320 by Porta3

ОКТОМВРИ 2022 320 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА 150 ДЕНАРИ Дали граѓаните на Скопје штедат енергија и вложуваат во енергетска ефикасност? Мапирање хазард на свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион Стирлингова награда за архитектура за 2022 година

25 јули 2014 ПОРТА 62 СОДРЖИНА ИНФО 6 АРХИТЕКТОНСКИОТ ФАКУЛТЕТ СКОПЈЕ ПРОСЛАВИ 73 ГОДИНИ ОД СВОЕТО ПОСТОЕЊЕ ЗЕМЈОТРЕСНО ИНЖЕНЕРСТВО 10 МАПИРАЊЕ ХАЗАРД НА СВЛЕЧИШТА ПРЕДИЗВИКАНИ ОД ЗЕМЈОТРЕС ВО ПРЕКУГРАНИЧНИОТ РЕГИОН АРХИТЕКТУРА 14 НОВА БИБЛИОТЕКА НА МОДЛИН КОЛЕЏОТ ВО КЕМБРИЏ ОД НАИЛ МЕК ЛАХЛИН АРХИТЕКТИТЕ АРХИТЕКТУРА 18 ПОЕТСКА ТУРИСТИЧКА НАСЕЛБА ВО ПРЕГРАТКИТЕ НА ПРИРОДАТА АРХИТЕКТУРА 24 РЕШЕНИЕ ЧИЈА АРХИТЕКТУРА ПРОИЗЛЕГУВА ОД ЛОКАЛНИОТ КАРАКТЕР АРХИТЕКТУРА 30 ЕДИНСТВЕНИОТ ШАРМ НА ПАРИСКИТЕ ФАСАДИ АРХИТЕКТУРА 34 ШТО ЈА СОЧИНУВА НАЈГОЛЕМАТА БИБЛИОТЕКА ВО СВЕТОТ? УРБАНИЗАМ 40 ДВЕ ИСТОРОДНИ УРБАНИ ЧЕТВРТИ ВО СКОПЈЕ – СЛУЧАЈОТ ТАФТАЛИЏЕ И БУТЕЛ ЕНТЕРИЕР 46 СТАН СО ПОГЛЕД КОН ВОДНО, ВО ЦЕНТАРОТ НА СКОПЈЕ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 50 ДАЛИ ГРАЃАНИТЕ НА СКОПЈЕ ШТЕДАТ ЕНЕРГИЈА И ВЛОЖУВААТ ВО ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ? УМЕТНОСТ 58 ЗАРАЗНО ЈА ШИРЕШЕ ИДЕЈАТА ЗА ДЕМОКРАТИЗАЦИЈАТА НА УМЕТНОСТА УМЕТНОСТ 62 МУЛТИСЕТИЛНО ВОЛШЕБНО ДОЖИВУВАЊЕ НА УМЕТНОСТА НА КЛИМТ 18 10 30 46 24

Редакција: главен и одговорен уредник: Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ

нов број на Порта 3 по два месеца, збогатен со повеќе четива. Бројот го почнуваме со значајна информација - Архитектонскиот факултет Скопје прослави 73 години од своето постоење и тоа во реновиран амфитеатар и останати простории за студентите. Продолжуваме со градежништво, поточно со земјотресно инженерство. На последниот одржан Resylab симпозиум под покровителство на ICL – International Consortium of Landslides, меѓу повеќе од 40тина трудови од регионот и од целиот свет, беше презентиран и прогласен за најдобар трудот со наслов: Harmonized approach for mapping the earthquake-induced landslide hazard at the cross-border region between North Macedonia, Greece and Albania. Тоа е трудот за свлечишта од европскиот проект CRISIS координиран од ИЗИИС. Нашиот постојан дописник од Англија нè информира за случувањата таму. Како и секоја година, така и оваа за еден од најзначајните настани, наградата на Кралскиот институт на британски архитекти. Добитник на 26тата по ред Стирлингова награда е Новата библиотека на Модлин Колеџот во Кембриџ од Ниал Мек Лахлин Архитектите. Продолжуваме со убава архитектура и времето кога е создадена врвна архитектура на туристички и хотелски објекти, во најширока смисла, од квалитетни архитектонски решенија до промислен пристап на урбанизација. Ви го претставуваме хотелскиот комплекс „Словенска плажа“ во Будва. Веднаш потоа следува уште еден туристички комплекс од поблиското минато во Турција, Марината во Јаликавак близу Бодрум, решение чија архитектура произлегува од локалниот карактер. Нашиот соработник од Белград, овој пат пишува за Париз, каде скоро престојуваше за

што најавивме минатиот Мапирање хазард на свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион Стирлингова награда за архитектура за 2022 година Насловна страница БИБЛИОТЕКА НА МОДЛИН КОЛЕЏОТ ВО КЕМБРИЏ НАИЛ МЕК ЛАХЛИН АРХИТЕКТИ

месец СТРИЛИНГОВА НАГРАДА ЗА АРХИТЕКТУРА ЗА 2022 ГОДИНА

соработници: Ангел СИТНОВСКИ

Ангела СТЕФАНОВСКА

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ

Бојана ПАЛИФРОВСКА

Бошко ВИДОЕСКИ

Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)

Даниела МЛАДЕНОВСКА

Душанка ШУЛОВИЌ

Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)

Јулија ВЕЛКОВСКА (САД)

Koсто ГРАОРКОСКИ

Натка ЌОСЕВА

Невена ГЕОРГИЕВСКА

Никола ЃОРЃИЕВСКИ (Данска)

Огнен АРСОВ (Словенија)

графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ

фоторепортер: Kиро ПОПОВ

лектор: Дијана РИСТОВА

Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk Дали граѓаните на Скопје штедат енергија и вложуваат во енергетска ефикасност?

БРОЈ 320 ПОНЕДЕЛНИК 31.10.2022 ГОДИНА XVII

Ул.

Печати: ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72, 2300 Кочани Маркетинг: info@porta3.com.mk biroproekt@biroproekt.com.mk Тел: 071 252 641 ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден. за физички лица: 800 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485 Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година Датум на печатење: 28.10.2022 Број на примероци: 600 Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието. Како

Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж. Управител: Раде ЈАНКОВ, Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Aдреса на издавачот и редакцијата: „Биропрес“ ДОО Скопје ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, ОКТОМВРИ 2022 320 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА 150 ДЕНАРИ

прв пат. Ни зборува за единствениот шарм на париските фасади, но и за огромното значење на визијата за еден град и колку е важно таа визија да биде смислена во даден момент, со идеја во иднина да не биде застарена. Повторно наш соработник од странство, поточно од САД. Ни ја претставува Конгресната библиотека во Вашингтон, најголемата библиотека во светот. Таа е најстарата федерална културна институција во САД и е сместена во три големи згради во главниот град и на локација во Сојузната Држава Вирџинија. Следува ентериер, стан со поглед кон Водно, во центарот на Скопје, каде фокусот е на современата уметност на ѕидовите, а мебелот претставува микс на современ стил и винтиџ парчиња. И повторно неизбежното, урбанизмот во Скопје. Две истородни урбани четврти, случајот Тафталиџе и Бутел, со посебен фокус на економскиот развој и неговите влијанија на градската структура и идентитет. Најактуелното во моментов, енергетската ефикасност и информираноста за енергетска потрошувачка. Неодамна е направена анализа на навиките за штедење во домаќинствата во град Скопје. На задоволство на сите љубители на уметноста овој пат две четива. Едно посветено на изложбата која се одржа во МСУ, на архитект Симон Узуновски – „Пат за Волкодери – Ретроспектива“, човекот кој со своето уметничко дејствување, отвори еден сосема поинаков пристап кон сфаќањето на уметноста. И второто посветено на еден спектакуларен мултимедијален настан, The Immersive experience – KLIMT, со кој се одбележаа 160 години од раѓањето на еден од најмаркантните виенски ликови, Густав Климт. ОД РЕДАКЦИЈАТА

а 6 октомври Архитектонскиот факултет Скопје (АФС), при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ прослави 73 години од своето постоење. По тој повод се одржа свечена седница во реновираниот амфитеатар на Факултетот На свеченоста покрај вработените, студентите, колегите и пријателите присуствуваа и проф д-р Никола Јанкуловски, ректор на Универзитет „Св Кирил и Методиј“ и министерот за транспорт и врски Благој Бочварски Присутните на свеченоста ги поздрави деканот на Факултетот, проф д-р Огнен Марина, со една ретроспектива на развојот на Архитектонскиот факултет, но се осврна и на важноста, значењето на институцијата, како и на важноста на архитектурата воопшто „Денес Архитектонскиот факултет при УКИМ го прославува својот јубилеј

ституциите, општеството

ПОРТА 6 31 октомври 2022

и граѓаните“, вели Марина. Низ долгогодишното постоење, АФС создал повеќе од 4 000 архитекти преку образовна програма реализирана и пренесена од 130 професори На присутните им се обрати и ректорот на УКИМ потенцирајќи го значењето на Факултетот и честитајќи ја годишнината n Архитектонскиот факултет Скопје прослави 73 години од своето постоење инфо

73 години од одржувањето на својот прв академски час на 6 октомври 1949 година токму во овој објект Ова беше за нас доволен повод по две и пол години на пандемија да организираме прослава на јубилејот и да се собереме со сите наши пријатели и колеги меѓу кои и пензионирани професори за да го прославиме враќањето на Факултетот Верувам, дека во наредниот период ќе се соочиме со низа предизвици, но како и во минатото така и сега ќе се обидеме да излеземе уште посилни во вакви моменти сè со цел да може да се реализира она што е планирано Затоа ни е потребна поддршка од ин-

ПОРТА 8 31 октомври 2022 Термо Систем нуди решенија со кои може комерцијален текст С екоја приказна во новиот дом почнува со некоја идеа и рачно нацртана скица Потрага и желби како новата коцка да се претвори во комотно катче кое ќе го почувствувате како свој топол и безбеден дом а вработените канцеларискиот простор како нивен дом Значаен момент при самиот почеток на уредување на секој простор е воведувањето систем за греење и ладење. Притоа, да се обезбеди употреба на обновливи извори на енергија и имплементација на енергетско ефикасни системи, кои во иднина ќе возвратат со помали сметки за електрична енергија, за загревање и ладење на просторот, како и за снабдување со вода Но, како брзо и едноставно да се стигне до најдоброто решение? M а к е д о н с к а т а к о м п а н и ј а Т е р м о С и с т е м , в е ќ е д в е д е ц е н и и р аб о т и н а д о м а ш н и о т п а з а р с о у в о з , т р г о в и ј а , и н ж е н е р и н г и и з в е д б а н а и н с т а л а ц и и в о о б л а с т а н а г р е е њ е , л а д е њ е , в о д о в о д и о б н о в л ив и т е и з в о р и н а е н е р г и ј а и р а б о т и п о п р и н ц и п о т „ с и т е р е ш е н и ј а и п р о и з в о д и н а е д н о м е с т о “ Н а ј н о в и о т м о м е н т е н о в и о т п р о д а ж е н и и з л о ж б е н п р о с т о р с о г о л е м и н а о д 6 . 0 0 0 m 2 к а д е Т е р м о С и с т е м и п р а к т и ч н о м о ж е д а г о з а п о з н а е п о т р о ш у в а ч о т с о н а ј д о б р и т е р еш е н и ј а з а п р о с т о р о т ш т о с е у р е д у в а „ Г р е е њ е т о м о р а д а б и д е е ф и к а с н о и е к о н о м и ч н о и с т о в р е м е н о ” Т е р м о С и с т е м н у д и р е ш е н и ј а с о к о и м о ж е д о м о т и л и к а н ц е л ар и ј а т а о д л и ч н о д а с е к л и м а т и з и р а в о т е к о т н а ц е л а т а г о д и н а , д а с е п о с т и г н е с о в р ш е н а т е м п е р а т у р а с о ш т о ќ е с е п о д о б р и и к в а л ит е т о т н а ж и в о т П р и и н с т а л а ц и ј а н а в о д о в о д о т п р и о р и т е т е д а с е о б е з б е д и с а н и т а р н а в о д а и н е ј з и н а л е с н а р е г у л а ц и ј а . Н о п о с т о ј а т и р е ш е н и ј а с о к о и , п р е к у е д е н с о ф и с т и ц и р а н с и с т е м , м о ж е д а г о п о с т и г н е т е п о с а к у в а н о т о л а д е њ е и г р е е њ е н а п р о с т о р о т , а п р и т о а д а о б е з б е д и т е и т о п л а с а н и т а р н а в о д а “ .

ПОРТА да се постигне совршена температура Д о б р и о т и з б о р с т а н у в а о с о б е н о в а ж е н п о с л е д н и в е г о д и н и , к о г а г л о б а л н а т а и н ф л а ц и ј а и р а с т н а ц е н и т е н а е н е р г е н с и т е с и л н о с е р е ф л е к т и р а с о к о н т и н у и р а н р а с т н а д о м а ш н и т е ц е н и и у с л у г и З а п о т р о ш у в а ч и т е п о л е с н о д а с е з а п о з н а а т с о н о в и т е и н о в а т и в н и с и с т е м и с о в и с о к а е н е р г е т с к а е ф и к а с н о с т , Т е р м о С ис т е м о т в о р и и з л о ж б е н п р о с т о р к а д е м о ж е д а с е д о ј д е д о п р ав и л н а т е х н и ч к а и н ф о р м а ц и ј а и з а п о з н а в а њ е с о с и с т е м и т е к о и с е н у д а т н а п а з а р о т С т а н у в а з б о р з а м у л т и ф у н к ц и о н а л е н п р о с т о р к а д е п о т р о ш у в ач о т м о ж е д а д о б и е п о н у д а з а и н т е г р и р а н о р е ш е н и е с о н а ј н о в а т е х н о л о г и ј а и д а г о д о б и е н а ј е к о н о м и ч н о т о р е ш е н и е з а с в о ј о т д о м и л и д е л о в е н п р о с т о р П р о д а ж н о – и з л о ж б е н и о т с а л о н с е н а о ѓ а н а у л и ц а С к у п и б р 4 7 , в о б л и з и н а н а п р и в а т н а т а б о л н и ц а С и с т и н а . Т е р м о С и с т е м н у д и п р о и з в о д и о д с в е т с к и п о з н а т и т е б р е н д о в и к а к о G i a co m i n i , A r i s to n , G a l le t t i , Fo n d i t a l о д И т а л и ј а S i e m e n s , B o s c h , W i l o, Ro t h e n b e rge r, А q u a t h e r m о д Г е р м а н и ј а , к а к о и м н о г у д р у г и п р о и з в о д и т е л и н а о п р е м а в о о в о ј с е г м е н т о д ц е л и о т Б а л к а н Н е о д а м н а с е о р г а н и з и р а ш е н а с т а н “ PA R T N E R S DAY 2 0 2 2 ” к а д е б е а п р и с у т н и 2 0 0 п о с е т и т е л и „ Н а 2 9 0 9 2 0 2 2 з а п р в п а т г о о р г а н и з и р а в м е о в о ј н а с т а н к а д е д е л о д 1 0 - т и н а п о з н а т и С в е т с к и ф и р м и к а к о G i a co m i n i , A r i s

н и с о р

б о т н и ц и , п р и ј а т е л и и п а р т н е р и б е а д е л о д о в а у б а в о с л у ч у в а њ е И м а в м е о д л и ч н и п р е з е н т а ц и и о д н а ш и т е п о з н а т и п а р т н е р и и р а з м е н и в м е п р е к р а с н и и с к у с т в а и и д е и Г о р д и с м е б и д е ј ќ и п р е к у р а б о т а т а у с п е в а м е д а ш и р и м е у б а в а е н е р г и ј а , о д д р ж у в а м е п р и ј а т е л с т в а , д а о т в а р а м е н о в и п а т и ш т а з а п о н а т а м о ш н и с о р а б о т к и , з а ш т о м о ж н о с т и т е н е с е с л у ч у в а а т , т у к у н и е г и с о з д а в а м е О с т а т о к о т о д д е н о т г о з а ч и н и в м е с о ‘ л о т а р и ј а ’ , у б а в а м у з и к а и п р е к р а с н а д р у ж б а Н е и з м е р н о с м е и м б л а г о д а р н и н а с и т е н а ш и п а р т н е р и , с о р а б о тн и ц и , п р и ј а т е л и к о и о с т а в и ј а с в о ј б е л е г н а о в о ј н а с т а н “ – В е л и т и м о т н а Т е р м о С и с т е м n

to n , G a l l e t t i , Fo n d i t a l о д И т а л и ј а , S i e m e n s , W i l o, Ro t h e n b e rge r, А q u a th e r m о д Г е р м а н и ј а , D a i k i n о д Ј а п о н и ј а , M i ko t e r m о д С р б и ј а , н а ш и д о л г о г о д и ш

ПОРТА 10 31 октомври 2022 земјотресно инженерство Мапирање хазард на свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион Трудот за свлечишта од европскиот проект CRISIS координиран од ИЗИИС –награден за најдобар труд на последниот одржан Resylab симпозиум под покровителство на ICL – International Consor tium of Landslides ⦁ За Resylab и ICL Во периодот од 23-ти до 26-ти март 2022 во Ријека, Хрватска се одржа петтиот по ред регионален симпозиум за свлечишта во Јадранско-балканскиот Регион Resylab во Ријека, Хрватска. Овој симпозиум се одржува секои две години под директно покровителство на Интернационалниот конзорциум за свлечишта (ICL)https://icl iplhq org/ Меѓународниот конзорциум за свлечишта (ICL) создаден на Симпозиумот во Кјото во јануари 2002 година е меѓународна невладина и непрофитна научна организација. ICL ја воспостави Меѓународната програма за свлечишта (IPL) како програма на ICL до Акциониот план на Токио во 2006 година. IPL вклучува IPL-проекти, тригодишен Светски форум за свлечишта (WLF) и Светски центри за извонредност за намалување на ризикот од лизгање на земјиштето (WCoE) ICL го предложи ISDR-ICL Sendai Par tnerships 20152025 за глобална промоција на разбирање и намалување на ризикот од катастрофи од свлечишта на Третата светска конференција за намалување на ризикот од катастрофи (3-та WCDRR) во Сендаи, Јапонија Истиот беше прифатен и усвоен од Обединетите нации и од 16 меѓународни чинители и национални организации (слика 1, горе) Од 2022 година и Друштвото на геотехника на Македонија (ДГМ) е член на интернационалниот конзорциум за свлечишта, претставуван од вонр проф д-р Јулијана Бојаџиева од ИЗИИС за периодот 2021-2022 (слика 1, долу) Слика 1. Интернационалниот конзорциум за свлечишта (ICL) - при креирањето на партнерството ISDR- ICL 2015-2025, горе; Потврда за членство на ДГМ во ICL, долу

Harmonized approach for mapping the ear thquake-induced landslide hazard at the cross-border region between Nor th Macedonia, Greece and Albania

Од група автори: Julijana Bojadjieva(1), Vlatko Sheshov(1), Kemal Edip(1), Radmila Shalic(1), Mar ta Stojmanovska(1), Rober ta Apostolska(1), Stavroula Fotopoulou(2), Dimitris Pitilakis(2), Neritan Shkodrani(3), Markel Babaleku(3), Francesca Boz zoni(4 , Antonella di Meo (4)

1) University Ss Cyril and Methodius, Institute of ear thquake engineering and engineering seismology -IZIIS, Skopje, N Macedonia

2) Aristotle University of Thessaloniki - AUTH, Thessaloniki, Greece

3) Polytechnic University of Tirana, Albania, Faculty of Civil Engineering

4) European Centre for Training and Research in Ear thquake Engineering, Eucentre, Pavia, Italy

Овој труд претставува дел од активностите изработени во рамките на работниот пакет бр. 2 во проектот CRISIS, координиран од ИЗИИС, а финансиран од Европската Унија, програма UCPM – Union civil protection mechanism За да може да се дефинира хазардот од свлечиште или кој било друг хазард во одреден прекуграничен регион, потребно е да се усвои унифициран усогласен пристап кој ќе го карактеризира хазардот со еднаков пристап и критериум Овој труд го сумира најпрво сегашното ниво на истражување на свлечишта во трите земји, Северна Македонија, Албанија и Грција и потоа го презентира избраниот усогласен пристап за мапирање на опасноста од свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион. Истражувањето се изведува во проектот CRISIS кој има за цел да го подобри управувањето

ПроекТоТ CRISIS Има За цел да го ПодобрИ уПравувањеТо Со каТаСТрофИ ПОРТА 31 октомври 2022 11 ⦁ делови од наградениот труд На Симпозиумот меѓу повеќе од 40-тина трудови од регионот и од целиот свет,

презентиран и прогласен за најдобар

со наслов:

беше

труд, трудот

со катастрофи и вонредни состојби преку градење хармонизиран и ефикасен систем за проценка на ризикот на основните услуги и транспортната инфраструктура во прекуграничниот регион помеѓу Северна Македонија, Албанија и Грција

на земјиштето) 2 Проценка на потребите 3 Прекугранична проценка на поголем ризик 4 Развој на прекугранична веб-база, платформа за проценка и управување со ризик Во трудот е презентиран предложен хармонизиран пристап за оцена и мапирање на хазард на свлечишта предизвикани од земјотрес во прекуграничниот регион меѓу Македонија, Албанија и Грција Креираните мапи на хазард од свлечишта предизвикани од земјотрес ќе придонесат за дефинирање на ризикот на критичната инфраструктура и Слика 2 Карта на подложност на свлечишта на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија (каде што подложноста на свлечиште 1 = многу ниска; 2 = ниска; 3 = умерена; 4 = висока; 5 = многу висока) усвоена од ELSUS v2 (Wilde et al 2018) Слика 3 Наклон на теренот на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија според ELSUS v2 (Wilde etal. 2018)

(http://w w w crisis -project org/) Главните проектни активности вклучуваат: 1 Прекугранична проценка на повеќе опасности (земјотреси и лизгање

капиталните објекти (болници и училишта) на регионално ниво во пограничниот регион Како прв чекор, беше извршен темелен преглед на постоечките национални карти и истражувања во трите земји како и преглед на достапните европски иницијативи кои се занимаваат со проценка на хазардот од свлечишта Врз основа на овој темелен преглед, Европската иницијатива ELSUSv2 беше избрана како усогласен пристап за регионално мапирање на подложност на свлечишта во прекуграничниот регион Оваа карта прикажува хармонизирани дигитални информации за дистрибуцијата на консолидирани, делумно консолидирани и неконсолидирани геолошки материјали на европска територија Базата на податоци за мапите за подложност на ELSUSv2 е бесплатен пристап и може лесно да се преземе по барање на следната веб-локација: https://esdac.jrc.ec.europa.eu/content/euro pean-landslide-susceptibility-map-elsus-v2 Врз основа на темелниот преглед на националната перспектива и достапните податоци во трите земји од прекуграничниот регион, Северна Македонија, Албанија и Грција, како и достапните европски истражувачки проекти поврзани со оцена на хазард од свлечишта, може да се заклучи дека пристапот ELSUS е најсоодветната хармонизирана методологија за подложност на свлечишта во прекуграничниот регион. Картата на подложност на свлечиште на прекуграничниот регион на Грција, Северна Македонија и Албанија е претставена врз основа на Паневропската карта за подложност на свлечишта, верзија 2 (ELSUS v2, Wilde et al 2018) (сл 1) Методолошкиот пристап за елаборација, валидација и класификација на ELSUSV2 е ист како и претходната верзија наречена ELSUS 1000, пријавена во Гинтер и сор (2014) Поконкретно, се користи квантитативен метод, комбинирајќи ги информациите за фреквенција на настанување на свлечиштата

12 31 октомври 2022

Од особен интерес во проектот CRISIS, е анализирањето на настанување на свлечишта предизвикани од земјотрес Картите на хазард од свлечишта се пресметуваат во однос на трајните поместувања предизвикани од различни сценарија за земјотреси Земјотресите може да предизвикаат нестабилност на теренот преку примена на хоризонтални или вертикални забрзувања на лизгачката маса долж падината на теренот Вредноста на максималното забрзување на тлото кое е потребно да предизвика намалување на факторот на сигурност на 1,0 е означена со критично забрзување ac. Оваа вредност на забрзувањето најчесто се определува врз основа на псевдостатички анализи на стабилноста на косините и/или емпириски врз основа на истражувања на однесувањето на косините за време на претходно случени земјотреси Деформации во наклонетиот терен се случуваат кога максималното забрзување од земјотресот ќе го надмине критичното забрзување на косината Табела 2 ги прикажува усвоените критични вредности на забрзување како функција од подложноста на свлечишта врз основа на ELSUS2 Усвоените вредности, се во согласност со оние предложени во HazusСлика 4 Карта на критичното забрзување како функција од подложноста на свлечиште за пограничниот регион Слика 5. Просторна распределба на трајното поместување на тлото (PGD) за пограничниот регион за сеизмичко сценарио со повратен период од 475 години

со просторен мултикритериумски модел составен од три критериуми: наклон на теренот (слика 3), литологија и покривка на земјиштето

методологијата за оцена на хазард од свлечишта (NIBS, 2004; Pitilakis et al 2009) Сл 5 претставува мапа на критично забрзување за прекуграничниот регион (CBR) Понатаму, за да се процени трајното поместување на наклонот за различните сценарија за земјотреси, се користи аналитички однос предложен од Фотопулу и Питилакис (2015) Конечниот производ на зонираноста на опасност од свлечиште е претставен со дигитални карти на очекувани трајни поместувања за однапред дефинираните сценарија за земјотреси за повратен период од 475 и 975 година, соодветно (слика 5 и 6) Врз основа на креираните карти за 475 години повратен период се очекува трајните поместувања да бидат во опсег до 20 cm за некои делови во источна Албанија и јужниот дел на прекуграничниот регион помеѓу Албанија и Грција Од друга страна, за 975 години повратен период, очекуваните трајни поместувања достигнуваат 60 cm со варијација на вредностите низ целата територија на прекуграничниот регион. ⦁ Заклучоци Врз основа на извршените анализи и креираните карти може да се направат следните констатации: - До 65 % од територијата на прекуграничниот регион спаѓа во висока и многу висока подложност на свлечишта, што се должи на фактот што поголемиот дел од територијата е планински регион - Презентираниот пристап за прекуграничниот регион е едноставна алатка која може да се примени за да се идентификуваат опасните области, каде што се достапни само ограничени геоморфолошки, геолошки и сеизмолошки податоци. Пресметаните мапи се искористени во проектот CRISIS како влез за проценка на ризикот на критичната инфраструктура и основните сервиси на регионално ниво Исто така, истите се

Слика 6 Просторна распределба на трајното поместување на тлото (PGD) за пограничниот регион за сеизмичко сценарио со повратен период од 975 години

Автори: вонр проф д-р Јулијана Бојаџиева, проф д-р Влатко Шешов, вонр. проф. д-р Кемал Едип, вонр проф д-р Радмила Шалиќ-

Макреска, проф д-р Роберта Апостолска, вонр проф д-р Александра Богдановиќ, вонр. проф. д-р Марија Витанова, вонр. проф д-р Марта Стојмановска

употребени како влез во креираната вебплатформа за менаџирање на хазард и ризици во пограничниот регион - Особено е важно да се истакне дека креираните карти ќе служат како почетна точка во понатамошни детални анализи во помал размер, засновани на подетални влезни сетови на податоци, кои постепено се развиваат во земјите вклучени во ова истражување Благодарност: Презентираното истражување е направено во рамките на проектот Crisis „Сеопфатна проценка на ризикот на основните

услуги и транспортната инфраструктура“ поддржан од Механизмот за цивилна заштита на Унијата (101004830 - CRISIS - UCPM-2020-PP-AG). n

ПОРТА 14 31 октомври 2022 Во церемонија пренесувана во живо на веб-страницата на Кралскиот институт на британски архитекти, на 13 10 2022 беа презентирани шесте селектирани објекти влезени во најтесниот избор за 26-тата по ред Стирлингова награда и беше прогласен овогодишниот добитник: Новата библиотека на Модлин Колеџот во Кембриџ од Ниал Мек Лахлин Архитекти Овој нов објект се наоѓа во рамките на парцелата на 700 години стариот Модлин Колеџ при Универзитетот во Кембриџ лоциран во центарот на градот покрај реката Кам Новата библиотека која ќе работи 24 часа на ден е поставена до претходната Пепис библиотека, заштитен објект на градителско наследство од прва категорија, изграден во 17-тиот век кој веќе не ги задоволува современите барања Покрај библиотеката, во рамките на овој објект со површина од 1.525 м2 сместени се и архив и уметничка галерија Од урбанистичко-архитектонски аспект, местоположбата на Новата библиотека во комбинација со претходно изградените објекти на локацијата придонесува кон создавање на иден нов внатрешен двор со којшто урбаната морфологија во рамките на д - р . В л а д и м и р Б . Л А Д И Н С К И , д и п л . и н ж . а рх . ( С п е ц иј а л н о з а П о р т а 3 о д А н г л иј а ) Н о в а б и б л и о т е к а н а М о д л и н Ко л е џ о т в о К е м б р и џ о д Н а и л М е к Л а х л и н А р х и т е к т и Сеопфатната определба да се изгради нешто што ќе го издржи тестот на времето може да се почувствува во секој материјал и детал, и од секоја гледна точка. ова е пример за тоа како да се изгради објект кој долго ќе опстои архитектура

Колеџот повторно се надоврзува на оригиналните монашки корени карактеризирани со меѓусебно надоврзувачки блокови, каде објектите оформуваат внатрешни дворишта Преку својот архитектонски пристап Неил Мек Лахлин Архитектите искажуваат почит кон богатата историја на окружувањето на Новата библиотека Тие успешно искомбинирале ѕидови од носиви тули, коси кровови со калкани, прозорци врамени во рамки од камен и оџаци од тула. Сето ова ја анимира силуетата и обликувањето на објектот со современи елементи на одржлив дизајн за да се создаде објект кој ќе го издржи тестот на времето Архитектурата на новата библиотека ја карактеризира контрастот помеѓу отвореноста и интимноста која вешто ја реализира визијата на архитектот за градба која полека се издига кон небото Посетителите се пречекани со елегантна фасада од тула и привлечни големи дрвени врати коишто се отвораат кон скалест внатрешен ентериер од дрво исполнет со светлина Влезниот хол со висина еквивалентна на три ката води кон читалната со двокатна висина. Регуларната мрежа на оџаци од тула ја носи меѓукатната дрвена конструкција и полиците за книги и го поттикнува движењето на топлиот воздух нагоре за да овозможи природна вентилација на објектот Помеѓу секои од четирите оџаци постои голем свод со натсветло. Меѓусебно поврзаните коридори на горното ниво по источната фасада на објектот овозможуваат визури кон Колеџот, градините и реката Кам Организацијата на внатрешниот простор е дефинирана од конструктивната мрежа на објектот која промовира создавање на атрактивна низа на простори: широки зони за читалните и просторите за учење во група и потесни зони за скалите и полиците за книги

СТрИлИНгова Награда За арХИТекТура За 2022 годИНа

Решението исто така создава низа од простори за индивидуално учење со маси поставени во рамките на ниши со прозорци, затскриени во приватни ниши или пак поставени во рамките на споделени зони преку што е овозможено студентите да си изберат место за учење или издвоено или пак во рамките на нивната група во зависност од нивните желби Овој современ објект користи едноставен, но високоефикасен систем за пасивна вентилација и стратегија за природно осветлувања со цел да се намали потрошувачката на енергија во комбинација со инженерска дрвена конструкција со која се намалува количеството на вграден јаглерод во истиот Објектот исто така е добитник на Наградата на архитектура на Источниот Регион на Кралскиот институт на

британските архитекти за 2022 година и на Националната награда за архитектура на Кралскиот институт на британските архитекти за 2022 година Претседателот на Кралскиот институт на британските архитекти, Сајмон Алфор, говорејќи во името на жирито за Стерлинговата награда за 2020 година вели: „Уникатна локација со јасна намена –Новата библиотека при Модлин Колеџот е софистицирана, обилна, архитектура изградена за да трае Да се создаде нов објект кој ќе трае најмалку 400 години е значителен предизвик, на којшто Ниал Мек Лахлин Архитектите одговориле со исклучителна умешност, грижа и одговорност Резултатот е солиден и самоуверен, но сепак нешто поинаков вид на блок на колеџ Исполнето со светлина, внатрешното уредување преку топлината на дрвото го издига духот и промовира поврзување На студентите им е понудена спокојна секвенца на меѓусебно поврзани простори каде и тие, и идните генерации, ќе можат

и да размислуваат и да се собираат, уживајќи во тоа и заедно и поединечно Сеопфатната определба да се изгради нешто што ќе го издржи тестот на времето може да се почувствува во секој материјал и детал, и од секоја гледна точка Ова е пример за тоа како да се изгради објект кој долго ќе опстои. Добро дизајнираните простори во голема мерка го подобруваат успехот на студентите и нивната добросостојба Овие би требало да бидат правилата за сите студенти и учители во сите места за образование, без исклучок. Како што универзитетите ширум светот работат напорно за да се позиционираат себеси на постојано растечкиот пазар за високо образованое, инвестирањето во

или непосакуван ефект“ Според д-р Ваите, ова резултирало „во инспиративна градба – која ќе ги поттикне нашите додипломци да се стремат за високи достигнувања“ Исто така, според Би-би-си, архитектот, гдинот Мек Лахлин изјавил дека Колеџот по прв пат ја освоил годишната награда за архитектура и ја нарекол Библиотеката „творба на многу раце и многу умови“ Тој

⦁ Орчард Гарденс, Елефант Парк во Лондон од Пантер Хадспит Архитектс за Лендлизе; и ⦁ Сандс Енд Артс анд Комунити Центре во Лондон од Мае за Хамерсмит и Фулам Коунсилс Најстарите англиски високообразовни

институции, колеџите и универзитетите во Оксфорд и Кембриџ, отсекогаш биле инвеститори на исклучителни објекти преку кои тие со векови успевале да ја зголемат не само атрактивноста на својата понуда

на оваа образовна заедница беше јасна. Од нас беше побарано да градиме за долгорочна употреба користијќи

додал: „Ние знаевме дека градиме за клиент мотивиран да го постигне најдобриот исход. Нашата одговорност кон историјата

и да го збогатат градителското наследство на просторите на коишто опстојуваат,

и да ги

условите за учење на нивните студенти и инструктори, а коешто се искажува и преку искажаните резултати и фактот дека овие два универзитети опстојуваат како едни од најдобрите образовни институции во светот. Новата библиотека на Модлин Колеџот во Кембриџ не само што ја следи оваа градителска традиција туку и го трасира патот за идните градби кои преку одличноста на архитектурата придонесуваат за искажаните

на овие академски институции,

исклучителни објекти е есенцијално Ова е модел за пример кон кој треба да се стреми“ Дополнително, Би-би-си ја пренесува изјавата на библиотекарот на Модлин Колеџот, д-р Маркус Ваите, според кој на архитектот му било дадена „невообичаено предизвикувачко барање: да изгради објект на периферијата на една од најсензитивните историски локации во Кембриџ, и да го стори тоа без да создаде атрактивност Можеби по околу половина век, идните генерации ќе ги слават архитектонските квалитети на идната библиотека на Модлин колеџот со која ќе се замени Новата библиотека n ТЕКСТОТ Е ПОДДРжАН ОД МИНИСТЕРСТВО ЗА КУЛТУРА НА РСМ

несоодветен

и идниот

развој

ги разумно сегашните ресурси “ другите пет објекти влезени во најтесниот избор за Стирлинговата награда за 2022 година се: ⦁ 100 Ливерпул Стрит во Лондон од Хопкинс Архитектите за Бритиш Ланд; ⦁ Форт Вали Колеџ, Фалкирк Кампус во Филкирк, Шкотска, од Реиах и Хол Архитектите за Форт Вали Колеџ оф Фурдер анд Хајер Едујукејшн; ⦁ Хакни Њу Примари Скул анд 333 Кингсленд Роад во Лондон од Хенли Халеброун за Доунхам Роад Лимитед;

туку

подобрат

резултати

создавајќи трајни градителски вредности со кои се збогатуваат не само матичните организации туку и градовите во коишто се наоѓаат придонесувајќи и за нивната туристичка

ПОРТА 18 31 октомври 2022 волумените и масите на објектите во комбинација со пешачките улици и патеки, формираат микроурбанистичка целина по мерка на човекот, што е и карактеристично за историските урбани структури. вклопувањето во природниот амбиент и интеграција во контекстот во кој доминира Стари град претставува најголем квалитет на овој проект Поетска туристичка населба aрхитектура Природните ресурси на Будванската ривиера се највредниот потенцијал и капитален фактор за интензивен и супериорен развој на туризмот во овој регион, како најквалитетна и најатрактивна туристичка област на црногорското приморје Драматично разбиениот релјеф, кој го карактеризира - од една страна - бисерен ѓердан од 37 поголеми и помали песочни плажи и плажи со ситни камчиња – и од другата странаголиот и сив црногорски карст на динамичниот масив Ловќен, азурно синото море, благата и топла медитеранска клима, раскошната вегетација, го сочинуваат пејзажниот колорит на ривиерата Покрај тоа тука е и епската контура на Ловќен, чии врвови го параат синото небо веднаш над синото море Уште кога ќе се додаде она што низ С а њ а РА Ѓ Е Н О В И Ќ - Ј О В А Н О В И Ќ , д и п л . и н ж . а рх .

во прегратките на природата „СловеНСка Плажа“ – будва ПОРТА 31 октомври 2022 19 историјата го создавале човековата рака и ум, за да го направат животот полесен, поубав и посвечен, се огледува и идентитетот Ретки се местата што на толку мал простор изобилуваат со толкаво културно-историско и духовно наследство Меѓу црногорските општини, подрачјето на Будванската ривиера е најбогато со сакрални објекти и споменици на културата, кои покрај Стариот град Будва и вонвременскиот Св. Стефан, го сочинуваат околу дваесет манастири и цркви со извонредна ризница на средновековно сликарство И секако не смее да се заборави и духовното наследство (легенди, преданија, историски приказни, песни, фолклор, обичаи, занимливости и анегдоти), без кои историската меморија би била многу посиромашна А начинот на кој се раскажуваат е единствен, полн со дух и богатство на изразување, проткаен со софистициран хумор и кога е потребно со епски преданија, толку карактеристични за локалното население, единствен начин на раскажување или како што самите велат – беседење Иако мала, црНа гора е голем градежеН реСурС Вкупната површина на плажите на будванската ривиера изнесува 318 635 квадратни метри, од кои дури 98,5 отсто отпаѓаат на површина на песочни плажи Поаѓајќи од оваа површина и нормативот од шест метри квадратни простор по капач, потенцијалот на овие плажи овозможува истовремено да прифати околу 53.000 капачи. Доколку околу 7 000 места за капење се резервираат за локалното население со примена на коефициентот на истовременост на бројот на туристи и капачи од 1,4 (кој е утврден во Регионалниот просторен план од 1968 година) се доаѓа до податок од 68 000 можни истовремено Е сега, Будва, „престолнината на туризмот“ се фали со бројка од 100.000 до 150 000 гости, (истовремено), или што би рекле будвани, туристи колку на останатиот дел од приморјето заедно. И ова не го велат со гордост, туку со сарказам А зошто е тоа така? Па се разбира поради урбанизмот, односно урбанистичкото (не)планирање Иако мала, Црна

за „ударот на парите“ кој се случи, што претставува и предупредување за нашите слабости Се наметнува потреба критички да се преиспитаат досегашните концепти и планови, затоа што обврска на државата и општеството е да обезбеди рационално користење на просторот, т е одржлив развој Она што ѝ се случи на Будва карактеристично е речиси за сите значајни локации во регионот. Секако, онаму каде е поубаво, уште повеќе, па да се запрашаме дали е убавината дар или проклетство? Или како

што вели познатиот архитект и професор на Архитектонскиот факултет во Белград, Бранислав Митровиќ, роден во 1948 година во

Бар: „Не ја сфативме важноста на тоа што го имавме, и ми се чини дека, ако не се проблематизираат сите тие работи во овој момент, ќе го изгубиме натпреварот Во тој натпревар сме тргнати кон пораз, но 90-те минути сè уште не се одиграни. И тоа не е поединечна вина, туку колективна одговорност Затоа мора да реагираме многу критички и без компромиси за да смениме некои работи. Дали навистина ќе научиме нешто од претходно направеното, тоа е дилемата што ме мачи Ние повеќе немаме право сето тоа само да го гледаме “ ТроШење На драгоцеНИ ПроСТорНИ реСурСИ Денес Будва не е во состојба да повлече линија со која проектирањето како сложена активност

Гора е голем градежен ресурс. Но брегот и другите предели се драгоценост и мора да се заштитат Тоа не е ресурс кој може да се троши во недоглед, иако голем дел веќе е потрошен. Кога сакаме да зборуваме за ексклузивитет на дестинација, објект, место, забораваме дека ексклузивност подразбира квалитет – но само кога е помалку по количина За целиот регион, па и за Будва е карактеристично дека не сме зрели Политичките промени што се случија на почетокот на 90-тите години, како и кај нас, така и во Црна Гора, донесоа крупни општествени и економски ломови во кои трката на инвеститорите за заземање што „подобри локации“ ги обесмисли сите развојни концепти и плановите ги сведе на чиста формалност, и сè тоа, како и кај нас – со амин од државата НеЗамеНлИв факТор На ИдеНТИТеТоТ Меѓутоа не било секогаш така Во одреден период во социјализмот, развојните и општествени процеси не се одвивале вон планираните и декларираните определувања. Вистински пример за тоа е архитектурата на туристичките објекти и населби на југословенските простори. За тоа не се знае

на трансформација на градскиот простор, бескомпромисно и недвосмислено се одвојува од градежните шпекулации, неодговорното трупање структури, без какво било просторно оправдување освен профит за инвеститорите, а сè тоа проследено со неодржливо трошење на драгоцените просторни ресурси Плановите кои порано се правени за приморјето го нагласувале прашањето за развојна рамнотежа на просторот Но за жал плановите немаа доволно влијание на процесите кои се одвиваа во просторот, па така планските определби немаа можност да бидат проверени

„Словенска плажа“ во Будва како вредно архитектонско и урбанистичко наследство од втората половина на 20 век и како незаменлив фактор на идентитетот на црногорското приморје. Плажата со исто име Словенска плажа, го опфаќа појасот непосредно до стариот град Будва, на 10 минути пешачење, под локалниот пат, сè до ‘ртот Завала на источната страна Долж целиот потег Словенска плажа се протега шеталиште кое го поврзува Стариот град со населбата Бечиќи Изградбата на првите туристички капацитети на Словенска плажа во Будва започнала во 1960-тите, најавувајќи ја појавата на модернизмот кога се претставени нови начини на проектирање хотелски

капацитети Изградени се пет хотелски комплекси сочинети од функционалистички објекти од павилјонски тип. Долгорочниот и амбициозен план за развој на Словенска плажа е запрен со земјотресот

1979 година, кога

хотели Позицијата и значењето на Словенска плажа за градот Будва низ историјата ја направија приоритетна локација за реконструкција веднаш по земјотресот и Словенска плажа по втор пат стана инспирација за планирање на централната туристичка зона во централниот дел на Будва Урбанистичкиот план за населбата „Словенска плажа“ го дал тогашниот главен урбанист, архитект Петар Перовиќ Тој вели: „По разорниот земјотрес на 15 април 1979 година, урнатите хотели кои народот ги нарекуваше „наполитанки“ изгледаа страшно Сакав тоа да не се повтори. Направив град во град, од апартмански зданија кои не надминуваат два

ката „Словенска плажа“ има 2 500 кревети и е синтеза на вековната медитеранска архитектура: античка, христијанска и исламска. Првата се препознава низ плоштадите, втората преку паштровската куќа од камен со перголи и ползавци Исламската култура се манифестира преку интимни, внатрешни дворови Целата населба наликува на замрзнат бран кој се претопува со панорамата Покривите, каде што е возможно, ја следат линијата на брдото“

Подобра И НеПоСредНа врСка Со ПрИродаТа Веднаш по разорниот земјотрес распишан е југословенски конкурс во 1980 година за урбанистичко-архитектонско решение на крајбрежниот потег покрај Словенска плажа од хотелско-туристичката организација „Монтенегротурист“ од Будва. Конкурсниот материјал го преземале 115 конкуренти, а

со овие

на

смета за

решенија до промислен пристап на урбанизација, каде се водело сметка за заштита и зачувување на природните вредности и изнаоѓање рамнотежа помеѓу новото и старото Токму поради тоа, добро би било да се обноват некои аспекти на тогашниот начин на размислување за туристичката архитектура и урбанизам – денес повеќе од кога и да било, затоа што времето истекува, а просторот е неповратен Еден таков извонреден пример на архитектура и урбанизам е туристичкиот комплекс

доволно, особено меѓу помладата генерација, која го промаши феноменот на синдикален туризам, или се запознала

комплекси кога биле веќе дотраени или потполно преуредени Сепак, тогашната архитектура

туристички и хотелски објекти се

врвна во најширока смисла, од квалитетни архитектонски

во

се срушиле сите тогаш изградени

пристигнале 37 проекти и еден проект вон пропозициите. Наместо некогашните поединечни големи хотелски објекти и крупни структури, во расписот на конкурсот предложено е проектирање помали, дисперзни хотелски единици кои требало да овозможат подобра и непосредна врска со природното опкружување За најдобро конкурсно решение прогласен е проектот со шифра „Патио“ на словенечкиот архитект Јанез Кобе со соработниците од Љубљана: житогој Лозич, Јанез Шубиц и Георг Даниал Туристичката населба „Словенска плажа“ е изградена врз основа на првонаграденото решение и главниот проект е изработен од истиот автор и соработниците „Словенска

треба да се

на

историско-урбанистичкото планирање Просторната структура на комплексот е користење на регионално градителско наследство Концептот е уникатен пример за урбан состав кој ја нагласува вредноста и важноста на традиционалните амбиентални матрици со помали физички структури интерпретирани во современа просторна рамка Туристичкото село е изградено во медитерански стил, при што сместувачките

квалитет, наспроти утврдениот и очекуваниот концепт на „поглед на море“ Структурата ја сочинуваат ниски куќи со еден или максимум два ката, меѓу кои се развиваат комуникации – патеки и отворени јавни простори Внатрешното движење е организирано рационално со изразита смисла за амбиент, со плоштади, премини, дворови и дворчиња, порти Што на еден начин е и пандан на Стариот град во современа верзија. Па така главната улица е со мала ширина и разгранета е на споредни улички по кои се поставени куќите за сместување, кои меѓу себе се поврзани со заеднички комуникации, коридори и скали Сложената композиција на комплексот се огледува во богатството на содржините и обликовните елементи во рамки на единствена целина. Волумените и масите на објектите во комбинација со пешачките улици и патеки, формираат микроурбанистичка

ПОРТА 22 31 октомври 2022

плажа“ е добитник на престижни награди: Ноемвриската награда на градот Будва во 1984 година, Републичката награда на Црна Гора и Сојузната награда „Борба“ во 1985 година Во првонаградениот проект препознаен е стремежот на архитектите

единици се организирани во блокови од ниски објекти со едноводни кровови, вкрстени со пешачки патеки и помали плоштади Ваквиот концепт потсетува на традиционалните населби Паштровиќи и на Паштровска куќа (Паштровската куќа го добила името по Паштровска гора која се наоѓа во непосредна близина на ридот, или по родот Паштровиќ, што го населува регионот уште од античко време). Решението овозможува индивидуалност, со неминовно враќање кон традиционалните урбани матрици со мали физички структури. Со ваков концепт архитектите создале населба, а не класичен хотел и на тој начин покажале нова филозофија во третманот на туристите меЃуПроСТорИТе - ПоСебеН квалИТеТ Концептот на комплексот е со нагласен премин од јавен во приватен простор и е поставен мошне смело што меѓупросторите претставуваат посебен просторен

и интеграција во контекстот во кој доминира Стариот град претставува најголем квалитет на овој проект Концептот на туристичката населба „Словенска плажа“ ја нагласува вредноста и важноста на традиционалните амбиентални матрици со помали физички структури интерпретирани во современи просторни рамки комПлекС беЗ авТомобИлИ „Словенска плажа“ е градена во две фази во текот на осумдесеттите години на минатиот век

дека урбанистичкиот распоред на туристичката населба

потпира

принципите на

целина по мерка на човекот, што е и карактеристично за историските урбани структури Вклопување во природниот амбиент

Првата фаза со капацитет од 2 400 легла е реализирана во периодот од 1982 до 1984 година, а втората фаза од 1 200 легла е изградена до 1988 година Автомобилски пристап во комплексот нема, постои паркинг за 500 автомобили покрај комплексот и има поле со соларни панели, во времето кога е градена е најголемо во Европа. Во населбата се застапени само пешачки патеки, кои се испреплетени низ целиот комплекс од 16 хектари зелени површини и кои водат право до плажата Објектите меѓусебно се поврзани со пешачки патеки кои се слеваат во главната променада „Корзо“ Функцијата може да се подели на три главни дела: објекти за прием на гости, објекти за сместување и угостителски објекти Парковски зони и зони за спорт и рекреација организирани се внатре во населбата Рецепцијата се наоѓа на почетокот, каде се сместени амбуланта, банка и кафе-бар. Угостителските содржини се долж пешачките патеки, а комплексот содржи и детска градинка Зоните за спорт и рекреација содржат базени со површина од околу 10 000 квадратни метри, спортски игралишта (10 тениски терени), тримпатека долга 1 000 метри, детско игралиште каракТерИСТИкИ На околНИТе ПаШТровСкИ

имаат едноводни кровови, прозорски капаци и други елементи карактеристични за околните паштровски села во што се препознава локалното градителство. Едноставното обликување со рамни ѕидови и малтер во бела боја, сини капаци, едноводни кровови со разиграни волумени, портокалови ќерамиди и камени детали околу вратите и прозорците ја карактеризираат архитектурата „Словенска плажа“ и денес е пример за поетска туристичка населба во прегратките на природата Секоја вила е именувана по едно доминантно растение: вила на маслинки, чемпреси, лимони, магнолии, олеандри „И секоја има сонце и поглед, бидејќи погледот е

извор на душевна храна“, тврди архитект Петар Перовиќ

Од идејата, проектирањето и градењето на туристичката населба поминати се многу лета Комплексот е реновиран во 2012 година, многу внимателно, дискретно и ненаметливо, со почитување архитектурата останува доминантна, обновувањето е како ненаметлива нова облека. Во нечии бизнис-ориентирани умови сигурно се вртат многу бројки, мноштво квадратни метри, тука веднаш покрај море, на најубавото место Сигурно си размислуваат што е ова олку паркови, колку ли станови овде можат да се направат, па ќе ставиме и саксии на тераси, а сè со поглед на море - што би рекле будвани „за сега“. Бидејќи молневитото менување на урбанизмот е трик кој ние обичните не го поимаме Но ова вредно наследство успева да опстане и тоа во одлична кондиција, да се надеваме дека ќе биде и понатаму тука n

внатре во комплексот со скриени приоди од внатрешни дворови. Капацитетите за сместување се состојат од соби и апартмани со покриени тераси и балкони Сите станбени делови поседуваат атриумски простори со мали плоштади, кон кои се ориентирани сместувачките единици. Композицијата и обликувањето на комплексот претставува комбинација на медитеранска и модерна архитектура која се потпира на традиционалните мотиви на регионалниот контекст Објектите се формирани во облик на помали единици со нагласени комуникациски врски, со употреба на тремови и колонади од столбови Композициските единици

Села За разлика од јавните содржини, сместувачките зони се конципирани во вид на сложени станбени единици, организирани

ПОРТА 24 Решение чија архитект ура произлег ува од локалниот карактер архитектура целта била не само да се задоволат потребите и желбите на новодојденците –корисници на марината, туку и да се создаде своевиден дијалог со автентичните квалитети на Јаликавак, со што комплексот лесно би стекнал припадност не само кон изграденото, туку и кон социјалното ткиво на местото. ваквата тендеција, архитектот едноставно ја нарекува being Mediterranean („медитеранска“) 31 октомври 2022 Општо познато е дека Турција е популарна туристичка дестинација и како таква редовно е на листата од топ 10 светски дестинации според бројот на туристи и остварени ноќевања Пред неа обично се само Франција, САД, Италија, Шпанија и Кина Тоа секако се должи на нејзината површина и на големата популација од која зависи бројот на домашните туристи кој го „билда“ и вкупниот број, но најмногу се должи на многуте нејзини природни убавини, градителското наследство оставано низ вековите, понудата за летен и алтернативен туризам итн Во таквите околности, речиси е невозможно во денешна ера одредено населено место за кратко време да успее да се протне во понудата на дестинации на Б о ш ко В И Д О Е С К И , д и п л . и н ж . а рх

марина во населеното место Јаликавак близу надалеку прочуениот Бодрум. НовоСТИ во малоТо меСТо Имено, Јаликавак припаѓа на Бодрумскиот Полуостров чиј најголем и најпознат град е секако Бодрум од кој е оддалечен 20-тина километри Со вивнувањето

крајбрежје Но освен плажите и морето, ниедно од овие 10-тина други мали гратчиња и села околу Бодрум немале ниедна друга впечатлива туристичка знаменитост која би ја вклучиле во туристичката понуда Туристите, особено странските, гравитирале кон самиот Бодрум, притоа посетувајќи ги шармантниот стар град и чаршијата, тврдината „Св Петар“ и Музејот на подводна археологија, Мавзолејот во Халикарнас кој е еден од седумте светски чуда на стариот свет (Халикарнас е старото грчко име за античката населба врз која лежи и денешен Бодрум – заб на авт ), бодрумското шеталиште со пристаништето, Античкиот театар, впечатливите ноќни клубови итн Тоа

марИНаТа во ЈалИкавак блИЗу бодрум туристичка држава од калибарот на Турција само заради умешноста на еден архитект да креира архитектонско-урбанистички проект кој сам носи илјадници туристи во една туристичка сезона Тоа му успеа на реномираниот турски архитект Емре Аролат и неговиот проект за

на Бодрум

во

мали

на хотели кои го зафаќаат

како можеби најпопуларна туристичка дестинација

Турција, Јаликавак, како и останатите

населби на полуостровот почнуваат да угостуваат туристи поради сè поголемиот број

практично целото

и реконструкција

која

од подрачјето

примарна

луксузни јахти Но, проектантите понудуваат едно збогатено архитектонско-урбанистичко решение во кое вклучуваат низа на други функции, пред сè од угостителски и трговски карактер, а кои имаат за цел да привлечат и останати туристи освен оние кои ќе ги паркираат своите јахти тука Проектот наменет за корисници од високата средна класа, уште од самиот почеток го носел товарот на голема инвестиција која носи новости во малото место

арХИТекТураТа ПроИЗлегува од локалНИоТ каракТер Проектот е развиван преку три фази, секоја изведена во различна последователна година, почнувајќи од 2011-та Во првата фаза е проектиран и изведен таканаречениот „остров“ кој е поврзан со брегот преку тесна автомобилска улица и пешачка патека. Овој дел од марината сместува продавници, ресторани, приватна плажа и базен за сопствениците на јахтите, како и пропратни простории за нивно одржување Како што ќе рече самиот архитект, главната мотивација за дизајнот

ја посетите и марината

Всушност

така сè до 2013 година, кога се отвора новоизградената марина во Јаликавак која станува дел од редовната туристичка понуда на агенциите и водичите Денес, доколку се одлучите да го посетите Бодрум, освен споменатите знаменитости во самиот град, неколкуте најдобри плажи на полуостровот или турите со брод, на многу од туристичките сајтови ќе налетате на препорака да

во Јаликавак

се работи за надградба

на старата марина во Јаликавак

постоела на дел

кое го зафаќа и марината во денешниот изглед и облик. Како и секој комплекс од ваков тип,

функција му е секако да служи како паркинг за

на „островот“ било усогласување на „исходот“ од ваквиот дизајн со идеалната позиција на Јаликавак како медитеранска населба. Целта била не само да се задоволат потребите и желбите на новодојденците – корисници на марината, туку и да се создаде своевиден дијалог со автентичните квалитети на Јаликавак, со што комплексот лесно би стекнал припадност не само кон изграденото, туку и кон социјалното ткиво на местото. Ваквата тендеција, архитектот едноставно ја нарекува being Mediterranean („медитеранска“) Затоа, наместо генерички дизајн кој многу лесно можел да стане „вонземски“ за местото, понудено е решение чија архитектура произлегува од локалниот

карактер, интерпретиран како композиција од волумени со различна висина кои се вклопуваат во пејсажот и морето како начин на кој комплексот се интегрира во затекнатиот контекст Ваквите волумени кои во основа следат замислена мрежа се надополнети со атипични „додатоци“: долг линиски ѕид и кула Целиот „остров“ има идентична материјалност – травертинот Како инспирација за намерата целиот комплекс да биде од само еден материјал, архитектот ги посочува Кос, Родос и Сиена како референтни примери Травертинот сам по себе претставува новост во Јаликавак, не е традиционален локален материјал, но е искористен како материјал кој е на некој начин општопознат на човекот, материјал кој никој нема да го почувствува за „дојденец“ Во втората и третата фаза од комплексот, бројни продавници

низ различни места санитарни, технички и магацински простории од марината со цел нивна максимална употребливост уПоТреба На комПлекСоТ од СИТе корИСНИЧкИ СлоевИ Над сè, даден е приоритет на интензивната употреба на комплексот од страна на сите кориснички слоеви од општеството, што во голема мера е спротивно на светската пракса со која

ваквите марини се нарекуваат елитистички места со лимитиран пристап за корисници од пониските слоеви Во случајот со марината Јаликавак, или официјално наречена Palmarina, умешниот проектантски, но и менаџерски пристап успеал во намерата пространиот јавен простор околу комерцијалните единици и приватните делови да го „прикачи“ на ексклузивниот свет како дел од него, со што и корисниците од пониските слоеви можат да „ѕирнат“ во ексклузивитетот кој обично го уживаат само сопствениците на луксузни јахти

се изведени долж марината, продолжувајќи ја медитеранската аура преку широките стреи кои создаваат континуирана засенчена патека која на моменти се претвора во колонада долж продавниците Сите продавници се плански фрагментирани и оформуваат неколку низи сместени под долго испуштените стреи Ваквите стреи се на различни нивоа со што е овозможено нивно преклопување со цел да не се стекне впечаток за целиот комплекс како предимензиониран. Продавниците претставуваат волумени од стакло долж сложената композиција од вертикални и хоризонтални рамнини од травертин. Во крајната фаза од изведбата на марината е вклучен мал хотел и канцелариски простории, а проектната програма за оваа фаза дисперзира

д е л о д к о м п л е к с о т , а к о и п о с е т и т е л и т е г и к о р и с т а т и з а ф о т о г р а ф и р а њ е . С о и з г р а д б а т а н а о в а а в о з б у д л и в а п е ш а ч к а п а т е к а е з г о л е м е н к а п а ц и т е т о т з а п е

таа станува домаќин на ексклузивни брендови од угостителството и модната индустрија, и тоа не само домашни (турски), туку и интернационални Интересен е концептот на сместување на овие локали: колку сте поблиску до „островот“, толку поексклузивни се брендовите, а во него се оние најексклузивните. Комплексот на едно место ги собира, но во одвоени локали по принципот на старите турски чаршии, а не во затворен шопинг-мол: Dior, Dolce & Gabbana, Gucci, Nusr-Et, Louis Vuitton, Prada, Rolex, Novikov, Hublot, Bvlgari, Moncler, Loro Piana итн

марИНа во СвеТоТ Веројатно ни архитектите, ниту пак локалните власти или жителите, не очекувале дека марината ќе привлекува толкав голем број на туристи За нејзината популарност, најдобро говори и фактот дека

Марината е прогласувана за најдобра марина во светот од неколку релевантни институции во различни избори, меѓу кој и оној од 2019 година за „најдобра светска марина за суперјахти“ во изборот на The British Yacht Harbor A ssociation (TYHA) За реномето на овој комплекс сигурно заслуга има и одличниот проект кој има добиено неколку домашни и меѓународни награди за архитектура, а за кој имаат пишувано и реномираните A rchDaily, Dezeen, A rchitizer и други Инаку, архитектот Емре Аролат е еден од најреномираните турски архитекти денес, чија проектантска компанија има канцеларии во Истанбул, Лондон и Њујорк Самиот тој е и повремен предавач на неколку универзитети во Турција, Холандија, САД и Блискиот Исток; често е канет да биде дел од жири-комисии на многу конкурси за јавни објекти, особено во родната Турција; а е добитник и на многу домашни и меѓународни награди Придонесот на неговиот проект во ставањето на Јаликавак на туристичката мапа на Бодрум и Турција е неоспорен n

П о н о в и т е и н т е р в е н ц и и в о м а р и н а т а ј а з а н е м а р у в а а т в п е ч а т л и в о с т а н а л и н и с к и о т ѕ и д в о „ о с т р о в о т “ в о ж е л б а д а с е з б о г а т и п о н у д а т а с о н о в и л о к а л и в о о в о ј н а ј е к с к л у з и в е н д е л о д к о м п л е к с о т . Ѕ и д о т е и с к о р и с т е н з а н а н е г о д а с е „ з а к а ч а т “ , о д н о с н о д о г р а д а т н о в и л о к а л и о д д в е т е с

е и

г у б е н а т а а

с к а к о н ц е п ц и ј а к а к о б а л а н с н а ф р а г м е н т и р а н и т е в о л у м е н и о д д р у г а т а с т р а н а С е п а к с о в а к в а т а и н

и ј

н е е з а г у б е н а р х и т е к т о н с к и о т к

л и о т п р о с т о

е н и , а н о в и т е в о л у м е н и з а е д н о с о н и в н а т а м а т е р и ј а л н о с т и д е а л н о с е в к л о п у в а а т в о ц е л и о т п р е т х о д е н к о н т е к с т О в а в е р о ј а т н о п о в т о р н о е н а п р а в е н о п о д п а л к а т а н а с а м и о т Е м р е А р о л а т К а к о е д н а о д п о н о в и т е в п е ч а т л и в и и н т е р в е н ц и и е и д о д а в а њ е т о н а к р и в у л е с т а п е ш а ч к а п а т е к а к о ј а м е а н д р и р а д о л ж т е с н е ц о т к о ј г о п о в р з у в а „ о с т р о в о т “ с о б р е г о т С в и о ц и т е н а о в а а п а т е к а и з л е г у в а а т н а д м о р е т о , с о ш т о п р у ж а а т н о в и и н т е р е с н и в и з у р и к о н б р е г о т и о с т а н а т и о т

ш а ч к и п р о т о к н а т

с н е ц

т к о н „ о с т р о в о т “ , к о ј в е р о ј а т н о с а м и т е п р о е к т а н т и о т п о с л е г о у в и д е л е к а к о т е с н о г р л о в о л е т н и т е м е с е ц и п о р а д и г о л е м и о т б р о ј п о с е т и т е л и НаЈдобра

т р а н и , с о ш т о

с л о б о д н о с т о е ч к а л и н и

т е р в е н ц

в а л и т е т н а ц е

р б и д е ј ќ и в а к в о т о „ о т с т р а н у в а њ е “ н а ѕ и д о т и д о г р а д б и т е с е у м е ш н о и з в е д

ариз не е само десетици монументални градби, не е само богата историја и десет милиони жители кои живеат во главниот град на Франција. Париз е град кој плени со убавина, внимателно испланирана и одржувана, убавина на повеќе нивоа Наполеон III ја одредил судбината на градот што сите го знаеме уште пред да отидеме таму. Веројатно, во секој од нас многу одамна е всадена слика на Париз како град низ неговите најпознати симболи

како што се Ајфеловата кула, музејот Лувр, Триумфалната капија, Нотр Дам,

опера, Црквата на светото срце или мостовите на реката Сена Толку експлоатираните симболи им станале познати дури и на луѓето кои никогаш не биле во тој град, на начин што им делува познат и близок Сепак, според достапните податоци, тоа е град чие пошироко подрачје има над десет милиони жители кои го прават тој град она што е, а тоа е многу повеќе од неколку познати улици и згради кои се познати на сите меридијани на светот Како глобална метропола, со голема и разновидна популација, Париз по својата природа е разновиден град, чии делови се разликуваат еден од друг, но всадената слика на Париз е јасно дефинирана преку естетиката на зградите и улиците Она што денес го гледаме како централен дел на Париз е модерен град од средината на деветнаесеттиот век, кога баронот Осман (жорж-Ежен Осман, 1809-1901) по наредба на Наполеон III, го модернизирал и трансформирал на начин кој бил непознат во дотогашната историјата на градот. Во тоа време Париз бил град на лавиринти, тесни средновековни улички, тешко проодни, со големи проблеми со канализацијата, хигиената и условите за живот Идејата за модернизација на градот потекнува од Наполеон III, кој под влијание на животот во Лондон, кој доживеал трансформација за Единствениот шарм на париските фасади ПОРТА 30 31 октомври 2022 архитектура Париз го нарекуваат и град на светлината, а пред сè тоа е град кој има интересна урбанистичка историја, која покажува колку е визијата значајна и колку е важно таа визија да биде смислена во даден момент, со идеја во иднина да не биде застарена текст и фото: Ѓорѓе ЈОКИЌ, дипл инж арх (Специјално за Порта 3 од Париз) ЗградИТе „оСмаНовкИ“

Париската

порамнети Влезовите, крововите, француските балкони и терасите се во линија Османовките главно имаат шест нивоа На приземјето има главно продавница или ресторан, на првиот кат се станови со француски балкон, на вториот кат се наоѓа долга тераса, тој кат е престижен кат каде што живееле побогатите, на третиот и четвртиот кат

време на Индустриската

јавниот простор и да го разубави, што е особено интересно бидејќи градот не е модернизиран само преку принципите на функционалност, туку идејата за модерна естетика добила значајна улога Колку било тоа визионерски потег, се гледа по тоа што булеварите се толку широки што и по 150 години и понатаму се функционални, со незамислив систем на сообраќај за средината на деветнаесеттиот век За дваесет години, направени се 70 булевари, девет мостови, изградени се 40 000 станбени згради,

и засадени се

столбови, јавното осветлување, како и решетките што ги штитат дрвјата Модернизмот преку бројки, споменици и улици претставува само дел од она што денес го прави Париз, кога е заборавено рушењето на градот од 17 и 18 век, најголемиот дел од импресиите за градот го прават токму зградите „османовки“ како што ги нарекуваат и ги има насекаде во центарот Што ги прави толку интересни и модерни по повеќе од еден век? Зградите се

во својот волумен и основните елементи се

револуција, посакал да примени сличен принцип и во главниот град на Франција, а тоа се широки авении, паркови и железнички станици Со ваква урбана трансформација сè требало да циркулира, фигуративно и буквално, луѓе, воздух и пари Барон Осман сакал права линија, со идеја дека булеварите треба да бидат прави, широки и долги Во исто време, неговата мисија била градот да „продише“, да го унифицира

направени се 585 километри канализација

80.000 дрвја. Исто така, унифицирани се

киосците, рекламните

унифицирани

се станови со средна вредност без вистинска тераса, на петти кат, е исто така стан за побогати жители со голема тераса која има и функција на венец, додека на последното ниво, во мансардата, под коси покриви, станови за послуга со помалку отвори и помалку светлина Класичната зграда е симетрична во централната оска, има три или пет отвори, така што во средината се наоѓа еден од прозорците како и влезот во станбената зграда Со тераси и балкони зградата е поделена хоризонтално. Типичната слика на ваква зграда се состои од неколку елементи, а тоа е крем бојата на фасадата, со поделби, со скулптури и фасадна пластика, често нагласена со рамки околу прозорците, мансарден сив кров под голема косина со кровни прозорци Во слична боја, сива, се и оградите на терасите и балконите. Прозорците се претежно бели, со голем број на поделби на помали делови во рамки на секој прозорец Со ова е постигната

динамика на секој фасаден елемент, без разлика дали се работи за кров, фасада или прозорец Исто така, односот помеѓу темниот кров и светлата фасада, како и темните огради и светлите прозорци придонесува за динамика на фасадата. Колку тоа не било доволно се гледа во разновидноста и во квантитетот на фасадна пластика и скулптури на голем број објекти Практично е речиси невозможно да се најде едноставна фасада без декоративни

и посветеноста на

се држат до принципите

невозможно да се замисли дека овој град би можел да изгледа поинаку и неговиот шарм претставува спој на одлуката за модернизација, голема посветеност на деталите, јасно почитување на правилата за унифицирање на објектите, кои ги следат општите насоки и се надополнуваат Париз го нарекуваат и град на светлината, а пред сè тоа е град кој има интересна урбанистичка историја, која покажува колку е визијата значајна и колку е важно таа визија да биде смислена во даден момент со идеја во иднина да не биде застарена n

елементи Тука се гледа желбата

архитектите и на тогашните инвеститори да

на разубавувањето на градот, со елементи кои не се есенцијални, но денес ги доживуваме како природни делови на Париз И делува

Конгресната библиотека е најстарата федерална културна институција во саД и е сместена во три големи згради во главниот град вашингтон и на локација во сојузната Држава вирџинија ПОРТА 34 31 октомври 2022 Што ја сочинува најголемата библиотека во светот? архитектура Зградата Томас Џеферсон Конгресна библиотека

аконот за постоење на Конгресна библиотека во САД бил одобрен на 24 април, 1800 година и со него се предвидувало нејзините книги да бидат сместени на „соодветно место“ во зградата на Конгресот. По безброј проблеми и преместувања, голем дел од книгите потоа биле уништени, особено во британскиот напад во 1814 Четири години подоцна, Чарлс Булфинч, кој станал архитект на Конгресната зграда, наскоро претставил план, библиотеката да биде сместена во просторија во центарот на западното крило на Конгресот По неколку катастрофални пожари, архитектот Томас Волтер претставил нов проект за поправка и проширување користејќи огноотпорни материјали Реставрираната библиотека била отворена на 23 август, 1853 година, и била наречена „најголемата железна просторија на светот“ Конгресната библиотека е најстарата федерална културна институција во САД и е сместена во три големи згради во главниот град Вашингтон и на локација во Сојузната Држава Вирџинија

ЗграДата тоМас ЏеФерсон Првата посебна зграда на Конгресната библиотека, зградата Томас Џеферсон, била предложена од библиотекар на Конгресот, Ајнсворт Ранд Спофорд, во 1871 Раните години на планирање и изградба биле полни со контроверзии и одложувања. По два конкурса и 10-годишна дебата за проектот и локацијата, во 1886 година Конгресот конечно ја избрал италијанската ренесанса и неокласицизмот како водечко архитектонско обликување предложено од архитектите од Вашингтон Џон Смитмаер и Пол Пелц (John L Smithmeyer and Paul J Pelz) Главниот влез на овој објект гледа кон зградата на Конгресот

Конгресната библиотеКа во вашингтон ПОРТА 35 31 октомври 2022

Висок е четири ката и има ниска купола што ја покрива централната читална Монументално раздвоените скалила со фонтаната Нептун како централна фигура, водат до главниот влез со три пара извајани бронзени врати Коринтските столбови биле употребени на централниот

има и портрети на познати писа-

Џеферсон важи за првиот

во Вашингтон којшто целосно ги изразува начелата на архитектонскиот стил BeauxA r ts. Со беспрекорната локација и комплексната влезна структура како дел од дизајнот, библиотеката е пример за француската теза за планирање од деветнаесеттиот век - дека искуството од приближувањето и влегувањето во една јавна зграда треба да го подготви корисникот за нејзината намена, и штом е внатре, да го привлече и упати, за да може ефикасно да ги искористи сите можни простори Најфундаменталната функција на оваа зградаскладирањето и лесното наоѓање на книгите и материјалите - е рационално поставена, но е скриена, бидејќи овие делови не се отворени за јавноста. Мандатот на библиотеката - да им служи на истражувачите, е изразен преку централната читална, иако нејзината позиција е помошна споредбено со највпечатливата карактеристика на библиотеката, нејзиниот влезен павилјон Токму на овој простор како во еден микрокосмос е претставена обединувачката тема што ја изразува симболичката цел на библиотеката: интеграција на американските придонеси во целокупниот асортиман на светското знаење и култура Се смета дека веројатниот извор на инспирација за Смитмаер и Пелц, била Париската опера на Чарлс Гарние - Charles Garnier Објектот го величи американскиот придонес кон светското знаење на ист хиерархиски начин како што Париската опера го велича придонесот на Франција во изведувачките уметности Јулија ВЕ ЛКОВСК А (Специјално за Порта 3 од Вашингтон) ФОТО Кредит – Конгресна библиотека Конгресна библиотека, големиот хол

трем, каде

тели Зградата

објект

Во изградбата биле употребени различни материјали - 15 видови на мермер, гранит, бронза, злато, махагони Зградата била отворена за јавноста во 1897 година и важела за неспоредливо национално достигнување: 23-каратна позлатена купола ја покривала „најголемата, најскапата и најбезбедна“ зграда на една библиотека во светот Покрај ротондата, карактеристика се и четирите (внатрешни) централни таканаречени дворни површини Во две од нив има дополнителни простории за книги, додека во друга е сместена сала за рецитали Аголните и централните павилјони се поврзани со столбови наречени „завеси“ коишто создаваат композиции од пет дела на западнaта и источната страна. Детално украсената фасада и ентериер биле дело на четириесет американски сликари и скулптори и сè уште се смета за доказ за почитувањето на домашната и светска литература, наука и уметност. Денес објектот е општо признаен како уникатен спој на уметноста и архитектурата, и важи за градба која ја слави универзалноста на знаењето, внимателно претставената човечка мисла и аспирација, симболизирајќи го американскиот оптимизам на почетокот на векот. Зградата воедно е дом и на два од најпознатите тавани во светот, кои се наоѓаат во нејзината

ПОРТА 36 31 октомври 2022

на

сала на библиотеката на предниот дел од зградата е обложен

украсни витражни прозорци и алуминиум По должината се испишани имињата на десет автори за кои се смета дека дале огромен придонес во литературата, меѓу кои, Данте, Хомер, Аристотел, Гете и Шекспир На секој агол од таванот има две крилести фигури на гениј, прикажани со традиционални амблеми на знаење, факел и книга. Сите заинтересирани на 16-годишна возраст и постари можат да добијат пристап до општите збирки на библиотеката, кои вклучуваат околу 70 000 томови книги Главната читална е всушност октагонална просторија, а куполата е дизајнирана од скулпторот Алберт Вајнерт Американскиот сликар Едвин Хауланд Блешфилд е креатор на муралите. Конгресна библиотека, главната читална Конгресна библиотека, читална

голема сала и во главната читална Таванот

големата

со шест

џинија. Ова е болен

гови од околу

би

но

се соочувал

долари,

библиотека на Конгресот, запалена од британската армија една година пред тоа

затоа,

се смета за основач

Зградата

Џон Адамс

КаКо

поранешниот американски

го

заминувањето на последниот

десетте вагони полни со книги од целата негова лична библиотека во

Книгите на ЏеФерсон Завршиле во вашингтон? Било лето, 1815 година, кога Зградата

претседател Томас Џеферсон

гледал

од

Шарлотсвил,

Вир-

избор, рекол тој,

причините биле убедливи - тој

со дол-

20 000

а заработката

била речиси 24 000 Вториот мотив бил тоа што неговите книги на одреден начин би биле врзани за Вашингтон, каде што требало да станат камен-темелник на обновената

Токму

тој

на националната библиотека ЗграДата Џон аДаМс Втората зграда во рамките на Конгресната библиотека, проектирана од бирото со седиште во Вашингтон Пиерсон и Вилсон (Pierson & Wilson), отворена е во 1939 година и била позната едноставно како „анекс“ пред да биде именувана по претседателот Џон Адамс Карактеристична е по детален, но воздржан дизајн на арт деко, висока е пет ката, со околу 350 километри долги полици за книги, со капацитет да собере десет милиони тома. Од подрумот до последниот кат се протегаат 12 нивоа на магацини за дополнителни материјали, заедно со три ката канцелариски простор со пристап до природна светлина и воздух Надворешноста е од бел (Џорџија) мермер со ненападна декорација Бронзените и стаклените врати на зградата ја прикажуваат историјата на пишаниот збор прикажан во

Џејмс Медисон

бинација на библиотека и официјален споменик на претседателот Џејмс Медисон. Висока е пет ката и е проектирана од бирото Девит, Пор и Шелтон (DeWitt, Poor & Shelton), кој стои и зад дизајнот на источното продолжение на Конгресот меѓу 19581962 година. Со својата висока колонада од столбови, обликувањето се обидува да го долови духот на класичната архитектура, притоа останувајќи верно на елементите на модерните иновации Единствената критика е дека објектот едноставно е ладен и не многу привлечен, но сепак сите се согласни

е комфорен: се протега на површина од 195 000 метри квадратни Впечатлива

Објектот

Кампусот Пакард

дека

е бронзената скулптура на влезот - Каскада од книги КаМПУсот

Во

дванаесет фигури (шест на источните врати и шест на западните). Зградата е модерна во секој поглед, ентериерот изобилува со нови материјали и мотиви, а декоративните карактеристики и металот се извонредни примери на рационализираниот класицизам и декоративен кубизам на арт деко ЗграДата ЏеЈМс МеДисон Оваа структура е отворена во 1980 година и претставува најголемиот објект од ваков вид во светот Воедно, таа е необична комПакард на Националниот центар за аудио-визуелна конзервација или зачувување Се простира на површина од околу 20 хектари

ПаКарД

рамките на Конгресната библиотека е и кампусот

и се наоѓа во Вирџинија, близу Вашингтон

е главно под земја со бусен зелен покрив за да се вклопи во постоечкиот пејзаж Било посветено големо внимание да се минимизира неговото визуелно влијаниесамо зградата на Конзерваторската лабораторија е таа што се појавува од ридот во полукружна, неколкуслојна аркада, за да овозможи природна светлина во административните и работни простории Проектот воедно ги опфаќа најголемите напори за повторно пошумување од страна на приватниот сектор на источниот брег (со засадени над 9 000 дрвја, како и речиси 200 000 индивидуални насади) Објектот содржи 6,3 милиони колекции (1,2 милиони подвижни слики, 3 милиони

Влезен хол, Џејмс Медисон

изнесуваат книгите (И универзитетските библиотеки, можат да поднесат барање за изнајмување, но само доколку ниту една друга американската институција го нема конкретниот материјал ) Секој работен ден библиотеката додава преку 10.000 предмети, а добива 15.000 предмети Овде не се вклучени само книги

парчиња снимен звук, 2,1 милиони придружни материјали, постери, фотографии и слично), во најсовремени услови за складирање 39 Милиони Книги Должината на полиците книги во Конгресната библиотека изнесува околу 1.400 километри и овде се сместени преку 167 милиони предмети со над 39 милиони книги и други печатени

не е сè е на англиски

од

серии

се на други јазици Библиотеката

аудио материјали, ракописи,

партитури, фотографии и слично, а го води и Националниот филмски регистар Ф и н а н с и р а н а е о д К о н р е с о т , а п о к р а ј д о н а ц и и т е , с е п о т п и р а и н а п р и д о н е с и т е о д н а ц и о н а л н и т е ф о н д а ц и и и п р и в а т н и и з в о р и п р е к у О д б о р н а ф о н д н а д о в е р ит е л и Библиотекар на Конгресот е позиција назначена од претседателот на САД, по добивање согласност од Сенатот n Кампусот Пакард Кампусот Пакард

материјали. За да остане актуелна, денес користи голем број технолошки иницијативи Програмата за дигитализација овозможува лесна и бесплатна достапност за светската јавна публика. Со тоа, Конгресната библиотека стана најсеопфатна онлајн библиотека во светот Локално, освен за членовите на Конгресот, библиотеката е отворена за пошироката јавност за академски истражувања и организира тури за посетителите Само оние на кои им е издадена „Читачка легитимација“ можат да влезат во читалните и да имаат пристап до збирките Исто така, само на одредени владини функционери, вклучувајќи ги врховните судиите и нивниот персонал и членовите на Конгресот и персоналот, им е дозволено да ги позајмуваат или

јазик, бидејќи околу половина

збирките

и книги

воедно чува

мапи, микроформати,

води

директен аутпут на економски раст, што дополнително му дава поттик на процесот на урбанизација и во развиените и во новоиндустријализираните земји, главно преку специјализација на работната сила и невидениот развој на неземјоделските сектори. Несомнено, историските факти и статистиката откриваат дека скоро сите развиени земји

ПОРТА 40 31 октомври 2022 Д в е и с т о р о д н и у р б а н и ч е т в р т и в о С к о п ј е – с л у ч а ј о т Та ф т а л и џ е и Б у т е л урбанизам Знајачниот исчекор со гуП-от од 1965 година за социолошко изедначување на левиот и десниот брег на вардар, сега единствено оди во насока на уништување на разликите, но во негативен контекст, преку подеднакво слевање на хаосот Д околку еволуцијата на човечкото општество би се сумирала во не повеќе од три збора, тоа би била индустријализацијата, урбанизацијата и глобализацијата. Индустријализацијата

на БДП

нивото на урбанизација е во тесна корелација со нивото на БДП по глава на жител Општо е прифатено дека економскиот раст промовира проширување на современите индустрии и зголемување на урбаното население; за возврат, урбанизацијата до одреден степен го промовира и економскиот раст Светската урбанизација брзо се менува особено во последните три децении отколку претходно, во оваа ера на глобализација Пред само неколку години, научниците велеа дека повеќе од половина од светското население ќе живее во урбаните средини, а тоа денес изнесува повеќе од 50% од вкупната бројка. Но, што ако економскиот развој ја доведе во прашање градската урбаност менувајќи ја до непрепознатливост? Забрзаната урбанизација и силување на просторните капацитети до максимум, надвор од можностите, придонесува за креирање на дизбалансни импликации врз инфраструктурата, урбани стресори, рестриктивност во движењето во постојната матрица, каде што витално прашање е дали Бојана П А Л И Ф Р О В С К А, дипл инж арх Финските бараки во Тафталиџе Поглед од Жданец кон Тафталиџе

до

имаат повисоко ниво

по глава на жител и исто така повисоко ниво на урбанизација Бројни студии потврдуваат дека

игнорирајќи ги психолошките и културните влијанија

ткиво

Тафталиџе е градска населба во Скопје која се наоѓа западно од центарот на градот Таа се состои од три урбани заедници и е дел од Општината Карпош Се наоѓа во југозападниот дел на градот, на

воочуваме промените во урбаната матрица и да ги елиминираме негативните влијанија на процесите во локален контекст, како екоНомСкИоТ раЗвоЈ ПрераСНа во едИНИца мерка За добар урбаНИЗам ул. „Прашка“ во Тафталиџе за време на изградбата на чешките бараки „Натанаил Кучевишки“, Општина Бутел по изградбата на монтажните бараки во 1970-тите години

брзиот раст на урбаното население може да помогне да се подигне животниот стандард и да се намали сиромаштијата без да се деградираат екосистемите од кои ни зависи животот. Но, што кога градот е глув и нем за потребите на неговите корисници? Оттука произлегува потребата од дефинирање на поимот конгруенција,

која има за цел ги детектира влезните и излезни инпути според кои се мери усогласеноста на визијата и целите на градското ткиво и колку тие ги отсликуваат потребите на урбаните простороуживатели Според социокултурната школа за хумана екологија, постојат неколку клучни параметри според кои може да се утврдат колку актуелните физички и социјални услови се во согласност со околината. 1 Преку акцентирање на економските детерминанти на однесување и благосостојба, притоа

кои се во насока спротивна од начелата каде тежнее заедницата во идниот период За таа цел, во понатамошниот текст предмет на разработка ќе бидат два истородни урбани четврти во Скопје и тоа, З 06 во Општина Карпош и С15 во Општина Бутел, со посебен фокус на економскиот развој и неговите влијанија на градската структура и идентитет фактори како економијата влијае врз урбаното ткиво: a трансформативно врз земјиштето б. влијанието на местоположбата и близината на економскиот центар в повисоки трошоци (земјиштето и работна сила) и се неутрализираат со зголемениот метеж г. импликациите на урбанизацијата за еколошките системи и користењето на природните ресурси д. типолошка варијабилност на урбаното

2. Занемарување на симболичкото значење на местото, кое понекогаш е помоќно од економските интереси 3. Нерешавање на екстернализираните трошоци на економското производство две ИСТородНИ урбаНИ ЧеТврТИ во СкоПЈе Вистината е дека градовите сепак се еден од највисоките дострели на човековата еволуција Тие имаат моќ да иновираат, да генерираат богатство, да го подобрат квалитетот на животот и да сместат повеќе луѓе во помал обем со помала употреба на ресурси по глава на жител од кое било друго населено место Поради тоа клучно е, да ги ПОРТА 31 октомври 2022 41

преку директно загрозување на градските силуети, атмосфери и симболизмот на градот

ТафТалИЏе

десната страна од реката Вардар Тафталиџе се простира во Скопската Котлина во подножјето на планината Водно Главна сообраќајница на оската исток-запад е булевар ,,Партизански одреди“ кој на источната страна ја поврзува населбата Тафталиџе со центарот на градот, а на западната страна преку мостот „Обединети нации“ на реката Вардар ја поврзува со населбата Влае

Населбата Тафталиџе името го добива од турскиот збор тахталиџе, што во превод значи маало со дрвени куќи. Ова име го добива бидејќи долго време просторот на денешната населба Тафталиџе била една голема ливада со неколку дрвени куќи, каде скопјани се собирале поради чистиот воздух и убавата природа. Затоа ова излетничко место кај граѓаните било познато и како воздушна бања Десетина години по Втората светска војна, кога Скопје почнало масовно да се населува, куќи почнале да се градат и во овој дел од градот Во постземјотресниот период истото се гради со ниска и делумно висока станбена структура Најголемиот дел од зоната за домување потпаѓала под некогашните бараки (со помош на донации од Полска, Чешка, Мексико, Франција, Швајцарија, Кралството Норвешка и САД), романските згради и останатите се изградени во 70-тите и 80-тите години последователно

буТел Општина Бутел пак, е една од десетте општини на градот Скопје Општината е основана со Законот за територијална организација од 2004 година и се наоѓа во северниот дел од Скопската Котлина со правец на протегање север-југ Општина Бутел е градско-рурална и се состои од 5 населби (Бутел 1 и 2, Скопје Север, Визбегово и Радишани) и 4 села (Љуботен, Љубанци, Визбегово и Радишани) Најголемиот број на жители е концентриран во урбаниот дел на Општината, каде живеат повеќе од половината, од вкупниот број жители на Општината. Инфраструктурно таа се поврзува со Чаир преку бул „Христијан Тодоровски-Карпош“, бул „Босна и Херцеговина“, бул „Словенија“, бул „Македонско-косовска бригада“, со руралниот дел од Општината со ул. „Бутелска“ (Радишанска) и бул „Качанички пат“ со Општина Карпош и обиколницата со останатите делови од градот. Според одредени извори, коренот на зборот „бутел“ е старословенски, што значи дом или жилиште Човекот некогаш, своите живеалишта ги врзувал за плодни места и оттука потекнува значењето на името Бутел, дом или вкоренетост Пред периодот на населување на Турците Османлии, односно денешниот урбан дел на Општината, дотогаш бил ненаселен и главно претставувал земјоделско обработливо земјиште Во постземјотресниот период, како резултат на засилените мигративни процеси, индустријализацијата на Скопје и визијата за надминување на општественоетничките разлки помеѓу левиот и десниот брег на реката Вардар со Генералниот план

Регулациски план за Градска четврт З 06, плански период 2018-2022 година

од 1965 година, во овој дел се доселуваат жители од разни делови на Македонија Урбанизацијата се случува во доцните 60-ти и 70-ти години, со изградбата на монтажните приземни бараки од Кралството Велика Британија и двокуќите произведени во Босна и Херцеговина.

комПараТИвНа аНалИЗа На регулацИСкИТе ПлаНовИ За градСкИТе ЧеТврТИ С 15 И 3 06 Иако станува збор за наменски прилично исти типолошки урбани јадра, сепак местоположбата, на Тафталиџе до клучноразвиените правци, по инфраструктурната лонгитудинала на Скопје, ќе го овозможи економскиот развој, структурално изменувајќи го изграденото ткиво, од домување со намена А1 (претежно ниска индивидуална урбана

приватниот интерес, и тотално занемарувајќи ја општествената свест, кај другото, таа тенденција бележи благ раст, во најголем дел предизвикана од последователното градско игнорирање на северните градски четврти со последните неколку генерални урбанистички планови на Скопје

динамика на донесување урбанистички планови. Горенаведените практики се воочливи со динамиката на менување на

треба да се развива одредено урбано јадро Додека едното континуирано се менува, во чекор со економската експанзија, апетитите на инвеститорите, давајќи му примат на

Регулациски план за Градска четврт С 15, плански период 2020-2022 година

ПОРТА 42 31 октомври 2022

структура организирана во блокови и висока по ободот на собирните улици) до густо урбано ткаење со намена А2. Додека во Бутел овој процес ќе се одвива побавно Во обата случаи, концентрацијата на домувањето ќе биде во служба на околната индустрија (фабриките железара, Алумина, Треска ) и како резултат на надоместување на станбената потреба по штетите од земјотресот Нерамномерена и несинхронизирана градска форма. Двата градски четврти, се соодветен пример за тоа како не

ул „Натанаил Кучевишки“, Општина Бутел денес

промена во параметрите за градба, правејќи простор за неправилно зголемување на густината, која од една страна ја нарушува атмосферата на Населба

Тафталиџе денес

воспоставената урбана матрица, без да понуди решенија, кои ни одблизу нема да генерираат атрибути на одржлива урбана структура

ПОРТА 31 октомври 2022 43

тоа е сè уште можно да се зачува во град на кој репер за планирање му станаа фавелите во Сао Паоло Иако навидум станува збор за градски четврти со главно доминантна намена домување во индивидуални куќи, во З 06 дел отпаѓа и на станбени згради кои варираат во поглед на нумеричките показатели, долж примарната улична мрежа, за разлика од С 15 каде истата е непроменета и неажурирана ⦁ Нарушување на воспоставената урбана логика и целина на блокот со девалвирање на ниската станбена структура преку хиперпродукција на планска документација Носењето на истата пак, подразбира „развој“, односно

планска документација, (планови кои одамна не се одлика на потребите на модерниот човек, отежнувањето на законските регулативи го забавува ама не и елиминира проблемот) Додека во Бутел сè уште за најголем дел од станбените зони долж примарната сообраќајна мрежа се во важност планови од 1982 и 1993 година (ДУП за Бутел 1 бараки, Измена и дополна за ДУП за нас Радишани), каде сè уште е задржана основната урбана матрица од 1970-тите години, денес прилично дерогирана, од менување на законските регулативи (за градење, легализација и урбанистичко и просторно планирање), што ни одблизу не ја емитираат конгруентноста на корисниците со градското ткиво Доколку се анализира оформувањето на градежните парцели и урбаната логика на планските опфати се забележува занемарувањето на сопственоста, давајќи му предност на планирањето во насока на зачувување на јавниот интерес (остаток од претходниот државен политички систем) Што ако се земат предвид насоките со кои денес се планира градската структура, можеби ќе остане едно од ретките достоинствени градски простори, кои ќе сведочат за едно време кога беше важно општественото, социјалната вмреженост и вредностите Во Тафталиџе пак, менувањето на планската документација е потурбулентно и во согласност со апетитите на приватните сопственици, и покрај обидите за отпор кај населението Со тоа не само што се наруши зоната за домување во индивидуални куќи во внатрешноста на блоковите, туку се потенцираше и недостигот од паркинг-места, непропорционалноста во градските силуети, препишувајќи го рецептот од Центар за тоа колку достоинствен зелен простор по глава жител треба да се има, лишувајќи ги жителите од природна инсолација и проветрување, а и од приватност, ако

Во Бутел, општина која изобилува со густа индивидуална станбена структура, со неажурирањето на урбанистичките планови и несинхронизираноста со хиерархиски повисоката планска документација, не само што не се отсликува состојбата на постојниот градежен фонд, туку и нема можност за развој Со инвентаризација на постојниот градежен фонд се доаѓа до заклучок дека истата ги надминува параметрите за развој, односно се исцрпени просторните можности во целост за планскиот опфат Поради неможноста за развој и ненавремено менување на урбанистичките планови, граѓаните „креативно“ своето право го остваруваат преку Законот за легализација и Законот за градење и градежно земјиште. Декаденцијата во овој дел се случува со нарушување на просторната логика преку сукцесивно надодавање на помошни објекти, доградби и надградби на основната урбана матрица. ⦁ Несоодветните статистички податоци со актуелниот гуП, доведоа до неправилно димензионирање на инфраструктурата и проекциите за домување, за периодот од 2012 до 2022 година, што додатно ќе придонесе кон и онака нејасната визија за тоа каде нè води урбанистичката

век

- нивното задолжително имплементирање во новата планска документација со можност за развој. ⦁ Трансформација на последните зелени џебови преку постапките за денационализација и дооформување на градежно земјиште ⦁ Застапеноста во В намената во З 06 за разлика од С 15 е три пати поголема, иако потребата од површини за институциии во двата градски четврти е подеднаква, со што се акцентира дискриминаторскиот однос на Град Скопје и воопшто заедницата кон северниот дел на градот Вложување во едукација на корисниците, значи и севкупно унапредување на животниот стандард За разлика од тоа Градската четврт С15, единствено со концентрација на В намената во еден блок (С15 блок 08), во споредба со 75 ха, генерира еднолична физичка активност и убедливо прераснува во спалната соба на градот, промовирајќи седентарен начин на живот.

ПОРТА 44 31 октомври 2022

експанзија ⦁ Доколку ги анализираме нумеричките показатели за постојните развојни зони во предметните градски четврти, ќе заклучиме дека местоположбата игра клучна улога во генерирањето на структурата и типологијата на изграденото, како и во распределбата на намените долж блоковите, диктирајќи го економскиот развој на градската четврт Во ГЧ 3 06 се забележува дисперзија на намените без посебна просторна логика Дисперзијата на В намените на пресекот (атрактори) на примарната и секундарната сообраќајна мрежа, е одговорна за активирање на зоната за домување, и за континуираноста на колското и пешачкото движење Лесната пристапност го детерминира и го прави одреден плански опфат атрактивно место за егзистирање, оттаму и системското зголемување на густината, бидејќи вмрежувањето овозможува лесен и евтин превоз диверзитетот во намените во овој случај е последница на своевиден франкенштајн од: - постулатите на урбанизмот од минатиот ⦁ Зн а ј а ч н и о т и с ч е к о р с о Г У П - о т о д 1 9 6 5 г о д и н а з а с о ц и о л о ш к о и з е д н а ч у в а њ е н а л е в и о т и д е с н и о т б р е г н а В а р д а р , с е г а е д и н с т в е н о о д и в о н а с о к а н а у н и ш т у в а њ е н а р а з л и к и т е , а м а в о н е г а т и в е н к о н т е к с т , п р е к у п о д е д н а к в о с л е в а њ е н а х а о с о т Проектот за Робин Худ Гарденс на Алисон Линиските центри во Тафталиџе и Питер Смитсон

како главна подлога; - наслојувањето на легализирани објекти или додатни габарити на постојните објекти;

нестабилните цени на храната и енергијата и глобалните притисоци за намалување на емисиите на јаглерод, од витално значење е да се подобри разбирањето на еколошките последици врз природата предизвикани од неконтролиран економски развој Поради тоа потребите за концентриран, а не за дисперзиран развој, вклучувајќи локализирано производство на енергија, храна, вода, градежни материјали и многу други добра и ресурси е особено важно. Ова ќе го намали транспортот, ќе ја заштеди употребата на земјиштето, ќе ја подобри ефикасноста и користењето на ресурсите n

ПОРТА 31 октомври 2022 45 И д Н И П р е П о р а к И ⦁ Д а с е о х р а б р и л о к а л н о т о н а с е л е н и е з а и м п л е м е н т и р а њ е н а а к т и в н о п р и з е м ј е в о о в и е б л о к о в и и в о е д н о д а с е и з б е г н у в а и с т о т о н а п р и м а р н а т а с о о б р а ќ а ј н а м р е ж а к а д е б и с е г е н е р и р а л д о п о л н и т е л е н м е т е ж ⦁ В о н е к о ј а д а л е ч н а и д н и н а ќ е с е ј а в и п о т р е б а т а о д р е в е р з и б и л е н п р о ц е с н а е с п р о п р и ј а ц и ј а и н а ц и о н а л и з а ц и ј а н а з е м ј и ш т е т о п о р а д и н е д о с т и г о д о п ш т е с т в е н и о б ј е к т и и ј а в н и и н с т и т у ц и и Д о д е к а в о с л у ч а ј о т с о п о ј а в а т а н а л и н и с к и т е ц е н т р и , к а к о п о с е б н а м е т а с т а з и р а н а з а к о н с к а о д р е д б а , з а д а с е у б л а ж и е ф е к т о т о д т р а ј н о т о д е в а с т и р а њ е н а з е м ј и ш т е т о и н а к о н т е к с т о т Д о к о л к у т р а ј н о н е с е о т с т р а н а т , д а и м с е д а д е м о ж н о с т з а к о м п а т и б и л н и н а м е н и , к а д е ќ е б и д а т и м п л е м е н т и р а н и н е о п х о д н и т е н а м е н и н а з а е д н и ц а т а П р е м н о г у о п т и м и с т и ч к и о д м о ј а с т р а н а е д е к а е д е н д е н б и м о ж е л е д а с е т р а н с ф о р м и р а а т п о п р и м е р о т н а у р б а н и с т и ч к и о т з а ф а т з а Р о б и н Х у д Г а р д е н с н а а р х и т е к т и т е А л и с о н и П и т е р С м и т с о н . ⦁ В о о д н о с н а т р е т м а н о т н а д е в а с т и р а н о т о з е м ј и ш т е , в о к о н т е к с т н а т р а г и т е о д и н д у с т и ј а л и з а ц и ј а т а , д о к о л к у т е н д е н ц и ј а т а н а и д н и т е Г У П - о в и о д и в о н а с о к а н а д и с л о ц и р а њ е н а и н д у с т р и ј а т а о д ц е н т р а л н о т о г р а д с к о ј а д р о н а С к о п ј е , п р е к у д и р е к т н а и н в о л в и р а н о с т н а и н с т и т у ц и и т е и г р а ѓ а н и т е д а с е п р е н а м е н а т с о г л а с н о с о п о т р е б и т е н а з а е д н и ц а т а ⦁ Т о ч н а с т а т и с т и к а з а п о с т о ј н а т а д е м о г р а ф с к а с о с т о ј б а в о г р а д о т С к о п ј е и т а к т и л н и т е з о н и , с о ш т о с о н а р е д н и о т Г У П п р о п о р ц и о н а л н о б и с е р а с п р е д е л и л е н а м е н и т е д о л ж с о ц и ј а л н а т а м а п а н а г р а д о т , д и м е н з и о н и р а н а т а и н ф р а с т р у к т у р а и б и с е у т в р д и л а в и с т и н с к а т а „ п о т р е б а “ о д д о п о л н и т е л н о д о м у в а њ е . ⦁ Г р а д с к а т а с т р у к т у р а н е е с а м о п р о и з в о д н а м у л т и п л и ц и р а њ е н а г у с т о у р б а н о т к а е њ е ф о р м и р а н о о д п е р и м е т р а л н и б л о к о в и Г р а д с к а т а х о м е о с т а з а н е с е н а р у ш у в а т о л к у о д н е г а т и в н а т а е н т р о п и ј а о д и н д и в и д у а л н и т е с т а н б е н и с т р у к т у р и , к о л к у о д н е р а м н о м е р е н р а з в о ј , н е ј а с н а в и з и ј а и к а т а с т р о ф а л н а р е а л и з а ц и ј а п р о с л е д е н а с о н е с и н х р о н и з и р а н и з а к о н и и д о л г о т р а ј н и а д м и н и с т р а т и в н и п о с т а п к и ЗаклуЧоцИ

Не Мапа од монтажните бараки низ Скопје

постои едноставна линеарна врска помеѓу урбанизацијата и економскиот раст или помеѓу големината на градот и продуктивноста Дали потенцијалот на урбанизацијата ќе го промовира растот веројатно ќе зависи од два клучни параметри, транспортната пристапност и инфраструктурната достапност Во контекст на климатските промени,

Стан со поглед кон Водно, во центарот на Скопје ентериер Фокус на современа уметност на ѕИдовИте Идејата која стои зад станот беше да се создаде атмосфера на уметничко студио или ателје, каде фокусот ќе биде на современата уметност на ѕидовите, а мебелот ќе претставува микс на современ стил и винтиџ парчиња од 60-тите и 70-тите скопски години

Д а н и е л Н И К О Л О В С К И , д и з ај н е р н а е н т е р и е р и

о срцето на скопско Дебар Маало, се наоѓа еден стан од 65 квадратни метри, кој го проектирав со особено задоволство Состојба која ја затекнав, беше трособен стан, дневна соба и две спални соби По барање на клиентот станот е препроектиран во двособен, со една спална соба и голем просотр каде се интегрирано сместени дневна соба со кујна и трпезарија Станот е всушност поткровје, се наоѓа на последен кат од петкатна зграда Погледот на станот е ориентиран кон Водно и преку ден ентериерот е природно осветлен

ПОРТА 48 31 октомври 2022 Идејата која стои зад станот беше да се создаде атмосфера на уметничко студио или ателје, каде фокусот ќе биде на современата уметност на ѕидовите, а мебелот ќе претставува микс на современ стил и винтиџ парчиња од 60-тите и 70-тите скопски години. Веднш при влегување во станот, ходникот се издвојува од останатиот прстор преку сивомаслинестата боја на ѕидовите и подот обложен со топол ореов паркет. На ѕидот во ходникот поставено е првото уметничко дело на уметницата Ивана Мојсовска, интро кон уметноста во станот што е претежно монохроматска и графичка, а големите огледала го oткриваат останатиот дел од просторот Поради отворениот распоред на станот, од ходникот се влегува во кујната, дневната соба и трпезаријата, целосно отворен и интегриран простор со непречен поглед кон Скопје и Водно. Е н т е р и е р и д и з ај н : Д а н и е л Н И К О Л О В С К И Го д и н а н а и з в е д б а : ф е в руа р и , 2 0 2 2 Л о ка ц иј а : Де б а р М а а л о , С ко п ј е П о в р ш и н а : 6 5 м 2 А в т о р н а ф о т о г р а ф и и : М а р ко К о с то вс к и

Кујната во овој стан е важен дел, претставува простор за социјализирање, конверзација и забава. Тоа е најмногу овозможено преку големиот кујнски остров што се користи за приготвување храна и јадење. Применетите материјали се мат и суптилни, плотната е од матиран црн гранит, што речиси делува како црн примитивен камен со блага рапавост, а вратите на кујнските елементи се лакирани во темнозелена боја. Амбиентот е надополнет и украсен со три висечки сијалици од месинг и уметничко дело, графика од Ана Спасова Дневната соба е во продолжение на кујната, опремена е со софа, две винтиџ фотелји во две нијанси на сиво и клуб масички со овална форма, направени од масивно дрво од манго На ѕидот е поставена моја инсталација од алуминиум, додека подот е прекриен со зелен, рачно изработен килим од рециклирана волна, а осветлувањето во собата е инспирирано од филмски рефлектори Трпезарискиот простор е опремен со трпезариска маса од орев, библиотека, а тука е и работна маса Библиотеката се состои од лебдечки полици и долен елемент направен од ОСБ-плочи во транспарентна бела боја, каде природната текстура на плочите е видлива. Во библиотеката може да се најдат изложени различни керамички вазни, скулптури, уметнички дела од македонски автори и секако книги. Основната идејата за спалната соба беше да се постигне што поамбиентален простор, каде фокусот ќе биде на релаксација за умот и телото Преовладува сино-зелена темна боја, инспирирана од океан, дрвен кревет и преработен винтиџ елемент од 70-тите години Во оваа соба, веднаш до комодата има и грамaфон сокриен во посебен, специјално за него дизајниран елемент

ја презема истата филозофија од спалната. Тука преовладуваат природни бои и материјали како бетон и темнодрвени подови, инспирирана од бруталистичката архитектура во Скопје Туш кабината е одвоена со транспарентна стаклена преграда, а мијалникот е поставен преку дрвен елемент Терасата не е голема, но е пријатно место со мала маса со соодветна димензија и две столчиња, надополнети со саксиски цвеќиња за што попријатен и опуштен амбиент. n

На ѕидот над креветот поставена е оригинална графика од италијанскиот архитект Андреа Бранзи Бањата

ПОРТА 50 31 октомври 2022 Дали граѓаните на Скопје штедат енергија енергетска ефикасност Заштедата на енергија и енергетската ефикасност во домаќинствата се важни за остварување на пониски трошоци за енергија и заштеди во домашниот буџет. Денес ова е важно повеќе од кога било поради енергетската

на енергија во земјава, според податоците од 2019 година Само сообраќајот е поголем потрошувач со 40 % удел во вкупната потрошувачка, додека индустријата учествува со 23 % Според тоа, категоријата домаќинства иако има поединечна релативно ниска потрошувачка, остварува значителна вкупна потрошувачка на енергија. Од друга страна, овој сектор е погоден за инвестиции за подобрување на енергетската ефикасност и користење на обновливи извори на енергија (ОИЕ), бидејќи станува збор за мали поединечни инвестиции со низок ризик и со релативно краток рок на враќање на инвестицијата Тоа резултира во значителен кумулативен ефект изразен во енергетска заштеда, со оглед на уделот на оваа категорија потрошувачи во финалната енергетска потрошувачка. Даниела МЛАДЕНОВСКА Неодамна направена е анализа на навиките за штедење во домаќинствата во град Скопје, со цел да се утврди актуелната ситуација во однос на тоа колкава е видливоста за потрошувачката на енергија во домаќинствата, колкав е степенот на нивната информираност за енергетската потрошувачка, како и подготвеноста да направат промени за подобрување на ее и користење на оИе

криза, инфлацијата и недостатокот од енергенти Домаќинствата учествуваат со 25 % во структурата на финалната потрошувачка

еНергеТСкаТа СИромаШТИЈа во македоНИЈа е 33 оТСТо Но, мора да се истакне дека за подобрување на состојбите, односно за примена на мерки за енергетска ефикасност и ОИЕ, домаќинствата се соочуваат со повеќе бариери меѓу кои и ограничената финансиска моќ за инвестирање Имено, енергетската сиромаштија значително влијае врз подготвеноста за инвестирање во енергетски ефикасни мерки, бидејќи енергетски сиромашните граѓани се соочуваат со сериозни проблеми да се справат со тековните трошоци за енергија,

можностите за инвестирање, како и субвенционирање на мерки зе енергетска ефикасност Секако, потребно е и подигање на свеста кај потрошувачите, како и зголемување на видливоста на самата потрошувачка во рамките на домаќинството

ПроекТ фокуСИраН коН НавИкИТе На граЃаНИТе За ШТедење Неодамна направена е анализа на навиките за штедење во домаќинствата во град Скопје, со цел да се утврди актуелната ситуација во однос на тоа колкава е

видливоста за потрошувачката на енергија во домаќинствата, колкав е степенот на нивната информираност за енергетската потрошувачка, како и подготвеноста да направат промени за подобрување на ЕЕ и користење на ОИЕ Анкетата е спроведена од страна на Центарот за климатски промени, а во склоп на проектот за Справување со загадувањето на воздухот во град Скопје, кој е финансиран од Шведска, а е имплементиран од Програмата за развој на Обединетите нации (УНДП) во партнерство со Министерството за животна средина и просторно планирање и Град Скопје Проектот е фокусиран кон навиките на граѓаните за штедење енергија токму преку зголемување на видливоста на потрошувачката на електрична енергија, но и поттикнување акција за преземање мерки кои не бараат никакви инвестиции Тоа е направено со посредство на сетови за штедење енергија во домаќинствата, кои им се понудени на 16 домаќинства за период од две недели. Притоа, тие имаа можност одделно да ја следат и регистрираат потрошувачката на поединечни апарати во домаќинството Па така дојдоа до сознанија дека перцепцијата дека машина за перење троши многу енергија не е точна, бојлерот е еден од најголемите потрошувачи Се потврди дека ваквиот пристап влијае врз промената на навиките, односно граѓаните се труделе да ги користат најголемите потрошувачи во ниска тарифа, да внимаваат на подесената температура кај климауредите и сл Секако станува збор за мали заштеди со оглед дека не се прави никаква промена во смисла на инвестиција, но сепак е значаен придонес имајќи предвид дека

ПОРТА 31 октомври 2022 51

што за инвестиции не може да стане ниту збор Енергетската заедница врз основа на проценка утврдила дека енергетската сиромаштија во Македонија е 33 %, односно тоа е процент од вкупниот број на домаќинства кои не можат адекватно да ги затоплуваат своите домови во текот на зимата Вредноста од 33 % е една од повисоките во регионот на Западен Балкан За споредба, на ниво на земји членки на ЕУ, просечната вредност на овој индикатор е околу

Во регионот на Западен

така

10 %

Балкан, во полоша состојба се Косово и во Албанија, додека Црна Гора и Србија се со пониски вредности на овој индикатор, односно се поблиску до просекот на земјите членки во ЕУ. Но, не е инвестирањето единствен проблем Недостасуваат и информации за

и вложуваат во енергетска ефикасност? аНкеТа На цеНТароТ За клИмаТСкИ ПромеНИ - ИНформИраНоСТ За еНергеТСка ПоТроШуваЧка

станува збор за голем удел во финалната потрошувачка на енергија Имено, во Македонија има над 700.000 потрошувачи на електрична енергија во категоријата домаќинства, кои само во 2021 година потрошиле над 3.300 GWh електрична енергија Речиси една третина од оваа потрошувачка отпаѓа на Скопскиот Регион Во анализата беа опфатени граѓаните на подрачјето на општините во град Скопје, но најголем интерес да одговорат на анкетата имаше кај жителите на општините Аеродром, Карпош, Центар и Кисела Вода Прашањата беа фокусирани на видовите енергенти кoи се користат, месечните трошоци за енергија во лето и во зима, како и посочување на најголемите потрошувачи на електрична енергија меѓу апаратите кои ги користат во домаќинството. Притоа, интересно е да се спомене дека жените биле поподготвени да учествуваат, односно да ја пополнат анкетата, бидејќи 63 % од испитаниците се жени Според анкетата, мнозинството не знаат кој апарат во нивното домаќинство има најголема инсталирана моќност, нуту кој е најголемиот потрошувач на енергија (58 %) Од друга страна, радува фактот дека 65 % од испитаниците изразиле подготвеност да направат промени со цел подобрување на енергетската ефикасност во нивниот дом. Но, мал е процентот на испитаниците (10 %)

кои досега се пријавиле на некој повик за доделување субвенции за имплементирање на мерки за подобрување на енергетската ефикасност или за ОИЕ Дел од нив се изјасниле дека немаат доволно информации во врска со објавените повици за доделување субвенции, дел сметаат дека субвенционирањето е недоволно, додека некои од нив се сомневаат во транспарентноста на постапката При купување нови апарати во домаќинството, 36 % од испитаниците ја преферираат најдобрата енергетска класа, додека 29 % се одлучиле за најниската цена што е прилично висок процент Најчесто посочуваните мерки за пoдобрување на енергетската ефикасност и ОИЕ, се: инсталирање фотоволтаици на покривите, инсталирање соларни термални колектори за топла вода и поставување топлинска изолација по надворешната обвивка на објектите

голема раЗлИка меЃу ЗИмСкИоТ И леТНИоТ ПерИод Што се однесува до трошоците на домаќинствата за електрична енергија, разбирливо има голема разлика помеѓу зимскиот и летниот период Имено, согласно анкетата најзастапени се домаќинствата чии месечни сметки во летните месеци се во опсегот од 2 001 до 3000 денари (38 %) и во опсегот од 1 201 до 2 000 денари (33 %) И покрај тоа што речиси сите поседуваат климауред, најчесто тој се користи кратко време во текот на денот, односно се прават заштеди на сметка на влошени услови на комфор Во зима, ваква отстапка односно заштеда не е прифатлива, а потребите од енергија се повисоки

недоволно се застапени многу други решенија кои нашето поднебје ги нуди –соларен термален систем како поддршка на основниот систем за греење, топлински пумпи чиј извор е почва, подземна вода и сл.

Со малИ ПромеНИ во НавИкИТе може да Се ЗаШТедИ Со примена на сетовите за заштеда на енергија, се направи обид да се придонесе во поголема видливост на потрошувачката на електрична енергија во рамките на домаќинството. Се разбира, нешто што е мерливо и видливо секако е полесно и за разбирање, па граѓаните ја менуваат својата перцепција и убедување во однос на енергетската потрошувачка Имено, перцепцијата е поразлична кога знаете кој апарат колку троши и во колкава мера влијае врз вашата месечна сметка, отколку кога на крајот на месецот добивате една (или неколку збирни податоци согласно тарифниот систем), како вкупна енергетска потрошувачка Со комплетите за заштеда на енергија граѓаните имаат можост прецизно односно во реално време да ја следат потрошувачката на енергија кај секој поединечен потрошувач во домаќинството Притоа може да се утврди не само кој од апаратите е доминантен потрошувач, туку и да се идентификуваат дури и одредени дефекти кај апаратите кои придонесуваат за повисока потрошувачка Главната идеја со овој проект е да се покаже дека дури и со мали чекори, без никакви инвестиции, а само со мали промени во навиките и однесувањето може да се остварат енергетски заштеди. Од друга страна, ефектот од овие мали позитивни промени може да влијае врз промената на свеста и охрабрувањето на граѓаните да направат позначителни промени односно инвестирање во мерки за подобрување на ЕЕ и користење на ОИЕ Во експериментот за испитување на навиките за штедење на енергија во домаќинствата учествуваа 16 домаќинства од кои 8 добија сет за заштеда на енергија на период

користат

енергија за греење. Греењето со

енергија со користење

греалки е исклучително неефикасно и скапо. Опцијата со инвертер е енергетски ефикасна, особено доколку вредноста на т н COP (Coefficient of Per formance) на инвертерот е повисока Во последните години примената на инвертерите е во пораст, но за жал

ПОРТА 52 31 октомври 2022

што се гледа и од висината на сметките Имено, 39 % од испитаниците имаат месечни сметки во опсегот од 1.201 до 3 000 денари, а 22 % во опсегот од 3 001 до 6 000 денари Интересен е фактот дека сите испитаници со месечни сметки од над 10 000 денари во зимските месеци,

електрична

електрични

од две недели, а потоа наредните две недели сетот го добија останатите 8 домаќинства Притоа, вкупната потрошувачка на енергија преку броилото се следи за секое домаќинство во текот на целиот период на траење на експериментот без оглед дали домаќинството користи или не сет за заштеда на енергија Сетот за заштеда на енергија содржи два мерачи за потрошувачка

на електрична енергија кои работат без интернет, два мерачи за електрична енергија кои работат со интернет, термометар за мерење на температура во ладилник и замрзнувач, термометар за мерење на температура и влажност во просторија, две лед светилки и фасонка, упатство за употреба

потребно е поактивно дејствување на сите чинители – академија, надлежни институции, компании, граѓани, во насока на подобрување на состојбите со ЕЕ и примената на ОИЕ Граѓаните и компаниите мора да бидат поактивни во следењето на трендовите и во примената на мерки кои ќе им донесат енергетски и финансиски заштеди Институциите треба да бидат поотворени и потранспарентни, но и да работат на идентификување на приоритени мерки за ЕЕ и ОИЕ со чија имплементација ќе се остварат најголеми придобивки n

и дневник за водење на евиденција за потрошувачката. Утврдено е дека онаа група домаќинства која во определен период го поседувала сетот за заштеда на енергија, остварила просечна дневна потрошувачка на електрична енергија за 16 % Станува збор за значителна заштеда остварена само со промена на навиките и подигање на свеста, поради тоа што е обезбедена видливост на потрошувачката со помош на уредите од сетот Ова е во корелација и со наодите од литературата кои велат дека со промена на однесувањето во домаќинствата може да се обезбеди заштеда до 20 % И покрај формалното завршување на анализата, Центарот за климатски промени ги става на располагање бесплатно овие сетови за

на енергија, на сите заинтересирани

на

заштеда

домаќинства,

период од две недели Несомнено

Ц етус Лед е компанија основана во 2012 година и веќе 10 години нудиме внатрешни и надворешни лед светлосни решенија Лед светилките од нашата понуда се погодни за осветлување на секаков тип на индустриски објекти, бензиски пумпи, паркинзи, улици, дворови, канцеларии, хотели и секаков вид на објекти со отворен и затворен простор Покрај продажбата на високо квалитетни лед светилки, ЦЕТУС ЛЕД нуди: • Проектирање - тим од проектанти за реализација на желбите на клиентите во целост • Инсталација на лед - преку 120 успешно завршени инсталации од професионален тим • Продажба и монтажа на високо квалитетни топлопоцинкувани столбови за улично осветлување • Софтвер за автоматска работа со осветлување и високо квалитетни лед панели/светилки • гаранциско и пост гаранциско одржување Ние

дистрибутери

и CREE Нашиот

тим е достапен во секое

осветлувањето Досега имаме опслужено 388 задоволни клиенти, како и комплетно осветлено 82 бензински пумпи. Маркетинг мотото на компаниајта е „Разликата е во КВАЛИТЕТОТ”, а наш приоритет се нашите партнери. Целта е да им понудиме светилки со највисоки стандарди, сертифицирани од домашни и странски институции n ПОРТА 54 31 октомври 2022 ЦЕТ УС ЛЕД – КОМПАНИЈА ЗА ПРОФЕСИОНА ЛНО ЛЕД ОСВЕТЛУВАЊЕ комерцијален текст

сме овластени

на светскиот лидер во осветлувањето – LITPA Светилките од нашата понуда се долговечни, практични, оптимизирани за огромна заштеда на електрична енергија и се изработени по врвни стандарди со компоненти од брендовите OSRAM OS

стручен

време за совети, изработка на проекти и останатите услуги поврзани со

ПОРТА Во светската модерна архитектура се набљудува тенденција да се овозможуваат непречени погледи нанадвор, користејќи огромни застаклени полиња и минимална видлива конструкција на фасадните елементи Во индивидуалните објекти за домување се повеќе фигурираат лизгачки системи со големи широчини и катна височина од под до плафон, со цел транспарентна естетика на фасадата, но и чувство на поврзаност со природата во удобноста на својот дом Системите на Schüco од линија PD (Panorama Design) имаат тесни алуминиумски рамки сведени до минимална видлива широчина, со можност сите рамки да бидат вградени и сокриени во подот, ѕидовите и плафонот На тој начин се добива целосно застаклена естетика по контурата на елементот и совршено тенки и елегантни профили во делот на врската помеѓу две крила. Системот на алуминиумски лизгачки врати Schüco ASS 77 PD (Panorama Design) овозможува застаклување од под до плафон, лизгачки елементи во висина на просторијата и минимална видлива ширина од 37 mm во областа на преклопување на двете профилни крила Тесните видливи широчини на профилите, флексибилните опции за дизајн и опцијата за рачна или електронска контрола се само некои од предностите на системот. Системот не само што изгледа добро, туку ги исполнува и највисоките барања во однос на леснотијата на користење и безбедност Интегрираната технологија за автоматско движење и заклучување ја максимизира удобноста на корисникот Високото ниво на безбедност е обезбедено со интегрираната заштита од повреда на прстите и сензорите за инфрацрвена светлина вградени во таванот за следење на влезната површина Интелигентната технологија на сензор обезбедува максимална удобност и сигурност Тренд во архитектурата- неверојатни погледи и максимална слобода на дизајн со помош на застаклени лизгачки системи комерцијален текст

ПОРТА оСНовНИ ПредНоСТИ ⦁ Максимална слобода на проектирање Благодарение на тесната видлива ширина на профилот и рамката сокриена во ѕидот, системот Panorama Design обезбедува максимална транспарентност ⦁ Погоден за нестандардни решенија ⦁ За поголема слобода и бескрајни погледи, системот Panorama Design нуди целосно стаклени агли, како и агли од 90° што може да се отворат ⦁ Компатибилен со фасадата тип “Panorama design” Schüco FWS 35 PD Хармонична комбинација на лизгачки модули со фасадата Schüco FWS 35 PD создава висококвалитетен дизајн со оптимална видливост дури и во тесни агли ⦁ Рамен праг за непречен премин Намалената висина на монтирање на рамката (90 mm) обезбедува рамен праг и лесен премин од внатре кон надвор ⦁ Отпорност на провала Лизгачкиот систем Panorama Design нуди отпорност на провала до RC 2 НоСИТел На НаградИ Во 2012 година, лизгачкиот систем Schüco ASS 77 PD беше награден три пати со наградата за дизајн на производи iF, златната награда за дизајн на производи iF и наградата Red Dot: најдобар од најдобрите Уникатната естетика и префинетост е само една од неговите победнички карактеристики. Во 2018 година системот ги освои iF Design Award 2018 и Red Dot Award 2018 за иновативното решение: комбинација на лизгачки и фасадни системи со панорамски дизајн детални информации можете да добиете со контактирање на компанијата Alukönigstahl, која е лиценциран претставник на брендот Schüco за македонија.

запечатување, прицврстување и поправање. Селотејп првично е произведен во 1937 година Името е изведено од целофан, во тоа време име со заштитен знак, со „C“ променето во „S“

за да може новото име да има свој заштитен знак Името често се користи и за други лепливи ленти

во

S се произведува Еден од дизајнерите на Заразно ја ширеше идејата за демократизацијата на уметноста Симон узуновски е клучната фигура на овие нови уметнички практики во нашата средина. Со своето уметничко дејствување, узуновски отвори еден сосема поинаков пристап кон сфаќањето на уметноста. во неговите концептуални проекти тој ги напушта ликовните средства на традиционалните уметнички дисциплини и користи исклучиво фабрикувани, секојдневни предмети и материјали уметност Те кс т и ф о т о г р а ф и и : К р с те С . Џ ид р о в – Џ И Б И , д и п л . и н ж . а рх .

ellotape (/ˈ sɛlə ˌ teɪp/) е британски бренд на транспарентна, самолеплива, полипропиленска лента чувствителна на притисок Sellotape генерално се користи за спојување,

многу земји каде

ИЗложба во мСу, арХИТекТ СИмоН уЗуНовСкИ – „ПаТ За волкодерИ – реТроСПекТИва“ фабриката бил Е Ф Пит, архитект кој работел за Е С & A компанија за производство на пакување и производи од хартија. Лентата може да се користи за поправка на скината хартија или за прицврстување на парчиња

со нејзино отстранување, или ќе се искине хартијата, или ќе се отстрани горниот слој Овој вовед ми е потребен за да го објаснам основниот материјал со кој Симе (Симон Узуновски) го користи во создавање на своите дела Како студент на Архитектонскиот факултет во Скопје цртајќи ги програмите по поедини предмети, на хартијата, хамерот и на други подлоги за цртање кои се прицврстуваа за подлогата, таблата за цртање или масата, со оваа леплива лента – селотејп, Симе добива инспирација за создавање дела со селотејпот како медиум за „сликање“ Во некои од своите фантазии Симе го инспирира овој материјал да ги „фиксира“ своите идеи за уметничко изразување. И така почна неговата приказна на создавање дела со користење на селотејпот како негов препознатлив „стил“ Најголем дел од изложените дела во Музејот

текстот објавен по повод изложбата од страна на мСу, т.е. кураторите на изложбата

Марика

Зоран Петровски, Љиљана Неделковска, Валентино Димитровски и Лазо Плавевски узуновски отвори еден сосема поинаков пристап кон сфаќањето на уметноста, со што беа доведени во прашање воспоставените конвенционални јазични и естетски нормативи на традиционалните ликовни дисциплини. „Пат за Волкодери – Ретроспектива“ е насловот на ретроспективната изложба на дела од македонскиот уметник, архитект, Симон Узуновски (Белград, 4 август 1949 –Скопје, 10 декември 2018) Узуновски активно твореше

а долго време работеше и живееше на италијанскиот остров Капри Своите најрадикални уметнички пробиви ги оствари во втората половина на 70тите, со реализација на редица изложби, акции и партиципативни просторни инсталации, како оние во аулата на Филозофскиот факултет

хартија или картон заедно за моделирање На кревки површини на хартија, лентата може да се користи само еднаш, бидејќи

на современа уметност во Скопје се ваквите „слики“ на конкретни формати на хартија за акварел и на хамери претежно формати 50 х 70 и 70 х 100 сантиметри Покрај овие дела Симе се занимаваше со просторни инсталации користејќи како материјал, хартија, коноп, пластика, а исто така компонираше асамблажи. За неговото значење како појава во уметноста во македонија го пренесувам

Бочварова-Плавевска,

речиси 50 години,

(1977 и 1978) во рамките на активноста на Естетичката лабораторија, потоа во галеријата „Кора“ (1977), уличната акција (1977) и легендарната изложба/инсталација во подрумскиот простор на улицата „Максим Горки“ (1978/1979) Во 1984 учествува на изложбата „Нови појави во македонската ликовна уметност во последната деценија“ во Домот на младите „25 Мај“ – Скопје Истата година, во Домот на младите ја реализира и својата самостојна изложба/амбиентална инсталација Во 1994 во Музеј на град Скопје е прикажано неговото дваесетгодишно

творештво, а во 1995, 1996 и 1997 учествува на изложбите во Чифте амам Симон Узуновски е клучната фигура на овие нови уметнички практики во нашата средина Со своето уметничко дејствување, Узуновски отвори еден сосема поинаков пристап кон сфаќањето на уметноста, Во неговите концептуални проекти тој ги напушта ликовните средства на традиционалните уметнички дисциплини и користи исклучиво фабрикувани, секојдневни предмети и материјали: новинска хартија, селотејп, метални конструкции, пластични материјали,

белешки потсетници за купување и слично Проектите се профилирале како просторни и амбиентални асоцијативни инсталации или се развивале процесуално како дела во прогрес, на пример, тркалајките од селотејп, што постапно временски се обликувале до степен на „завршеност“ што авторот ги определувал Инсталациите и перформансите се претставени со фотодокументација што ќе ги долови 70-тите години и ентузијазмот со кој Симон Узуновски заразно ја ширеше идејата за демократизацијата на уметноста Ретроспективната изложба на Узуновски има за цел не само историографскиретроспективно да го презентира неговото творештво, туку и теоретски да ја осветли неговата исклучителна појава Фокусот на изложбата е, сепак, насочен на најзначајниот за него период на 70-тите години на 20 век, период кога на локалната сцена, како дел од југословенскиот културен простор, продираат алтернативните уметнички практики Од 2003 зачестува неговото присуство во МСУ и е дел од проектот „Идеја-тека“ (Избор на документи од концептуалниот дискурс во Македонија), „Невидливиот пејзаж“ во 2013 година, „Солидарноста – недовршен проект“ (Постојаната поставка) во 2014-та, и „Главните пунктови на македонската ликовна уметност во 70-тите и во 80-тите“ во 2020 година Во поставката, изложени се повеќе од 100 дела што вклучуваат објекти, фигурини колажи, цртежи и асамблажи и апликации изведени со леплива лента или селотејп на стакло или хартија, материјал по кој е препознатливо делото на Узуновски Неговото творештво го претставуваат петмина историчари на уметноста и негови блиски пријатели: Марика БочвароваПлавевска, Зоран Петровски, Љиљана Неделковска, Валентино Димитровски и Лазо Плавевски Куратор соработник на изложбата е Благоја Варошанец, а при подготовките свој придонес дадоа и конзерваторите Љупчо Иљовски и Јадранка Милчовска и архитект Крсте С Џидров за реализација на градежното скеле за поставка на експонатите n

ПОРТА 31 октомври 2022 61 P O R C E L A N A ПРИС ТИГНА ВО СКОПЈЕ Во Скопје се отвори продажниот салон на реномираниот бренд за плочки и санитарија PORCEL ANА. PORCEL ANА е членка на Групацијата Хац, грчка групација на компании активна на меѓународниот пазар повеќе од 40 години, која во Грција ги претставува

нашите производи Истражувањето и следењето на новите трендови и производи е наш приоритет во процесот на дизајнирање и проектирање Огромната понуда на производи која ќе биде достапна, од кои голем дел и за прв пат на нашиот пазар, овозможува неограничени можности за врвен дизајн на ентериер за секаков вид проекти“, истакнаа од менаџментот на PORCEL ANА во Македонија“ Целта на PORCEL ANА е да понуди комплетни решенија за домот, земајќи ја предвид целосната покриеност на потребите на производителот, архитектот, дизајнерот, но пред сè на крајниот потрошувач, давајќи им можност да го обликуваат својот простор со најдобра вредност за дадениот влог. Новиот продажен салон се наоѓа на ул. владимир Полежиновски бр.9 лок 3, веднаш позади Тц. буњаковец. n комерцијален текст

најголемите и најважните брендови поврзани со уредувањето на станбен и деловен простор Производите на PORCEL ANА се карактеризираат со висок квалитет, врвни карактеристики и неспоредлив дизајн за совршено да се истакнат и да одговараат на секој ентериер. Тие се поделени во четири категории кои заедно ги покриваат севкупните потреби за уредување на Вашиот простор „Горди сме што успеавме да го донесеме овој реномиран бренд во Македонија и да им овозможиме на нашите клиенти избор кој го заслужуваат, како и можност да добијат целосна услуга на едно место. Клиентите кај нас ќе добијат целосно решение за дизајн на станбен или комерцијален ентериер - од проектирање до техничка поддршка при имплементација на

ПОРТА 62 31 октомври 2022 Виена, градот на уметностите и сецесијата, ова лето и есен, имаше уникатна можност да биде домаќин на еден спектакуларен мултимедијален настан, под името The Immersive experience – KLIMT , со кој се одбележаа 160 години од раѓањето на еден од најмаркантните виенски ликови, Густав Климт Големиот уметник на сецесиското движење на 20-тиот век беше претставен на еден сосема поинаков начин, низ возбудливи визуелни прошетки и мултисетилно сеопфатно уживање, баш како што беше и максимата на сецесијата, за универзално доживување на уметноста во целост, заедно со скулптурата, архитектурата, Мултисетилно волшебно доживување на уметноста на К лимт И в а н а Г Р У ПЧ Е , д и п л и н ж а рх ( С п е ц иј а л н о з а П о р т а 3 о д В и е н а ) Човек не сака да се разбуди и да замине од ова волшебно сеопфатно доживување на сите свои сетила и длабоко во себе, осознавајќи го до детали длабокиот дух на климт, може само да поверува дека тој би посакал една ваква мултимедијална презентација на неговата уметност која буквално целосно го внесува посетителот како да е дел од самата уметност уметност

таванските слики нарачани за салата на Универзитетот во Виена, посветени на 3 теми: „Филозофија“, „Медицина“ и „Правда“ Овие дела се дел од неговиот период на скандали, бидејќи токму преку нив Климт ја покажал својата нескротлива природа и бунт кон академската уметност, преку отстапување од традицијата и ослободување од историјата Наспроти професорските негодувања, Климт продолжува да ги алегоризира претставите на овие науки преку нудистички женски фигури, за кои добива етикета за порнографство и перверзност, но наспроти тоа, тој останува цврст на своите ставови и си ги повлекува своите дела За жал, тие подоцна се уништени од нацистите, а реконструкцијата на делата е направена врз основа на репродукции и фотографии, па затоа на екраните се доловува тој драматичен премин од монохроматски во колоритни верзии Следејќи

модата и музиката Спектакуларноста како што најавува и самиот наслов, се состоеше во неповторливата можност на секој посетител преку интерактивно учество, да нурне во тоа сетилно волшепство и интензивно, со сите свои сетила да ја почувствува повеќеслојната димензија на Климтовиот свет Уште на самиот влез, просторот гостопримливо ги канеше љубопитните посетители во пријатна атмосфера со класична музика и проекции од мистична светлина примамувајќи ги кон откривање на неверојатен свет Потоа, посетителите беа вовлечени низ лавиринт од едукативни ѕидни паноа, водени со дискретно светло кое насочуваше кон хронолошки текстуални описи, дела и фотографии за неговиот живот и кариера, како еден вид припрема за спектаклот кој следува Понатака следуваше дигитална зона со триптих од екрани на кои како под магична палка се менуваше тоналитетот, од црно-бели во боени верзии, на трите негови дела,

ја максимата на сецесијата за слободата на уметноста, до крај на својот творечки живот, љубовта, интимноста и еротизмот се заеднички теми во неговите дела Возбудата кулминира како што се движат посетителите низ просторот откривајќи нови инсталации каде неговата уметност беше деконструирана на секој можен начин, буквално и метафорично Најпознатото дело на Климт, од неговата златна фаза, „Бакнежот“, доживеа двојна трансформација, еднаш во вид на монохроматска скултпура, на која беа проектирани движечки сцени полни со бои и ситни орнаменти што уметникот често ги користел, проекција на дело врз дело, а потоа 160 годИНИ од раЃањеТо На едеН од НаЈмаркаНТНИТе вИеНСкИ лИковИ

висечки елементи, гледани

претставата

многумина веруваат дека е интерпретирана Климтовата љубов кон неговата муза со која негуваат посебен однос во текот на целиот живот, модната дизајнерка Емили Флог Како низ вселенски вормхол, следуваше минување низ тунел опсипан со лебдечки златца и Климтовите најчесто употребувани декоративни елементи, спирали и геометриски форми кои светкаа во стаклени ѕидови и се отсликуваа и на таванот и

и сензуалност. Всушност, неговата инспирација со употребата на златни листови потекнува од неговиот татко кој бил гравер на злато, но опседнатоста почнува по посетата на базиликата во Равена, каде се фасцинирал од византиската уметност на мозаиците. Магичниот тунел, беше врската што водеше кон кулминација, кон највозбудливот дел, огромниот простор со ѕидови на кои се движеа проекции во вид на колажи од 200 негови дела, кои преку технологијата на 3Д мапирање, се менуваа панорамски во круг од 360° на површина од 2 000 м2 Тука набљудувачот беше во фокусот, телепортиран во надреално волшебен простор, каде што може да го живее сонот отсонуван во творештвото на Климт Магичното искуство започна со подвижни сцени од неговата рана фаза по која е помалку познат, каде прикажува пореалистични прикази Неговите почетоци на кариерата како стипендист на школата и ентериерен декоратор ги гледаме во неговото впечатливо негово сликање и добро познавање на архитектонските елементи, пропратено со покласични нудистички претстави на женски фигури, што подоцна ќе најде силен одек во неговата работа

инсталација во која буквално секој елемент од

беше

како посебен висечки

на огледалните

ја магијата на златните

со кои тој ја акцентирал женската

сликата

поединечно деконструиран

прикажан

елемент. Наредени слоевито еден зад друг, овие

под одреден агол ја даваа

на сензуалниот „Бакнеж“, во кои

површини, пренесувајќи

парчиња

енергија

Како припадник на сецесиското т н последно универзално движење за спој на уметностите, архитектурата, скулптурата и музиката во нераздвојно единство, тој е директен одраз на тој стремеж Тоа се огледува и во неговите први претстави на голи фигури кои свират на инструменти во сценографија на прекрасната архитектура на Виена од 1900-тите години Овие претстави беа заменети со нови проекции преку будење на природата, ветер, расцветани ливади и мистични шумски предели, навестувајќи ја следната фаза, исто така, помалу позната, фаза на пејзажи, која во подоцнежните дела пак ќе најде своевиден одек преку цветните детали. Атмосферата на пејзажите струи низ

отелотворен во ликот на Алиса во земјата на чудата Набрзо беа нанижани претстави на сецестичкиот павилјон и неговата карактеристична купола од златно лисје, која и ден денес претставува една од најимпозантните виенски градби на модернизмот, за да во следен миг бидат заменети со танцувачки златни линии, кои се движеа низ ѕидовите како уметникот во моментот да ги црта контурите на горниот, 34метарски долг појас на „Бетоновиот фриз“ од истиот павилјон, искажувајќи комплексни идеи во духот на симболизмот ) Повторно како феникс од злато ќе се појави женска фигура (лајтмотивот од неговите слики) и ќе го опсипе целиот простор со златна магија, нагласувајќи го почетокот на неговата златна фаза Тука беа прикажани жените кои биле сликани од Климт, со смел, потенциран еротизам,

просторот како интимна, поканувачка и волшебна 360° панорамска прошетка, што човек за момент помислува дека е

жената, еротизмот и опасноста Во последната фаза Климт постепено го напушта украсувањето со златни ливчиња и повеќе се насочува кон колоритна експресија, сега инспириран повеќе од јапонската и од корејската уметност, како што се тоа портретите на Елизабет и Фредерике. Откривајќи го Хенри Матис, неговите дела од последната фаза ќе одразуваат вистинска експлозија на бои Во последната соба, како импресија посетителите можеа да седнат во катчето за цртање и да нацртаат своја верзија на некое од неговите дела или со 3Д визир очила за виртуелна реалност да го откријат тродимензионално светот на Климт, овојпат како

замине

самите да се дел од сценаријата во делата На крај човек не сака да се разбуди и да

од ова волшебно

на сите свои сетила и длабоко во

украсени со златни декорации, како акцент на нивниот сексапил. Уште една одлика на Климт е што тој ги слика своите модели во долги фустани, директно инспирирани од византиските претстави на жените, за разлика од раскошниот стил на фустани и корсети што ги носеле тогашните жени од високите виенски кругови. Античките митови се исто така негов интерес и честопати се гледа модерна интерпретација на некои теми, како што е претставата на Јудит, жената која со својата атрактивност го привлекла асирскиот војсководец за да му ја пресече главата и да го спаси својот народ од тиранија. Повторно со златни детали на накитот и облеката е нагласена фаталната убавина на го до детали

сеопфатно доживување

себе, осознавајќи

длабокиот дух на Климт, може само да поверува дека тој би посакал една ваква мултимедијална презентација на неговата уметност која буквално целосно го внесува посетителот како да е дел од самата уметност. Како што ќе рече и самиот Климт: „Aко сакате да дознаете повеќе за мене, само видете ги моите дела “ Јас како архитект, дефинитивно научив многу и ова неверојатно искуство ќе продолжи да ме инспирира во понатамошната моја работа. n