318

ЈУЛИ 2022 318 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА ЕКОЛОГИЈААРХИТЕКТУРА 90 ДЕНАРИ Чаир и зошто го игнорираме болното урбано ткиво? Да се живее во Југоисточна Европа значи да се живее во најкреативниот регион во светот Смел мебел коj прави револуција во внатрешното уредување

25 јули 2014ПОРТА 42 СОДРЖИНАИНФО 6 МЕЃУНАРОДНА НАУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА „ПРОЕКТ СКОПЈЕ“ ВО 2023 ГОДИНА ПО ПОВОД 60 ГОДИНИ ОД ЗЕМЈОТРЕСОТ РЕГИОНИ 8 СТАВ 12 ПОТОНА ЛИ СКОПЈЕ ВО БЕЗСОЗНАНИЕ? СТАВ 16 КАКО ДА ПРОЕКТИРАМЕ ЗАЕДНО СО ПРИРОДАТА, А НЕ ПРОТИВ НЕА ГРАДЕЖНИШТВО 20 ГЕОТЕХНИЧКА ИЗВЕДБА И ИСПИТУВАЊЕ КОЛОВИ НА МЕГАКОНСТРУКЦИИ ВО ПРОБЛЕМАТИЧНАТА ПОЧВА НА КАЗАХСТАН ИНТЕРВЈУ 24 ДА СЕ ЖИВЕЕ ВО ЈУГОИСТОЧНА ЕВРОПА ЗНАЧИ ДА СЕ ЖИВЕЕ ВО НАЈКРЕАТИВНИОТ РЕГИОН ВО СВЕТОТ АРХИТЕКТУРА 28 ВО БРИТАНИЈА ЦЕНИТЕ ЗА ОСИГУРУВАЊЕ ОД ПРОФЕСИОНАЛНА ОДГОВОРНОСТ СЕ НАДВОР ОД КОНТРОЛА АРХИТЕКТУРА ОД ДРВО 32 КЛЕЈТОН ЦЕНТАР – НАЈГОЛЕМ ЈАВЕН ОБЈЕКТ ВО СЕВЕРНА АМЕРИКА СО ПАСИВЕН СТАНДАРД УРБАНИЗАМ 36 ЧАИР И ЗОШТО ГО ИГНОРИРАМЕ БОЛНОТО УРБАНО ТКИВО? ЕНТЕРИЕР 42 ЖЕЛБАТА НА ИНВЕСТИТОРОТ БЕШЕ ДА СЕ СОЗДАДЕ СТАН КОЈШТО ЌЕ БИДЕ ДИНАМИЧЕН ДИЗАЈН 46 СМЕЛ МЕБЕЛ КОJ ПРАВИ РЕВОЛУЦИЈА ВО ВНАТРЕШНОТО УРЕДУВАЊЕ ДИЗАЈН 50 ФИТНЕС-СТОЛОВИ - СЕДИТЕ, А ПРИТОА СЕ ЗДОБИВАТЕ СО ЗДРАВСТВЕНИ БЕНЕФИТИ ЕКОЛОГИЈА 54 НЕ САМО ЗЕЛЕНА, ТУКУ И ДИГИТАЛНА ТРАНЗИЦИЈА КАКО ПРЕДУСЛОВ ЗА КОНКУРЕНТНА ЕКОНОМИЈА 1216 28 32 24

БРОЈ 318 ПЕТОК 29.07.2022 ГОДИНА XVII главенРедакција:иодговорен уредник: Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ соработници: Ангел ОгненННаткаЉупчоKoстоКатеринаЈулијаЃорѓеДушанкаДаниелаВладимирБошкоАлександарАнгелаСИТНОВСКИСТЕФАНОВСКАЧЕРЕПНАЛКОСКИВИДОЕСКИБ.ЛАДИНСКИ(В.Британија)МЛАДЕНОВСКАШУЛОВИЌЈОКИЌ(СРБИЈА)ВЕЛКОВСКА(САД)СПАСОВСКА-ТРПКОВСКАГРАОРКОСКИАТАНАСОВСКИЌОСЕВАевенаГЕОРГИЕВСКААРСОВ(Словенија) графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ фоторепортер: Kиро ПОПОВ лектор: Дијана РИСТОВА Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Управител:дипл.шум.инж. Раде ЈАНКОВ, Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Aдреса на издавачот и редакцијата: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје Тел: 3109 311 e-mail: www.porta3.com.mkporta3@porta3.com.mk Печати: ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72, 2300 Кочани Маркетинг: Тел:biroproekt@biroproekt.com.mkinfo@porta3.com.mk071252641 ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден. за физички лица: 800 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485 Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година Датум на печатење: 28.07.2022 Број на примероци: 700 Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието. Уште едно жешко лето и уште еден нов број на списанието Порта 3. Прична да се разладувате, а Порта 3 е тука да ви понуди во слободното време да се освежите и прочитате квалитетни четива. Редовните рубрики во овој број се надополнети со интервју, содржини од дизајнот и ставови за урбаните состојби кај нас и во светот кои го прават нашето секојдневие подобро или полошо. Бројот почнува со зачајна информација, Архитектонски факултет, УКИМ во Скопје следната, 2023 година ќе организира меѓународна научна конференција насловена „Проект Скопје“, по повод 60 години од Скопскиот земјотрес и 110 години од раѓањето на јапонскиот архитект Кензо Танге, а продолжува со информациите за активностите на дел од локалните самоуправи, особено во Охрид каде се поставени информативни табли пред заштитените чинари и кочеџикот, а во градот се воведени и функционираат хуманитарни паркинзи. Продолжуваме упорно да апелираме за важноста на главниот град на кој му се неопходни квалитетна и одговорна градска власт во соработка со некорумпирана стручна фела, поради што се прашуваме „Потона ли Скопје во во бессознание“? Следува повторно став, овој пат на нашиот млад дописник од Данска, голем поборик на екологија и заштита на градовите, кој не учи како да проектираме заедно со природата, а не против неа. Рубриката градежништво содржи труд на колеги од Казахстан, кој беше дел од симпозиумот на Друштвото за геотехника на Македонија, а зборува за висококвалитетна и ефикасна градба во нивната земја, поточно за геотехничка изведба и испитување колови на мегаконструкции во проблематичната почва на Казахстан. Змаго Новак главниот двигател на платформата Big Southeast European platform (BIG SEE) пред извесен период престојуваше во Скопје. Порта 3 направи интервју со него во кое тој вели дека Југоисточна Европа е најкреативниот регион , тој смета дека има простор уште да се подобри, но само со заеднички напори на многу луѓе кои ќе имаат корист од подобар дизајн. Нашиот редовен соработник пишува за проблемите на архитектите во Британија со цените на полисите за осигурување од професионална одговорност, што веќе се надвор од контрола. Архитектурата од дрво ни ја претставува зградата која е продолжение на прекрасна шума во околината и се фокусира на нејзините квалитети за дефинирање на дизајнот. И повторно урбанизам, и повторно наталожени проблеми. Нерамномерна распределба на ресурсите во градските ткива е евидентна, а можеби најизразена во населбата Чаир, чие болно ткиво упорно го игнорираме. На наредните страници ентериерот не запознава со динамичен стан, каде користење различни материјали и бои, компонирани заедно претставуваат една логична и хармонична целина. Можете да прочитате како дизјанот умее да ги руши сите табуа и стандарди за она што треба да го претставува модерното и луксузното да изгледа добро и да создадее смел мебел коj прави револуција во внатрешното уредување. Луѓето кои се ентузијасти и работат и долго истражуваат за здрав начин на живеење, секогаш е вредно да бидат спомнати и да биде претставен нивниот производ. Овој пат тоа се фитнес столовите кои се создадени да се седи, а притоа да се здобивате со здравствени бенефити. Во рубриката екологија овој пат се осврнуваме на нештата кои значително ќе влијаат на квалитетот на животот на граѓаните во наредните децении. Зелените технологии и дигитализацијата се тесно поврзани. Тие не можат да се развиваат самостојно, односно независно едни од други. Дигиталните технологии имаат главна улога во овозможувањето полесно, поевтино и попријатно прифаќање производи и услуги со нула емисии. ОД РЕДАКЦИЈАТА ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, ЈУЛИ 2022 318 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА ЕКОЛОГИЈААРХИТЕКТУРА 90 ДЕНАРИ Чаир и зошто го игнорираме болното урбано ткиво? Да се живее во Југоисточна Европа значи да се живее во најкреативниот регион во светот Смел мебел коj прави револуција во внатрешното уредување Насловна страница UP ФОТЕЛЈА 1969 АВТОР GAETANO PESCE

Меѓународна научна конференција „Проект Скопје“ во 2023 година по повод 60 години од земјотресот ПОРТА инфо По повод 60 години од Скопскиот земјотрес и 110 години од раѓањето на јапонскиот архитект Кензо Танге, Архитектонски факултет, УКИМ во Скопје следната, 2023 година ќе организира меѓународна научна конференција насловена „Проект Скопје“. Светските архитекти и истражувачи од Јапонија, Холандија, Грција, Италија, Полска и САД, 60 години по земјотресот и планот на Кензо Танге за Скопје, повторно во Скопје ќе разговараат за моќта на солидарноста, светската соработката, архитектурата и изградбата на разурнатите градови и заедници. По разорниот земјотрес во 1963 година, кој остави повеќе од 80% од зградите во урнатини, Обединетите Нации вложиле исклучителен напор за реконструкција на Скопје, поканувајќи во обновата да се вклучат голем број светски архитекти, меѓу кои Кензо Танге од Јапонија, Јап Бакема и Ван ден Брук од Холандија како и Константин Доксиадис од Грција. Нивните проекти биле потврда на идејата дека современите градови и општества можат да бидат проектирани и реконструирани преку идеи и концепти кои се својствени на архитектурата и урбанизмот, а при тоа се и длабоко хуманистички „Во 1963 година проектот за постземјотресната реконструкција и изградбата на Скопје беше одлична можност за светските архитекти од тоа време, на покана на ОН, да создадат навистина светски проект кој ќе ги промовира универзалните хуманистички вредности создадени низ архитектурата Овој процес беше реализиран низ блиска соработка на врвните архитекти од целиот свет за создавање на светската визија за Скопје“ вели проф Д р Огнен Марина, декан на Архитектонскиот факултет Точно шеесет години после катастрофалниот земјотрес во 1963 година и педест и седум години по изработката и усвојувањето на планот за реконструкција на градот, во Скопје ќе гостуваат со свои предавања светски познати архитекти научници и истражувачи од врвни светски универзитети, историчари на архитектурата, градежници и инженери кои ќе разговараат за поуките од минатото, но пред се, за важноста на идеите за солидарност, меѓународна помош и реконструкција и изградба на разурнатите градови во светот „Во јуни, 2023 година, после шеесет години, светските архитекти и градители, повторно ќе размислуваат и дискутираат за Скопје, но сега не само како за град кој треба да се обнови, туку како парадигма и модел за соработка во создавањето на праведно општество и одржливи градови, нешто што се покажува како особено важно и во актуелната состојба во светот“. вели организаторот на настанот, деканот на Архитектонскиот факултет, Огнен Марина Архитектонски факултет при УКИМ во Скопје ја промовираше иницијативата за организација на настанот во соработка со сите релевантни институции и организации во државата и веќе се остварени и првичните контакти и притоа е изразена огромна заинтересираност и поддршка за организација на настанот n

И оваа Влада ќе го гради Коридорот 8 И п о в т о р н о с л у ш а м е з а и н ф р а с т р у к т у р н о п о в р з у в а њ е п р е к у з а п о ч н у в а њ е н а и з г р а д б а н а п р у г и н а К о р и д о р о т 8 и р е к о н с т р у к ц и ј а н а К о р и д о р о т 1 0 В а к а п о м п е з н о в и ц е п р е м и е р о т з а е к о н о м и ј а Ф а т м и р Б и т и ќ и г и н а ј а в и р а б о т и т е н а о в и е д в а в а ж н и п а н е в р о п с к и к о р и д о р и , з а к о и в е ќ е с о д е ц е н и и н а н а з а д с е з б о р у в а с а м о д е к а ќ е и м а п о ч е т о к н а р а б о т и т е . К о р и д о р о т 8 к о ј з н а ч и ж е л е з н и ч к о п о в р з у в а њ е с о Б у г а р и ј а е п р о е к т к о ј б е ш е н а ј а в у в а н о д н е к о л к у в л а д и и з м и н а т и в е д е ц е н и и , н о д о с е г а н е б е ш е п р е з е м е н о н и ш т о М и н и с т е р о т з а т р а н с п о р т и в р с к и Б л а г о ј Б о ч в а р с к и р е ч е д е к а з а о в о ј п р о е к т с е п о д г о т в у в а л е 1 0 м е с е ц и и о ч е к у в а н е г о в а р е а л и з а ц и ј а . „ Т о ч н о е д е к а д о л г и г о д и н и с е з а п о ч н у в а л о , с е р а б о т е л о , н о и п р о е к т о т з а с т а н у в а л в о о д н о с н а и з г р а д б а т а н а в а к а к р у п н и к а п и т а л н и п р о е к т и , п о с е б н о н а о в о ј К о р и д о р 8 С р е д с т в а т а к о и ш т о г и о б е з б е д и в м е о д н а ш и т е п р и ј а т е л и , д е л о д Е в р о п с к а т а у н и ј а , д е л о д Е в р о п с к а т а б а н к а , н и д а в а а т з а п р а в о д а в е р у в а м е д е к а к о г а и м а ж е л б а , в о л ј а и е н т у з и ј а з а м и и м а с р е д с т в а н а р а с п о л а г а њ е н и е ќ е б и д е м е н а т е р е н с е к о ј д н е в н о “ , п о с о ч и Б л а г о ј Б о ч в а р с к и З а р е а л и з а ц и ј а н а п р о е к т и т е з а и з г р а д б а н а п р у г а т а н а К о р и д о р о т 8 и р е к о н с т р у к ц и ј а н а К о р о д о р о т 1 0 п о т п и ш а н и с е т р и д о г о в о р и с о в к у п н а в р е д н о с т о д 2 0 0 м и л и о н и е в р а О в и е п р о е к т и с е ф и н а н с и р а н и с о к р е д и т о д Е в р о п с к а т а б а н к а з а о б н о в а и р а з в о ј , н о в о в т о р и о т д е л ќ е б и д а т к о р и с т е н и и с р е д с т в а о д Е в р о п с к а т а у н и ј а з а и н в е с т и ц и с к и ф о н д з а З а п а д е н Б а л к а н n Реконструкцијата на пешачката и велопатеката на булеварот „Гоце Делчев“ Град Скопје започнаа со реконструкција на пешачката и велопатеката по должина на булеварот „Гоце Делчев“, од двете страни на потегот од Стоковна куќа Мост до триаголникот кај мостот Гоце Делчев. Екипите на ЈП „Улици и патишта“ ја реконструираат пешачката и вело патека на вкупна површина од околу 2 000 квадратни метри, односно 1 000 квадратни метри од левата страна и 1 000 квадратни метри од десната страна на наведениот потег n ПОРТА29 јули 2022 7

Поставени информативни табли пред заштитените чинари и кочеџикот во Охрид ПОРТА8 29 јули 2022 региони Реконструкција на улица „Булевар 1 мај“, Битола Во Битола се реализираат инфраструктурните активности на улицата „Булевар 1 мај“, како дел од проектот за реконструкција на коловоз, канализација и водовод на оваа улица, на потегот од улицата „Добривое Радосављевиќ“ до улицата „4 ти Ноември“. Се врши реконструкција на водоводната мрежа во должина од 592 метри, а ќе следува промена на канализационата мрежа и нов коловоз на улицата Вкупната вредност на проектот изнесува 17.802.287 денари. За време на градежните работи, воведен е и нов времен режим на сообраќај, на делницата каде што се одвиваат активностите Со цел комплетно завршување и уредување на овој дел, согласно склучениот договор во март годинава, предвидено е и ново улично осветлување со поставување на 25 нови канделабри на потегот од „Мал Безистен“ до улица „4 Ноември“ Во Охрид се поставени информативни табли пред сите заштитени чинари и кочеџикот, кои се прогласени за природна реткост. „Информативни табли со основни информации за староста и називот на заштитените стебла се поставени пред чинарите: на плоштадот „Чинар“, во близина на Здружението на пензионери; во населба Воска; пред зградата на Црвен Крст; во Влашка Мала; во населба Кошишта и чинарот кој е во Централното градско подрачје и единечното стебло кочеџик во дворот на црквата „Св. Богородица Перивлепта“, информираат од Општина Охрид Бидејќи овие дрвја се прогласени за природна реткост, се вели во соопштенито, забрането е поставување на плакати, летоци и некролози на стеблата и се упатува апел до граѓаните за поголема внимателност и грижа за зачувување на истите Овој проект е дел од Програмата за заштита на животна средина и природа, а Одделението за заштита и влијание врз животна средина при Општина Охрид го реализираше со поддршка на ЈП „Градски Гробишта“

Во Охрид гра ѓаните преку плаќање за паркинг донираат во хуманитарни цели ПОРТА Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака;Архитектонска подготовка и изведба +389 2 3114 360 www.liting.mk На кејот на Охридското Езеро започнуваа да функционираат хуманитарни паркинзи, на кои граѓаните преку плаќање за паркинг донираат во хуманитарни цели „Средствата кои ќе бидат собрани од наплатата на паркинг ќе се донираат онаму каде што тоа ќе биде најпотребно“, вели градоначалникот на Охрид Кирил Пецаков За почеток, тој посочува дека се предвидени две паркинг места, а во иднина целта е проширување на повеќе локации низ градот. Охрид е првата општина во Македонија која воведува вакви паркинг места Напредок во изградбата на патот Крушка –Ајдар и браната Речани Напредок во реализацијата на работите во ридско планинските предели на Кочани, односно активностите на изградба на втората фаза од локалниот пат Крушка Ајдар во должина од околу 800 метри и браната Речани Речани ќе биде камено насипна брана со височина 80 и дебелина 20 метри, а основата со должина околу 280 метри Лоцирана е во атарот на истоименото село на Осогово, на местото каде што две притоки ја формираат Оризарска река Објектот почна да се гради пред две и пол години со цел да обезбеди водоснабдување на населението и индустријата од општините Кочани, Виница, Чешиново Облешево и Зрновци Исто така водата ќе се користи за наводнување на земјоделските површини во Кочанско и за производство на електрична енергија Во моментот се работи на припрема за бетонирање на оточниот тунел, пробивање на бочниот преливник, пробивање на вертикалното окно, а се врши и теренско расчистување на пристапните патишта низ ридско планинските предели

ПОРТА ДЕНЕС ЗА УТРЕ - НОВО ЛОГО И СЛОГАН НА KÖmmerlinG На 125тата годишнина, Kömmerling се позиционира кон иднината со преуредување на својот бренд. Одржливоста е суштината на новото позиционирање и на филозофијата на брендот. За Kömmerling, ова не се само еуфонични и декларативни заложби, туку се работи за реално преземање на акција денес и носење на правилни одлуки за иднината. Всушност целосно новиот имиџ на брендот и новиот визуелен идентитет ја прави видлива оваа промена и ја доближува новата филозофија поблиску до јавноста. ОДРЖЛИВ ЦИКЛУС Д р Питер Мрошик, сопственик и извршен директор на Profine ја објаснува позадината на ребрендирањето и вели: „Да се носиме со нашата одговорност значи да ја заштитиме иднината. Од нас, лидерите во индустријата на нашето време, зависи да направиме разлика денес. Како решителни и амбициозни чинители, имаме сила и волја да испорачаме позитивни промени во сè што правиме. Но, ние сакаме да бидеме повеќе од пионери, сакаме да бидеме и пример за другите. За сите кои, како нас, се чувствуваат подеднакво посветени и способни да се спротивстават на овој голем предизвик. Нашата цел е да создадеме одржлив циклус за висококвалитетни производи направени од синтетички материјали. Денеска ги развиваме вистинските решенија за утре и поставуваме стандарди за иднина за која вреди да се живее. Ова е она за што се залага нашиот бренд Kömmerling“. ЈАСНА ВИЗИЈА Новиот бренд Kömmerling на овој начин пренесува јасна визија и јасен став кој сака да направи разлика и кон своите клиенти и на целиот пазар и го нагласува одржливото значење на нивната работа за над 3.000 вработени. Целта е: Не чекајте некој друг да промени нешто што можете сами да го промените. Денес за утре оваа порака станува централно јадро на брендот, што се рефлектира во сите мерки за комуникација на производи, имиџот и содржината на социјалните медиуми и притоа ги става во фокус прашањата на одговорноста и одржливоста. НОВО ЛОГО И НОВ СЛОГАН Н о в о т о л о г о н а Kö m m e r l i ng е н а ј ј а с н и о т в и д л и в з н а к з а о в а п р е с т р о ј у в а њ е , а г и п р и к а ж у в а п р и р о д н и т е е л е м е н т и к а к о с о н ц е т о и в о д а т а в о а п с т р а к т н а ф о р м а и г о о т е л о т в о р у в а к р у ж н о т о д в и ж е њ е . Т о п л и т е б о и г о п р е т с т а в у в а а т ж и в о т о т , б у д е њ е т о и и д н и н а т а . О в и е е л е м е н т и г о к а р а к т е р и з и р а а т и р е в о л у ц и о н е р н и о т к о р п о р а т и в е н д и з а ј н . К а р а к т е р и с т и к и т е н а д и з а ј н о т в к л у ч у в а а т н о в а с л и к а и ш е м а н а б о и , к а к о и д и з а ј н с о з а о б л е н и л и н и и . С о о в и е н е з а в и с н и в и з у е л н и е л е м е н т и н а б р е н д о т , Kö m m e r l i ng с е и з д в о ј у в а о д к о н к у р е н ц и ј а т а в о с в о и т е к о м у н и к а ц и и . Н о в и о т с л о г а н е т е м а т с к а т а и е м о т и в н а т а р а м к а з а н о в и о т и з г л е д . В о с а м о т р и з б о р а , ј а с у м и р а п о р а к а т а н а б р е н д о т и н а с о к а т а з а к о ј а с е з а л а г а Kö m m e r l i n g : Д е н е с з а у т р е . „Kömmerling ова не се само висококвалитетни производи. Ова е став. Работиме за да обезбедиме одржлива иднина. Ова беше нашата мисија од почетокот кога ја презедов компанијата во 2012 година. И ние ќе продолжиме да го правиме тоа ден по ден. Тоа е моето ветување“, потврдува д р Петер Мрошик и јасно го трасира идниот пат на брендот Kömmerling. Profine GmbH – international Profile GrouP –еводечкисветскипроизводителнаPVC-uпрофилизапрозорциивратиипознат снабдувачнасистемизаролетнииПВЦматеријали. СосвоитебрендовиKbe, KÖmmerlinGиtroCal, Групацијатагипласирасвоите производивоповеќеод100земјииимаодличнамеѓународнапозицијана29локацииво23земји.profineGroupпроизведуваво производственипогонивоГерманија, Франција, Италија, Шпанија, БоснаиХерцеговина, Русија, Индија, ОбединетотоКралство, Украина, САДиКина, соседиштевоТроисдорф, СевернаРајна-Вестфалијаиплатенсписокоднад3.000вработенилица. комерцијален текст

Потона ли Скопје во безсознание? став Скопје е најважната економска образовна и културна средина која зрачи врз целата држава. Квалитетна и одговорна градска власт во соработка со некорумпирана стручна фела, со интегритет и кредибилитет може и треба да се зафати да ги решава сите овие прашања во име на подобрување на состојбите

Среќните градови се гордеат со своите згради, фасади, улици, карактеристични места, музеи, легенди и легендарни локални личности Се прашувам со што денес се гордее мојот град? Ни останаа ли само митовите и приказните за најстарите и најзначајни локалитети кои се девастирани и запуштени Културното наследство е оставено да пропаѓа, а животот во градот е доведен до стадиум на неподносливост. По сите активности на архитектонските и невладините асоцијации, сите констатации, пишувања за подобрување на состојбите и тргнување во нова насока на решавање на проблемите се чини дека е дијалог на глуви што не помрдна ништо од мртва точка. Ако една од темелните вредности на кои почива Уставот на Македонија е хуманизацијата на просторот и заштитата и унапредувањето на животната средина, ќе потсетам дека во интерес на тие вредности ништо не е сторено Откако запре реализацијата на позитивните проекти со кои требаше да се решава сообраќајниот хаос во градот и да се иницираат похумани решенија за најзначајните локалитети во централното јадро и пошироко (Холидеј Ин, Треска и сл ), министерот за транспорт и врски наместо да делува во позитивен правец, го смени членот 5 во Законот за урбанистичко планирање и уште изјави дека „урбанизмот не смее да се остави на политичарите “ Со таа промена ги зацементира параметрите со кои се штити досегашната бетонизација на просторот, наполитанките на локалитетот Треска се враќаат во игра, а на локалитетот Холидеј Ин најавена е изградба на Гранд Скопје, односно трите кули според стариот ДУП. „И шта ћемо сад?“ ДА ФРЛИме ПОГЛеД ШТО Се СЛУЧУВА ВО НАШеТО НАЈБЛИСКО ОПКРУЖУВАЊе Не треба да се биде член на ЕУ за да почнеме да ги поправаме состојбите во градот според европските мерила и квалитет Заради чувството на припадност во просторот во кој географски припаѓаме, да фрлиме поглед на тоа што се случува во нашето најблиско опкружување: Британското архитектонско студио АЛ А дизајнира концертна сала во Белград со покрив кој има за цел да го отсликува движењето на музиката. Објектот ќе содржи: сала за изведби со 1 600 седишта, подиумска сцена, рецитална сала и креативен центар Софија ќе гради мултифункционален комплекс „Софија Капитол Сити“ со високи згради, сличен на слични комплекси низ европските градови. Архитектонскиот проект е на бирото А и архитекти кое соработува со светски познатото дизајнерско биро Аткинс Во Тирана се изгради Зелената кула според проектот на најпознатиот италијански архитект, а за Народниот театар албанската влада го повика данскиот архитект Бјарк Ингелс и меѓународно афирмираната фирма Bjark Ingels Group (BIG) Градот Бања Лука за својата мултифункционална концертна сала распиша меѓународен конкурс на кој учествуваа 110 труда од 38 држави Исто како и за идејно пејзажно урбанистичко архитектонско решение за градскиот парк Градот Подгорица распиша меѓународен анонимен конкурс за изработка на идејно архитектонско урбанистичко решение за Плоштадот на независноста Сите овие балкански градови ги препознале визионерските идеи кои преку употреба на материјали, технологија, естетика и просторна организација го менуваат животниот простор и поимањето за улогата на архитектурата на животната средина СВеТОТ ГО ДВИЖАТ КРеАТИВНОСТА, УмеШНОСТА И ПРИПАДНОСТА КОН ЗАеДНИЦАТА Дострелите на архитектурата во светот се фасцинантни. Сведоци сме на радикални решенија што го менуваат начинот на размислување и живеење, повеќенаменски зелени структури, технолошки решенија и објекти со високи амбиции за самоодржливост Ќе речете за тоа треба многу пари, тоа се случува во богати развиени земји. Но, ако се погледнат најновите остварувања на архитектите од малите неразвини сиромашни земји, ќе се увиди дека светот го движат креативноста, КРАЈНО ВРеме ДА Се СТОРИ НеШТО ЗА ОВОЈ ГРАД Ду ш а н к а Ш У Л О В И Ќ , д и п л и н ж а рх

умешноста и припадноста кон заедницата „Сиромашните не можат да си дозволат сиромашни решенија“ ќе рече архитектот Кешо Чувдхури од Бангладеш. Тој со ефикасно користење локални материјали, со ограничени ресурси и средства успева да прави архитектура која се грижи за човекот и природата Годинешниот добитник на Прицкеровата награда, архитектот Диебедо Франсис Кере од Буркина Фасо, јасно упатува на фактот дека е возможна архитектура која е одржлива за планетата и за нејзините жители во подрачје со екстремни ограничувања „Фактот дека сте богат не значи дека треба да се расфрлате со материјал Фактот дека сте сиромашен не значи дека не треба да се обидете да создадете квалитет“ ќе рече тој. ПОмОДАРСТВО И НеВКУС ЗАВЛАДеА ВО СИТе СФеРИ НА ЖИВееЊеТО Сето ова го набројувам со единствена желба да ја поттикнам мислата, да го размрдам духот и да потсетам дека е возможно и дека е крајно време да се стори нешто за овој град Сè додека сме заглавени во решавање на секојдневните елементарни потреби на граѓаните, како ѓубрето, паркирањето, метежот (што е елементарна обврска на институциите), ДУП овите и процедуралните заврзлами и партизацијата, не е можно да ја видиме поголемата слика на градот Додека се чекаат стратешките согледувања за идниот развој на градот што ќе бидат дефинирани со новиот ГУП кој е во фаза на изработка (а се чини дека и тој е во застој), има многу простор за интервенции и многу отворени проблеми на кои треба посветено да се работи: плоштадот, локалитетите Холидеј Ин, Треска, Расадник, реконструкцијата на салата на Поштата, мостот „Михајло Апостолски“, Калето, речното корито, Универзална сала Сите овие објекти и локалитети беа тема на стручни опсервации и конкретни ангажмани Локалитетот Холидеј Ин со најавената изградба на трите кули според стариот ДУП кој наводни има за цел „да ја редефинира урбаната слика на центарот и да го заживее градскиот дух“, не ги решава проблемите Што со следните шест кули на останатиот дел од локалитетот? Локалитетот Треска по пожарот на постојните фабрички објекти е во привремен застој, а молкот околу распишаниот конкурс кој не беше ни изложен пред јавноста е прогласен за необврзувачки Со сите можни ресурси и неизбежен стручен ангажман треба да се продолжи на изнаоѓање решенија во интерес на градот и животот во него Плански вложувања во културата и објекти наменети за култура одамна не се забележани Се прашувам по сите атаци и напади на онаа девојка Андреа за една ненамерна грешка, што ќе стореше градот ако по некоја случајност донесеше евровизиска победа? Во која сала ќе се одржеше евровизискиот спектакл и кого ќе напаѓавме зашто нема пред која сала да го закачиме знамето? На овој град му е потребна повеќенаменска концертна сала со адекватен капацитет и содржина и за тоа некој треба да размислува и да обезбеди финансиска конструкција Откако помодарство и невкус

завладеа во сите сфери на живеењето сериозно треба да се постави прашањето каде треба да се сврти погледот? Културата е од витално значење колку и сè друго, таа е основа за идентитетот на народот Јавните објекти од културата и скоро сите објекти за културни настани се градени во минатиот век во бившата држава Објектот на Драмскиот театар одамна е во распаѓање, Театарот комедија функционира во руиниран објект, Детскиот театар исто така функционира во изнудено решение. Се појавија идеи за адаптација и пренамена на напуштени објекти како фабриката Купрум за која е изготвен проект за Студентски културен центар Мислам дека такви објекти има и по населбите кои со мали вложувања може да се пренаменат во сцени за камерни изведби, рецитали и други културни настани со акцент на младите. СЛИКАТА е КОНФеКЦИСКА И ПРОФИТеРСКА Станбената изградба која ги окупира сите населби и слободни простори е посебна тема Кога е евидентно дека 59 300 станови во главниот град се празни, а за пет месеци новите градоначалници потпишале 355 дозволи за градба со вкупно 1 989 станови со што дополнително ќе се оптовари комуналната инфраструктура и животната средина, тоа е тема за сериозна социолошка и економска анализа Прашањето „да се биде или да се има“ за мене всушност претставува интригантна општа слика на станбените комплекси Со мал дел на исклучоци сликата е конфекциска и профитерска Во голем обем становите се под секое ниво на функционалност и под дострелите постигнати од претходните генерации Нема нови промислувања, нови идеи и нови обиди за живеење во хуманизиран простор Има многу примери во светот каде преку дизајн и инклузивност се интервенира во стари четврти и на стари објекти, се оплеменува просторот, се анализира вклученоста на локалната заедница, просторот станува социјален и ја зголемува свесноста на жителите за нивната средина Скопје е најважната економска образовна и културна средина која зрачи врз целата држава Квалитетна и одговорна градска власт во соработка со некорумпирана стручна фела, со интегритет и кредибилитет може и треба да се зафати да ги решава сите овие прашања во име на подобрување на состојбите Некој ќе рече дека живееме во време невреме, доаѓаат кризни времиња, нема пари и дека државата е преокупирана со горливи проблеми Не се согласувам со таа констатација Ние не сме во војна, а изговорот немање пари е константа 30 години Сепак, без оглед колкави се износите, некакви пари во буџетот секогаш има и многу е важно да се знае како тие се трошат Градот е жива материја, расте, се развива, се менува, наше е дали ќе го препуштиме на стихијата или ќе интервенираме Да се стане градоначалник на Скопје или на која било општина во Македонија е политичко прашање. Но да се биде градоначалник пред сè треба да е чест, одговорност, натпартиска разбраност и максимална посветеност кон градот и општината Ќе ја цитирам максимата на еден њујоршки градоначалник кој секое утро кога тргнувал на работа изговарал „КОЛКУ ГО САКАМ ОВОЈ ГРАД!“ n

ПОРТА16 29 јули 2022 Како да проектираме заедно со природата, а не против неа У ште во далечната 1958 година, низ речениците на брилијантната книга „Човековата состојба,“ Хана Арент објаснува како „планетата Земја е квинтесенција на човечката состојба и земната природа“ Меѓутоа, откако НАСА ја објави сликата наречена „Плавата џамлија“, човекот, односно, човековиот вид стана ентитет раздвоен од Земјата Технологијата создаде класична картезијанска поделба помеѓу предметот и подметот, човекот и Земјата, предизвикувајќи ја „Гаја“ хипотезата на Лавлок и концептот на Нес за „Длабока екологија“ два концепта каде Земјата претставува жив систем од кој ние сме дел, а не раздел Човековата интелигенција овозможи модификации од планетарен размер и значително ги промени временските обрасци на Земјата, притоа, ослонувајќи се на „сивите“ решенија како одговор на екстремните временски појави лажни ветувања за одржливост и отпорност Денес, терминот „сиви решенија“ е заматен со улогата на „зелените инфраструктури“ кои, по правило, не се ништо повеќе од конзервативни проекти за природна реставрација т е зелени завеси кои го прикриваат сивилото ПЛИТКО ПОЗНАВАЊе НА ПРИРОДНАТА СРеДИНА Интересно е дека архитектот денес има желба да се занимава со климатски промени, екологија, биодиверзитет и останати енвиронментални појави, меѓутоа, со плитко познавање на природната средина и сите комплексни и динамични процеси кои паралелно се случуваат долж подземниот и надземниот пејзаж Познатиот пејзажен архитект, Иан Мек Харг во потрага по научно и сеопфатно објаснување на природната средина, уште пред пола век, напиша дека е несериозно и неодговорно еден човек да мисли дека ја разбира природата и сите нејзини „ин став ПРОеКТИРАЊе СО ПРИРОДАТА И ПеЈЗАЖеН УРБАНИЗАм Градските хоризонти се претворија во архитектонски работилници на плитки фасади инспирирани од его и од случајни геометрии. Но, низ призма на пејзажот во доба на постмодернaта, двајца архитекти демонстрираа фундаментална промена во начинот на планирање на просторот Н и ко л а Ѓ О Р Ѓ И Е В С К И , м р а рх , м р п еј з а рх ( С п е ц иј а л н о з а П о р т а 3 о д Д а н с ка ) Parc de la Villette, Rem Koolhaas, 1982, Competition entry

ситу“ процеси Но, според Мек Харг, ако сплотите тим составен од метеоролог, геолог, хидролог, педолог, екологист експерт за растенија и животни, антрополог, етнолог и епидемиолог, тогаш, можеби, имате шанса да ја разберете природната средина Неговата книга „Проектирање со природата,“ објавена во 1969 та година, сè уште го нема достигнато својот потенцијал, а можеби, времето е токму сега Во оваа доба на технолошки инструменти, мерила, сателити и други направи кои прецизно можат да го документираат пејзажот, станува неопходно архитектурата да се отвори кон овие егзактни науки и да ја постави улогата на архитектот сред дисциплини чија цел е да дефинираат функции и процеси НО, КОЈ е ИАН меК ХАРГ? Иан Мек Харг е, веројатно, највлијателниот пејзажен архитект на 20 тиот век Неговиот еколошки пристап кон планирањето на пејзажот, објаснет со брилијантност како на ниеден друг пејзажен архитект, засекогаш ќе го смени разбирањето на природниот предел Неговата главна цел и мисија може да се прочита како прецизен осврт кон тоа како да проектираме заедно со природата, а не против неа слично како што лекарите ја засноваа својата пракса на човековата анатомија, физиологија и микробиологија Еден од најдобрите примери за ваквиот вид планирање и проектирање е проектот за долините надвор од Балтимор, Мериленд Кусо објаснето, овој проект претставува сеопфатна анализа на конкретниот природен предел, имајќи цел таксативно да ги категоризира зоните од пејзажот кои се најзначајни, како истите да се заштитат и како да се ограничи планирањето на нови згради само во зони кои не се толку значајни а воедно поволни за урбан развој Какво е наследството на Иан Мек Харг во професијата на пејзажната архитектура? Придонесот кон дисциплината може да се подели на три целини. Најнапред, тој ја напиша исклучително значајната книга „Проектирање со природата“ или “Design with Nature” со тираж над половина милион примероци. Во оваа книга, Мек Харг нè запознава со методот на слоевито преклопување, односно, разбирање на природниот предел како комплексна збирка од индивидуални природни слоеви Второ, тој има значаен придонес во развојот на географско информациските системи. Еден од неговите студенти го разви водечкиот ГИС софтвер „ArcGIS.“ Трето, изработи неколку одлични проекти кои претставуваат олицетворение на неговиот еколошки пристап кон проектирањето со природата Еден од овие значајни проекти е спомнат во горниот дел од текстот, проектот за долината надвор од Балтимор, а друг исто така значаен проект е дизајнот за планот наречен „The Woodlands“ во Тексас, САД И покрај ова, мојот впечаток е дека повеќето архитекти и пејзажни архитекти не знаат како да ја разберат, ниту пак како да ги интерпретираат информациите приложени во неговата книга „Проектирање со природата“. Второ, архитектонските бироа, а особено бироата кои се занимаваат со пејзажна архитектура, не се значителни корисници на географско информациските системи Исто така, мислам дека системот на слоевито преклопување не се користи доволно распростането колку што заслужува. Причината за ова занемарување е тоа што методот на преклопување е нерамномерен, а од дизајнерска и проектантска перспектива, овој метод се смета за премногу Ian McHarg, Design with Nature, 1969 Ian McHarg, Plan for Baltimore

ПОРТА18 29 јули 2022 научен и детерминистички Најјасна илустрација претставува и самата изјавата на Мек Харг, кој вели: „Секој човек што ќе собере исти докази ќе дојде до исти заклучоци.“ Проектирањето не може да биде до тој степен условено и предетерминирано Тоа се потпира на верувања, интуиција и суд на сите факти кои проектантот ги смета за најважни Затоа и архитектурата отсекогаш била имплицитна отколку строго егзактна наука Но, дали овој спор помеѓу фактографската метода на Мек Харг и уметничката и чувствителна рака на архитектот може да се реши? Да, но пред да го одговориме ова прашање, нужно е да се прегледа временската рамка на пејзажната архитектура како засебна и комплементарна дисциплина на архитектурата и урбаното планирање УПОТРеБАТА НА РАЗУмОТ И НАУКАТА ВО ПеЈЗАЖНАТА АРХИТеКТУРА Пејзажната архитектура се оптега долж контекст на повеќе полиња како поетско сликарство, урбан дизајн, архитектура, паркови и градини Во 19 тиот век, клучните фигури кои ја дефинираат пејзажната архитектура се Хемфри Рептон и Фредерик Олмстед Во 20 тиот век, опсегот на професијата се проширува преку проектите и мислите на Патрик Гедес и Иан Мек Харг Во овој период, дисциплината почнува да се базира на општествените и на природните науки Така, денес, повеќето пејзажни архитекти ќе се согласат дека и уметничките и научните инпути се од суштинско значење за деликатниот процес на проектирањето пејзажи Но, да се воспостави рамнотежа помеѓу имплицитното и експлицитното, научното и уметничкото е навистина тешко Повеќето пејзажни архитекти од втората половина на 20 тиот век ги занемаруваат научните податоци како темел на една проектантска метрологија, токму поради фактот што методот на слоевито преклопување на Мек Харг ја елиминира човечката култура и уметност од проектантската равенка во време на силно нагласената постмодерна Меѓутоа, неговиот повеќеслоен пристап кон еколошкото планирање изврши огромен придонес кон употребата на разумот и науката во пејзажната архитектура Гледано отстрана, ова претставува еден класичен рационалистички пристап кој, како во другите области така и во пејзажната архитектура, е способен да генерира одлични резултати. Кон крајот на овој милениум, а со тоа и прелиминарната појава на пејзажниот урбанизам, овој повеќеслоен научен метод на Мек Харг започнува да биде комплиментиран со втор инвентар културолошки слоеви РАЦИОНАЛИЗИРАЊе ДО СТеПеН ШТО НеГАТИВНО Се ОДРАЗУВА ВРЗ ПРИРОДНИОТ ПРеДеЛ Денес, проблемот со кој се справува пејзажниот урбанизам е неговата нејасна научна и проектантска рамка, но како што ќе каже Чарлс Валдхеим во неговата монографија „Пејзаж како урбанизам“ пејзажот како концепт го има потенцијалот симултано да се справува со прашањата на градот и природната околина Дополнителен проблем на пејзажниот урбанизам е наклонетоста на неговите поборници кон нејасната терминологија основана на постструктурализмот Меѓутоа, во својата суштинска форма, дефиницијата на пејзажен урбанизам фундаментално се совпаѓа со можеби наједноставното објаснување напишано на Википедија, кое вели: „Пејзажниот урбанизам е теорија на урбанистичко планирање, тврдејќи дека најдобриот начин за организирање на Ildefons Cerda, Bareclona plan

ПОРТА29 јули 2022 19 градовите е преку проектирање на градскиот пејзаж наместо проектирање на на неговите згради “ Зборот пејзаж за прв пат се среќава во англискиот јазик во 17 тиот век како сликарски термин чија теорија претставува уметничко залагање за претставување на идеалната глетка наместо секојдневни „нечисти“ сцени Во 18 тиот век пејзажот станува проектантски и дизајнерски термин, а во 19 тиот век станува геолошки, а понатаму и географски термин Како и што се користи во литературата на пејзажниот урбанизам, терминот пејзаж има мултиинтерпретативна тенденција. Од друга страна, зборот урбанизам потекнува од францускиот јазик, пронајден во насловот на книгата објавена од каталонскиот инженер Илдефонс Серда во 1867 година Општата теорија на урбанизација е објаснета преку принципите користени за проширување на Барселона Оваа интердисциплинарна и, во тој период, просветлена теорија, денес се смета за мошне погрешна „Гридот“, „Каструм системот“, односно мрежата (решетка) од блокови претставува премногу монотон принцип рационализирање до степен што негативно се одразува врз природниот предел Барселонскиот пејзаж пред 1859 та година почнува да се уништува преку употреба „сиви“ и стерилни решенија На пример, реките се претвораат во одводни канали, а урбаниот блоковски пејзаж не препознава фокални точки, урбани кулминации или градски променади како просторни компаси Сите улици стануваат широки до 20 метри, и денес генерираат силна бука и натрупаност Повеќето зелени, отворени површини вклучени во првичниот план остануваат нереализирани Планот на Серда, од една страна претерано прецизно регулира едни аспекти, а од друга страна недоволно и неадекватно регулира други, и во голема мера ги игнорира постоечките структури на каталонскиот пејзаж Ќе се надоврзам со прераскажување на една парабола каде умниот човек ја изградил својата куќа на карпата, а неумниот ја изградил својата куќа на песокот Денот кога поројниот дожд предизвикал силни поплави и ветровите силно дувале, куќата на умниот човек стоела цврсто над карпата, а куќата на неумниот човек била целосно уништена Оваа парабола може да се искористи за да се наведат две точки во урбаното планирање Прво, неопходно е да се разберат пејзажите во кои се градат градовите, и второ, различните пејзажи бараат различни пристапи кон градењето на градот Во праисториска Шкотска, населбите често биле градени на потпорници во езерата, целосно занемарувајќи ја параболата на мудрите градители мОДеРНИЗАЦИЈА ПО СеКОЈА ЦеНА Една од големите грешки на модернизмот е усвојувањето на интернационалниот стил Овој „договор“ резултираше со премногу слични градови изградени на тлa со мошне различни култури и пејзажи Резултатите од овие зафати наречени „модернизација по секоја цена“ претставуваат многу досадни решенија. Во ек на суви, монотони и предвидливи градови, постмодернизмот во архитектурата стана добредојдената сива промена, контра белиот модернизам, носејќи нови проблеми како екстензивен плурализам и вишок на различност Градските хоризонти се претворија во архитектонски работилници на плитки фасади инспирирани од его и од случајни геометрии НОВИ меТРОПОЛИТеНТСКИ ГРАДСКИ ИСКУСТВА Но, низ призма на пејзажот во доба на постмодерната, двајца архитекти демонстрираа фундаментална промена во начинот на планирање на просторот Проектите на Бернард Чуми и Рем Колхас, конкурсните решенија за трансформација на парискиот Parc de la Villette во 1982 ра година претставуваат постмодерни концепти кои преку пејзажот наоѓаат капацитет и катализатор на нови метрополитентски искуства. Дизајнот на овие два проекта се заснова на слоеви, но слоевите се културолошки наместо еколошки Конечно, пејзажниот урбанизам ги интегрира еколошките слоеви на Мек Харг со културолошките слоеви користени од Чуми и Колхас. Во време на општествен плурализам, концептот на пејзажен урбанизам може да ни даде разновидност која е вкоренета во екологијата, реставрацијата, културата или уметноста интеграција што ја гледам како постпостмодерна n Parc de la Villette, Rem Koolhaas, 1982, Competition entry

ПОРТА20 29 јули 2022 Геотехничка изведба и испит ување колови на мегаконструкции во проблематичната почва на Казахстан Последниве 20 години во Казахстан се реализирани голем број уникатни мегапроекти, а многу од нив сè уште се во тек, посебно во Нур Султан, новиот главен град на државата (види слика 1). Еден од најатрактивните проекти е станбената зона Абу Даби Плаза, чија изградба започна на 1 јули 2011 година Овој проект на познатиот архитект Норман Фостер ќе биде највисоката зграда во Централна Азија и 18 та највисока во светот Абу Даби Плаза е комплекс од неколку кули концентрирани околу главната зграда со висина од 320 метри или 75 ката (слика 1). Високите цени на градба и трендот на изградба на високи згради доведоа до широка употреба на колови темели Современиот начин на градење поставува современи барања пред инженерите и проектантите, па оттаму, наместо традиционални решенија, дојде до примена на нови економични и еколошки прифатливи напредни технологии, како што се дупчење со континуиран шуплив сврдел (continuous flight auger CFA) и систем на поместување почва (drilling displacement system DDS) КОНЦеПТ НА ПРОеКТИРАЊе И ИЗВеДБА НА КОЛОВИ ТемеЛИ Постојните нормативи за проектирање колови темели во Казахстан се застарени и не ги задоволуваат барањата на современите технологии, што ја наметна потребата од ревидирање на стандардите. Концептот на проектирање и изведба на колови темели (ASTM, 2007; SNiP RK, 2002; SNiP RK 5 01 01 2002, 2002) сè уште е во процес на модернизација (види слика 2) градежништво Примената на напредни технологии за изведба на колови темели предизвика огромен економски ефект во градење мегапроекти во Казахстан. При реализација на овој проект за првпат во практика беше применет интегриран пристап кон проектирање, испитување и контрола на квалитетот на коловите темели Askar Zhussupbekova, Abdulla Omarova, Abilkhair Issakulova, Malika Nurgozhinaa, S a l t a n at M u s s a k h a n ova a a , L N G u m i l yov Eu ra s i a n N a t i o n a l U n i ve r s i t y, N u r S u l t a n , K a z a k h s t a n Слика 1 Мегапроекти на Казахстан: А Палата на мирот; Б Објект на Министерството за транспорт; В Експо 2017; Г Абу Даби Плаза А Б В Г

ПОРТА29 јули 2022 21 Проектирањето колови темели вклучува две важни фази на анализа: носивост и слегнување Идејниот проект се врши врз основа на инженерски и геолошки студии на теренот предвиден за градба Правилната изведба на коловата конструкција генерално зависи од точноста на податоците во геолошкиот извештај. Конечниот проект на коловиот темел се коригира по теренско испитување колови. Носивоста, обично, е поделена на две компоненти: отпорност на обвивката и на врвот на колот За жал, постојните стандарди на Казахстан не го земаат предвид набивањето на почвата под висок бетонски притисок со CFA технологија и поместување на почвата без ископ во случај на DDS технологија, што ќе доведе до намалување на слегнувањето и зголемување на капацитетот на носивоста на коловите темели. меТОДИ ЗА ИСПИТУВАЊе КОЛОВИ Во Казахстан, класичните методи за испитување колови (статички и динамички) се во широка употреба Искуствата од градилиштето во Нур Султан покажуваат дека постојат одредени разлики помеѓу резултатите од статичко и динамичко испитување колови Покрај тоа, се покажа дека резултатите од испитувањето на носивоста на коловите зависат и од типот на чекан што се користи за побивање колови. Оттаму, резултатите од динамичките испитувања добиени при побивање колови со хидрауличен чекан се покажаа поблиски до резултатите од статичките, т е , поверодостојни во споредба со резултатите добиени при побивање со дизел чекан На слика 3 е претставен факторот на веродостојност, определен со компаративна анализа на податоци од различни динамички и статички испитувања колови Од горенаведеното произлегува дека и статичките и динамичките испитувања имаат свои недостатоци Статичкото испитување бара многу време, напор и финансиски средства Потребниот број статички испитувања пропишани со стандардите не е доволен за соодветно разбирање на состојбата на почвата на градилиштето (само две испитувања на 200 колови) Динамичкото испитување е многу побрзо, но не е многу веродостојно и е применливо само за побивни колови. Според Стандардот на Казахстан, на секое градилиште мора да се испитаат најмалку шест колови со примена на динамичко оптоварување (види слика 4) 3 1 Статичко испитување на оптоварување притисок (Static compression load test SCLT) според стандардите GOST SCLT е еден од посигурните теренски тестови за анализа на носивоста на колови. SCLT треба да се изведе за побивни колови по нивно „одморање“ и за дупчени колови по достигнување на јакоста на бетонот (повеќе од 80 %) Според барањата на Стандардот на Казахстан SNiP RK 5 01 03 2002 граничната вредност на слегнување на испитаниот кол зависи од категоријата на објектот и изнесува 16 или 24 mm Последниот аргумент го покажува условниот карактер на методот на статичко пробно оптоварување. Според Стандардот на Казахстан, 1 % од изведените колови на градилиштето мора да бидат тестирани со статичко пробно оптоварување, но мора да се направат најмалку две статички испитувања на оптоварување на една локација (види слика 5) 3 2 Двонасочно статичко пробно оптоварување според ASTM (Bi Directional static load test BDSLT) Целта на овие испитувања беше да се добијат податоци за носивоста на колови во проблематични почви на теренот предвиден за одржување на Експо 2017 во градот Нур Султан. Методот предложен од BDSLT овозможува истовремено одредување на пресметаниот отпор на подлогата под долниот крај на колот и на неговата странична површина Специфика на BDSLT е тоа што товарот не се нанесува врз главата, туку врз телото на колот, каде што е поставена приспособлива дигалка Таа работи во две насоки ГАРАНЦИЈА ЗА ВИСОКОКВАЛИТеТНА И еФИКАСНА ГРАДБА Слика 2 Концепт на колови темели во Казахстан Слика 3. Споредба на динамичко и статичко испитување (во kN) Слика 4. Фотографија и шема на динамичко пробно оптоварување (PDA) во Казахстан Слика 5. Фотографија и шема на статичко пробно оптоварување

ПОРТА22 29 јули 2022 Хидрауличната приспособлива дигалка е инсталирана на длабочина од 1/2 од должината на колот 16,8 m (вкупна должина на колот = 31 m) (види слика 6) Како тест кол беше користен дупчен кол со дијаметар од 1.000 mm. Склопот на хидраулични дигалки кој се состои од три (3) двонасочни хидраулични дигалки со капацитет од 500 тони беше поставен на 16,80 m под котата на врвот на колот (види слика 6) Хидрауличните дигалки беа споени со арматурни кошеви и спуштени во дупката Колот е бетониран во согласност со методот опишан од страна на изведувачот (види слика 7) Н а в р в о т и н а д н о т о н а с к л о п о т н а х и д р а у л и ч н и т е ќ е л и и б е а и н с т а л и р а н и с и г н а л н и у р е д и Н и в н и т е д в и ж е њ а б е а м е р е н и с п о р е д р е ф е р е н т н а т а р а м к а н а и з в е д у в а ч о т В о м о м е н т о в , в о К а з а х с т а н е д е н о д а л т е р н а т и в н и т е м е т о д и з а и с п и т у в а њ е к о л о в и е в о п р о ц е с н а а д а п т а ц и ј а , ш т о н е д о з в о л у в а н е д о с т а т о ц и и с т а т и ч к и и д и н а м и ч к и и с п и т у в а њ а ( R LT ) М е т о д о т R LT о в о з м о ж у в а д о 1 0 и с п и т у в а њ а к о л о в и д н е в н о . П о к р а ј т о а , т о ј е п о е к о н о м и ч е н о д с т а т и ч к о т о и с п и т у в а њ е к о л о в и С п о р е д б е н и т е г р а ф и к о н и н а с т а т и ч к и и н а R LT и с п и т у в а њ а д о б и е н и о д п р о ф М а т с у м о т о ј а и с т а к н у в а а т в е р о д о с т о ј н о с т а н а м е т о д о т R LT ( с л и к а 8 ) Н А П Р е Д Н И Т е Х Н О Л О Г И И В о п о г л е д н а р а з в о ј о т н а к о н т р о л а т а н а к в а л и т е т о т н а к о л о в и т е м е л и , т р е б а д а с е н а г л а с и д е к а в о К а з а х с т а н с è п о в е ќ е в о п р и м е н а с е м е т о д о т н а и с п и т у в а њ е и н т е г р и т е т н а к о л о в и ( P i l e I n t e g r i t y Te s t P I T ) и г е о м о н и т о р и н г о т . P I T е е д е н о д н е д е с т р у к т и в н и т е м е т о д и з а к о н т р о л а н а к в а л и т е т о т н а к о л о в и т е О в о ј м е т о д о в о з м о ж у в а а н а л и з а н а к о н т и н у и т е т о т н а с и т е в и д о в и к о л о в и ( д у п ч е н и , п о б и в н и , и н ј е к т и р а н и и т н ) P I T с е з а с н о в у в а в р з т е о р и ј а т а з а ш и р е њ е б р а н о в и в о ц в р с т и м а т е р и ј а л и и е е д е н о д с о в р е м е н и т е м е т о д и з а к о н т р о л а н а к в а л и т е т о т ш т о с е к о р и с т а т н и з ц е л и о т с в е т P I T о в о з м о ж у в а о т к р и в а њ е д е ф е к т и н а к о л о в и т е : п р и б л и ж н а д о л ж и н а н а к о л о т , ш и р е њ е и с о б и р а њ е н а п р е с е к о т н а к о л о т , м о д и ф и к а ц и ј а н а п о ч в е н и т е с л о е в и , х е т е р о г е н о с т н а м а т е р и ј а л о т н а к о л о т , п у к н а т и н и в о п р е с е к о т н а к о л о т , н а д в о р е ш е н м а т е р и ј а л в о т е л о т о н а к о л о т П р е д н о с т и н а P I T с е : 1 ) п р е н о с л и в и о т у р е д е л е с е н з а н о с е њ е ( е д е н о п е р а т о р ќ е м о ж е д а т е с т и р а п о в е ќ е о д 1 0 0 к о л о в и д н е в н о , в о з а в и с н о с т о д у с л о в и т е н а л о к а ц и ј а т а , о б р а б о т к а т а н а г л а в а т а н а к о л о т и п р и с т а п о т д о к о л о т ) ; 2 ) о в о ј м е т о д м и н и м а л н о в л и ј а е в р з г р а д е ж н и т е а к т и в н о с т и н а л о к а ц и ј а т а ; и 3 ) н у д и м о ж н о с т з а о т к р и в а њ е п о г о л е м и д е ф е к т и н а п о ч е т о к о т н а г р а д б а т а P I T и м а и н е к о и о г р а н и ч у в а њ а : р е ф л е к с и ј а т а н а д о л н и о т д е л п о н е к о г а ш с о д р ж и г р е ш к и в о з а в и с н о с т о д с о с т о ј б а т а н а п о ч в а т а и с о н е г о н е м о ж е д а с е и д е н т и ф и к у в а а т м а л и о т с т а п у в а њ а н а п р е с е к о т н а к о л о т ( п о м а л и Слика 6 Резултати на BDSLT С лика 8 Споредба на резултати добиени со примена на статички и RLT метод Слика 7 Двонасочно статичко пробно оптоварување на кол

ПОРТА24 29 јули 2022 Д а се живее во Југоисточна Европа значи да се живее во најкреативниот регион во светот вели Змаго Новак Платформата BIG SEE претставува форум и заедница за дискусија и развој на културната, економската и политичката улога на Југоисточна Европа и нејзиното влијание врз глобализираниот свет „Животот во овој регион не е едноставен и не е секогаш лесен Во регионот се раѓале безброј владетели, уметници, филозофи, а да се биде креативен често значеше само да се успее да се остане жив“, смета BIG SEE Целта на платформата е да го направи регионот подобар и поконкурентен Геостратешката положба на регионот, која претставува мост Запад Исток треба да се искористи, да се подигне конкурентноста на економијата (од суровинска база до брендови со висока вредност) и да се обезбедат квалитетни работни места за младите луѓе С а њ а РА Ѓ Е Н О В И Ќ Ј О В А Н О В И Ќ , д и п л . и н ж . а рх Да се живее во Југоисточна Европа значи да се живее во најкреативниот регион во светот интервју Змаго Новак е основач и директор на Zavod Big, Центар за креативна економија. Тој исто така е главниот двигател на платформата Big Southeast European platform (BIG SEE) како и движечка сила на многу меѓународно етаблирани проекти, како што се Месецот на дизајнот, Големата архитектура, Градот на дизајнот итн Неговата мисија е да ги забележи, разбуди и меѓусебно поврзе креативните и економските потенцијали на регионот на Југоисточна Европа за да се соочи со глобалните предизвици. Силно верува дека ова е најефикасниот начин да се зголеми конкурентноста на регионот, да се создадат нови деловни можности и да се промовира регионот преку новиот глобален бренд: „BIG SEE Where Life Is Creativity“. Новак курирал безброј настани за архитекти, дизајнери и други професионалци, а редовно е поканет во национални и меѓународни жирија на конкурси за дизајн и архитектура Тој е почесен член на Друштвото на дизајнери на Словенија и на Комората за архитектура и просторно планирање на Словенија.

Наградите BIG SEE Awards се воспоставени како регионални награди за систематско истражување и промовирање на креативниот и на бизнис потенцијалот на Југоисточна Европа. Со амбиција за поврзување на креативноста надвор од регионалните граници, тие ги надминаа регионалните рамки и станаа меѓународни Денес наградите BIG SEE придонесуваат за промоција на единствени и оригинални креативни достигнувања во архитектура, ентериер, дизајн од дрво, туризам, производи и моден дизајн на глобално ниво Оваа година за прв пат добитник на Гран при е проектантско биро од Скопје Бирото „Стокуќа“ е добитник на BigSEE Interior Design Award 2022 Grand Prix за проектот канцелариски простор за Пивара Скопје во конкуренција на повеќе од 2.400 проекти од 21 држава. Зошто biG See, како да се сфати името на платформата? Дали е повеќеслојно, па може да се разбере како голема слика, широк поглед, перспектива, безгранично? А можеби сè во едно? n BIG е наследено име, бидејќи почнавме да го користиме уште пред 20 години како кратеница за BIO INTELLIGENT Добро се вклопува во Југоисточна Европа затоа што дава динамика на двете нешта и на регионот и на визијата Но, да, да се размислува, сонува, цели кон „големо“, секогаш е добро за секој потфат, вклучувајќи го и креативниот Сметате дека biG See беше неопходно? Дека на остатокот на светот перцепцијата за Југоисточна европа не му е докрај јасна и дека светот може само да добие доколку ја запознае целата креативност на регионот во нејзиниот полн сјај? n Се разбира, секој добива со тоа што знае повеќе, со самото тоа што може да запознае и да бира од поголем фонд на таленти, така што во основа да, светот секако би имал бенефит од подобро запознавање на нашиот регион Но, што е уште поважно, самиот регион ќе има корист и ќе стане поинтегриран во меѓународниот бизнис, а со тоа ќе стане и повидлив и попривлечен за светот Но, никој нема да го направи тоа наместо нас, ние самите треба да го направиме тоа можеби му недостасува маркетинг на регионот, за светот да се испровоцира подобро да ги запознае неговите креативци во сите области? n Секако дека недостига нема официјална институција која работи на тоа BIG SEE е иницијатива која се надева дека ќе поттикне таква организација фокусирајќи се на креативните индустрии кои нудат неверојатен опсег на стилови во регионот, а со тоа и огромен неискористен потенцијал и сила на умот Н а b i G S e e п р и п а ѓ а 2 1 д р ж а в а в о к о и и с т о р и с к и г л е д а н о н и к о г а ш н е с е ж и в е е л о у д о б н о . И л и к а к о ш т о в е л и п е с н а т а „ т е ш к о с е ж и в е е , н о л е с н о у м и р а “ . П о р а д и т о а п о в е ќ е с е с о н у в а , м о ж е б и т о ј с о н п р и д о н е с у в а з а к р е а т и в н о с т а ? n Во не многу далечното минато, животот никаде не бил лесен. Поголем дел од Италија беше синоним за екстремна сиромаштија и по Втората светска војна, а Германија беше физички уништена пред три генерации, итн , итн , списокот е бесконечен ЗмАГО НОВАК - biG See

Се разбира, очајните услови поттикнуваат креативно размислување, но иако преживувањето е одлична деловна метафора, не успева да ја опфати комплексноста на модерната економија и нејзините истражувачки и развојни напори Мошне директно кажано: да се биде гладен понекогаш може да биде мотивирачки, но за жал тоа не е доволно BIG SEE служи да се создадат услови за повеќе да се цени креативноста во нашиот регион, а со тоа повеќе да се цени и на други места Сметате ли дека креативноста, творештвото и крајните производи на поразвиените земји се преценети, а регионот на Југоисточна европа потценет? n Не станува збор за тоа што некој мисли, туку за вистинската вредност што луѓето се спремни да ја платат за креативноста И да, секако, тоа е потценето во овој регион но со текот на времето ќе се подобри само со заеднички напори на многу луѓе кои ќе имаат корист од подобар дизајн, подобар животен стандард, повисоки аспирации и да, од политичка стабилност, исто така Од 2018 година biG See организира и доделување награди во шест категории. Кои се условите за учество? Колку пријави пристигаат годишно, колку награди се доделуваат, кој е во жири? n Годишно оценуваме повеќе од две илјади проекти во сите категории Сите тие мора да се завршени во последните три години Помалку од илјада (се очекува 700 во 2022 година) ги исполнуваат критериумите за аплицирање и влегуваат во конкуренција да бидат жирирани. Членови на жирито се меѓународни експерти кои не се од Југоисточна Европа

ПОРТА 2729 јули 2022 Архитектите се познати дека се љубители на награди, што значи да се добие BigSEE A rchitecture Award – Grand Prix? n Тоа значи дека меѓународното тело на експерти го препознало проектот како регионално значајно достигнување кое заслужува да биде ценето на глобално ниво Добитниците на Гран при се исклучителни проекти што се создадени во регионот, исто така честопати се добитници и на други меѓународни награди n Според вас која е најзначајна, условно кажано „најголема“ награда која ја доделувате? Сите Гран при се еднакви n BIG SEE поддржува сè што е креативно, сметате ли дека сепак архитектурата, онаа со сета своја комплексност, стои на пиедесталот? Не мислам, затоа што наградите BIG SEE не се за комплексност на проектите, туку за исклучителната креативност во дизајнот и за брилијантната изработка во изведбата. Базиликата Свети Петар во Рим е величествено архитектонско достигнување кое содржи невозможна количина на непроценлива уметност, но дали таа на некој начин е супериорна во однос на драмите на Шекспир кои биле напишани за театар од дрво кој изгорел дури и пред неговата смрт? Или Хамлет е подобар од Clair de Lune (Месечина) на Клод Дебиси за соло пијано? Дали можеби знаете колку трудови досега се стигнати од Македонија и во која област ги има највеќе? n Четириесет Има архитектура и ентериер, а и мода. Како изгледа и каде се одржува свечената церемонија на доделување на наградите? n Поради пандемијата, две години имавме онлајн награди, а дури во мај 2022 година повторно имавме доделување на наградите во живо, прв пат од октомври 2019 година Во меѓувреме се преселивме и сега сакаме да ги искористиме најатрактивните места, не само за церемонијата на доделувања на наградите, туку и за придружната изложба и конференцијаЗа2022BIG A rchitecture бевме во љубљанскиот Културен и конгресен центар „Цанкарјев дом“, а на есен за месецот на дизајнот 2022 BIG SEE Month of Design ќе го „освоиме“ љубљанскиот замок Дали постои интерес и од останатите делови на светот за BIG SEE? Како оди промоцијата на креативноста на Југоисточна Европа? n Да, постои интерес и ме радува што тој расте. Планираната имплементација на меѓународната промоција ќе ја започнеме откако BIG SEE прво цврсто и целосно ќе се закотви во регионот Планирате да ги посетите државите кои се дел од BIG SEE, да ги запознаете местата, луѓето, креативците. Почнавте од Македонија. Зошто? n Да токму тоа е планот, сите 21 земја во следните две години, се надеваме Зошто прво Македонија? Долга приказна... И затоа што бев сигурен дека Скопје, местото каде модниот креатор Изет Цури го поминал своето детство мора да е нешто посебно Мило ми е што 100 пати се докажа дека сум во бил право n

ПОРТА28 29 јули 2022 Во Британија цените за осигурување од професионална одговорност се надвор од контрола Средината на јули годинава Велика Британија ја одбележуваат рекордни температури. На 11.7.2022 националната Метеоролошка служба издаде „портокалово“ предупредување од трета категорија за очекуван топлотен удар во југоисточниот, јужниот и југозападниот дел на земјата со очекувани температури од над 30 °С и опасност по здравјето на луѓето. Од оваа повисока е само „црвената“ четврта категорија на предупредување за национална вонредна состојба како резултат на пролонгиран топлотен бран Некои од експертите прогнозираат дека температурите локално може да надминат и над 41 °С, наспроти постоечкиот рекорд од 38,7 °С измерен во Кембриџ на 25.7.2019 година. „ТОПЛИНАТА“ е ПРеДИЗВИКАНА ОД ВНАТРеШНИТе СОСТОЈБИ ВО ЗемЈАТА Овие високи температури во земјата се надополнети со „топлината“ предизвикана од внатрешните состојби во земјата, како изборите за нов водач на Конзервативната партија и премиер на земјата по оставката на Борис Џонсон, штрајковите на вработените во железничкиот транспорт и адвокатите кои работат во повисоките судови, најавените штрајкови на просветните и здравствените работници, хаосот на аеродромите со стотици секојдневно откажани летови и сè поголемото бреме на двоцифрената инфлација, исклучително зголемените животни трошоци и намалениот избор во продавниците, зголемениот број на вработени кои зависат од центрите за донирана храна за да се прехранат, огромните проблеми во доменот на здравствената и социјалната заштита вклучително со просечно 51 минутно чекање за итна помош за повик од втора категорија (срцев или мозочен удар) наспроти пропишаните 18 минути Како „студен туш“ на жителите на земјата дојде предупредувањето на финансискиот м р В л а д и м и р Б . Л А Д И Н С К И , д и п л . и н ж . а рх . ( С п е ц иј а л н о з а П о р т а 3 о д А н г л иј а ) Со закони се воведува и период на одговорност од 30 години од денот на откривањето на дефектот. Како резултат на ова од архитектите се бара да го продолжат своето осигурување барем шест години по пензионирањето, а законите дозволуваат да се покрене тужба и кон оставнината на архитектот архитектура

ПОРТА 29 експерт Мартин Луис од 8 7 2022 кога тој ги објави прогнозите за очекуваното зголемување на цените на електричната енергија и гасот По она од април 2022 година кога просечната цена по домаќинство се зголеми за 54 %, следува покачување од 64 % во октомври со што годишната цена за струја и греење би се покачила на 3 244 фунти и уште 4 % во јануари 2023 со коешто овие давачки би достигнале 3 363 фунти Според неговите предвидувања ова сериозно ќе ја загрози финансиската состојба на 75 % од населението во земјата, а 10 милиони лица ќе бидат доведени до сиромаштија. Тој особено го нагласи очекуваниот финансиски удар врз пензионерите коишто по предвиденото покачување ќе треба да одвојат повеќе од 1/3 од својата полна нова државна годишна пенизја (прв и втор столб) само за подмирување на цената на струјата и гасот, а во услови кога пред почетокот на пандемијата и енергетската криза, според Индепендент од 22 2 2018 година, околу 3 000 лица годишно умираат во земјата како резултат на студ со оглед дека не можат да си дозволат да платат за соодветно греење и по претходните цени, а да не зборуваме за тоа дека се потребни барем од 1,5 до 2 годишни пензии за само едно лице во домаќинство да може да преживее ОСИГУРУВАЊе ОД ПРОФеСИОНАЛНА ОДГОВОРНОСТ За жал „жешкото лето и студената пот“ не го одминуваат градежништвото. Недостаток на работна сила, отсуства од работа поради КОВИД 19, значително зголемени цени на градежни материјали во комбинација со нарушено снабдување со истите доведува во состојби каде градежните фирми ги бираат проектите врз основа на профитабилноста, а граѓаните се соочуваат со долги чекања и исклучително високи цени за помалите поправки во нивните домови За жал ваквата ситуација дополнително е усложнета со проблемите со кои се соочува индустријата, и тоа особено проектантите Станува збор за осигурувањето од професионална одговорнот, коешто е значителен проблем особено по пожарот во кулата Гренфел во Лондон од 14 6 2017 Според истражување на списанието АЈ од 28 1 2021, цените на полисите за осигурување од професионална одговорност веќе се надвор од контрола Така анкетираните укажале на просечно 213 % зголемување на годишните премии за осигурување од професионална одговорност во однос на претходната година Ова придонело просечното проектантско биро да треба да одвои 3,9 % од годишниот обрт на фирмата само за вакво осигурување во 2020 година во ЖеШКО ЛеТО - СТУДеНa ПОТ 29 јули 2022

ПОРТА споредба со 2,3 % во 2019 година Се разбира преку просечното не е лесно да се идентифицираат екстремите со кои одредени проектантски бироа се соочуваат како покачување на премиите од 1 000 % во период од една година и удел на годишната премија за осигурување од 10 % во вкупниот обрт на бирото Списанието Билдинг од 19 2 2020 укажува на случај каде проектантско биро добило понуда за осигурување од професионална одговорност со годишна премија од 75 000 фунти за осигуран износ од еден милион фунти, во период кога повеќето нарачатели бараат да се зголеми осигураниот износ за подобро да ги заштитат своите интереси За илустрација, според сегашните закони и прописи минималниот износ на осигурувањето од професионална одговорност на регистрираните архитекти е 250 000 фунти годишно што е доволно да покрие само некој архитект којшто работи на навистина мали доградби и адаптации на помали објекти. Осигурувањето треба да ги плати судските и адвокатските трошоци вклучително со потребните градежни работи за санација на проектантскиот пропуст до 250 000 фунти за секој проект за којшто е покрената тужба за одговорност, значи не 250 000 фунти за сите случаи во текот на една година. Прописите не дозволуваат проектантот преку договор да ја ограничи својата одговорност или пак да земе осигурување за поединечен проект според кој одговорноста ќе биде ограничена на само одреден временски период, вообичано, од 10 години Со оглед на разликите во законите, во Англија лицето со кое архитектот случил договор за проект може да го тужи архитектот во период од шест години од денот на откривање на дефектот, а не од денот на примопредавање на објектот, за договори коишто само се потпишани (најчести), а во рок од 12 години за договори кои се потпишани и потврдени со печат Во меѓувреме со закони се воведува и период на одговорност од 30 години од денот на откривањето на дефектот Како резултат на ова од архитектите се бара да го продолжат своето осигурување барем шест години по пензионирањето, а законите дозволуваат да се покрене тужба и кон оставнината на архитектот ОСИГУРИТеЛНИТе КОмПАНИИ ВЛИЈААТ ВРЗ ТОА ШТО мОЖе еДНО ПРОеКТАНТСТКО БИРО ДА ПРОеКТИРА Според АЈ, ваквите состојби не се само резултат на последиците од пожарот во кулата Гренфел во Лондон, туку и на одлуките на некои од осигурителните синдикати во рамките на фирмата Лојдс, коишто очекуваат да се работи исклучиво профитабилно. Како резултат на ова дојдено е до ситуација каде осигурителните компании преку своите изземања во рамките на полисите за професионална одговорност да влијаат врз тоа што и како едно проектантстко биро може да проектира Истражувањата на АЈ (28 1 2021) и АРБ (мај 2020) укажуваат на аспектите од проекти коишто сè потешко може да се осигураат, а тие вклучуваат: панелна фасадна облога, што било сврзано со заштита од пожари, азбест и заштита од загадување, базени за пливање, подруми, проектирање објекти повисоки од 5 и особено од 18 метри, но и работа на објекти со висечки застаклени фасади според други извори. При ова висината се мери од нивото на теренот до нивото на последната плоча во објектот која е во дневна употреба, значи последниот корисен кат, а не кровот Оттука архитектите се соочени со сериозни избори. Дали тие веќе нема да работат на објекти со наведените карактеристки, а кои ќе го ограничат обемот на проекти на коишто тие ќе може да работат, ќе прифатат значително зголемени премии или пак комбинација од двете, каде на пример плаќате поголема премија за да може да работите на повисоки објекти, но истите нема да имаат панелна фасадна облога или висечка застаклена фасада за да го контролирате нивото на премијата Замислете само колку би се намалил опсегот на работа на поголемите проектантски бироа во Северна Македонија доколку тие не можат

ПОРТА29 јули 2022 31 да проектираат објекти со подрум или пак објекти повисоки од пет метри Да не зборуваме за обликовните ограничувања во рамките на проектирањето ОДРеДеНИ СеГмеНТИ ОД РАБОТАТА ДА Се ДОВеРАТ НА еКСПеРТИ ОД ДРУГИ ОБЛАСТИ Дали и како може да се надминат ваквите проблеми? Како и секогаш решенија има, но тие скоро секогаш ги зголемуваат цените на проектот Едно од решенијата е одредени сегменти од работата да се доверат на експерти од други области кои ќе склучат директен договор со инвеститорот Во спротивно ако овие бидат назначени од архитектот, тој ќе ја преземе нивната одговорност доколку тие во меѓувреме престанат да работат Така делот сврзан со работа врз подруми и базени се препорачува да биде преземен од градежниот инженер. За аспектите сврзани со заштита од пожар, азбест и загадувања од каков било вид да се доделат на специјалисти од соодветната област Слично на ова, проектирањето на висечките застаклени фасади или пак на надворешните панелни облоги може да се префрли на специјализираните проектанти на вакви фасади Дополнителни методи за намалување на премиите коишто се применуваат од осигурителните куќи е да се ограничи осигурувањето од професионална одговорност само за надомест на санација на штетите на клиентот, а не и на правните и судските трошоци, осигурителниот износ да се однесува на сите побарувања заедно во текот на една осигурителна година, а не на секое побарување посебно, или пак преку зголемување на франшизата (делот што осигуреникот треба да го плати самиот пред осигурителната компанија да биде одговорна за покривање на овие трошоци) АРХИТеКТИТе СÈ УШТе ОСТАНУВААТ ОДГОВОРНИ ЗА ПЛАЌАЊе НА ПРАВНИТе И СУДСКИТе ТРОШОЦИ Ситуацијата е толку сериозна што националната организација одговорна за регистрацијата на архитектите во моментов интензивно работи на измени на законската регулатива и на прописи според кои првите две погореопишани опции би биле легални за регистрираните архитекти. Се разбира фактот дека тие ќе се легализираат не значи дека законските обврски за професионална одговорност на архитектите ќе се намалат, туку дека ќе им се даде нешто поголема флексибилност околу тоа како тие ќе можат да го организираат своето работење. Архитектите сè уште остануваат одговорни за плаќање на правните и на судските трошоци, за плаќање обесштетувања доколку штетата го надминува осигураниот износ, како и покривање на франшизите Сето ова укажува на тоа дека тие во рамките на своето работење ќе треба да ги зголемат своите резервни фондови за од истите да можат да ги покријат евентуалните вакви трошоци Веројатно ова ќе придонесе за пререгистрација на архитектонските бироа од самовработени за поединците и партнерства во компании со ограничена одговорност, особено со оглед на овдешните закони каде самовработените и партнерите во партнерствата одговараат со својот севкупен работен и приватен движен и недвижен имот за разлика од компаниите со ограничена одговорност коишто одговараат само со својот основачки капитал. Се разбира оние архитекти коишто ќе се обидат да ги избегнат своите обврски преку ваква пререгистрација веројатно ризикуваат да ја изгубат својата регистрација како архитекти доколку не ги покријат своите обрски преку кои е регулирана професијата во земјата. За жал, „жешкото лето и студената пот“ нема да ги одмине британските проектанти и градежници не само лично туку и професионално n

ПОРТА32 29 јули 2022 Клејтон центар – најголем јавен објект во Северна Америка со пасивен стандард архитектура од дрво Проектот дава позитивен одговор на универзалниот предизвик за обезбедување вистински граѓански одговор на приградски контекст. Со својата функција тој е наменет да биде катализатор за социјални интеракции, активно живеење, креативност и учење за генерациите што доаѓаат Новиот објект Клејтон ќе биде иновативен центар на заедницата што ја поттикнува програмската интеграција, архитектонскиот дизајн и одржливоста во Сари, (Surrey) еден од најбрзорастечките градови во Британска Колумбија, Канада Проектот се заснова на социјалното ткиво на Сари за да се задоволат потребите на една млада заедница, да бидат добредојдени младите од двете соседни средни училишта и да се обезбедат места за јавни собири кои ги поттикнуваат врските во различните културни заедници кои живеат во околината Завршен во февруари 2021 година, двокатниот центар на заедницата Клејтон со Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ, инженер по дрвна индустрија КАТАЛИЗАТОР ЗА СОЦИЈАЛНИ ИНТеРАКЦИИ

површина од 7 250 квадратни метри не е „до природата“ тој е дел од неа; неговата форма, структура и фасада се проектирани да се преклопуваат границите помеѓу зградата и пошироката локација Зградата е поставена како продолжение на прекрасната шума во околината и се фокусира на нејзините квалитети за дефинирање на дизајнот Покривот и фасадата на зградата на новиот објект ја имитираат крошната на дрвото која ги обединува четирите традиционално одвоени граѓански служби за: уметност (вклучувајќи простори за изведувачки и визуелни уметности), библиотека, рекреација (вклучувајќи фискултурна сала и фитнес центар) и парк на отворено под истата крошна

Проектот дава позитивен одговор на универзалниот предизвик за обезбедување вистински граѓански одговор на приградски контекст. Со својата функција тој е наменет да биде катализатор за социјални интеракции, активно живеење, креативност и учење за генерациите што доаѓаат ПеРФОРмАНСИ НА ЗГРАДАТА Архитектите исполниле амбициозна цел за одржливост со постигнување сертификација за пасивни куќи, што го прави Клејтон да стане најголемиот објект во Канада досега и првиот центар за заедницата на пасивна куќа од ваков тип во Северна Америка „Процесот на проектирање е сосема различен за пасивната куќа“, вели Мелиса Хигс, архитект во архитектонското биро Нcma и главен арихитект на проектот. „Треба навистина да разберете како клиентот ќе ја користи зградата, фреквенцијата на посетители, видот на опремата што ќе се инсталира Сето ова мора да се земе предвид во многу раните фази на проектирање“ Архитектите и инженерите се стремат да ја максимизираат енергетската ефикасност, како и заштитата на природните екосистеми Уникатната компактна форма на објектот ги користи и програмските аспекти на зградата и целите на пасивната куќа со минимизирање на површината на подот, ѕидовите и покривот во однос на обемот на просторот што треба да се загрее и лади. Затоплувањето на објектот во зимски услови е клучно Но, не е така со центарот на заедницата, „За цела година, можеби два дена требаше да ја загрееме зградата“, вели Хигс, објаснувајќи дека тоа е така поради енергетските добивки од луѓето, опремата и осветлувањето. Од друга страна, одржувањето на пријатна летна температура во зграда било голем предизвик Огромните отвори на покривот и оптимизираната природна вентилација се дел од одговорот, но објект толку голем и со многу различни компоненти на крајот изискувал неколку различни решенија Тие вклучуваат вентилатор за обновување топлина, сертифициран со Passive House стандард, панели за греење и ладење со зрачење на таванот, како и фокус на природна светлина и нискоенергетски тела за осветлување Поставувањето на програмата за греење и ладење, исто така било неопходно да се приспособи на различни начини. На пример, спортски сали и објекти за вежбање поставени се на северниот ѕид, каде што вишокот топлинско оптоварување што тие го создаваат најдобро ќе се избалансира Кога температурите се искачија над 40 степени за време на топлински бран минатото лето, со помош на природната вентилација, објектот имаше пријатна внатрешна темература n

ПОРТА36 29 јули 2022 урбанизам Чаир и зошто го игнорираме Постземјотресните станбени населби (Чаир, Скопје Север, Топаана), кои како одговор на сè поизразените миграциони струи, создаваа композициска слика на заедништво, сега се „облагородени“ со сомнителни надградби, како глорифицирани споменици на институционалната немоќ на оваа заедница да се спротивстави на урбанистичкото дивеење низ градското ткаење Д исфункционални ткаења или урбани секвенци кои, во споредба со другите области на градот, заостанале зад развојниот и еволутивниот циклус на животот и станале фокус на урбаните проблеми и несоодветности Колкав е влогот на урбанистичкото планирање во нивната продукција и како истите да се елиминираат? Неапликативната распределба на обврските на чинителите во процесот на градоградењето (помеѓу Град Скопје и општините) ја поттикнува индивидуалноста на општините, воедно и ги охрабрува истите да развијат и имплементираат свои регулативи и стандарди за планирање од кои има корист единствено определена групација на корисници, игнорирајќи ги потребите и грижите на обесправените категории граѓани Како резултат на тоа дискриминаторско планирање, значително се придонесува кон нееднаков развој во градот, ограничувајќи им го пристапот на сите граѓани до достоинствени простори за живеење, јавен превоз, добри училишни системи и економска инфраструктура Ваквите активности ќе произведат сегрегирани и локализирани заедници по линијата на расна и класна раслоеност и создавање урбана поткласа на која ѝ е оневозможен пристап до основните намени преку нерамномерна распределба на ресурсите во градските ткива. Една од нив е и територијата помеѓу Пајко и Карадак Маало, по течението на реката Серава, односно денешната Општина Чаир, во која почиваат бедемите на старо Скопје Името го добива од турскиот збор çair што на турски значи ливада и го означува периодот на населување на Турците Османлии на левиот брег на реката Вардар, кој дотогаш бил ненаселен. Со текот на времето, со засилените миграциски процеси, како и со процесот на индустријализација на Скопје, во овој дел се доселуваат жители од разни делови на Македонија, со што започнува да се негува мултиетничноста и соживотот Бојана ПА ЛИФРОВСК А, дипл инж арх

НерамНомерНа раСПределба На реСурСиТе во градСкиТе Ткива ПОРТА29 јули 2022 37 Чаир претежно го карактеризирала ниска индивидуална и супстандардна урбана структура организирана во блокови настанати органски со сукцесивно наслојување. Преовладувале изолирани одделни куќи со дворови и големи порти кои ја криеле интимната домашна атмосфера, што е карактеристично за муслиманскиот начин на живеење Како продолжение на урбаниот наратив на Старата скопска чаршија налик на жив организам, постапно развиван согласно потребите и условите на теренот Во 1965 година во постземјотресно Скопје направен е значаен исчекор во контекст на надминување на општествено етничките разлки помеќу левиот и десниот брег на реката Вардар, (десниот брег од реката Вардар „A“ е со значително повисок стандард, за разлика од левиот брег на реката, кој е понизок), како и задржување на специфичните културни карактеристики кои придонесуваат кон укинување на поделбата на градот, преку рамномерно зонирање и креирање физички врски мостови помеѓу двата брега Заради постигнување изедначена застапеност на функциите во сите подрачја, планот предвидува хиерархија на 4 центри за секоја станбена зона, секоја од нив со соодветни комерцијални, административни и културни програми кои ги задоволуваат различните потреби на жителите 50 години подоцна, дали може да ги карактеризираме како успешна реализација на потребите на современиот човек или да заглавивме некаде помеѓу имплементирање на модерните практики и непочитување на основните начела за урбаност? Проблеми кои ПроиЗлегувааТ од ПолиТикиТе На урбаНо игНорираЊе Ако говориме за градот компаративно од аспект на биолошки организам, урбаните четврти како негови органи, тогаш инфраструктурата би била крвните садови, кои доколку не функционираат унифицирано, страда целиот ентитет без разлика на местоположбата, па следствено истото се однесува и на сегрегираните опфати како Чаир болното урбано ткиво?

ПОРТА38 25 јануари 2019март 2022 Сл 1 1: Функционални заклучоци за град Скопје Слика 1 2: Генерални концепции на планот

ПОРТА25 јануари 2019 3928 јуни метастазирање на хаосот и наслојување на нередот Оптоварувања на постојаната инфраструктура по ободот на планските опфати со густа станбена структура (булеварите „Никола Карев“, „Словенија“, улиците „Цветан Димов“, „Качанички пат“ и булевар „Србија“) со што се мултиплицираат влијанијата од урбаните стресори врз околните четврти (метеж, бука, аерозагадување) Намерно девастирање на своевидните локални центри во северниот дел на градот сè со цел приватизирање на јавните функции поради атрактивната локација и неможноста на општините да изградат стратегија за нивната одржливост (кои ја имаат онаа пулсирачка нота меѓу станбените зони) се креираат еднолични зони за домување со отсуство на физичка активност, налик на спални соби на градот Оптоварување на инфраструктурата, и недостоинствен јавен превоз Нефункционалноста на инфраструктурата, недостаток на стратегија за достоинствен велосипедски и пешачки сообраќај на примарна и секундарна сообраќајна мрежа, непрописно паркирани возила, узурпација на јавен простор од страна на угостителските објектите долж булеварот, (кои едноставно според категоризација на улицата НЕ СМЕАТ да пристапуваат директно), дискотинуитет во одржувањето на јавните површини, се само дел од серијата проблеми со кои се соочува населението Девастирање на урбаната матрица од 70 тите Тенденцијата на проширување на уличните профили на сметка на постојното зеленило не значи и компензирање за долгогодишното несправување со големата густина во домувањето и отсуството на регулација во овој дел од градот, за сметка на девастирање на зеленилото старо 50 години Сè почеста е појавата на ад хок акции за уништување на зеленилото околу зградите во Скопје Север, Чаир односно заземање нови простори за паркирање на сметка на зеленилото, додека постојните простори за гаражирање се нефункционални Осиромашувањето на зелениот фонд е еквивалентно на помала вредност на земјиштето и билет во еден правец кон сè поголеми упоришта на енвироментална неправда Културолошка сегрегација и образовно слепило Концентрацијата на население со понизок степен на образование, нерамномерната распределба на В намената во ГУП со што се опфатени единствено постојните институции без можност за раст за разлика од десната страна на Вардар сериозно зборува за степенот на стереотипност и предрасудите кон овој дел од градот Легализирањето на бесправната градба од времен карактер долж булеварите сериозно го наметнува прашањето дали улицата „Цветан Димов“ и булеварот „Христијан Тодоровски Карпош“ ќе го добијат статусот на новите „пластичарска“? Појава на ризични урбани предели Н е п р о п о р ц и о н а л н и о т т о в а р о д ш т е т н о т о к о р и с т е њ е н а з е м ј и ш т е т о к а к о и п о ј а в а т а н а п а т о г е н а и н ф р а с т р у к т у р а д о в е д у в а д о п о г о л е м а и з л о ж е н о с т н а н е к в а л и т е т н и с р е д и н и , з г о л е м е н и з д р а в с т в е н и р и з и ц и и п о ј а в а н а с è п о г о л е м б р о ј к о м о р б и д и т е т и к а ј Сл 1 3 Извадок од брошурата за Скопје Север и Чаир II Свеска Станбени блокови и кули издадена од Заводот за станбено кому нално стопанисување на главниот град Слика 1.4 Девастираните зелени површини во Скопје Север денес

н а с е л е н и е т о ( е п и д е м и ј а н а м о з о ч н и у д а р и , к а р д и о в а с к у л а р н и з а б о л у в а њ а , р а к ) Иновативно надградување и „облагородување“ на постојниот градежен фонд Постземјотресните станбени населби (Чаир, Скопје Север, Топаана), кои како одговор на сè поизразените миграциски струи, создаваа композициска слика на заедништво, сега се „облагородени“ со сомнителни надградби како глорифицирани споменици на институционалната немоќ на оваа заедница да се спротивстави на урбанистичкото дивеење низ градското ткаење Со оглед на неколкудецениските тенденции на урбанистичко планирање, ширење на енвироменталниот расизам и занемарување на левата страна од реката Вардар, инфраструктурно, културолошки, социјално, сè што произлегува е всушност дегенерација на децентрализираната идеја на развој на градот од двете страни подеднакво, спротивно од начелата на ОУП од 1965, наместо континуитет во елеминирањето на социолошките разлики како резултат на зонирањето, кое требаше да биде дел од визијата за модерно Скопје, ама очигледно само на хартија. Ако се земе предвид дека урбаноста и современоста на еден град почиваат во

третманот на неговите најдевастирани јадра, тогаш Скопје има сериозен предизвик пред себе Во очи на изработката на новиот ГУП, повеќе од потребно е да се реобмислат начините за реинтеграција на централните градски подрачја по пат на елиминирање на урбаните стресори и ревитализација на вредноста на земјиштето. Пристапот во третирање на ваквите подрачја наметнува две гледишта и тоа: а. Реадаптација на постојното јадро и оптимизирање на функционирањето на градското ткиво б. Сценарио на урбана обнова и развој РеАДАПТАЦИЈА НА ПОСТОЈНОТО УРБАНО ЈАДРО Првиот модел гравитира околу препознавање и нагласување на квалитативните особености на конкретното девастирано јадро Преку евалуација на постојното изградено ткиво, и валоризација, согласно претходно утврдени норми на ниво на град, за да се обезбеди соодветен третман Нужно е преку планска документација хронолошки да се унифицираат уличните фронтови без нарушување на типологијата и функционалноста на урбаната матрица, како и соодветните интервенции во инфраструктурата кои треба да се адаптираат и додадат вредност кон идните визии во градоградењето, со целосна инволвираност на корисниците во процесот ImageТретирањето на постојната инфрастурктура исклучиво да се движи во насока на прераспределба во уличниот профил со имплементирање велосипедска инфраструктура, зачувување и возобновување на зелениот фонд и воспоставување нов, онаму каде тоа е можно Новите инфраструктурни зафати да не се олицетворение на автоцентричност под плаштот на изговорите за нефлексибилноста на регулациските планови. При изработка на новиот ГУП, да не се димензионираат уличните профили согласно претходно усвоените ГУП ови без претходна анализа за степен на моторизираност, туку посебно внимание да се обрне на флексибилноста од негово модификување со цел поттикнување здрави навики кај корисниците. Во поглед на изложеноста од урбани стресори, да се изврши регулирање и преиспитување на местоположбата, односно близината на верските објекти во зоните за домување, и нивото на дозволен проток на бука со редовни мерења во зоните Неопходно е воскреснување на веќе постоечките јавни простори околу станбените зони, со имплементирање одржливи мешани намени адекватни за маалата, кои поттикнуваат физичка активност и социјализација помеѓу корисниците и елиминирање на неместата И конечно континуирана едукација на населението за важноста од егзистирање во квалитетен животен простор, нивно активно вклучување во креирање на политиките на заедницата, со што не само би се влијаело на побарувачката, туку и би се обезбедил подобар животен стандард во општеството севкупно СЦеНАРИО ПРИ УРБАНА ОБНОВА Дали реурбанизацијата ќе биде вистинската равенка за успех и колку е таа опасна по колективната меморија за Скопје? Ќе значи ли тоа крај на сите горливи проблеми во северниот дел на градот или ќе биде само уште еден егоцентричен експеримент, налик на оној на Корбизије за Ил дефонс (Il de France) во Париз? Независно од динамиката на промени во урбаната морфологија, корисниците ќе ја приспособуваат новата структура кон веќе утврдените норми и шеми на однесување, а тоа значи дека со тек на време ќе ја модификуваат по сеќавања на она врз кои го темелеле сопствениот идентитет На тој начин ќе се добие поинаков урбан хаос, со различни физички својства, но со ист функционален состав, производ на веќе општоприфатените деструктивни тенденции на заедницата Факт е дека не смее да се дозволи примена на ист пристап при утврдување нови урбани зафати и третирање на веќе постоечки структури Наметнувањето на егоцентричноста во планирањето органски јадра на краток рок остава трајни лузни во колективната свест на заедницата и го нарушува континуитетот на урбаното наслојување, директно менувајќи ги општоприфатените постулати врз кои почива просторниот идентитет на општеството На тој начин не се лечи болното ткиво, туку метастазира долж целата социјална мапа на градот, доведувајќи ја во прашање неговата урбаност n ПОРТА29 јули 2022 41 Сл 1 5 и 1 6 Пример за соодветен третман и реконструкција на постојната инфраструктура на ул. „Втора македонска бригада“

Ж е л б а т а н а и н в е с т и т о р о т б којшто ќе биде динамичен Концептот на решавање на просторот е со користење вертикални линиски елементи, со кои се одделуваат содржините со различна намена, користење различни материјали и бои, и сè тоа компонирано заедно претставува една логична и хармонична целина ентериер

С танот ентериерно уреден од тимот архитекти на Биро Проект е трособен со специфична дневна соба која се развива по должина и две спални соби со директен влез од дневниот престој Северната ориентација и длабочината на просторот создаваа недоволно пријатен и топол простор и покрај прекрасниот поглед на градот Скопје Идејата и желбите на инвеститорот беа да се создаде стан кој ќе биде динамичен, нема да биде монотон, а сè тоа со примена на современи материјали и т е х н и к и Концептот на решавање на просторот на проектантскиот тим на Биро Проект е користење вертикални линиски елементи, со кои се одделуваат содржините со различна намена, користење различни материјали и бои, и сè тоа компонирано заедно претставува една логична и хармонична целина. Колоритот диктиран од постоечкиот паркет нè донесе до основната палета на бои, топли окер, жолтеникави нијанси со контрасно виолетови тонови Акценти од зеленилото, принтот на ѕидот и останатите декори кои треба да се појават на полиците ќе го дооблагородат просторот, ќе му дадат печат на дом и препознатлив белег на неговите станари Организацијата на дневниот престој е логична и недвосмислена, реализирана со аголна гарнитура за седење во кафена боја и окер жолта фотелја поставена веднаш покрај стаклениот ѕид од под до таван Приоритет е убавиот поглед кон градот, кој е овозможен од сите места за седење Светлината од вратата и прозорецот преку белата боја на плафон и содржините на ѕидот ги спојува влезот на станот со делот за седење, притоа задржувајќи го фокусот со содржините кои се редат, зеленилото, принтот, делот со комодата, ТВ и ѕидниот часовник Трпезарискиот дел е централно поставен дефиниран со линиски елементи кои се поставени слободно во просторот, па продолжуваат на плафонот и завршуваат во б е ш е д а с е с о з д а д е с т а н ПОРТА29 јули 2022 43 ПРИмеНА НА СОВРемеНИ мАТеРИЈАЛИ И ТеХНИКИ Биро ПРОЕК т

делот со кујната. Идејата е да се создаде еден засебен дел, кој е дефиниран со колоритот, применетите материјали, амбиентот, доловен со техниката на ѕидот и светлината, која доаѓа од висечките лустери со дизајн на крива линија, која впечатливо се оцртува во амбиентот Кујната е отворена и директно поврзана преку шанк со делот за собирање на семејството, трпезаријата Со користењето на дрвениот декор и антрацитот кујната станува логичен завршеток на оваа целина со трпезаријата Желбите и идеите на корисниците на собите го дефинираа дизајнот на останатите приватни простори во овој дом. Родителската соба е отмена со сивкасти и темни тонови со цел да го зголеми контрастот на делот од каде што доаѓа природната светлина Белата боја на ѕидот со отворите на фасада, скриеното светло и белата боја на плафонот го дефинираат

изворот на светлина, во оваа соба нема висечки светла Другата соба е дефинирана како комбинација на работна соба и соба за спиење Во нишата на собата, под прозорецот поставена е по цела должина бела работна маса Целата соба е мошне светла, обоена бело Ѕидовите се декорирани со украсни лајсни На тој начин се создаваат рамки во кои се поставени текстури и принтови Амбиентот е еден вид спој на класични елементи и современи материјали Голема благодарност до инвеститорот кој со својата смиреност и разбирање ни дозволи да реализираме идеи и замисли во креирање убав, функционален и пријатен дом n

Д обро познато е дека изборот на удобно седење во домот игра голема улога во квалитетот на живот, но и во естетскиот дел и целокупниот дизајн Вистинскиот избор на комбинирање може да претставува главен акцентен момент во еден ентериер, да создава контраст, да го смирува, но и да разигрува Ви претставуваме неколку смели парчиња мебел, креирани денес, но и пред педесетина години, кои се присутни сè почесто и почесто, рушејќи ги сите табуа и стандарди за она што треба да го претставува модерното и луксузното за да изгледа добро ⦁ moustache bold стол Студио big Game Година: 2004 Столот Болд од истоимената колекција, e дизајниран од страна на студиото BIG GAME вo 2004 година BIG GAME е дизајнерско студио со седиште во Швајцарија, основано во 2004 година од група дизајнери Augustin Scott de Mar tinville, Elric Petit and Grégoire Jeanmonod Најголемата инспирација за боите и формите при создавањето на вакво автентично и уникатно парче мебел е црпена од класиците на Баухаус школата во текот на XX век Посетувајќи саеми и складишта, тимот се фасцинира од идејата за леснотија и континуирана линија, која е преплетена во тродимензионален објект, па така при посета на белгиската компанија за тапацир Drisag, се родила идеја да експериментираат со полиуретанска пена, опшивајќи директно метална цевка со цел да се создаде стол кој е визуелно составен само од линии По големо пребарување и тестирање, текстилот избран за покривање на пената го произведува фабрика за чорапи Размислувајќи за оригиналната цевка која е направена подебела од пената, столот го добива името BOLD, што значи нешто задебелено и истакнато Од истата серија, достапни се и клупа, табуретка и фотелја кај кои јасно е воочлива истата задебелена линиска геометрија и текстил во разни колорити Во 2009 година, Стефан Ариуберг и Масимилијано Јорио ја создаваат компанијата Мустачи за производство на мебел Столот BOLD е првиот објект во нивниот каталог, следен неколку години подоцна кај истоимената клупа Смел мебел коj прави револуција во внатрешното уредување Неколку смели парчиња мебел, креирани денес, но и пред педесетина години, кои се присутни сè почесто и почесто, ги рушат ги сите табуа и стандарди за она што треба да го претставува модерното и луксузното да изгледа добро дизајн А н ге л а С т Е ФА Н О ВС К А , д и п л и н ж а рх

ПОРТА29 јули 2022 47 ⦁ roly Poly стол faye toogood Година: 2018 Името Faye Toogood е клучна фигура во она што денес се нарекува современа уметност. Таа е уметница која живее и работи во Лондон, Велика Британија, а нејзиното творештво опфаќа богат дијапазон на дизајнерски и уникатни дела, во кои се вбројуваат мебел, облека, цртежи, скулптури, како и проекти за внатрешно уредување Позната е по својот личен печат на работа со неутрални бои и природни материјали Еден од нејзините најистакнати и најпродавани дела дефинитивно претставува „откачениот“ стол Roly Poly, кој е дел од колекцијата „A ssemblage“ Во оваа серија на предмети за мебел, главниот фокус на дизајнерката е околу едноставни, масивни форми инспирирани од тоа што се нарекува аутсајдерска уметност и примитивизам Облините на фотелјата Roly Poly имаат смирен континуитет, што потсетува и асоцира на наивен, речиси детски дизајн Според дизајнерката, заоблените и меки форми се контраст на секојдневните строги, линеарни средини. Фотелјата има јасен монолитен дизајн кој е составен од седечки дел во форма на чинија и четири цилиндрични ногари кои се изработени од кружно обликуван полиетилен, а ниското седиште е збогатено со меки обложени перничиња кои се вгнездуваат во заоблениот седечки дел овозможувајќи удобно седење Ваквиот дизајн е достапен и како софа варијанти во широк спектар на бои за да се надополни секаков вид внатрешна или надворешна декорација Затоа, всушност оваа фотелја толку често зема замав при уредувањето на просторите денес „Оваа креација едноставно зрачи со позитивна енергија на начинот на кој се спојува со сензуалноста на биоморфните форми“ изјавува во еден наврат Faye Toogood за својот дизајн; „Мојот личен пристап не ги зема предвид конвенциите за подобро спроведување смели, радосни и спонтани достигнувања Моето студио е познато по производството на многу концептуални дела, полни со енергија и различност Всушност, мислам особено дека има допир на човечност и емоции зад сè што правиме“. Уметницата со овој дизајн дебитирала на Milan’s Salone de Mobile во 2018, каде добива голем број на позитивни критики. ⦁ Фотелја le Club – Jean-marie massaud Година: 2021 Светски реномираниот француски архитект и дизајнер Jean Marie Massaud во 2021 година ја дизајнира фотелјата Le Club за италијанскиот бренд Poliform. Брендот Poliform е создаден на иницијатива на роднинитеAlber to Spinelli, Aldo Spinelli and Giovanni Anzani, чија цел е да ја трансформираат семејната занаетчиска компанија основана во 1942 година во една современа и модерна индустрија Новото име, Poliform, го означува мостот со минатото, сугерирајќи флексибилност, едноставност, елеганција и отвореност кон иднината. Па така, од 1970 година до денес, Poliform е една од најзначајните индустриски компании во светот на меѓународен мебел за квалитет на дизајн, извонредност на проекти и иновации Инспириран од грандиозните и големи фотелји на елитните клубови (gentlemen’s club) од минатиот век, Le Club реинтерпретира еден од архетиповите на дизајнот со современ пристап Прецизното РУШеЈЌИ ГИ СИТе ТАБУА И СТАНДАРДИ

ПОРТА48 29 јули 2022 прилепување на челичната рамка и обликуваното, воедно и флексибилно полиуретанско седиште обликуваат јасна линија и единство што е сведоштво за маестрална и висококвалитетна изработка На овој начин, квалитетот на изработката и удобноста на фотелјата се секогаш на прво место Оригиналната верзија е често присутна во уредувањето на домовите, па наоѓа примена и во комерцијалните содржини, а поради високата цена и врвниот квалитет, несомнено секогаш додава луксузен акцент во просторот ⦁ up фотелја Gaetano Pesce Година: 1969 Фотелјата Up Chair е револуционерен и предвременски дизајнерски пронајдок на италијанскиот архитект Gaetano Pesce од далечната 1969 година Идејата за оваа фотелја авторот ја добива под туш „Го имав сунѓерот во рака“, изјавува тој „Кога го притиснав сунѓерот, тој се смали, а кога го пуштив, се врати на првобитниот волумен “ Оваа визуелна слика всушност го инспирира да создаде парче мебел изработен од полиурета, чиишто верзии се изложени во музеи за дизајн низ светот, вклучувајќи го и MoMA во Њујорк Оригиналниот Up chair, е произведен за прв пат од компанијата C&B Italia (денешниот познат бренд B&B Italia) Направен е од полиуретан, се испорачува во компресиран вакуум кој со помош на гас фреон трајно ја добива посакуваната меуреста и масивна форма П р в а т а п р о м о т и в н а ка м п а њ а о д 1 9 6 9 г о д и н а

Истата година во склоп на фотелјата се произведува и отоман додаток во кружна форма изработен исто така од полиуретан, кој бил револуционерен за тоа време Сепак, материјалната иновативност не е она што го одбележува овој дизајн, туку неговата форма Оваа форма има метафоричко значење на голема и удобна утроба, а и потсетува на антички статуи на божици на плодноста Сликата на удобност е комбинирана со пофигуративна слика на жена со топка и синџир на ногата, која одговара на сферичниот отомански додаток врзан за столот. Па на тоа авторот се надоврзува: „Во тоа време раскажував лична приказна за мојот концепт за жените: Верувам дека жените отсекогаш биле неволни заробеници на самите себе Затоа решив на оваа фотелја да ѝ дадам облик на жена со топка и синџир, традиционална слика на затвореничка“ Но, низ својата историја оваа фотелја претрпува и некои контроверзни моменти, како на пример прекинувањето во 1973 година кога гасот фреон кој се користи за надување на столот бил забранет поради неговиот негативен ефект врз озонот Но, по околу четвртина век, B&B Italia го реиздава во 2000 година, со нова полиуретанска конструкција во ладна форма која целосно се одржува поради густината на нејзината пена Првичната идеја околу колоритот е со пруги (црвени и црно бели) или еднобојна, но втората генерација воведе осум бои за покривање, вклучувајќи сребрена боја А во 2019 по повод 50 тиот роденден на фотелјата, B&B Italia ја отвори својата гардероба до портокалово црвена, темносина, бензин и смарагд зелена, кардамон и специјално издание беж/зелени шарени бои што се повикуваат на оригиналната боја палета од 1969 година Во 2019 година, за да се одбележи јубилејно половина век од создавањето на овој дизајн, B&B Italia постави фотелја со висина од 26 метри на плоштадот Дуомо во Милано, како дел од Salone del Mobile за време на Design Week во Милано Насловен како Suffering Majesty, столот е прободен со стотици стрели и опкружен со шест мрачни животински глави од полистирен Ваквото претставување е наменето како изјава за насилството врз жените „Денес, по 50 години, постоењето на жените е сè уште загрозено, иако за среќа има сè повеќе гласови кои се издигнуваат во името на нивна одбрана“, изјавува Pesce „Инсталацијата на Пјаца дел Дуомо за време на дизајнерската недела има за цел да ја прослави италијанската креативност, но и да ја врати оваа болна порака до совеста на илјадници посетители од целиот свет “ ⦁ Pacha фотелја - Pierre Paulin Година: 1975 Изминативе неколку години фотелјата Pacha креирана од францускиот дизајнер на мебел Pierre Paulin, е доста активна во трендовите на внатрешното уредување. Со својата невообичаена и монолитна форма храбро се истакнува во просторот, давајќи модерен, но истовремено и комфорен изглед. Визијата на дизајнерот Пјер Паулин била да создаде чувство на „седење на облаци“ Со сигурност пред своето време во 1975 година, колекцијата Pacha конечно се истакнува денес Заоблена, мека и ниска, Pacha Lounge Chair, благодарение на опсесијата на Paulin за ергономска прецизност и изработка, е креација која опфаќа и екстремна удобност и разновидност без напор Постаментот може да биде фиксиран или ротирачки, во црно или во бисерно злато, како и огромен број приспособливи опции за тапацир

ПОРТА50 29 јули 2022 Фитнес-столови - седите, а притоа се здобивате со здравствени бенефити Фитнес-столовите се решение кое овозможува да се седи и работата непречено да се извршува, а притоа да се прави фитнес. Развиени се три концепта: basic, Classic и rocking дизајн М н о г у д о л г о и д е т а л н о и с т р а ж у в а в з а з д р а в н а ч и н н а ж и в е е њ е , а д е ц е н и с к и о т т р у д г о к р у н и с а в с о о б ј а в у в а њ е н а к н и г а т а „ П р в а т а б и о р е г у л а ц и ј а “ З а ж а л , п о р а д и о б е м о т н а м а т е р и ј а т а , в о к н и г а т а с о с е м м а л к у с п о м н у в а м з а е д е н с к р и е н , п о д м о л е н , м о ќ е н и с е п р и с у т е н и з в о р н а б о л е с т и с т а т и ч н о т о с е д е њ е О в о ј п р о б л е м е м о ш н е з а с т а п е н в о с и т е о п ш т е с т в а , п а т а к а у ш т е о д м а л и д е ц а т а г и т е р а м е д а с е д а т м и р н и , и н и к о ј с е р и о з н о н е о д л у ч и л д а г и з а ш т и т и л у ѓ е т о о д п о с л е д и ц и п р е д и з в и к а н и о д п р е д о л г о , с т а ц и о н а р н о с е д е њ е . Ч о в е к о т е д н о с т а в н о н е е с о з д а д е н д а с е д и ф и з и ч к и п а с и в е н А р г у м е н т и з а о в а и м а м н о г у , о д и с т о р и с к и , п р е х р а н б е н и , с т р у к т у р н и , ф и з и о л о ш к и , а н а т о м с к и , с о ц и ј а л н и и д р у г и а с п е к т и П р и ј а т н о е ч у в с т в о т о д а с е и с п р у ж и ш н а ф о т е л ј а и о п у ш т и ш , с е к а к о д е к а е и д о б р е д о ј д е н о , н о т о а е д о з в о л е н о с а м о з а н е к о ј к о ј а к т и в н о г о п о м и н а л д е н о т , с е у м о р и л и с е г а з а о б н о в а н а о р г а н и з м о т с е к а к о т р е б а м а л к у д а м и р у в а и о д м о р а П р о к л е т с т в о т о з а п о ч н у в а п о д п р е в е з о т н а т а к а н а р е ч е н а т а б л а г о р о д н а т а м и с и ј а „ О б р а з о в а н и е з а с е к о е д е т е “ , з а д к о ј а с е к р и е р е ж и м н а о д д а л е ч у в а њ е н а л у ѓ е т о о д п р и р о д а т а П е т ч а с а д а с е с е д и „ м и р е н “ в о к л у п а и г л е д а в о т а б л а , с е к а к о н е е д о б р о з а д е ц а т а , а и м г о п р а в и м е , с и г о п р а в и м е и с е б е с и Б е З С Т Р А Д А Њ е О Д П Р е К У м е Р Н О С е Д е Њ е Ж и в е е м е в о е р а т а н а к о м п ј у т е р и , с м а р т т е л е ф о н и , и п о с т о ј а н о с е д е њ е в о у ч и л н и ц и , д о м а и н а р а б о т а , з а т о а р а з м и с л у в а в д а н а ј д а м н а ч и н к а к о т е л о т о д а г о о д р ж и м е в о п о т р е б н а т а ф о р м а Ч а с и л и д в а ф и т н е с п о р а б о т а н е м о ж е д а н а д о м е с т и о с у м ч а с а с е д е њ е , м о р а ш е д а с е н а ј д е н а ч и н д а г и в р ш и м е с е к о ј д н е в н и т е о б в р с к и и п р и т о а т е л о т о д а с е д в и ж и , т а к а с е и з н е д р и ј а м о и т е ф и т н е с с т о л о в и П р о б л е м о т н а п р е к у м е р н о с е д е њ е и м е п о з н а т н а м н о г у и с т р а ж у в а ч и , и з м и с л у в а н и с е м н о г у с т о л о в и , в е ж б и в о к а н ц е л а р и ј а , ф и т н е с и , м а с е р и , т о п к а з а с е д е њ е , н о с и т е т и е н е о б р н а л е в н и м а н и е н а н е к о и ф а к т о р и ш т о ј а с г и з е м а в п р е д в и д Д о д е к а с е д и м е н а с т о л т р е б а д а с м е п о д в и ж н и , н о е д н о в р е м е н о о п у ш т е н и и р а б о т о с п о с о б н и , д а с е ч у в с т в у в а м е д о б р о и с и г у р н о . Т а к а , с е д е њ е т о н а т о п к а т а п а д н а н а и с п и т , с е д в и ж и в о с и т е п р а в ц и и н е м а о г р а н и ч у в а њ а , а л у ѓ е т о в н и м а в а а т д а н е п а д н а т и с е д а т з г р ч е н и н а н е а , ш т о с е к а к о н е е р е ш е н и е М о и т е с т о л о в и с т о ј а т н а д в е т о ч к и и с п о н а т н о , д о д е к а с о н о з е т е с е д р ж и р а м н о т е ж а , с и т е м у с к у л и р а б о т а т с и м у л т а н о и л е ж е р н о О в и е с т о л о в и н е с е с п р а в а з а ф и т н е с с а л и т е , т у к у с е н а м е н е т и з а ц е л о д н е в н а у п о т р е б а в о с о ц и ј а л н и м е с т а , н а р а б о т а , у ч и л и ш т е , д о м а и в о л о к а л и , ш т о з н а ч и д е к а м о ж е д а с е к о р и с т а т н а м е с т о д о с е г а ш н и т е с т о л о в и з а с е д е њ е В о е д е н п е р и о д г о н а п р а в и в м о е т о б и р о т о т а к а , и с т о е в п р е д к о м п ј у т е р о т , н о д о л г о т о с т о е њ е в о м е с т о и с т о т а к а е н е п р и р о д н о з а ч о в е к о т и и м а с в о и н е п о в о л н о с т и а к о с е п р а к т и к у в а Влатко ПОПОВСКИ СТАТИЧНОТО СеДеЊе е ИЗВОР НА БОЛеСТИ

ПОРТА29 јули 2022 51 п о с т о ј а н о Ф и т н е с с т о л о в и т е о в о з м о ж у в а а т д а с и ј а в р ш и т е р а б о т а т а с е д е ј ќ и , н а б и р о и / и л и п р е д к о м п ј у т е р , а п р и т о а д а с е з д о б и в а т е с о з д р а в с т в е н и б е н е ф и т и Ф и т н е с с т о л о в и т е г о р е ш а в а а т п р о б л е м о т к а к о д а б и д е м е ф у н к ц и о н а л н и н а р а б о т а и л и у ч и л и ш т е , б е з с т р а д а њ е о д п р е к у м е р н о т о с е д е њ е П Р В И О Т П Р И м е Р О К П р в и о т п р и м е р о к н а о в и е с т о л о в и е н а п р а в е н п р е д н е к о л к у г о д и н и , е д н о с т а в е н е и и м а м о ж н о с т д а с е п о д е с у в а в и с и н а т а , н о г о н а п р а в и в п р е т е ж о к , е д н о с т а в н о г о п р е д и м е н з и о н и р а в . З а ш т и т е н е к а к о п а т е н т и д и з а ј н , д о б и н а г р а д а з а „ Д и з а ј н н а г о д и н а т а “ в о 2 0 1 8 г о д и н а о д Д р ж а в н и о т з а в о д з а и н д у с т р и с к а с о п с т в е н о с т , н о ј а с л и ч н о н е б е в з а д о в о л е н , м е ѓ у д р у г о т о и з а т о а ш т о с т о л о т н е м о ж е ш е с а м д а с т о и и с п р а в е н о . К о г а ќ е с т а н е в о д н е г о м о р а ш е д а г о п о т п р а м н а ѕ и д . З а т о а р е ш и в д а п р о д о л ж а м д а г о у с о в р ш у в а м , м у н а п р а в а м „ к р и л ц а “ , м а л и п о д в и ж н и н о г а р и к о и н е м а а т ф у н к ц и ј а д о д е к а с е с е д и , а г о д р ж а т с т о л о т и с п р а в е н к о г а е п р а з е н П о т о а з а б е л е ж а в д е к а л у ѓ е в о п о о д м и н а т и г о д и н и п о м а л к у с е п л а ш е а д а с е д а т н а н е г о , а т о а н е б е ш е ц е л т а . П р о д о л ж и в д а г о р а з в и в а м ф и т н е с с т о л о т н а д в е п о д в и ж н и т о ч к и и л и с о „ л а к в о о с н о в а т а “ , ш т о н а п о в о з р а с н и т е и м д а в а ш е п о г о л е м а с и г у р н о с т , а ј а в р ш е ш е и с т а т а ф у н к ц и ј а Н а м о е и з н е н а д у в а њ е , л у ѓ е т о п о в е ќ е г о с а к а т о в о ј с т о л , о с о б е н о к о г а г о н а д о п о л н и в д и з а ј н о т с о а м о р т и з е р и с о с е д и ш т е ш т о р о т и р а О в о ј м о д е л с е п р о и з в е д у в а в о „ С о ф а с т у д и о “ о д С к о п ј е и ф и т н е с с т о л о в и т е п р о д о л ж и ј а д а о с в о ј у в а а т м е д а л и и п р и з н а н и ј а н а м н о г у м е ѓ у н а р о д н и с а е м и н а п а т е н т и и и з л о ж б и С т о л о в и т е с е г а с е к а к о к о к л и ц а и л и т а б у р е т к а ш т о с т о и н а д в е т о ч к и , и д о д е к а с е д и т е н а в а ш е т о р а б о т н о м е с т о в о е д н о г и к о р и с т и т е м у с к у л и т е и б л а г о с е д в и ж и т е к а к о д а о д и т е , с о т о а ш т о т у к а п р а в и т е д в и ж е њ а и с о г о р н и о т д е л н а т е л о т о А к т и в н и с е н а н е к о ј н а ч и н и ц е н т а р о т з а р а м н о т е ж а , р а ц е т е , г о р н и т е и в н а т р е ш н и т е м у с к у л и и о р г а н и Д о д е к а о н о ј к о ј с е д и г о д р ж и с т о л о т и с п р а в е н о , и с п р а в е н е и т о ј с а м и о т , п а т а к а с е д е њ е т о е в о п р а в и л н а п о л о ж б а н а г р б о т , а и с т о в р е м е н о и с о б л а г и , м н о г у п о в о л н и д в и ж е њ а З а з д р а в ј е и в и т а с т а в а н а ј д о б р о е д е л о д р а б о т а т а д а е с о д в и ж е њ а , н о д о к о л к у р а б о т а т а е с т а ц и о н и р а н а , т о г а ш п о д о б р о е д а с е с е д и н а ф и т н е с с т о л о т п р е д б и р о т о п о в е ќ е о д п о л а р а б о т н о в р е м е , д о т р и ч е т в р т и н и . О в о ј и с т с т о л , з а н е к о и р а б о т и , е п о д о б а р о д о д е њ е и в е ж б а њ е М о з о к о т и м а з а б а в н а а к т и в н о с т , н а с т а н у в а и х о р м о н а л е н б а л а н с , т а к а ч о в е к о т е д е ф о к у с и р а н о д „ ц р н и “ м и с л и и с е с м и р у в а В о к о м б и н а ц и ј а с о п р а в и л н а и с х р а н а л е с н о с е д о в е д у в а т е и о д р ж у в а т е в о д о б р а ф о р м а К а к о ш т о н а в е л о с и п е д н е м о ж е т е д а б и д е т е т а ж е н , и с т о е ч у в с т в о т о и н а о в и е с т о л о в и С т о л о в и т е с е п р а к т и ч н и , н е з а ф а ќ а а т м е с т о и с е у к р а с з а с е к о ј п р о с т о р С е р а б о т и з а е д н о с т а в е н п р о и з в о д , л е с е н з а у п о т р е б а , б е з о д р ж у в а њ е и м н о г у б и т е н ф а к т о р з а з д р а в ј е т о и р а с п о л о ж е н и е т о

ПОРТА52 29 јули 2022 Т е Х Н И Ч К И Р е Ш е Н И Ј А Фитнес столовите се решение кое овозможува да се седи и работата непречено да се извршува, а притоа да се прави фитнес. Може да се направат неколку варијанти: со тркалца, потпирач или специјално анатомско/ергономско седиште Развиени се три концепта: Basic, Classic и Rocking Патентот basic (слика 1) е стол кој стои на две точки. Растојанието помеѓу точките ја дава стабилноста околу попречната оска, по која не е предвидено столот слободно да се движи Тоа растојание се движи од 18 до 26 см Концептот Classic e надградба на Basic, има крилца, флексибилно поврзани, што го држат столчето исправено додека никој не седи на него. (слика 2) Додека се седи, крилцата немаат функција Двете точки може да бидат подвижни кога столчето стои на лак од кружница со радиус од 65 см Овој концепт е познат како rocking (слика 3), но ако се додаде слобода

ПОРТА29 јули 2022 53 на вртење околу вертикалната оска станува и twisting Радиусот ако се зголеми, столчето е постабилно и обратно, ако се намали столчето е понестабилно Големината на лаковите и нивното меѓусебно растојание се движи од 20 до 28 см Големината не влијае многу на функцијата на лаковите и дава потребни ограничувања на движењето Кога не се седи столчето стои стабилно, кога ќе се седне е лабилно rocking and twisting фитнес столовите станаа омилени кај корисниците. (слика 4) Експериментално по нарачка направивме еден примеок да стои на една подвижна точка, односно на сфера, ја нареков teeter (слика 5), направен е од кожа, испадна преубав, но се појави мал недостаток Бидејќи седиштето ротира, под голем агол, сферата долу почнуваше да се врти, во ваков случај, овие столови ќе се прават со амортизер кој не ротира, односно без Twisting В и с и н а т а н а м о и т е с т о л ч и њ а е к а к о н а в о о б и ч а е н и т е с т о л о в и о д 3 8 д о 5 2 с м , з а в и с н о о д н а р а ч к а т а и к а к о в а м о р т и з е р с е к о р и с т и . А м о р т и з е р о т е с т а в е н в о м е т а л н а ч а у р а и г о р е и м а п и а с т р а н а к о ј а е п р и ц в р с т е н о с е д и ш т е т о Н а м е с т о с у н ѓ е р и м а с п е ц и ј а л н а п е н а з а с е д и ш т а и м о ж н о с т д а б и д е о б л о ж е н а с о п л а т н о и л и к о ж а С о д и ј а м е т а р о т н а с е д и ш т е т о , о б л и к о т и „ с у н ѓ е р о т “ с ѐ у ш т е п р а в а м е к с п е р и м е н т и . А м о р т и з е р о т д о л у е п р и ц в р с т е н н а д р в е н о п о д н о ж ј е о д ш п е р п л о ч а , р а з в о ј н о м о ж е д а б и д е л и е н о о д п л а с т и к а и л и м е т а л С е д и ш т е т о е к р у ж н о с о д и ј а м е т а р о к о л у 3 2 с м , а к а ј б а з и ч н и о т м о д е л е к а к о н а м о т о р ц и к л , с е с е д и к а к о д а с е ј а в а н а н е г о Развојно фантазијата ми е многу богата Колку модели столови има сега, толку модели фитнес столчиња може да се направат за секаква намена и за сечиј вкус. ЗДРАВСТВеНИ БеНеФИТИ ОД КОРИСТеЊеТО „ФИТНеС СТОЛОВИ“ Не можете да ги прекрстите нозете и со тоа да го попречувате крвотокот и лимфниот систем. Фитнес столовите автоматски ве носат во положба да се седи исправено со благи движења околу половината со многу комотно и пријатно чувство Ги подобруваат вниманието, сосредоточеноста, концентрацијата и менталното присуство, сега и овде на местото каде се наоѓаме Интересно е, го подобруваат расположението Луѓето имаат можност преку забава да работат и фитнес да се развиваат Овозможуваат физички активности во работно време и останува повеќе слободно време за љубов. Нѐ тераат повремено да станеме, прошетаме, се протегнеме, да одмориме очи од компјутерот и да го релаксираме мозокот од работата По ваков активен, интересен и фитнес ден, подобро се спие Системот за заштита при работа речиси не ги третира работниците во канцелариите кои постојано седат пред монитор или на биро, сметајќи дека за нив нема опасности по здравјето Искуството покажува дека токму овие канцелариски работници најмногу страдаат и боледуваат n

ПОРТА54 29 јули 2022 Не само зелена, т уку и дигитална транзиција како предуслов за конкурентна економија Технолошките паркови, стартап компаниите и универзитетите несомнено треба да бидат лидери во развивањето иновативни решенија и производи и генератор на оваа двојна (зелена и дигитална) транзиција. И на крајот, но не помалку важно – спречување на одливот на професионалци од нашата средина екологија Зелените технологии и дигитализацијата се тесно поврзани и значително ќе влијаат на квалитетот на животот на граѓаните во наредните децении Тие не можат да се развиваат самостојно, односно независно едни од други Дигиталните технологии имаат главна улога во овозможувањето полесно, поевтино и попријатно прифаќање производи и услуги со нула емисии. Во исто време, зголемената побарувачка за енергетски интензивни дигитални уреди, проширувањето на центрите за податоци, cloud услугите и зголемените барања за критични суровини ќе имаат значителни влијанија врз климата Веќе сведочиме за огромниот апетит за податоци во реално или речиси во реално време, што доведува до зголемување на барањата за обработка и анализа на податоците. Во тој контекст, IDC (International Data Corporation) предвидува дека до 2025 година, речиси 30 % од глобалните податоци ќе бидат во реално време Паралелно со зголемениот број на податоци, и соодветните алатки за нивна трансформација во корисни производи и услуги стануваат сè пософистицирани. Д а н и е л а М Л А Д Е Н О ВС К А

ПОРТА29 јули 2022 55 СПОРеД ИНОВАТИВНОСТА мАКеДОНИЈА е РАНГИРАНА НА 59-ТО меСТО ОД 132 ЗемЈИ СеРИОЗеН ПРеДИЗВИК ЗА ГРАДСКИТе ВЛАСТИ Овие трендови веќе го трансформираат животот на граѓаните и ќе продолжат да го прават тоа Локалните власти ќе треба да бидат во првите редови во водењето и усогласувањето на дигиталната и зелената транзиција, бидејќи токму тие се најблиску до граѓаните Придобивките се повеќекратни од обезбедување подобар јавен превоз и е мобилност до овозможување на локалните власти да прават поефикасно распоредување на ресурсите Секако, ова ќе биде сериозен предизвик за градските власти Ќе бара силно лидерство во комбинација со култура на учење и иновации, како и постојан фокус на разбирање на потребите на граѓаните Климатски неутралните градови во иднината ќе бидат возможни со помош на нова дигитализирана, транспортна и енергетска инфраструктура и транзиција кон циркуларна економија, што е поттикната од поголема достапност на податоци Сите проекти за надградба на инфраструктурата дигитална, транспорт, отпад, енергија и згради мора да бидат конзистентни со зелената и дигиталната транзиција. Однесувањето на граѓаните неизбежно ќе се промени во текот на следните децении во согласност со нивните потреби и желби кои постојано се развиваат Предизвикот е да се истражи како зелените и дигиталните решенија може да се усогласат за да ги подобрат нивните животи. Дигиталните платформи може да обезбедат пристап до широк спектар на производи и услуги, овозможувајќи брза реакција и дефинирање патека до испорака Ова ги минимизира трошоците, времето и ресурсите Ваквите платформи може да им олеснат на луѓето да избираат производи и услуги со нула емисии во сите аспекти од нивниот живот (транспорт, пазарење основни намирници, греење, отпад итн ) Дигиталните решенија им овозможуваат на градските власти да допрат до повеќе луѓе и овозможуваат поголема транспарентност На пример, тие да бидат искористени за вклучување на граѓаните и другите засегнати страни во јавните консултации за енергија, зелени згради, транспорт итн Активната улога на малите и средни претпријатија (МСП) во овие процеси е многу важна Но, за жал поголемиот дел од МСП во Македонија не се свесни за можностите од зелената и дигиталната трансформација. Според Европската инвестициска банка, речиси 2/3 од МСП во Македонија не ја препознаваат енергетската ефикасност како приоритет за заштеда и оптимизација, додека повеќето од нив користат само фрагментирана дигитализација на постојните процеси Економскиот инвестициски план (ЕИП) за Западен Балкан е добра можност за зелена и дигитална трансформација. Распоредувањето на ултрабрз широкопојасен интернет, со цел да се обезбеди универзален пристап, развој на дигитални вештини и подобрување на кибербезбедноста, се меѓу клучните приоритети на Дигиталната агенда за Западен Балкан. Воспоставувањето и развојот на иновативни и технолошки паркови би можело да биде солиден пристап, со специфичен фокус на стартап компании кои се ориентирани кон целосен развој на производи (како технологии за адитивно производство), наместо да создаваат само софтверски апликации и услуги КОмПАНИИТе мОРА ДА Се ПРИСПОСОБАТ ЗА ДА Се НАТПРеВАРУВААТ Но, како да се обезбеди сеопфатен пристап и инклузивност во спроведувањето на паралелната зелена и дигитална транзиција? Пред сè, важно е да се истакне дека дигиталната и зелената трансформација е континуиран процес патување, а не дестинација Во однос на распоредувањето во сите сектори и засегнати страни, оваа трансформација ги

таргетира основните столбови за одржливост, но приоритетните сектори треба да се идентификуваат врз основа на соодветните метрики преку клучни индикатори на перформанси каков ќе биде резултатот од одредени мерки, кој проект ќе донесе најголема додадена вредност итн. Оттука, несомнено е дека енергетскиот сектор има огромен потенцијал и кога станува збор за зелена трансформација и дигитализација Во поглед на создавање одржлив енергетски систем, новите пазарни модели и технологии бараат многу повеќе од енергетските претпријатија, вклучително и значително поголема флексибилност Во времето кога биле изградени големите енергетски системи, главните критериуми биле доверливост и расположливост а не флексибилност и интеграција на податоци Денес сликата е многу поинаква. Компаниите мора да се приспособат за да се натпреваруваат на динамичниот отворен пазар Дигиталната трансформација, соработката, усогласеноста, управувањето со трошоците и конкуренцијата бараат првенствено флексибилност Либерализацијата неодминливо ги трансформира претпријатијата во комерцијални играчи со брзо дејство Подобрената оптимизација на распределбата на ресурсите и искористувањето на средствата е исто така важен услов Генерално, процесот на дигитализација на компаниите, паралелно со имплементацијата на принципите на зелената економија, води кон раст на приходите, раст на профитот, подобри стапки на продуктивност и поттикнува иновации Развојот на зелените индустриски зони е исто така цврста основа за декарбонизација на индустријата, одржливост и дигитализација. Тоа е во тесна врска со создавање зелени работни места, иновации и истражувања, кои не само што ќе го намалат загадувањето, туку ќе ѝ донесат додадена вредност на националната економија Изградбата и функционирањето на овие зони се сметаат за јавен интерес и имаат државна поддршка во однос на даноците, стимулации за вработување итн. Развојот на интелигентни транспортни системи и мултимодалниот транспорт е исто така значаен сектор за поттикнување зелена и дигитална трансформација ГЛАВНИОТ ПРОБЛем НА ЗАКОНОДАВСТВОТО е НеГОВАТА ИмПЛемеНТАЦИЈА Иако важноста на зелената и дигиталната трансформација е препознаена од креаторите на политиките кај нас, сепак тоа е недоволно и потребни се дополнителни напори за поттикнување и нивна распределба кон сектори и процеси кои ќе резултираат со поголема додадена вредност Недостига интегриран пристап и силна политичка волја, административен капацитет и приоритети во инвестициите Понатаму, нема доволно развиени механизми за спроведување на политиките и нема задоволитена институционална поставеност за зелена и дигитална промоција и имплементација Генерално кај нас, главниот проблем на законодавството е неговата имплементација, дури и во случаи кога е извршено усогласување на законодавството со ЕУ и е дадена техничка помош за градење на капацитетите на институциите кои го спроведуваат За жал, клучните национални стратешки документи недоволно ја препознаваат

ПОРТА29 јули 2022 57 дигитализацијата како двигател за економски раст. Академската заедница треба повеќе да биде вклучена во стратешкото одлучување Соработката со граѓанските организации е важна за легитимноста на политиките и нивното јавно прифаќање, додека бизнис секторот треба да покаже повисоко ниво на општествена корпоративна одговорност во однос на овие процеси Експертските мислења треба повеќе да се вреднуваат преку инкорпорирање на научните истражувања и наодите од нив во релевантните политики и стратешки документи За волја на вистината, и на ниво на ЕУ иако оваа „двојна транзиција“ често е во центарот на политичките иницијативи, недостасува детален патоказ за тоа како конкретните активности ќе бидат усогласени и имплементирани На пример, ЕУ често ги нагласува податоците и вештачката интелигенција (AI) како критични овозможувачи за постигнување на целите на Европскиот зелен договор, но без детали како да влијае врз нив на начин што ќе ја забрза транзицијата Според глобалниот индекс за иновацции (Global innovation Index 2021), Македонија е рангирана на 59 то место од 132 земји (во регионот само Албанија и Босна и Херцеговина се полошо рангирани) Бидејќи одговорностите за политиката за иновации се споделуваат меѓу различни институции се очекува институционалните механизми да обезбедат кохерентен пристап и ефективна координација на политиките Технолошките паркови, стартап компаниите и универзитетите несомнено треба да бидат лидери во развивањето иновативни решенија и производи и генератор на оваа двојна (зелена и дигитална) транзиција И на крајот, но не помалку важно спречување на одливот на професионалци од нашата средина. Денес Македонија може да се пофали дека и во Србија и во Словенија, водечките луѓе задолжени за дигитална трансформација се Македонки (Марта Арсовска Томовска и Емилија Стојменова Дух), но разочарува фактот дека не останале да работат на овие процеси кај нас А во услови кога медиокритетот е мејнстрим, повеќе и подобро од 59 то место според иновативноста, веројатно и не може и да се очекува n

ПОРТА58 29 јули 2022 ВЛАДИмИР ЗЛАТКОВСК ДИРеКТОР НА ВИНеРБеРГеР ВО мАКе На ниво на групацијата „Винербергер“, што е тоа што најмногу го обележува изминатиот период? n Изминатите години имавме можност да живееме во свет кој с соочуваше со големи промени и трансформации, од пандемијата со коронавирусот до климатските промени и бројни други предизвици. Затоа, за нас, како групација која има 215 производствени погони во 28 земји во светот, најважно беше да гледаме кон иднината и да работиме на градење нов пат Така и стигнавме до она што во рамки на корпорацијата го нарекуваме „WoW World of Wienerberger“ „Винербергер“ е повеќе од успешен, водечки меѓународен производител на материјали за градење и инфраструктурни решенија Како постојан носител на трендовите во нашата индустрија, ние дизајнираме иновативни, трајни и одржливи решенија за нашите клиенти и паралелно придонесуваме за заштита на нашата Го градиме новиот WOW комерцијален текст „Кога компанијата е навистина сигурна во својот производ и во системските решенија, не е тешко да се гарантира за квалитетот дури и за период од 33 години ” Повеќе од 200 години искуство со 215 производствени погони во 28 земји од светот. Дел од тимот на Винербергер во Македонија ни раскажува за развојот, плановите и визијата за понатаму.

ПОРТА29 јули 2022 59 планета Сите наши активности ја имаат предвид заштитата на животната средина, а во крајна линија, сите наши активности имаат една заедничка точка: подобрување на квалитетот на животот на луѓето. По две години криза како резултат на светска пандемија со КОВИД 19, дојде оваа бурна година, гледано од аспект на економијата. Како се справувате со економските предизвици, како растот на цените и тековната инфлација? n Да, вистина е дека по здравствената криза дојде економска криза, која носи голема неизвесност Цените на репроматеријалите и на транспортот континуирано растат, инфлацијата неминовно води кон потребата за зголемување на платите на вработените и сето тоа директно влијае на цената на чинење и на нашите производи Да се биде менаџер на една компанија денес и пред неколку години е навистина различно Денес тоа бара будно око кое од ден во ден, од недела во недела ќе ги следи сите промени за да можат да се носат правилни одлуки во вистинско време За среќа, „Винербергер“ е компанија која има зад себе искуство од над 200 години и големо знаење за справување со тешки ситуации, кое и на локално ниво ни помага за надминување на ваквите предизвици Дали сте задоволни од досегашните деловни резултати на македонскиот пазар и каква е иднината на индустријата? n На нашите простори компанијата „Винербергер“ со години ниже успеси Земајќи ја предвид големата конкуренција, како и разните предизвици на пазарот, среќни сме што успеавме нашите производи и, најважно, нашите системски решенија, кои се одликуваат со врвен квалитет и иновативност, успешно да ги промовираме и да им ги доближиме на нашите инвеститори С о о г л е д н а т о а ш т о р е ч и с и 9 0 % о д ж и в о т о т г о п о м и н у в а м е в о з а т в о р е н п р о с т о р , с м е т а м е д е к а к о н ц е п т о т н а з д р а в о т о ж и в е е њ е е и д н и н а т а и н а н а ш и т е п р о с т о р и и д е к а м о р а м е д а с е о р и е н т и р а м е к о н п о д о б р у в а њ е н а к в а л и т е т о т н а д о м у в а њ е т о В о в а к в и н е с и г у р н и в р е м и њ а , „ В и н е р б е р г е р “ н а с в о и т е с и с т е м с к и р е ш е н и ј а н у д и д е ц е н и с к а г а р а н ц и ј а . Д а л и е т е ш к о д а г а р а н т и р а т е з а в а ш и т е п р о и з в о д и н а т о л к у д о л г р о к ? n Кога компанијата е навистина сигурна во својот производ и во системските решенија, не е тешко да се гарантира за квалитетот дури и за период од 33 години Нашите системски решенија поминуваат низ темелни внатрешни и надворешни испитувања од акредитирани институции во земјата и во странство, па затоа и можеме да се обврземе на таков вид гаранција Мораме да имаме на ум дека секоја гаранција е сигурна толку колку што е и фирмата што стои зад неа Гаранцијата од „Винербергер“ не е реклама, туку договор со клиентите ние се обврзуваме дека ќе им бидеме партнер од доверба најмалку во следните 33 години n – World of W ienerberger ИНТеРВЈУ СО ЛУѓеТО НА „ВИНеРБеРГеР” ВО мАКеДОНИЈА:

ПОРТА60 29 јули 2022 Што е најново во вашата производствена и продажна програма? На к сте најфокусирани периодов? n Тоа што во моментов ни е најактуелно на пазарот е Semmelrock, најн во семејството на „Винербергер“ Македонија Станува збор за бренд на елементи, односно бетонски плочки, бехатон и рабници за поплочување и на надворешни површини, кој е лидер на пазарот на павер елементи во Ис Бетонот е неверојатно флексибилен и најчесто користен градежен мат Ниту еден друг материјал не може да се обликува на толку многу начини Отпорен е на оптоварување, сигурен е и има исклучителни својства Од д страна, бетонските елементи имаат изразено еколошки карактер Ако асфалтот и бетонираните површини ја впиваат жештината во текот на денот и ја испуштаат во околината, притоа влијаејќи на животот на луѓето на растенијата, поплочените површини со бетонските елементи Semmelrock позитивно делуваат на микроклимата и го овозможуваат природниот циклус на водата Благодарение на широката палета на производи на Semmelrock, нудиме креативни решенија за дизајн на надворешни површини, без разлика дали станува збор за тераси, патеки, приоди, влезови, паркиралишта Со Semmelrock во мај ги запознавме архитектите преку нашиот вебинар, за кој имаше голем интерес, а летово се надеваме дека ќе го запознаат сите инвеститори кои планираат да го средуваат својот двор. n ЗВОНКО КОСТАДИНОВ ПРОДУКТ меНАџеР

ПОРТА29 јули 2022 61 мАРИНА НАСКОВА мАРКеТИНГ еКСПеРТ www.wienerberger.mk Колку „Винербергер“ македонија работи на позиционирањето на своите брендови на пазарот, а и на корпоративниот имиџ како водечка компанија за градежни производи и решенија? n Во „Винербергер“ луѓето секогаш се на прво место Заедно со нашите вработени, партнерите и клиентите, постојано вложуваме во изнаоѓање на нови начини за заедничко работење Нашата компанија произведува производи кои се 100% природни и кои 100% се рециклираат. Тука спаѓаат производи од четирите наши брендови, кои се наменети за градење на најважните делови од куќата: tondach кој нуди системски решенија за покривот, Porotherm за ѕидовите, terca за фасадите и новиот бренд на бетонски павер елементи Semmelrock за надворешно поплочување Првите три се веќе добро позиционирани и препознаени како производи со врвен квалитет на нашиот пазар, а најновиот, Semmelrock, веруваме дека за кратко време ќе докаже дека е нивно достојно друштво во нашето портфолио. Од друга страна, свесноста за одржливоста и важноста на заштитата на животната средина се во средиштето на светот на „Винербергер“ и претставуваат круцијален елемент на нашата корпоративна стратегија Сето ова го сочинува корпоративниот имиџ на „Винербергер“, кој опстојува низ годините и во разни делови од целиот свет, затоа што сите овие определби се состојат од реални дела и одлуки кои придонесуваат за подобрување на квалитетот на животот на луѓето. Кои се најважните тековни активности во делот на маркетингот, а што сè имате во план да реализирате до крајот на годината? n Годината ја започнавме со поголема кампања за покривните решенија на tondach со главен фокус на Винеам, ќерамидата која се произведува во нашата фабрика во Виница Периодов ни е во тек кампањата „За твојот двор имаме совршен одговор“ со која го лансираме на пазарот Semmelrock. Кампањата ќе трае во текот на летните месеци и целта ни е да ги запознаеме приватните инвеститори со брендот и воедно да ги инспирираме како модерно и квалитетно можат да го уредат својот двор, влез, приод или паркиралиште Во рамки на кампањата работиме и на лансирање на апликацијата Garden Vision, која ќе претставува нешто уникатно на македонскиот пазар Имено, корисниците ќе можат да го скенираат делот од дворот што сакаат да го поплочат и преку апликацијата да видат како би изгледал со одреден вид на бехатон или бетонски плочки. До крајот на годината, во есенскиот период, ни претстои и поголема кампања за системските покривни решенија од Tondach, меѓутоа и надвор од поголемите кампањи, маркетинг активностите на „Винербергер“ континуирано течат во текот на целата година За кровопокривачите имаме лојална програма Proplus која е уникатна и го негува партнерскиот однос кој го имаме со една од нашите таргет групи. Посебни програми и стимулативни активности имаме и за нашите партнери, дистибутери Се адаптиравме за време на пандемијата и настаните во живо наменети за архитектите и проектантите ги заменивме со вебинари со цел да продолжиме да ги инспирираме и информираме за иновациите во градежната индустрија Продолжуваме посветено да работиме, да бидеме пионери во градежништвото, да нудиме иновативни производи кои ги имаат лидерските позиции на пазарот во светски рамки. n