2022

ilość [mln op.]

wartość [mln zł]

Sprzedaż ilościowa i wartościowa w latach 2002–2020

0

PROGNOZA

OSOZ Polska 6/2021

73

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Wiele czynników fizjologicznych oraz psychologicznych może prowadzić do problemów z erekcją. Przemęczenie, nadmierny stres, choroby układu krwionośnego, a także kryzys w związku oraz wiele innych sytuacji niekorzystnie wpływa na jakość życia seksualnego. Leczenie zaburzeń erekcji powinno odbywać się pod kontrolą lekarza, który odpowiednio dobierze metodę leczenia oraz w razie potrzeby skieruje do odpowiedniego specjalisty. Jedną z metod postępowania jest przyjmowanie środków doustnych. Poniższe analizy dotyczą produktów wzmacniających potencję dostępnych w aptekach od 2002 roku. Wśród nich zostały uwzględnione zarówno leki RX, leki OTC, jak i suplementy diety.

Opis rynku W 2002 roku, czyli w pierwszym roku analiz pacjenci zapłacili za produkty na potencję 21,01 mln zł. W kolejnych latach ta kwota głównie wzrastała z roku na rok. Najbardziej dynamiczny wzrost wynoszący 38,52% miał miejsce w roku 2008. Spadki pojawiły się jedynie w latach 2005, 2011, 2013 oraz najwyższy – w 2012 roku wynoszący 10,70%. W 2017 roku wartość sprzedaży produktów na potencję po raz pierwszy przewyższyła próg 100 mln zł. W minionym roku pacjenci zapłacili za leki na potencję kwotę

74

OSOZ Polska 6/2021

177,27 mln zł. Była to wartość o 5,93% wyższa niż w roku 2019 oraz o 740,16% wyższa niż w pierwszym okresie analiz.

Wykres ilości sprzedaży leków na potencję kształtuje się w przybliżony sposób jak wykres wartości sprzedaży. Sprzedaż omawianego asortymentu w 2002 roku wynosiła niecałe 148 tys. zł. Kolejne lata były okresem bardzo dynamicznego wzrostu. W latach 2007, 2008 oraz 2017 wzrosty były największe i wynosiły kolejno 78,09%, 59,29% oraz 59,99%.

Jedynie w roku 2005 miał miejsce spadek w porównaniu do roku poprzedniego

wynoszący 6,35%. W 2012 roku w aptekach otwartych zostało sprzedanych ponad 1 mln opakowań leków na potencję. W minionym roku sprzedaż wynosiła 7,31 mln zł i była o 9,85% wyższa niż w 2019 roku oraz o 4843,67% wyższa niż w pierwszym okresie analiz.

W latach 2002–2006 pacjenci płacili za pojedyncze opakowanie leku na potencję kwotę około 150 zł. W roku 2007 miał miejsce największy spadek ceny wynoszący 25,35%. Także w kolejnych latach cena głównie spadała. Od 2017 roku kształtuje się na poziomie około 25 zł.

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Tab. 1. Liczba produktów wprowadzonych na rynek w poszczególnych latach, będących do dzisiaj w ofercie oraz średnia cena dla tych produktów.

Liczba produktów wycofanych z rynku w poszczególnych latach oraz średnia cena dla tych produktów Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

3

216,82 219,92 218,47 216,15 213,93 208,04 209,52 210,17 202,14 202,85 197,05 187,06 178,45 173,39 176,46 178,08 182,16 190,80 199,32

Produkty będące w ofercie w latach 2003–2020 a nie będące w ofercie w 2002 roku

3

158,51 163,33 166,02 167,83 177,82 185,02 190,05 201,62 207,87 214,42 222,05 226,81 228,49 227,52 248,97 255,11 258,18 263,71

Produkty będące w ofercie w latach 2004–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2003

0

Produkty będące w ofercie w latach 2005–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2004

0

Produkty będące w ofercie w latach 2006–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2005

1

Produkty będące w ofercie w latach 2007–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2006

1

Produkty będące w ofercie w latach 2008–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2007

0

Produkty będące w ofercie w latach 2009–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2008

2

52,33 66,88

Produkty będące w ofercie w latach 2010–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2009

8

118,19

Produkty będące w ofercie w latach 2011–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2010

5

Produkty będące w ofercie w latach 2012–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2011

10

Produkty będące w ofercie w latach 2013–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2012

5

Produkty będące w ofercie w latach 2014–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2013

5

Produkty będące w ofercie w latach 2015–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2014

15

Produkty będące w ofercie w latach 2016–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2015 Produkty będące w ofercie w latach 2017–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2016 Produkty będące w ofercie w latach 2018–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2017

12

29,98 23,43 21,39

Produkty będące w ofercie w latach 2019–2020 a nie będące w ofercie w latach 2002–2018

8

40,53

Produkty będące w ofercie w 2020 roku a nie będące w ofercie w latach 2002–2020

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

13,13 95,89 100,55 107,48 108,78 108,41 102,95 91,00

99,11 96,36 104,43 108,78 108,52 103,02 112,88 92,50

94,59 102,25 104,19 107,16 102,32 98,67 —

—

—

—

—

—

69,03 66,28 60,31 52,47 40,83 77,48

96,52

98,74

—

—

59,62 56,08

99,47 92,83 101,03 106,69 102,41 —

—

—

47,39 46,84 44,66 44,56

37,85

34,10 32,24 30,18 30,78

—

—

31,75 36,20 35,82 34,01

56,93 42,50

42,14

42,97

39,02

41,75 40,49 38,22 36,46

36,84

37,01 34,56

29,28

26,79

24,67 28,25 30,26

17,10

17,28

17,80

17,59 16,90

22,57 22,08

21,52 21,53

21,14

20,71

38,56

30,76 22,78

19,60

15,70 15,61

9

28,04 21,24

19,48

21,79 22,48

8

25,76

27,73

25,12 22,59

42,10

25,62 21,27

17,06

35

21,94

24,91 37,25

Liczba badanych produktów

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2020

3

216,82 219,92 218,47 216,15 213,93 208,04 209,52 210,17 202,14 202,85 197,05 187,06 178,45 173,39 176,46 178,08 182,16 190,80 199,32

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2019 a nie będące w ofercie w 2020 roku

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2018 a nie będące w ofercie w latach 2019–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2017 a nie będące w ofercie w latach 2018–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2016 a nie będące w ofercie w latach 2017–2020

1

65,22 64,85 64,39 62,34 61,34 62,00 63,24 59,56 58,43 51,00 65,00 65,00

28,35

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2015 a nie będące w ofercie w latach 2016–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2014 a nie będące w ofercie w latach 2015–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2013 a nie będące w ofercie w latach 2014–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2012 a nie będące w ofercie w latach 2013–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2011 a nie będące w ofercie w latach 2012–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2010 a nie będące w ofercie w latach 2011–2020

1

47,63

47,41

47,13

47,10

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2009 a nie będące w ofercie w latach 2010–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2008 a nie będące w ofercie w latach 2009–2020

0

—

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2007 a nie będące w ofercie w latach 2008–2020

0

—

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2006 a nie będące w ofercie w latach 2007–2020

0

—

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2005 a nie będące w ofercie w latach 2006–2020

0

—

—

—

—

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2004 a nie będące w ofercie w latach 2005–2020

1

191,37

31,10

14,24

Produkty będące w ofercie w latach 2002–2003 a nie będące w ofercie w latach 2004–2020

0

—

—

Produkty będące w ofercie w 2002 roku a nie będące w ofercie w latach 2003–2020

0

—

—

29,44 30,78 —

46,11 46,03 46,13 45,67 45,04 —

OSOZ Polska 6/2021

75

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

W minionym roku za statystyczne opakowanie leku na potencję trzeba było zapłacić średnio 24,25 zł – o 3,57% mniej niż w roku 2019, a także o 83,01% mniej niż w 2002 roku. Najwięcej za pojedyncze opakowanie produktu z omawianej

grupy leków pacjenci płacili w sierpniu 2004 roku – 160,83 zł. Średniomiesięczna wartość sprzedaży produktów na potencję kształtująca się na poziomie od 6,46 mln zł (luty) do 7,67 mln zł (grudzień) pokazuje, że

ten rodzaj asortymentu aptecznego nie podlega sezonowości. Zauważyć można jedynie, że w pierwszych miesiącach roku średniomiesięczna wartość sprzedaży kształtuje się na nieco niższym poziomie, niż w miesiącach drugiej poło-

Tab. 2. Roczne zestawienie sprzedaży produktów na potencję w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022

Wartość sprzedaży (zł)

Rok

Średnia cena za pojedyncze opakowanie (zł)

Liczba sprzedanych opakowań

Wartość sprzedaży na jeden produkt (zł)

Liczba sprzedanych opakowań na jeden produkt

Procentowa zmiana wartości w stosunku do roku poprzedniego

Liczba produktów będących w ofercie

Procentowa zmiana liczby w stosunku do roku poprzedniego

2002

21 099 234

147 875

142,68

2 109 923

14 788

10

2003

26 206 002

178 071

147,17

2 382 364

16 188

11

24,20%

20,42%

2004

35 813 347

229 921

155,76

2 984 446

19 160

12

36,66%

29,12%

2005

33 145 901

215 317

153,94

2 762 158

17 943

12

-7,45%

-6,35%

2006

35 910 098

232 637

154,36

1 795 505

11 632

20

8,34%

8,04%

2007

47 737 787

414 306

115,22

2 075 556

18 013

23

32,94%

78,09%

2008

66 127 832

659 955

100,20

2 543 378

25 383

26

38,52%

59,29%

2009

85 579 026

821 326

104,20

2 760 614

26 494

31

29,41%

24,45%

2010

89 221 017

937 001

95,22

2 027 750

21 295

44

4,26%

14,08%

2011

83 674 398

974 894

85,83

1 178 513

13 731

71

-6,22%

4,04%

2012

74 719 475

1 135 884

65,78

911 213

13 852

82

-10,70%

16,51%

2013

73 331 138

1 412 473

51,92

788 507

15 188

93

-1,86%

24,35%

2014

75 861 035

1 760 128

43,10

862 057

20 001

88

3,45%

24,61%

2015

78 268 953

2 111 938

37,06

738 386

19 924

106

3,17%

19,99%

2016

93 151 490

2 892 597

32,20

745 212

23 141

125

19,01%

36,96%

2017

119 541 606

4 627 998

25,83

956 333

37 024

125

28,33%

59,99%

2018

143 802 365

5 674 129

25,34

1 089 412

42 986

132

20,29%

22,60%

2019

167 344 620

6 655 055

25,15

1 371 677

54 550

122

16,37%

17,29%

2020

177 267 648

7 310 484

24,25

1 293 924

53 361

137

5,93%

9,85%

2021

208 336 757

7 549 455

27,60

—

—

—

17,53%

3,27%

2022

233 802 365

8 712 787

26,83

—

—

—

12,22%

15,41%

Rys. 1. Wartość sprzedaży produktów na potencję w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƑƑ ƏƏƏ ƏƏƏ ƑƏ ƏƏƏ ƏƏƏ

» W pierwszych miesiącach analiz pacjenci płacili za produkty na potencję zakupione w aptekach około 2 mln zł. Obecnie ta kwota wynosi już niemal 18 mln zł.«

ƐѶ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɛѵ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƓ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƑ ƏƏƏ ƏƏƏ ƐƏ ƏƏƏ ƏƏƏ Ѷ ƏƏƏ ƏƏƏ ѵ ƏƏƏ ƏƏƏ Ɠ ƏƏƏ ƏƏƏ Ƒ ƏƏƏ ƏƏƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

76

OSOZ Polska 6/2021

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 2. Liczba opakowań produktów na potencję sprzedanych w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ѶƏƏ ƏƏƏ

» Sprzedaż produktów na potencję na przełomie ostatnich 20 lat dynamicznie wzrastała z roku na rok. W pierwszym roku analiz nie przekraczała 15 tys. opakowań (w skali miesiąca).

W grudniu 2020 roku przekroczyła 700 tys. opakowań.«

ƕƏƏ ƏƏƏ

ѵƏƏ ƏƏƏ

ƔƏƏ ƏƏƏ

ƓƏƏ ƏƏƏ

ƒƏƏ ƏƏƏ

ƑƏƏ ƏƏƏ

ƐƏƏ ƏƏƏ

Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 3. Średnia cena za pojedyncze opakowanie produktu na potencję dostępnego w aptekach w latach 2002–2020 oraz prognoza na lata 2021–2022 ƐѶƏ

» W latach 2002–2006 średnia cena za pojedyncze opakowanie produktów na potencję dostępnych wówczas na rynku wynosiła ponad 140 zł. Obecnie średnia cena kształtuje się na poziomie około 25 zł.«

ƐѵƏ ƐƓƏ ƐƑƏ ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( (

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ

ƑƏƑƐ

ƑƏƑƑ

Rys. 4. Liczba różnych opakowań produktów na potencję dostępnych w aptekach w latach 2002–2020 ƐƓƏ ƐƑƏ

» Asortyment produktów na potencję dostępny w aptekach nie jest liczny, lecz systematycznie poszerza się z roku na rok.«

ƐƏƏ ѶƏ ѵƏ ƓƏ ƑƏ Ə

( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ( ƓƔ

ƑƏƏƑ

ƑƏƏƒ

ƑƏƏƓ

ƑƏƏƔ

ƑƏƏѵ

ƑƏƏƕ

ƑƏƏѶ

ƑƏƏƖ

ƑƏƐƏ

ƑƏƐƐ

ƑƏƐƑ

ƑƏƐƒ

ƑƏƐƓ

ƑƏƐƔ

ƑƏƐѵ

ƑƏƐƕ

ƑƏƐѶ

ƑƏƐƖ

ƑƏƑƏ ƑƏƑƐ

OSOZ Polska 6/2021

77

MONITOR ZDROWOTNY

M O N I TO R R Y N K U L E KÓ W

Rys. 5. Średnia miesięczna wartość sprzedaży w latach 2002–2020 ƕѶƏƏƏƏƏ

ƕѵƏƏƏƏƏ

ƕƓƏƏƏƏƏ

ƕƑƏƏƏƏƏ

ƕƏƏƏƏƏƏ

ѵѶƏƏƏƏƏ

ѵѵƏƏƏƏƏ

ѵƓƏƏƏƏƏ

ѵƑƏƏƏƏƏ

ѵƏƏƏƏƏƏ

ƔѶƏƏƏƏƏ

"| 1 ;ॉ

|

-u ;1

wy roku. W styczniu 2002 roku pacjenci zapłacili za produkty na potencję najniższą kwotę równą 1,48 mln zł, natomiast w grudniu 2020 roku ta kwota była najwyższa w całym okresie analiz i wynosiła 17,58 mln zł.

W pierwszych okresach analiz pacjenci mogli wybierać zaledwie spośród kilkunastu różnych opakowań leków na potencję. W następnych latach pojawiały się kolejne nowe produkty. W 2011 roku asortyment omawianej grupy produktów poszerzył się o 27 nowych pozycji. W 2020 roku pacjenci mogli wybierać już spośród 137 różnych produktów.

Ostatnie lata były okresem dynamicznego wzrostu zarówno ilości jak i wartości sprzedaży leków na potencję. Poniżej znajdują się prognozy omawianej grupy produktów aptecznych na lata 2021 oraz 2022.

Trendy przyszłości W 2021 roku pacjenci zapłacą za leki na potencję zakupione w aptekach kwotę 208,37 mln zł, o 17,53% więcej niż w roku poprzednim. W 2022 roku nastąpi kolejny wzrost wynoszący 12,22% i wartość sprzedaży ukształtuje się na poziomie 233,80 mln zł.

Ilość sprzedaży także będzie piąć się w górę. W 2021 roku sprzedaż wynie-

78

OSOZ Polska 6/2021

b;1b;ॉ

-f

;u b;1

brb;1

"b;urb;ॉ

sie 7,55 mln opakowań, a w kolejnym roku 8,71 mln opakowań. Wzrost liczony rok do roku wyniesie kolejno 3,27% oraz 15,41%. Średnia cena wyliczona jako iloraz wartości i ilości sprzedaży ukształtuje się w 2021 roku na poziomie 27,60 zł (wzrost o 13,81%). W 2022 roku nastąpi spadek o 2,76% i pacjenci zapłacą za pojedyncze opakowanie leku na potencję średnio 26,83 zł.

Podsumowanie Pierwszy preparat na potencję powstał stosunkowo niedawno, bo na początku lat 90-tych. W pierwszym roku analiz (w 2002 roku) na rynku dostępnych było zaledwie 10 różnych produktów na potencję, a ich sprzedaż w aptekach wynosiła niespełna 150 tys. opakowań.

W kolejnych latach ta gałąź rynku farmaceutycznego dynamicznie wzrastała. W minionym roku sprzedaż wynosiła już ponad 7 mln opakowań, a ich wartość przekroczyła 177 mln zł. Za pojedyncze opakowanie trzeba było zapłacić średnio 25 zł. Zgodnie z wyliczonymi prognozami wspomniane dane będę wzrastać w kolejnych latach.

Wzrost sprzedaży leków z tej grupy można korelować z kilkoma czynnikami.

Pierwszym jest zwiększenie oferty le-

)u ;vb;ॉ

-৳7 b;umbh

bv|or-7

u 7 b;ॉ

ków w aptekach. Drugim – coraz mniejsze tabu związane z zaburzeniami erekcji. Dziś nikogo nie bulwersują często pojawiające się reklamy leków na erekcję, a natężenie kampanii promocyjnych jeszcze bardziej wzmacnia popyt. Trzecim – statystyczne nasilenie problemu, które może mieć związek z negatywnymi zmianami w stylu życia i coraz większym obciążeniem stresem.

W 1998 roku Pfizer wprowadził na rynek Viagrę dostępną wyłącznie na receptę. Od tego czasu pojawiło się wiele leków zawierających substancję czynną sildenafil, a wiele z nich dostępnych jest od niedawna bez recepty. Ta zwiększona dostępność to także przyczyna zwiększającej się sprzedaży.  Metodologia prognoz

Do wyliczenia prognoz sprzedaży produktów na potencję zastosowano metodę najmniejszych kwadratów z zastosowaniem wahań multiplikatywnych. Jednocześnie założono, że w przyszłości nie wystąpią żadne wahania przypadkowe mogące w znaczący sposób wpłynąć na sprzedaż.

KAMSOFT S.A.

7FQUVȶRPKCL K Y[OKGPKCL 'NGMVTQPKE\PȤ &QMWOGPVCELȶ /GF[E\PȤ

\ KS-EDM

Suite

2Q\PCL EDM ZV]\VWNR FR PXVLV] ZLHG]LHÉ R XGRVWÛSQLDQLX L Z\PLDQLH (OHNWURQLF]QHM 'RNXPHQWDFML 0HG\F]QHM

YGLFʏ PC

edm.kamsoft.pl

KS-EDM Suite KAMSOFT sa

KAMSOFT S.A.

|

edm.kamsoft.pl

|

medycyna@kamsoft.pl