AВГУСТ 2022 319 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА 90 ДЕНАРИ Што е Индустрија 5.0, и кои радикални промени ќе ги донесе? Како земјотресот го промени Скопје: модерната и постземјотресните импликации врз урбаното Современа вила на Велешко Езеро
25 јули 2014ПОРТА 46 СОДРЖИНА ИНФО 6 НИКОЈ НЕ ВЕРУВА ДЕКА „ТРЕСКА“ „САМО“ СЕ РАСЧИСТУВА РЕГИОНИ 8 ИН МЕМОРИАМ 10 ПЕТАР МУЛИЧКОВСКИ (1929 – 2022) СТАВ 12 КАКО ЗЕМЈОТРЕСОТ ГО ПРОМЕНИ СКОПЈЕ: МОДЕРНАТА И ПОСТЗЕМЈОТРЕСНИТЕ ИМПЛИКАЦИИ ВРЗ УРБАНОТО СТАВ 18 УБАВИНА (ВО АРХИТЕКТУРАТА) - НЕ, НЕ Е ЛУКСУЗ, ТУКУ НЕОПХОДНОСТ! АРХИТЕКТУРА 24 СОВРЕМЕНА ВИЛА НА ВЕЛЕШКО ЕЗЕРО. ЧИСТИНА ВО ИЗРАЗОТ АРХИТЕКТУРА 30 ЃЕРДАН ОД ДОМОВИ АРХИТЕКТУРА 34 ВО ЈАПОНИЈА ПОСТОИ МУЗЕЈ КОЈ Е ПОСВЕТЕН НА АРХИТЕКТОНСКИ МАКЕТИ АРХИТЕКТУРА 38 КАМПАНОПОЛИС: НЕОФИЦИЈАЛНАТА ПРЕСТОЛНИНА НА ОДРЖЛИВАТА АРХИТЕКТУРА БЕЗ АРХИТЕКТИ УРБАНИЗАМ 42 СОЦИЈАЛНИ ФЕНОМЕНИ КАКО РЕЗУЛТАТ НА НЕСООДВЕТНИ УРБАНИ ПРАКТИКИ ЕНТЕРИЕР 46 ЛЕСЕН И ПРОЅИРЕН ЕНТЕРИЕР СО СОВРЕМЕНИ ДИЗАЈНЕРСКИ ПАРЧИЊА ТЕХНОЛОГИИ 50 ШТО Е ИНДУСТРИЈА 5.0, И КОИ РАДИКАЛНИ ПРОМЕНИ ЌЕ ГИ ДОНЕСЕ? РЕПОРТАЖА 54 ГАЛИЧНИК - НАЈБЛИСКУ ДО НЕБОТО И ДО ОБЛАЦИТЕИ ХОРТИКУЛТУРА 58 КАКО НАГРАДА НОСИ МИР НА УМОТ 1218 38 54 34
жешко
дека „Порта
месеци, наместо досегашната динамика како месечник. Дел од рубриките и обемот ќе доживеат промени, а ќе имаме и нови соработници. Истовремено, Редакцијата ќе посвети поголемо внимание на дигиталното издание и ќе го задржи и надгради нивото на содржините. Целта е со помош на нашите компании пријатели и поддржувачи, да го одржиме печатеното издание во овие навистина
времиња и да опстои и понатаму.
пат рубриките Став и Архитектура се
повеќе текстови од вообичаеното, поради
интерес на нашите соработници да
изнесат своите размислувања и анализи.
со информација за расчистување
локацијата фабрика „Треска“ и недореченостите
сомнежите што ги оставаат актуелните случувања.
Со жалење информираме дека почина еден од најзначајните македонски архитекти Петар Муличковски, кој остави видливи траги во архитектонското проектирање.
Нашиот соработник ги изнесе своите размислувања за релацијата помеѓу модерната архитектура и социолошките процеси кои се создаваат во урбаното ткиво во периодот по земјотресот во Скопје, релација која се појавува во контекст на постсоцијалистичкиот град и создава тенденции за урбана трансформација во контекст на глобалните процеси. Убавината во архитектурата не претставува луксуз, таа е неопходност, пишува нашата соработничка и смета дека едно нешто што не можеме да го произведуваме масовно, е убавата архитектура. Куќа лоцирана во новооформена викенднаселба на Велешкото Езеро „Младост“, дело на тим млади архитекти изненадува со својата чистина во изразот и е стремеж за воздигнување на функцијата и нејзиниот естетски израз. Втора награда на архитектонски конкурс за градска населба во Љубљана, дело на тим архитекти во кој е и архитект од Македонија. Новопроектираните урбани блокови претставуваат современ превод
на архитектонскиот јазик на домување во повеќестанбените објекти во центарот на Љубљана. Во Јапонија постои музеј посветен на архитектонските макети, со цел да се зачуваат и архивираат минијатурните прототипови на градби. Јапонските архитекти се стремат да постигнат похуманистичка просторна презентација. Тие користат архитектонски макети и како алатка за дизајн вкоренети во сетилното размислување. Нашиот редовен соработник пишува за Кампанополис, Аргентина, село од бајките и визиите на Кампана, одржлива архитектура без архитекти. Колку и да е невообичаено, дало свој придонес за зачувување на елементите на градителското наследство и пример како преку повторна употреба на градежните материјали може да се придонесе кон заштита на животната средина. Тенденцијата на иницирање промени во урбаните ткива може да ги намали нееднаквостите преку создавање и одржување на изграденото опкружување кое ќе биде погодно за физичка активност се вели во рубриката Урбанизам. Во овој број може да се прошетате низ ентериер на куќа во Штутгарт, Германија, проектиран и изведен од архитектонско биро од Скопје. Во рубриката Технологии прашуваме што ново носи концептот Индустрија 5.0? Според Европската Унија, овој концепт обезбедува визија за индустријата надвор од ефикасноста и продуктивноста како единствени цели, и ги зајакнува улогата и придонесот на индустријата во општеството како целина. Нашиот соработник и вљубеник во Галичник низ своја призма за визурите и погледите во селото што духовно исполнуваат и се најблиску до небото и до облаците. Основниот принцип на бонсаи техниката е да се одгледуваат минијатурни стебла кои ги имаат сите карактеристики што ги има истото растение во својата природна големина. Но прочитајте зошто за обликување и одгледување бонсаи потребно е многу повеќе од само хортикултурна вештина.
Редакција: главен и одговорен уредник: Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ
соработници: Ангел СИТНОВСКИ
Ангела СТЕФАНОВСКА
Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ Бојана ПАЛИФРОВСКА
Бошко ВИДОЕСКИ
Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)
Даниела МЛАДЕНОВСКА
Душанка ШУЛОВИЌ
Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)
Јулија ВЕЛКОВСКА (САД)
Koсто ГРАОРКОСКИ
Натка ЌОСЕВА
Невена ГЕОРГИЕВСКА
Никола ЃОРЃИЕВСКИ (Данска)
Огнен АРСОВ (Словенија)
графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ
фоторепортер: Kиро ПОПОВ
лектор: Дијана РИСТОВА
Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх. вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж. Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж.
Управител: Раде ЈАНКОВ, Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Aдреса на издавачот и редакцијата: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје Тел: 3109 311 e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk
Печати: ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72, 2300 Кочани
info@porta3.com.mk
БРОЈ 319 ПЕТОК 31.08.2022 ГОДИНА XVII
Маркетинг:
biroproekt@biroproekt.com.mk Тел: 071 252 641 ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден. за физички лица: 800 ден. жиро сметка: 300000001995035 во Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485 Првиот број на списанието Порта3 излезе на 29.12.2004 година Датум на печатење: 30.08.2022 Број на примероци: 700 Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието. Уште едно
лето и уште еден нов број на спиНајавуваме
3“ во иднина ќе излегува на период од два
непредвидливи
Oвој
со
зголемениот
ги
Започнуваме
на
и
ОД РЕДАКЦИЈАТА ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ, AВГУСТ 2022 319 ГРАДЕЖНИШТВО ПОРТА АРХИТЕКТУРА ЕКОЛОГИЈА 90 ДЕНАРИ Што е Индустрија 5.0, и кои радикални промени ќе ги донесе? Како земјотресот го промени Скопје: модерната и постземјотресните импликации врз урбаното Современа вила на Велешко Езеро Насловна страница ВИЛА НА ВЕЛЕШКО ЕЗЕРО ПРОЕКТАНТСКО БИРО АРХИТЕКТУРА НОВА ФОТО БОРИС ЈУРМОВСКИ
ќе трае две не дели, ќе се одвива плански и во неколку фази Најпрво ќе се отстранува опасниот отпад, 40.000 метри квадратни азбестен кров, потоа ќе се срушат дотраените објекти, па ќе се отстра нува кабастиот отпад На крај, на целиот про стор ќе се изврши дезинсекција, дезинфекција и дератизација „Отстранувањето на објектите и чистењето на целиот простор ќе го вршат са мите сопственици, кои претходно до општината доставија барања за отстранување на објектите и начинот како истите ќе бидат отстранети“, рече Герасимовски ЗА „ТРЕСКА“ СЕ УШТЕ СЕ АКТИВНИ ДВЕ ПОСТАПКИ ВО ОБВИНИТЕЛСТВОТО Расчистувањето на теренот започна иако за „Треска“ се уште
урбанистичко веш тачење. „По доставување на вештиот наод и мислење
Бирото за судски вештачења, над лежниот
ќе донесе одлука за поната мошниот тек на постапката Со оглед дека предистражната постапка е тајна во моментов не можеме да споделиме повеќе детали“, велат од Обвинителството за борба против организи ран криминал.
ПРОБЛЕМИТЕ НАСТАНАА ОТКАКО
СУД ГО УКИНА
завршат не смеат да започнат градежни работи
оваа локација“, децидна е Ивановска
замижуваат пред проблемот, но никој не дава одговор на клучни прашања: зошто падна мораториумот за градба, зошто градона чалникот на Центар не го објавува конкурсното решение за „Треска“, каде се делата од конкур сот кој беше распишан ?“, прашуваат антико рупционерите Проблемите настанаа откако во март 2021 го дина Уставниот суд го укина мораториумот за градба во Центар, со што се отвори простор за повторна градежна инвазија во градот. Инвести торите сега бараат да градат според Деталниот урбанистички
Г радоначалникот на Општина Центар, Горан Герасимовски, се пофали дека се расчистува поранешната фабрика „Треска“ и побара поскоро донесување на регу лациски план и ДУП само за овој простор Тој изјави дека до општината пристигнале 36 ба рања за издавање решенија за отстранување, од кои 13 се одобрени. Според него, просторот на фабриката, особено по опожарувањето пред пет месеци, освен што преставува извор на за раза за жителите кои живеат во околината, пре тставува и нелегална депонија во срцето на општина Чистењето кај „Треска“
се активни две постапки во Об винителството Едната е истрагата за пожарот, која што не е завршена Од Обвинителството велат дека вештачењето изготвено по наредба на јавен обвинител покажало дека станува збор за човечко невнимание Во тек е и преди стражна постапка за „можни незаконитости при денационализацијата на фабриката“, која што била иницирана од Државното правобранител ство За овој предмет е дадена наредба за гра дежно архитектонско
од
обвинител
УСТАВНИОТ
МОРАТОРИУМОТ Се додека Обвинителството не го каже ко нечниот збор, првата антикорупционерка Билјана Ивановска очекува да се почитуваат нивните препораки дека нови градби не смеат да се градат „Како што сме информирани, во Јавното об винителство се водат два предмети за фабри ката „Треска“. Додека тие не
на
„Сите
план (ДУП) донесен во време на ВМРО ДПМНЕ, кој изминативе години ниту СДСМ не успеа да го промени Герасимовски вчера тврдеше дека Општината прави напори да се донесе нов ДУП, само за делот на фабри ката „Треска“, со цел да се направи подобра ур банизација. Но, досега веќе се поднесени четири барања за градба и 15 барања за до оформување на градежни парцели, според важ ечкиот план „Во моментов има важечки ДУП, имавме три го дини мораториум чија цел беше да се изменат ДУП, за жал, не се успеа, но правиме напори преку регулација да се одвои овој дел и да се на правиме подобар план Не зависи од Општината Центар, но сигурен сум дека за брзо време ќе ја направиме измената на ДУП“, рече Герасимовски Со сегашниот ДУП нема никаква пречка да се издаваат одобренија за градење за една од Никој не верува дека „Треска“ „само“ се расчист ува инфо
решенија,
мисија
и препора ката е да продолжи да се разработува кон урбанистички план. Општината со овој градона чалник одбива да ги презентира идејните реше нија од Конкурсот, бидејќи тој ги оценил како неспроведливи, иако урбанистите и сите кои го оценуваa Конкурсот имаа спроставени ста вови Односно дека ќе обезбедат похумано ре шение, подобар квалитет на живот, подобро уредување на тоа земјиште, затоа што ќе обез бедат и јавни услуги и јавни простори, како и градинка, зеленило итн “ , велат од „Шанса за Центар“и додаваат: „Сопствениците на имот, кои се големи градежни компании, односно соптственици
најатрактивните локации во градот Но, првата антикорупционерка Билјана Ивановска не се согласува со тоа и вели: „Во моментов има важ ечки, но противзаконски Детален урбанистички план Поради тоа се поставува прашањето дали е легитимно да се даваат одобренија за гра дење според еден ваков противзаконски ДУП“. „ШАНСА ЗА ЦЕНТАР“: ОДЛУКАТА ГРАДОНАЧАЛНИКОТ ПОСТОЈАНО ОДБИВА ДА ЈА СПРОВЕДЕ Според граѓанската иницијатива „Шанса за Центар“, расчистувањето на „Треска“ е нужно, но подеднакво е важно што ќе следи потоа. Од „Шанса за Центар“ велат дека одвојува њето на „Треска“ како посебно подрачје веќе е донесено од претходниот општински Совет и одлуката градоначалникот постојано одбива да ја спроведе Потсетуваат дека е завршен и Кон курс за локацијата, па стравуваат дека наместо тој да се спроведе, се одложува за сметка на „решението“ за продажба на државното земјиште и профит на приватници „Знаете, се спроведе и Конкурс за идејно решение како да се уреди подрачјето Општината доби три идејни
од кое едното од стручната ко
е многу позитивно оценето
на повеќе од 50 отсто од целата ‘Треска’, бараат да се спроведе планот кој по веќе им одговара во смисла на повеќе профит. Затоа, сметаме дека клучот е сега, за се што ќе се случува во иднина со земјиштето Колку по веќе се одовлекува, толку повеќе ќе се спрове дуваат постапките за откуп на земјиште и ќе се притиска за ‘актуелното решение’ Градоначал никот и луѓето што не сакаат промена го имену ваат како ‘важечки план’, иако тој ‘важечки план’ и од страна на општината во претходниот со став, и од општинската служба, е анализиран и е заклучено дека во многу параметри ги надми нува ограничувањата од ГУП от“ Според иницијативата, процесот се одло жува, па наместо да се разработува идејното решение од Конкурсот, би имало продажба на државно земјиште Приватниците добиваат она што им го овозможуваат оние оспорувани пра вилници за урбанистичко планирање, врз ос нова на „стекнати права“ со тоа што го поседуваат земјиштето n ПОРТА Lexan* поликарбонатни плочи и системи; Акрилни плочи Plexy и производи од ПММА; Звучни и сигурносни бариери; Профили, гума и трака; Архитектонска подготовка и изведба +389 2 3114 360 www.liting.mk
многу години
Ваташа
спортска
од една година
оваа учебна година учениците ќе имаат
наставата
физичко образование
изведуваат во овој објект За оваа инвестиција Општина Кавадарци издвои 19 милиони денари од својот буџет Спортската сала се протега на површина од
квадратни метри, градоначалникот
општината свечено
пушти
јули
која блатото е хидрографски објект од стра тешко значење за општината и поширокиот регион.
услови кога светот се бори со климат ски промени и кризи за вода, Белчишко Блато има постојана издашност од 2 3 m3/вода, што теоретски е доволно за водо снабдување на град со околу 400 000 жи тели.
Студијата ги дефинира хидрогеолошките карактеристики
ПОРТА8 31 август 2022 Спортската сала во ООУ „Димката Ангелов Габерот“ с. Ваташа П осле
село
доби современа
сала . Салата се изгради за помалку
и од
можност
по
да ја
400
на
ја
во употреба на 28
региони Во Општина Дебрца промовирана сту дијата за хидрогеолошките каракте ристики на Белчишко Блато (Сини Вирој) Оваа студија е прва од ваков вид за овој локалитет и околниот регион, а издавач е Здружението за екологија и туризам „ЕКО ТУРИЗАМ 2016“, Охрид. Градоначалникот Зоран Ногачески, за едно со претставниците од „Екотуризам“ го нагласија значењето на оваа студија, според
Во
на теренот на поширокиот простор на блатото со вкупна површина од околу 100 km2 Taa дава предлог за воспо ставување мониторинг на квантитативни и квалитативни карактеристики на подземните и површинските води Исто така изработени се и карта на ранливост на подземни води и карта на ризик од загадување на подземни води, кои треба да се земат во предвид во идниот развој и просторно планирање на ре гионот И з в р ш е н и с е б р о ј н и н а у ч н и и е д у к а т и в н и а к т и в н о с т и , а п р о ц е с о т ќ е б и д е к р у н и с а н с о д о б и в а њ е с т а т у с н а б л а т о т о з а ш т и т е н о п о д р а ч ј е с о к а т е г о р и ј а П а р к н а п р и р о д а т а Промовирана ст удија за хидрогеолошките карактеристики на Белчишко Блато
ПОРТА10 31 август 2022 П е т а р М у л и ч к о в с к и е р о д е н в о 1 9 2 9 г о д и н а в о П р и л е п . Д и п л о м и р а л н а Ф а к у л т е т о т з а а р х и т е к т у р а , г р а д е ж н и ш т в о и г е о д е з и ј а в о Љ у б љ а н а в о 1 9 5 7 г о д и н а н а т е м а „ А р х и т е к т о н с к о и у р б а н и с т и ч к о п л а н и р а њ е “ в о к л а с а т а н а п р о ф е с о р Е д в а р д Р а в н и к а р . В о 1 9 5 9 г о д и н а е и з б р а н з а р е д о в е н а с и с т е н т н а Т е х н и ч к и о т ф а к у л т е т в о С к о п ј е , в о 1 9 6 7 г о д и н а з а д о ц е н т , а в о 1 9 7 8 з а р е д о в е н п р о ф е с о р н а А р х и т е к т о н с к и о т ф а к у л т е т п о п р е д м е т о т У р б а н и з а м , к а д е ш т о и ј а з а в р ш у в а с в о ј а т а п р о ф е с и о н а л н а к а р и е р а в о 1 9 8 9 г о д и н а В о п е р и о д о т м е ѓ у 1 9 6 4 и 1 9 6 5 г о д и н а п р е с т о ј у в а в о С А Д . Н а У н и в е р з и т е т о т в о Б е р к л и , К а л и ф о р н и ј а , с п е ц и ј а л и з и р а р е г и о н а л н о и п р о с т о р н о п л а н и р а њ е . К р а т к о в р е м е с е у с о в р ш у в а л и н а У н и в е р з и т е т о т в о Х а р в а р д , в о С т у д и о т о н а Ф р е н к Л о ј д Р а ј т в о Т а л е с и е н В е с т в о А р и з о н а и в о Ш к о л а т а н а М и с в а н д е р Р о е , И н с т и т у т о т з а Т е х н о л о г и ј а в о И л и н о и с , Ч и к а г о , а п о т о а и в о С т у д и о т о н а Ч а р л с И м с в о Ч и к а г о . Сестран архитект кој остави видливи траги во архитектонското проектирање ин мемориам Административниот комплекс на ЦК КПМ (денес Влада на Република Македонија, преобликувана) Скопје, 1970 г.
к е д о н с к а т а п р е с т о л н и н а “ , с л а в е ј ќ и ј а у н и к а т н о с т а и в а ж н о с т а н а м а к е д о н с к а т а а р х и т е к т у р а В о с л о б о д н о в р е м е с е з а н и м а в а л с о с о г р а ф и ч к о и з р а з у в а њ е и л у с т р а ц и и , п л а к а т и и ц р т е ж и , к а к о и с о о б л и к у в а њ е м о д е л и . И н т е р е с и т е н а М у л и ч к о с к и с е н а с о ч е н и в о н е г у в а њ е у н и к а т е н м а к е д о н с к и с т и л н а м о д е р н и с т и ч к а а р х и т е к т у р а к о ј а г и с п о и т р а д и ц и о н а л н и т е а с п е к т и н а м а к е д о н с к о т о н а с л е д с т в о с о н о в и т е т р е н д о в и н а м и н и м а л и с т и ч к и и р а ц и о н а л и з и р а н д и
ПОРТА 11 В о с в о е т о т в о р е ш т в о с е ј а в у в а к а к о с е с т р а н а р х и т е к т к о ј о с т а в и в и д л и в и т р а г и к а к о в о а р х и т е к т о н с к о т о п р о е к т и р а њ е , т а к а и н а п о л е т о н а н а у ч н о о б р а з о в н а т а п у б л и ц и с т и ч к а а к т и в н о с т А к т и в н о у ч е с т в у в а с о с в о и е с е и , с т а т и и и к о м е н т а р и в о п е ч а т о т и б и л ч е с т о п р и с у т е н с о а к т у е л н и т е м и о д о б л а с т а н а а р х и т е к т о н с к о т о и у р б а н и с т и ч к о т в о р е ш т в о н а р а д и о т о и т е л е в и з и ј а т а В о 2 0 0 0 т и т е н а п и ш а л с е р и ј а к н и г и „ Д у х о т н а м а к е д о н с к а т а к у ќ а “ , „ Д у х о т н а м а к е д о н с к о т о г р а д е њ е “ и „ Д у х о т н а м а
з а ј н к о и б е а п о п у л а р и з и р а н и в о т е к о т н а 1 9 6 0 т и т е . Т о ј б и л з а и н т е р е с и р а н д а к о р и с т и с о в р е м е н и м а т е р и ј а л и : с т а к л о , б е т о н , м е т а л , т у л а , н о д а г и к о р и с т и н а н а ч и н с о к о и ј а и з л о ж у в а н и в н а т а п р и р о д н а б о ј а , с т р у к т у р а и т е к с т у р а В о д е л а т а н а М у л и ч к о с к и з а б е л е ж и т е л н а е н е г о в а т а п о в р з а н о с т с о т р а д и ц и ј а т а и с о г р а д и т е л с к о т о к у л т у р н о н а с л е д с т в о , с о о ч и г л е д н а и н с п и р а ц и ј а н а а в т о р о т о д т р а д и ц и о н а л н о т о н а с л е д с т в о , п р е т о ч е н о в о о р и г и н а л н и р е ш е н и ј а , с о п р о ч и с т е н с о в р е м е н и з р а з и с о т р а ј н и в р е д н о с т и . З а б е л е ж и т е л н о е н е г о в о т о у ч е с т в о н а а р х и т е к т о н с к и к о н к у р с и н а к о и д о б и л д в е п р в и н а г р а д и , ш е с т п а т и б и л п р в о п л а с и р а н в о М а к е д о н и ј а , а д о б и т н и к е и н а ч е т и р и п р в и н а г р а д и в о д р у г и т е Ј у г о с л о в е н с к и Р е п у б л и к и В о 1 9 9 5 г о д и н а ј а д о б и в а н а г р а д а т а з а ж и в о т н о д е л о „ А н д р е ј а Д а м ј а н о в “ с о ш т о с т а н у в а и ч л е н н а А к а д е м и ј а т а н а а р х и т е к т и т е н а М а к е д о н и ј а п р и А А М n П О З Н А Ч А Ј Н И Р Е А Л И З И Р А Н И О Б Ј Е К Т И А д м и н и с т р а т и в н и о т к о м п л е к с н а Ц К К П М ( д е н е с В л а д а н а Р е п у б л и к а М а к е д о н и ј а , п р е о б л и к у в а н а ) С к о п ј е , 1 9 7 0 г Н а р о д н а и у н и в е р з и т е т с к а б и б л и о т е к а „ С в . К л и м е н т О х р и д с к и “ С к о п ј е , 1 9 7 1 г Б а н к а в о К а в а д а р ц и , 1 9 7 4 г С п о м е н к о с т у р н и ц а в о К а в а д а р ц и , 1 9 7 4 г Д е л о в н а з г р а д а н а „ С и м п о “ в о В р а њ е Р С р б и ј а , 1 9 7 5 г . Н о в и о т ц е н т а р н а К а в а д а р ц и , 1 9 7 8 г . С о п с т в е н а к у ќ а з а о д м о р в о М а в р о в о , 1 9 8 0 г Н А Г Р А Д И И П Р И З Н А Н И Ј А С п о м е н п л а к е т а н а С о б р а н и е т о н а Г р а д С к о п ј е , 1 9 5 8 г Б о р б и н а п л а к е т а з а з г р а д а т а н а Ц К К П М , 1 9 7 0 г 1 1 О к т о м в р и з а з г р а д а т а н а Ц К К П М , 1 9 7 0 г . П о в е л б а о д С о б р а н и е т о н а Г р а д С к о п ј е , 1 9 7 3 г . Н а г р а д а з а ж и в о т н о д е л о „ А н д р е ј а Д а м ј а н о в “ , 1 9 9 5 г 1 3 Н о е м в р и з а п р и д о н е с в о а р х и т е к т у р а т а и у р б а н и з м о т , 1 9 9 9 г ПЕТАР МУЛИЧКОВСКИ (1929 – 2022) Народна и универзитетска библиотека „Св К лимент Охридски“ Скопје, 1971 г Спомен костурница во Кавадарци, 1974 г 31 август 2022
ПОРТА12 31 август 2022 Како земјотресот го промени Скопје: модерната и постземјотресните импликации врз урбаното став Градот се престори во политички полигон и бојно поле на социјалната нееднаквост. Дали може да ја искористиме дефиницијата на Соја за она што навистина се случува денес со урбаноста на Скопје, процес кој може да го следиме уште од парадигмите на модерната и функционализмот, низ кршење на традиционалните врски, па сè до агресивната политизација на урбаното ткиво?
во контекст на постсоцијалистичкиот град и создава тенденции за урбана трансформација во контекст на глобалните процеси на урбаното реконфигурирање. Урбаната морфологија се јавува како клучен метод кој
отвора ова прашање Техничко технолошките процеси од средината на дваесеттиот век се јавуваат како суштествени за процесите кои агресивно ја менуваат градската текстура, а со тоа наметнуваат и прекројување на етаблираните социолошки шеми Понатаму низ текстот ќе се обидам некои од тие процеси да ги контекстуализирам во склоп на постземјотресно Скопје Целата оваа синергија: постсоцијалистички град наспроти агресивните промени во урбаниот контекст по земјотресот, создава своевиден социолошки проблем кој, овој текст се обидува да заклучи, е производ на нова типологија на промени, односно тектонски поместувања во физиолошкиот простор на градот Притоа се создадоа комплексни морфолошки феномени кои не кореспондираат со локалниот контекст. Латентни релации од времето на модерната, фрагментарно се провлекуваат во урбаното ткиво: Архитектонските парадигми
дистанцата не е проблемот туку брзината со која таа дистанца треба да се преброди Линеарните градови на Мата целосно го редефинираа ткивото на современиот град, брзо и бескомпромисно, не само просторно туку и социолошки Но токму во тој контекст, Доксијадис ги толкуваше тенденциите на Сориа како експеримент кој се контекстуализира само како сегмент од град или пак на регион, не земајќи ги предвид социолошките импликации кои би настанале од провокација на веќе етаблираното [социолошко] ткиво (Doxiadis, 1967) Она што на почетокот на дваесеттиот
постави како социоекономски експеримент и со тоа го започна
на Мадрид (иако Доксијадис
третираше како мастер план, туку како
во постојна градска текстура) инспирираше ред други негови современици
поставија темелите
линеарниот град на иднината, францускиот архитект Тони Гарние и неговиот концепт за индустрискиот град (Velazquez & Barajas, 2015) или екстензиите за Сталинград (денес Волгоград) на Николај Миљутин (Doxiadis, 1967)
Токму тие чинители се провлекуваат и архитектонски се читаат во реконтекстуализација на новото урбано ткиво на Скопје Преку тие урбанистички предизвици, линеарните екстензии кои (очекувано) се појавија во мастер планот на Доксијадис, кој меѓународниот консултативен одбор во 1964 го посочи како главниот двигател на идното планирање на градот на
солидарноста, Скопје започна едно сосема ново талкање низ балканска terra incognita Новите размислувања за градот на почетокот на дваесеттиот век како концептите на Доксијадис, Мата, Гарние и Корбизије, кои во постиндустриската доба се обидуваа да создадат урбана матрица дизајнирана за брзини од 90 километри на час (Kay, 1997) се преточуваа низ сите урбанистички дискурси во тоа време Квалитетот на градот прерасна токму во она што Мата го претскажа: во мерна единица за брзината на комуникација помеѓу местата на интерес. Како контрапункт на сето ова, може
ГРАД ЗА ЛУѓЕ, НАСПРОТИ ЛУѓЕ ЗА ГРАД ПОРТА31 август 2022 13 Релацијата помеѓу модерната архитектура и социолошките процеси кои се создаваат во урбаното ткиво во периодот по земјотресот од 1963 посочува кон создавање нови контексти и поинакви гледишта врз урбаното Оваа релација се појавува
го
од средината на дваесеттиот век кои преку постулатите на CIAM (Congrès Internationaux d'Architecture Moderne) се втемелуваат во текстурата и социологијата на градот (Mumford, 2002), на чело со Ле Корбизије поставуваат нови функционалистички обрасци на градот на иднината Токму тие парадигми на модерниот град кои започнуваат со урбанистичките експерименти на Сориа И Мата за Мадрид, социоутопистичките градови градини на Ебенецер Хауард и Рајмонд Унвин (Steiner et al , 2002), а прогресираат низ технократските теории на Корбизје, Коста, Нимаер, Гидеон, Доксијадис, Миљутин и други, го ставаат градот над сè Градот одненадеж прерасна во ултимативна социополитичка машина која преку top down методот на планирање брзопотезно се наметна и суптилно ги разби етаблираните социокултуролошки чинители Артуро Сориа И Мата со својот експеримент во вистинско време го претскажа новиот град, градот каде
век Сориа го
модернизирањето
не го
интервенција
кои ги
на
м р И в а н М И Р К О В С К И , ( п а р т н е р в о а рх и т е к т о н с ко с т уд и о S U P E R B LO C K m k о д С ко пј е ) Ф ото : п р и в ат н а а рх и в а н а М и р ко вс к и
да го толкуваме австрискиот урбан планер Камило Зите кој уште во 1889 година напишал:
„Мали кривини, искривени улички и неправилности треба да бидат вештачки вклучени во планирање на градот да се форсира спонтаноста, намерните незгоди во планирањето. Но дали може незгодите на историјата низ столетијата да бидат измислени и конструирани ex novo во планот? Дали некој и воопшто може вистински да ужива во вештачката природа на нештата и наивноста? Сигурно не!“ Уметничките принципи на Камило Зите за создавањето јавен градски
внатрешна деструкција на урбаното се манифестира(ше) и врз граѓаните, кои се секојдневни сведоци на тие пуристички и рационални трансформации Зите бил приемчив на ставот за практичност и рационализација, но исто така бил поборник на ставот за дозволување изненадувања и девијации во контекст на историски оправдани потези. Во пишувањата на Зите доаѓаме до заклучоци кои го поистоветуваат естаблишментот и системот со досада и хибернација Од тој контекст нарушување на системот би значело стимул, сè додека тоа не е вештачки наметнато и создадено Градската сценографија треба
случаи се успешни, но пак во други погубни. Каде се денес врските со нашата непосредна околина? Индустриската револуција, која го придвижи функционализмот го доведе градот под знак прашање со неговата трансформација во суперструктура која имаше за цел да воведе ред во органските процеси (оние кои останаа) на Камило Зите и на неговите следбеници Социолошките импликации кои настанаа од тие трансформации беа предвесник за новото постмодерно време, повторното размислување на процесите кои од функционални имаа тенденција да се вратат на своите органски корени, за кои Џакобс
градот
таа
rasa
кои во некои
ПОРТА14 31 август 2022
простор од крајот на деветнаесеттиот век и афирмирањето на италијанската средновековна плаза, останаа само како ехо на новата планерска утопија (Sitte, 1986) Камило Зите не беше романтичар туку вистински реалист Во контекст на дивизија на парцелите и катастарот на градот, предложил да се избегне механичката апликација на праволинискиот и рационалниот систем со што би се земале предвид постоечките поделби Токму она што на Скопје можеби и му недостасува и остана како недоследност при неговото планирање во шеесеттите Регуларноста и рационализацијата на поделбата на земјиштето беше пред сè базирано на економските фактори на новите планови, но придонесе до уништување на природната естетика на градот Во исто време,
да е ултимативниот простор во кој човекот, корисникот, се дефинира самиот себе како индивидуа Богдан Богдановиќ своевремено во едно интервју ќе каже: „Градот е сценографија на која секој граѓанин има право“ Ако ги доведеме во релација принципите на Хаусер за развојот на индивидуалните карактеристики (Hauser, 1982), преку врските кои ги градиме со другите индивидуи, тезата на Зите ја продолжува и надополнува оваа хипотеза со врските кои ги создаваме со нашата непосредна околина Врските со градот треба да се изградат, но исто така треба да се зачуваат, возобноват и развиваат Секое пресекување на врските со
доведува до урбана tabula
и игнорирање на особеностите, го остава градот ранлив на секаков тип експерименти
(Jacobs, 2004) и Сасен (Sassen, 1996) беа толку вокални Во претходниот век, односно кон крајот на третата урбана револуција која Едвард Соја суптилно ја нарече состојба на колективна свесност за модерната (Soja, 2000), градот се престори во политички полигон и бојно поле на социјалната нееднаквост Дали може да ја искористиме дефиницијата на Соја за она што навистина се случува денес со урбаноста на Скопје, процес кој може да го следиме уште од парадигмите на модерната и на функционализмот, низ кршење на традиционалните врски, па сè до агресивната политизација на урбаното ткиво? Градот отсекогаш бил привилегирана фигура на модерното општество, највисока Скици за Скопје Кензо Танге
форма на економијата и естетиката. Градот стана неприкосновен модел на економскиот и социјалниот развој, метафора за модерноста, метафизичка реалност Градот отсекогаш претставувал мит, сказна, преку која го лоцираме нашето битисување во модерниот свет Во него пронаоѓаме нови божества и нови митови, се спознаваме самите себе си на еден сосема поинаков начин, во заедница, учиме да се огледуваме во другите Градот од друга страна претставува алегорија на кризата на модерноста толку јасна во речениците на Бодлиар, Бенџамин
ренесансна игра како градот Сфорцинда на Филарет (Антонио Аверлино) и неговиот трактат Trattato d’Architettura (Hub, 2012) Размерот на градот се менува, релацијата човек град е сосема поинаква, можеби и самата ренесанса со откривањето на перспективата го начна тој еволутивен развој на градската текстура. И токму кога човекот создаде алатки за читање на својата непосредна околина, ја преведе во читлива и препознатлива синтакса, односно во физиолошки простор, доживеа припадност и состојба на непосредност кон градот Ја создаде релацијата архитектура
револуција
не
повеќе наивна архитектонско обликовна
сопствениот идентитет, политиката агресивно
Скопје трага
презема и менува наративот на архитектот филозоф Овој витрувијанско онтолошки пристап кон градското ткиво ги пропагира функционално есенцијалните механизми, наспроти тенденцијата на современите европски градови (Musterd & Ostendor f, 2008) да ја трансформираат архитектурата (и градот) во социолошки и културолошки апарат, односно да создадат град за луѓе (Gehl, 2010), наспроти луѓе за град Филмот „Име без град“ (Мирковски, 2008), социолошко
ПОРТА31 август 2022 15
и Кафка Гебел во 1998 ќе напише: „Таква симулација на културолошката историја, која Бенџамин ја поистоветува со молчеливото прифаќање на нихилизмот, понижувачките сентименталности и баналности [и воедно] изразуваат просторно халуцинаторни амбиенти во контекст на самотничкиот живот на буржоазијата“ (Goebel, 1998) Оттука градот не е само трогателeн наратив, апокалиптичeн и полн сo носталгија, градот е место на туѓи и минати истории, јазици како и заборавени ментални мапи кои се преклопуваат и рекомбинираат во поривот да отворат нови хоризонти, да запишат нови ментални мапи Урбаната морфологија како метод Силната урбана морфологија која остава отпечатоци врз историските текстури, од третата урбана
па наваму,
е
град човек. Методолошки се поврза однесувањето на луѓето со создавањето (и уништувањето) на местото и просторот Морфолошките пристапи во контекст на преиспитување на социолошките процеси на изградената структура беа токму оној предвесник на кохерентноста на архитектонската мисла Според Хегел, создавањето игра кардинална улога. Идејата, односно апсолутното го создава светот додека пак природата го создава човекот (Lefebvre, 1991) Ова е лош урбанизам! Кога го набљудуваме пристапот кон таканаречениот современ град во Македонија се судираме со елементарна објективизација на просторната генеза; Од каде? Како? Дали урбанизмот е продукт, дело создадено од раката на занаетчијата или пак е состојба на умот, метаформа, односно чист филозофски дискурс? Тргнувајќи од тој дуализам во контекст на денешната пост 2014 состојба во која
по
го
урбанистичкиот наратив за реизградбата на Скопје по земјотресот од 1963 година, работен врз текст на македонскиот современ писател и професор Ермис Лафазанофски вели: „Добро, ама каков град ќе изградиме?“ се прашале градителите. Додека гледале ту кон исток, ту кон запад, ту кон север, ту југ, ту кон реката Вардар, ту кон планината Водно Дали низок или пак висок, дали стокмен или растокмен, дали по мерка на луѓето што останаа под скиснатите платна или по мерка на градителите?“ Распарчувањето на традиционалниот град преку тенденциите на глобалните идеологии од средината на дваесеттиот век, силно влијаат врз интелектуалните парадигми и концепти преку кои дотогаш градот бил СкицизаСкопје КензоТанге
негуван Дали градот е по мерка на луѓето е прашањето кое одекнува низ социолошките дискурси, кои градот се обидува да ги наметне. Менувањето на функциите придонесе односно создаде состојби на урбанистички празнини, создаде неместа во социопросторниот пејзаж (Augé, 1995) Но човекот не сака да биде подучуван на есенцијални работи, тоа
декади предизвикувало револт и незадоволство Оттаму и архитектурата од функционално
просторна артикулација во социолошки контекст се престорува во неуспешна (failed) архитектура Кој е тој катализатор на промени, кои од функционализмот на CIAM создадоа социјално безредие во втората половина на дваесеттиот век? Како пример може да ги земеме архитектонските достигнувања од педесеттите години на дваесеттиот век: станбениот комплекс Прут Ајгое во Сент Луис, САД како и станбениот комплекс Кабрини Грин во Чикаго
1972 година Чарлс Џенкс во својот манифест ќе каже:
Рушењето на овие два мастодонтски станбени комплекси само неколку декади по нивната изградба, поради неуспешноста на социоурбанистичкиот експеримент и иднината на градот, архитектура која во своето време била примена со восхит и врвни награди го истакнува токму она за кое Мартин Хајдегер вели дека домувањето е есенцијална природна човекова активност (Heidegger et al ,
човек
навистина тешко
Тука
судираме
Џакобс “ (Jencks, 1977)
низ
Во
„Имаме среќа дека може да го определиме точниот датум на смртта на модерната архитектура Не како смртта на една личност која претставува комплексен однос помеѓу интеракцијата на срцето со мозочните бранови, смртта на модерната архитектура настапи со силен тресок! Фактот останува непроменет иако никој не е виден да тагува или пак не многу луѓе насетија дека тоа се случило Иако фелата сè уште се обидува да го администрира таканаречениот бакнеж на живот, не значи дека таа чудесно ќе ја воскресне. [Модерната архитектура] конечно исчезна во 1972 [15 јули] по десет години остри критики од страна на Џејн
1971) Град за човек, не
за град! А човекот е битие кое
се подучува!
се
со еден вид просторна трансгресија која со себе носи сплет од други информации и особини, различни од оние на кои сме навикнати и на кои сме адаптирани Токму таа трансгресија ја гледаме како фактор кон неуспехот на модерната архитектура каде top down урбанизмот се наметна врз етаблираните социолошки шеми Грубо и апсурдно Градот беше (е) дел и носител на социолошката структура, еден без друг тие не може да постојат, тие се неделиви конституенти на една поголема форма на заедништво Скопје во 63 та беше разрушен за миг! Беше поставен пред една сосема поинаков tabula rasa процес, празен лист хартија, но преполн очекувања и идеологии за кои градот на солидарноста требаше да биде Скици за Скопје Кензо Танге Скици за Скопје Кензо Танге
1993) (Park, 1915) Не бадијала Џенкс нè
дека со разурнувањето на комплексот Прут Ајгое во 1972 година историјата ја запечати модерната архитектура како завршена, експеримент кој нанесе огромни последици кои текот во последната декада од новиот век, градовите носители на техничко технолошките процеси како Манчестер и Детроит почнаа едвај да ги
Augé, M (1995) Non Places Introduction to an Anthropology of Supermodernity Verso Berman, M (1988) All That ls Solid Melts into Air: The Experience of Modernity Birkhamshaw, A J , & Whitehand, J W R (2012) Conzenian urban morphology and the character areas of planners and residents Urban Design International, 17(1), 4 17 Conzen, M R G (1998) Apropos a sounder philosophical basis for urban morphology Urban Morphology, 2(2), 113 114 Corbusier, L (1987) The City of To morrow and Its Planning In Kemampuan Koneksi Matematis (Tinjauan Terhadap Pendekatan Pembelajaran Savi) (Vol 53, Issue 9) Dover Publications Damien Mugavin (1999) A philosophical Base For Urban Morphology Urban Morphology, 3(2), 95 99
Dear, M J (1986) Postmodernism and planning Environment Oncf Planning, 4(1), 367 384 Doxiadis, C A (1967) On Linear Cities The Town Planning Review, 38(1), 35 42 Durkheim, E (2013) The Rules of Sociological Method and Selected Texts on Sociology and its Method (S Lukes (ed ); Second Edi) Palgrave Macmillan Gehl, J (2010) Cities for people Island Press Giedion, S (1959) Space, time and architecture In Charles Eliot Norton lectures 1938 Goebel, R J (1998) Paris, Capital of Modernity: Kafka and Benjamin Monatshefte, 90(4), 445 464
Hauser, A (1982) The Sociology of Art In The Cambridge Handbook of Sociology (Vol 2) Routledge Heidegger, M , Reichert, H W , & Hofstadter, A (1971) Poetry, Language, Thought HarperCollins Publishers Inc Howard, J a (2014) A Social Cognitive Conception of Social Structure Social Psychology Quarterly, 57(3), 210 227
Hub, B (2012) Founding an ideal city in filarete’s libro architettonico (C 1460) Intersections, 22(January 2012), 17 57
Jacobs, J (1993) The Death and Life of Great American Cities New York, 71, 458 Jacobs, J (2004) Dark age ahead In Public Administration Review (Vol 66) L JACO Jencks, C (1977) The language of post modern architecture Rizzoli Kay, J H (1997) Asphalt Nation How the Automobile Took Over America and How We Can
залекуваат своите рани Најверојатно и Скопје во шеесеттите со метаболистите во преден план, а Доксијадис како двигател ги предвиде политичките наративи кои допрва требаше да бидат дел од контекстуализацијата на новиот балкански наратив Како понатаму? n
Take It Back University of California Press Koolhaas, R (1994) Delirious New York : a retroactive manifesto for Manhattan The Monacelli Press Lefebvre, H (1991) The Production of Space Blackwell Publishers Lefebvre, H (2003) The Urban Revolution University of Minnesota Press Lepetit, B (1996) The city: framework, object, subject Twenty years of french research in urban history Archives of the Journal Investigation, 4/1996(city of social sciences), 11 34 Mach, E (1976) Knowledge and Error Sketches on the Psychology of Enquiry In E N Hiebert (Ed ), Knowledge and Error D REIDEL PUBLISHING COMPANY Marx, K , & Engels, F (2018) The Communist Manifesto (Y Varoufakis (ed )) Vintage Mumford, E (2002) CIAM and the Postwar World, 1939 19 In The CIAM Discourse on Urbanism, 1928 1960 MIT Press Musterd, S , & Ostendorf, W (2008) Integrated urban renewal in the Netherlands: A critical appraisal Urban Research and Practice, 1(1), 78 92 Noizet, H (2009) Fabrique urbaine : a new concept in urban history and morphology (Vol 13, Issue 1) Urban Morphology Norberg Schulz, C (1979) Genius Loci Towards a phenomenology of architecture Rizzoli Panofsky, I (1993) Perspective as symbolic form Zone Books Park, R E (1915) The Citiy: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the City Environment The American Journal of Sociology, XX(5), 577 612 Rapoport, A (1990) The meaning of the built environment The University of Arizona Press Sassen, S (1996) Losing control?: Sovereignty in an age of globalization Cited by me Columbia University Press /citations?view op=view citation&continue=/scholar%3Fhl%3Den%26start%3D160%26as sdt %3D0,5%26scilib%3D1&citilm=1&citation for view=UbJ61ZMAAAAJ:Xl6nMSl579sC&hl= en&oi p Sitte, C (1986) The Birth of Modern City Planning Rizzoli Soja, E W (2000) Postmetropolis Critical Studies of Cities and Regions 230 Steiner, F R , Thompson, G F , Parsons, K C , & Schuyler, D (2002) From Garden City to green City The Legacy of Ebenezer Howard The Johns Hopkins University Press Velazquez, M R , & Barajas, D (2015) Ludwig Hilberseimer Radical urbanism Statewide Agricultural Land Use Baseline, 170 205
отворен да ги прими на голема врата Случувањата во урбаниот дизајн од средината на минатиот век нè потсетуваат и се еден вид ехо на сето она за кое Скопје сведочеше, теоретски, практично, но и урбанио во целост Се променија повеќе наративи, некои од нив сосема поинакви од мемориите кои беа запишани во текстурите на изграденото Беа аплицирани ad hoc без притоа да се земат предвид импликациите кои со себе ги носеа Скопје беше еден вид полигон на современите урбани планери и остави плејада неодговорени прашања за состојбите во кои ние го наследивме. „Модерното буржоаско општество, општество кое создаде гигантска продукција и размена е исто како волшебник кој не може повеќе да ја контролира својата моќ “ (Marx & Engels, 2018) ќе напишат Маркс и Енгелс во својот манифест од 1848 година каде агресивно ги препознаваме фаустовските потези на модернизмот повлечени низ браздите на технолошката револуција Ја отворија пандорината кутија која така суптилно Парк ја начна, а Џакобс ја опеа во своите градски трактати (Jacobs,
предупреди
ЛИТЕРАТУРА
аквадукт или фабрика, архитектите се стремеле да му дадат максимално пријатен изглед Римјаните сфатиле дека системот за иригација може да биде убав како храм, рановикторијанците сметале дека дури и фабрика може да има некои од естетските
ПОРТА18 31 август 2022 У б а в и н а ( в о а р х и т е к т у р а т а )став Едно нешто, кое не можеме да го произведуваме масовно, е убавата архитектура (гледаме дека убави жени може масовно да се произведат). Како резултат на тоа, убавата архитектура е многу преплатена и нагрната од туристи, а неколкуте пријатни улици што останаа се поскапи отколку што биле во екот на аристократската ера. Ја демократизиравме удобноста, а убавината ја направивме ужасно ексклузивна Merriam Webster ја дефинира убавината како „квалитет на некој или на нешто, што им дава задоволство на сетилата или пријатно го воздигнува умот или духот“ Stendhal, пак, напишал: „Убавината е ветување за среќа“. А среќата е една од нашите основни човечки потреби. Кога Alex Ferguson во 2002 изјави дека го тренира најдобриот фудбалски тим на светот (Manchester United), A rsène Wenger, тренерот на Арсенал одговори: „Сите мислат дека ја имаат најубавата сопруга дома“ И покрај неговиот мачо став, менаџерот на Арсенал го посочува парадоксот во срцето на секоја колективна идеја за убавина Убавината, како и свеста, тешко се дефинира. Но, како и свеста, таа има две карактеристики за кои повеќето, ако не и сите, се согласни: прво, сите луѓе се способни да ја доживеат и второ, искуството од тоа доживување е многу субјективно Последново е особено интересно, па дури има и една стара поговорка од римско време: De gustibus non est disputandum (за вкусот не се расправа) Таа корисна мала поговорка, од една страна служи да ја задуши секоја дискусија по прашањата на вкусот, а од друга делува како штит на сите оние кои свесно или несвесно ја жртвуваат убавината за други цели Особено оние кои не се способни да примат критика ВОЈНА ПРОТИВ „УБАВИНАТА“ Со почетоците на градежништвото, било јасно дека задачата на архитектот не е само да го направи објектот функционален, туку и убав Во име на убавината, архитектите додавале ленти од обоени плочи над прозорците или скулптурални цвеќиња над вратата, се обидувале да создадат симетрија на предната фасада или прозорците да ги предвидат пропорционално помали на секој кат. Дури и функцијата на објектот да била од практична природа, како
својства на елегантните куќи, а миланците знаеле дека шопинг галеријата може да носи некои од амбициите на катедралите. На почетокот ова личело многу освежувачки Но, во 19 тиот век се изградиле толку многу декорирани градби што импулсот на разубавување достигнал декадентен стадиум А многу рани модернистички згради, особено оние за богатите, биле посебно Не ве н а Г Е О Р Г И Е В С К А , д и п л и н ж а рх Аквадукт Скопје
торта Се чинеше
прогласот: „формата треба да ја следи функцијата“, ќе лансира
светот еден исклучително атрактивен нов вид архитектура За жал, сонот брзо станал горчлив Инвеститорите се израдувале кога разбрале дека уметничката
секој
визуелниот
Сакаа да предизвикаат возбуда, претставувајќи се како чисти, ригорозни, инженерски типови, а тие, цело време, останаа уметници Кажете ми дека нема убавина (само функција) во хотелот Punta Tragara, на островот Капри во Италија! „Сместена во волшебниот дел од островот, каде џагорот од Piaz zetta та ѝ се предава на тивката убавина на природата, вилата речиси се издига од самата карпа како „архитектонски цвет“ Со овие зборови Le Corbusier опишува една од иконите на модернистичката архитектура вилата Vismara, која ја создал во 1920 година за ломбардискиот инженер Emilio Errico Vismara на спектакуларниот гребен Пунта Трагара
А инвеститорите? Поради зборовите на мајсторите на модерната, очигледно ништо не можело да се стори за да бидат обвинети за прекршување на нивната работа Концептот за убавина бил претставен како старомоден, мирисал елитистички, волнено Никој повеќе не можел да се жали дека убавината му недостасува на светот, а тоа да не звучи меко. Модерната стана грда затоа што заборави да долови дека убавината му е исто толку потребна на еден објект, колку и функционалниот покрив За социјалистите во 20 век, абдицирањето на декоративните елементи и традиционалните форми изгледало како природен производ на револуционерниот дух на едноставност, солидарност и пожртвуваност Но, на сметка на социјалистите, се испоставило дека оваа опседнатост со минимализмот е исто така уникатно компатибилна со мизерниот култ на капитализмот, ефикасноста, односно, секој долар потрошен на накитени столбови или витражи од рози требало да донесе поврат на инвестицијата И бидејќи може да се гарантира дека во таквите разубавувања речиси и да нема поврат на инвестицијата, тие морале да заминат во историјата Историски, религиозната архитектура најмногу се занимавала со убавината заради убавина: колку повеќе време се троши за елегантно украсување на катедралата, толку повеќе таа ја извршува замислената функција за славење на Бога, додека колку повеќе се троши за украсување деловен објект, толку помалку пари остануваат за инвеститорот Но, настрана Божјата слава, што е со најобичната човечка среќа? Според анкетите, луѓето повеќе ги претпочитаат постарите згради отколку повоените Многу малку повоени градби влегуваат во листата на убави згради. Да можат нашите предци од пред 250 години да ги видат нашите денешни градови, сигурно ќе се изненадат од денешната технологија, ќе бидат импресионирани од нашето богатство, вџашени од нашиот медицински напредок и шокирани од ужасите што успеавме да ги изградиме Светот, кој во многу аспекти е многу понапреден од оној од минатото, успеа, за жал, да создаде урбани средини многу повознемирувачки, похаотични и поневкусни од сè што човештвото некогаш знаело. Невиден ПАРАДОКС!
И ОНАКА НИКОЈ НЕ ЗНАЕ ШТО Е УБАВО „Грдоста“ на современиот свет почива и на друга интелектуална грешка: идејата дека никој не
ПОРТА31 август 2022 19 Не, не е луксуз, туку неопходност! АРхИТЕКТИТЕ ТРЕБА ДА НАМЕТНУВААТ ВКУС НАМЕСТО ДА СЕ ПОТПИРААТ НА ДЕМОКРАТСКИТЕ жЕЛБИ елегантни Во нив се чувствувало нешто ново, прочистувачки како јадење киви после големи порции чоколадна
дека
низ
авангарда промовира концепт на функционализам Со високо издигнати веѓи им биле одобрени најзлобните мотиви Прекрасно! Немало повеќе потреба да трошат пари за ништо поврзано со убавина И сето тоа што е можно побрзо, поевтино (и погрдо) За кратко време, она што почнало како интересна идеја, станало оправдување за изградба на огромни предградија и бизнис квартови, без и најмал привид на шарм Конечно, тоа го советувале и многу големи умови на архитектурата. Но, тие не беа сосема искрени. Можеби декларираа дека сè што ги интересира е „функција“, но во реалноста, големите, како Le Corbusier или Mies van der Rohe, се мачеа за
елемент од нивната зграда Тие, тајно, беа заинтересирани за
шарм, како и нивните претходници
знае што е привлечно во архитектурата Во предмодерниот свет, нашироко се претпоставувало дека постојат прецизни правила за тоа што ги прави зградите убави. На Запад, тие правила биле кодифицирани во доктрина, позната како „класицизам“ Креиран од Грците, проширен од Римјаните, класицизмот дефинирал како треба да изгледаат елегантните згради повеќе од 1 500 години Препознатливите класични форми биле присутни низ целиот Запад Но, постепено избило еден вид учтиво несогласување и некои луѓе почнале да прават објекти и во други стилови, на пример готски. Други внесувале детали од исламската архитектура или поддржувале кинески или тајландски стилови Разновидни објекти почнале да се појавуваат, и заедно со нив и дебати за тоа како е најдобро да се гради Со текот на времето, дебатите биле решени на интелектуално, исклучително респектабилен начин и тоа предизвикало одредени, исклучително лоши практични последици. Било одлучено дека, во однос на визуелниот вкус, никој навистина не може да победи во расправијата Сите вкусови заслужуваат слух, нема такво нешто какоХотел Punta Tragara, Capri Италија
Одеднаш,
вкусот
допаѓа новата населба (дури и на демократското
би можело да му се гади), но тоа
само лична проценка, а не некој
користат етаблираните архитекти денес, збор за кој Alexander верува дека го отелотворува природниот поредок на нештата Alexander ги поврзува наодите од еволутивната биологија со архитектурата, преку дискусија за неопходност од убавина во биосферата: „Еволутивниот развој ни овозможи да преживееме и да напредуваме токму со усвојување специфична склоност кон убави нешта. Ова денес се препознава во развојната дисциплина „биофилија“ или љубов кон живите суштества и нивните структури “ Едно од фасцинантните откритија коишто ги споделуваат биолозите и истражувачите на мозокот е сознанието дека местата и специфичните карактеристики на околината придонесуваат за развојот на „естетските“ особини на организмот Можеби затоа се верува дека Италијанците се мајстори за дизајн
појавува
еволутивните биолози
и другите организми имаат вградено естетско чувство, кое го олеснува размножувањето Како животните можат да имаат чувство за „естетика“? Орнитологот од Yale, David Prum, верува дека суштествата, како што се машките птици, ги привлекуваат женките со разработен ритуал на парење, во кои тие ги користат нивните блескаво обоени пердуви Како и многу набљудувачи на птици и Prum е маѓепсан од убавината Но, за каква цел служи таа убавина? Според Prum, таа, горе долу, служи за заведување на женката Наместо порака за физичката кондиција и „добрите гени“ на мажјакот, овaa убавина постои за да ја задоволи женката
Alberobello Италија
на сите згради и дека човештвото има способност да ја препознае оваа убавина. Почитувањето на убавината, без разлика каде ќе ja најдеме, е вградена во нашиот мозок Естетското уживање, искуството од убавината, обезбедува важна функција за мозокот сама по себе Semir Zeki вели дека перцепцијата на убавина во околината „не е луксуз, туку суштинска состојка во негување на емоционалниот мозок “ Овие феномени, според Зеки, се вкоренети во еволуцијата на
ПОРТА20 31 август 2022 објективен стандард Атрактивноста во архитектурата се дефинирала како повеќеслојна и субјективна појава Уште еднаш музика за ушите на инвеститорите
никој не смеел да опише зграда како „грда“ Впрочем,
е субјективен Вам и на вашите пријатели можеби не ви се
мнозинство
е
вид важен закон, што треба да се почитува. Градовите станувале сè погрди, но никој не смеел да каже дека постои нешто „грдо“ На крајот на краиштата, не ли е вкусот за убавина само лична работа? ЕВОЛУЦИЈА И УБАВИНА За оние кои ја следат науката, зборот убавина многу често се
кај
Се чини дека птиците, жабите
Она што на женските птици им е допадливо, тие тоа и го избираат. Prum тврди дека постои еволутивна историја на индиции коишто ни покажуваат дека овие птици сакаат убави нешта Нивното субјективно чувство е она што го води нивниот избор на партнер Обидот да се разберат последиците од сетилните светови на животните, всушност е предизвик за науката повеќе од еден век да се разбере постоењето и влијанието на убавината и убавото во секојдневниот живот. Постои интензивен интерес за она што се нарекува „невроестетика“ во полето на когнитивната наука. Долги години, уметноста, музиката и архитектурата добиваат внимание од невронаучниците при испитувањето на капацитетот на мозокот да го разбере светот преку сетилата, користејќи ја околината како дел од процесот на размислување Некои веруваат, како што тоа го прави Prum, дека убавината на околината и меѓу луѓето е неопходна за опстанокот и здравјето на хомо сапиенсот, исто како и кај другите членови на животинското царство. Згора на тоа, естетското ценење на убавината е цврсто поврзано во нашиот мозок, а не со окото, како што нè учеа Во Неапол постои архитектонско училиште наречено „Градење убавина“, водено од ученици Christopher Alexander, поранешен професор не Беркли Името намерно се повикува на збор што ретко го
затоа што живеат во убави градови, во околина која ги вдахнува да го развијат чувството за убавина МЕНТАЛНО ЗДРАВЈЕ Дали убавината во архитектурата може да го храни емотивниот дел на човечкиот мозок? Semir Zeki, професор по невроестетика на Универзитетскиот колеџ во Лондон тврди дека ДА И понатаму, сугерира дека убавината треба да биде квалитет
Рим Италија
нашиот мозок: „Математичките принципи на симетрија, хармонија и пропорција се дел од когнитивниот апарат на сите мозоци“ и овие принципи „треба да се почитуваат“ со цел структурата, како што е на пример зградата или човечкото лице, да биде сфатена како убава. А ние заборавивме да реагираме дека грижата за визуелното царство не е елитна забава: таа му припаѓа на менталното здравје на сите, зашто местата во кои живееме одредуваат каков вид на луѓе можеме да бидеме Во деградирана средина, колку и да се безбедни и богати нашите материјални животи, нашиот дух ќе потоне Ние го преземаме она за што „зборуваат“ зградите околу нас Ако зборуваат за благодат и шарм, љубезност и светлина, нашето расположение ќе биде раздвижено. Ако нè загрозуваат и заплашуваат,
квалитетот на средината: видот на ѕидовите, столовите, зградите и улиците
на ова, најважната уметност (за да се наметне проблемот понатаму), онаа за која никогаш ништо не сме учеле во училиште. Во недостиг на образование, ние не бараме одговорност од нашите влади Не знаеме како политички да ја артикулираме нашата одвратност кон грдотијата Научени сме како да кажеме дека сакаме побогат свет, поправеден свет, дури и позелен свет Но, сè уште се сопнуваме да кажеме дека ние, очајно, сакаме и поубав свет, во вистинска смисла на зборот Ветувањето на модерната беше дека ќе ги направи најважните работи достапни, евтини за сите: прекрасната храна или облека, празниците или лековите повеќе немаше да бидат привилегија на богатите Индустриската технологија требаше да отвори квалитет за секого Но, парадоксално, една клучна состојка по која сите копнееме стана поексклузивна од кога и да е преку нашата неспособност да размислуваме јасно Едно нешто, кое не можеме да го произведуваме масовно, е убавата архитектура (гледаме дека убави жени може масовно да се произведат). Како резултат на тоа, убавата архитектура е многу преплатена и нагрната од туристи,
опкружени А сепак грижата за архитектурата и дизајнот најчесто се опишува како несериозна, дури и самопопустлива Местото каде што се наоѓаме силно влијае на тоа кои можеме да бидеме. Задача на архитектурата е да стои како елоквентен потсетник за нашиот целосен потенцијал “ Зградите на кои им се восхитуваме се, конечно оние, кои на различен начин ги возвишуваат вредностите за кои мислиме дека навистина вредат кои, без разлика дали преку материјали, форми или бои, се однесуваат на легендарните позитивни квалитети како пријателство, љубезност, суптилност, сила и интелигенција Нашето чувство за убавина и нашето разбирање за добар живот се испреплетени“. (De Botton, Alain, The Architecture of Happiness) Германскиот психолог Rudolf Arnheim побарал од студентите да нацртаат добар и лош брак користејќи само линии Еден цртеж со мазни облини отсликува мирен тек на љубовната заедница, а друг, со насилни вртливи шпицови прикажува саркастично помирување и треснати врати Во ренесансата, архитектите се сметале за арбитри на убавината Денес, јавноста често ги доведува во прашање концептите за убавина на архитектите и дизајнерите. Во времето на Платон, убавината се сметала за објективна и постоеле правила и наредби што ја уредувале Дури и Le Corbusier зборувал за класичниот поим за убавина „Архитектот, со неговите аранжмани на разни форми, создава стил кој е чиста креација на неговиот дух Преку формите и облиците, тој влијае на нашите сетила до степен на акутност и предизвикува пластични емоции. Креирајќи релации, тој во нас создава длабоко ехо, ни презентира мерка на еден ред за кој ние чувствуваме дека е во согласност со нашиот свет, ги одредува различните движења на нашето срце и нашето разбирање Тогаш доживуваме чувство на убавина“ Вообичаените маркери за среќа се колоквијално познати како „големата седумка“: богатство (особено во споредба со оние околу вас), семејни односи, кариера, пријатели, здравје, слобода и лични вредности. Но, според студијата на Abraham Goldberg, професор на Универзитетот во Јужна Каролина и неговиот тим, спроведена со статистичка анализа на среќата во Њујорк, Лондон, Париз, Торонто и Берлин, сепак, она што ги прави луѓето среќни не е ни во големата седумка Наместо тоа, среќата најлесно се постигнува со живеење во естетски убав град Работите со кои луѓето постојано се опкружени прекрасна архитектура, историја, зелени површини, улици со калдрма, имаат најголем ефект врз нивната среќа. Кумулативните позитивни ефекти на секојдневната убавина делуваат суптилно, но силно ДАЛИ Е УБАВИНАТА УНИВЕРЗАЛНА? Различни култури имаат различни поими за убавина Реално, ваби саби
кои
ќе се чувствуваме понижени и омаловажени Убавината на градот e поврзанa со создавањето среќен град Порано, охрабрувачка претпоставка беше дека, парите на крајот ќе обезбедат убавина за сите, со понизно извинување, но не може да ја обвинуваме сиромаштијата за грдиот свет што го изградивме А имавме мрачна лекција дека она што создава добра архитектура се разумните идеи и дека ние изградивме грд свет од глупост, а не од недостаток на ресурси Тоа е глупост за која плаќаме многу скапо Глупата книга може да се стави на полица и да не вознемирува никого Но, глупата зграда ќе ја обезличи земјата и ќе ги вознемирува сите што ќе мора да ја гледаат следните 300 години Архитектурата е, само врз основа
а неколкуте пријатни улици што останаа се поскапи отколку што биле во екот на аристократската ера Ја демократизиравме удобноста, а убавината ја направивме ужасно ексклузивна УБАВИНАТА И СРЕќАТА За градбата да биде добра, мора да е убава. Зошто? Затоа што убавината во архитектурата ни носи радост и среќа Една од најголемите, но често неспомнати причини, и за среќа и за мизерија, е
со
сме
нуди сосема поинаков поим за убавина од арапските геометриски обрасци. (Wikipedia: Во традиционалната јапонска естетика, ваби саби 侘寂 ... естетиката се опишува како почитување на убавина која е несовршена, непостојана и нецелосна по природа Тоа е концепт изведен од будистичкото учење Слободен превод) Bond Street Лондон Ryonaji Temple Јапонија
промените
сопствено
времето,
Невробиолошкиот одговор на прашањето на Bell покажува дека естетското расудување навистина може да се квантифицира Новите наоди се однесуваат и на долгогодишните прашања во филозофијата на естетиката, како
Дали искуството на убавината е културно детерминирано или нешто ѝ должи и на биологијата? Зошто вообичаено инвестираме во убави луѓе со морални квалитети (што не значи дека тие ги поседуваат)? За што воопшто служи убавината? Французите имаат израз: chacun à son goût, што значи: секој по својот вкус Ова може да се однесува на разни работи, од облека и автомобили до избор на интимни пријатели и служи како изводлив начин да се отфрли разликата во мислењата Дали субјективното искуство од убавина што води до желба, може да се поврзе со одредена област на мозокот? Во говорот „Невробиологија на убавината“ на TED Talk, Semir Zeki, ги презентира наодите добиени од експерименти кои користат различни визуелни стимули („Grande Odalisque“ на Jean Auguste Dominique Ingres и „Benefits Super visor Sleeping“ на Lucian Freud), во неговата потрага да најде единствена, основна карактеристика на искуството од убавината, онаа која е независна од културата, образованието и етничкото потекло
одговор
историчарот
Worringer,
текот
човечката историја, општествата осцилирале помеѓу претпочитањето на апстрактна и реалистична уметност и тие приоритети се менувале според тоа што им недостигало на самите општества Апстрактната уметност, проткаена со хармонија, тишина и ритам,
рекле дека едната е убава, а другата грда Ако прашате експерт за уметност или уметник, тие би рекле дека и двајцата имаат мајсторски сликарски квалитети Но, прашањето што го поставуваме не е за уметност Прашањето е за искуството од убавината “ „Во нашите студии, откривме дека секогаш кога субјектите ја доживуваат убавината, без разлика дали тоа е од музички или од визуелен извор, искуството е во корелација со активноста во mOFC (медијален орбитофронтален кортекс) Во таа смисла, квалитетот на убавината не мора да биде поврзан со некој конкретен медиум Ако искусите лице или вазна како убаво, ќе добиете активност во mOFC“ Фактот дека нашиот мозок е суштински „поврзан за убавината“ е важен, за да ни покаже дека доживувањето убавина во нашите животи не само што не е несериозно, туку навистина е важно и всушност може да ни помогне да се излечиме од која било слабост
прашате
ПОРТА22 31 август 2022 А многу од уметноста и архитектурата низ целиот свет обезбедува универзална привлечност На пример, во катедралата Notre Dame лесно може да се заљуби хиндуско семејство, без воопшто да биде запознаено со нејзиното културно или религиозно значење Taj Mahal и статуата на David зрачат со голема возвишеност кај луѓе од сите сфери на животот Што е тоа во уметноста и архитектурата што предизвикува такво задоволство и популарност? Нашите вкусови и дефиниции за убавина се менуваат и како одговор на влијанијата од други култури, но и со текот на
како
на
во нашето
општество Според
Wilhelm
во
на
им се допаѓа главно на општествата кои копнеат по смиреност. Во општества во кои законот и редот се измешани, се менуваат идеологии, и чувството на физичка опасност е надополнето со морална и духовна конфузија Наспроти турбулентната заднина, жителите се вртат кон она што Worringer го нарече „огромна потреба за спокојство“ и така, поимот за убаво сочинува апстрактни кубуси со правилни обрасци или минимализам Во дваесет и првиот век, во ерата на инстант комуникација, политички превирања и климатски катастрофи, оваа потреба за спокојство и опуштеност, се чини уште поважна. НЕВРОБИОЛОГИЈА НА УБАВИНАТА Во својата книга „Уметност“ (1914), англискиот ликовен критичар Clive Bell, прашува: Што е заедничко за сѐ она што буди естетската емоција? Ниту тој, ниту неговите наследници не дадоа одговор, но прашањето е доволно инспиративно за истражувања кај невробиолозите. Нивниот одговор е дека искуството од убавината, без оглед на нејзиниот извор (т е дали е визуелно, музичко, морално или математички) е во корелација со активност во дел од емотивниот мозок И, интензитетот на таа активност е пропорционален на декларираниот интензитет на искуството од убавината
што се:
„Ако ги
луѓето за сликите на Ingres и Freud, тие би
Ако сте нерасположени и ви недостига наплив на допамин? Грабнете пријател, излезете, прошетајте, одете во музеј, галерија или концерт! Дајте си убавина! ЗБОРОТ НА „У“ Зборот „убав“ го користиме секојдневно за да го опишеме она што го сакаме, а тоа важи и за архитектите. Можеби вие не мислите така, но секој архитект се стреми да направи нешто убаво, да создаде некаков вид визуелно задоволство во својата работа Ако не уживате во некој објект, тоа не е затоа што архитектот е злобен и не сака да направи нешто добро, туку затоа што тој поинаку гледа на убавината од вас Архитектурата е единствената вистинска јавна форма на уметност Сите други видови на уметност постојат во наменет простор. Сликите ги красат ѕидовите во галериите, во кои можеме да избереме да влеземе или не, исто како што можеме да избереме да носиме реплики дома со нас; музиката не е константна, таа мора да се свири за да биде ценета и, од почит кон другите, го ограничуваме уживањето во нашата музика на нашите простори, било да е тоа во
Museum
of the Future Дубаи Alhambra Шпанија
Grande Odalisque Jean Auguste Dominique Ingres
Benefits Super visor Sleeping Lucian Freud
спални соби; телевизијата и филмот
многу слични,
театарските претстави уште повеќе
Eisenman (американски архитект) сугерира дека ако се потпреме
јавниот
слушаме Mantovani наместо Beethoven
дека архитектите треба да наметнуваат вкус
желби Зошто верувањето дека уметноста треба да биде „демократска“ го носи феноменот на Thomas Kinkade (американски сликар, кој својата слава ја стекна со мас продукција на печатени репродукции) Ако го споредиме јавниот вкус со обемот на продажба, Kinkade би бил најголемиот уметник во светот, Taylor Swift би била најдобриот музичар, а серијата Transformers најдоброто од кино продукцијата (Тука ќе застанам
да земам примери од нашето
работен
секоја вечер
пак, е различна од другите форми на уметност Кога станува збор за архитектура, речиси е невозможно луѓето едноставно да ги избегнуваат работите што ги мразат и да ги бараат работите што им се допаѓаат. Физичката средина во која живееме и работиме е сеприсутна и неизбежна Архитектурата постои насекаде околу нас цело време Кога одиме по улица, опкружени сме со архитектура Всушност, самото постоење на улица е креација на архитектурата Последователно, кога ги гледаме зградите, сакаме тие да нѐ натераат да се чувствуваме добредојдени Зградите едноставно се тука, и ако на пример домот сме го одбрале според наш вкус, тогаш мораме, одејќи накај работа, да поминеме покрај зградите што не ни се допаѓаат, па често го менуваме и патот, опишувајќи го како „неубав“ или престојуваме 8 часа на работа, во објект кој е едноставно „грд“ Архитектурата се доживува, сакале ние или не Околинaтa со коja сме опкружени има моќ да ги обликува нашите мисли и емоции Луѓето, кои се опколени од сите страни со грдост, често се несреќни без да знаат зошто Ако живеете или работите
движи,
мириса, допира, слуша, па дури и го вкусува во просторот, бидејќи така архитектурата оживува Доказ за ова е нашиот постојан порив за патувања во „убави места“, „убави градови“ Копенхаген постојано е именуван
најодржливите, најпогодни за живеење и најсреќните градови на планетата. Синоним за прекрасна архитектура и модел на урбан дизајн ориентиран кон луѓето Професионалците кои го обликуваат Копенхаген се барани низ светот Од елегантната архитектура на пристаништето, до приоритет на велосипедите пред автомобилите, Копенхаген нуди прагматични, но сепак шик решенија за урбаните предизвици од 21 век Скандинавскиот дизајн се фокусира на едноставни линии и светли простори, без неред. Тој се карактеризира
ПОРТА 2331 август 2022 заедница на концерт или сами во нашите
се
а
Peter
на
вкус за музика, сите ќе го
и го користи ова како доказ
наместо да се потпираат на демократските
и нема
поднебје, заради почит кон убавината ) А има и друга вистина: дека интелектуалците премногу брзо ја отпишуваат јавноста како глупава и неспособна да одлучува за работите сама Има многу случаи, кога ќе се појави нешто навистина големо јавноста има совршена способност да го препознае Драмите на Shakespeare, на пример, постојано се неверојатно популарни и покрај тоа што се сложени и интелектуални дела Доволно се достапни за да бидат сакани и ценети нашироко, но и доволно длабоки за да понудат храна за вековни размислувања и анализи На ист начин, на масите им се допаѓаат, на пример, готските катедрали и персиските џамии, кои се неверојатно сложени уметнички дела Но, луѓето кои го мразат Beethoven не се обврзани да го слушаат од 9 до 5 часот секој
ден, луѓето кои ги мразат Transformers ите не мора да ги гледаат
Aрхитектурата,
во место кое е отсечено од светлина, природа, боја и можност за редовна комуникација со други луѓе, лесно ќе станете очајни, осамени и депресивни. Среќата најлесно се постигнува со живеење во естетски убав град Работите со кои луѓето постојано се опкружени: прекрасната архитектура, историјата, зелените површини, улиците со калдрма, имаат најголем ефект врз среќата на луѓето Искусувањето убавина е фундаментално за она што сите нас нè прави луѓе. Можеме да најдеме убавина во различни работи во различно време. Сепак, радоста која се наоѓа во околината, во архитектонскиот простор и форма, е универзална Ако искусувањето убавина го зголемува здравјето на луѓето и последователно и благосостојбата на општеството, тогаш УБАВИНАТА НЕ Е ЛУКСУЗ, туку суштинска состојка во негувањето на емоционалниот мозок Убавината во архитектурата е повеќеслојна Да се ограничи убавината на визуелна привлечност е потрага без визија и просторот ќе испорача неуспех. Нашата улога како архитекти е да ја откриеме убавината на просторот Да го истражиме Да го врамиме, обвиеме Да го подобриме Да го поправиме ако е срушен И да го зачуваме ако е загрозен Архитектот мора да дејствува како композитор кој, преку сетилата, го оркестрира просторот со синхронизација на функција и убавина А од примарна важност е како човечкото тело го ангажира просторот. Човечкото тело се
гледа,
како еден од
со минимален, чист пристап кој ја комбинира функционалноста со убавината Во објавата за ТОП 10 НАЈУБАВИ ГРАДОВИ ВО СВЕТОТ за 2022 се вели: „Ви треба инспирација за патување? Не можете да одлучите каде да одите? Што велите за еден од најубавите градови во светот? Ако барате дестинација со урбани задоволства, но и со природна и вештачка убавина, размислете за еден од градовите подолу. Тие нудат комбинација на прекрасна архитектура и глетки што го одземаат здивот, уметност и природа во совршена хармонија Ако сакате да направите листа на топ места што треба да ги видите пред да умрете, започнете со овие прекрасни градови: Венеција, Париз, Прага, Лисабон, Рио де Жанеиро, Амстердам, Фиренца, Рим, Будимпешта, Бриж “ Убавината не е политичка или идеолошка Таа е поврзана со нашиот развој како вид и секогаш ќе биде витална грижа за оние кои сакаат нашето општество да биде праведно, еднакво и вистинољубиво, што, ДА, е убаво да се доживее John Keats и Friedrich Schiller (англиски романтичари) не згрешиле пишувајќи за неопходната врска меѓу работите за кои веруваме дека се основни за нашето човештво, а една од нив започнува со „У“ n
Den Blå Planet, Danish National Aquarium
Nyhavn canal
Opera House Копенхаген, Данска
ПОРТА24 Чистина во изразот архитектура СОВРЕМЕНА ВИЛА НА ВЕЛЕШКО ЕЗЕРО Главен принцип при проектирањето е создавање близок контакт со надворешноста, дворот и зеленилото. Ова е постигнато со одлуката објектот да лежи директно на котата на теренот, па на овој спој, големи стаклени платна формираат транспарентна визуелна граница помеѓу ентериерот и екстериерот 31 август 2022
дејствува
одговор
гради
реакција
стремеж
воздигнување
проектирањето
индивидуално домување претставуваше
потребите
барањата
беа апстрахирани
архитектонска визија
јасна идеја која интерпретира варијанта
современа
природа Лоцирана во новооформена викенд
Велешкото Езеро „Младост“,
реализирана како долга (инфра)структура поставена
северниот
зелена парцела.
приземен објект
различни волумени
создаваат посебен однос како со теренот, така и помеѓу себе На овој начин се постигнува динамика во композицијата, но и различни амбиенти во внатрешниот простор Хоризонталната диспозиција овозможува нижење на програмата во секвенци, целосно обмислена според потребите на корисникот Главен принцип при проектирањето е создавање близок контакт со надворешноста, дворот и зеленилото Ова е постигнато со одлуката објектот да лежи директно на котата на теренот, па на овој спој, големи стаклени платна формираат транспарентна визуелна граница помеѓу ентериерот и екстериерот
Да се
и
во веќе изграден контекст претставува
и
на околината,
за
на функцијата и нејзиниот естетски израз Во таа смисла,
на овој објект за
процес каде
и
на корисникот
во
на
на
вила во
населба на
оваа вила е
на
дел од раскошна
Овој
е составен од
кои
М а р и ј а Д И М И Т Р И Е В С К А , д и п л и н ж а рх
Проектантско биро: Архитектура нова Година: 2020 2022 Површина: 425 m2 Автори: Марија Димитриевска, дипл инж арх , Елена Пазарџиевска, дипл инж арх Локација: Населба на Велешко Езеро Инвеститор: Приватен Фотографии: Борис Јурмовски, дипл. инж. арх.
„Патувањето“ низ објектот се случува низ подолжен „коридор“,правец, кој нè носи во различни сегменти Главниот, формален влез на објектот е дискретно поставен на источната фасада, оформен како тенок, а висок шлиц од црна (дематеријализирана) врата со тенко стаклено платно за визуелна комуникација На северната фасада се организирани помошните простории, додека кон југ се сместени главните простори за одмор и дневен престој Оваа поставеност се чита и преку обликувањето на фасадите, па така, јужната фасада кон дворот е скоро
застаклена,
платформа која завршува со долгнавест базен. Базенот е дизајниран како интегрален дел од објектот, конструктивно и програмски Во централниот волумен фокална точка претставува каминот, поставен слободно во просторот на позиција која овозможува да се одвои посебен дел за рекреација каде е поставена маса за билјард На северната страна е организирана кујната како отворен концепт со централен остров, понатаму библиотека и бар, сауна и мала вежбална како продолжение на рекреативната зона Волуменот на западниот крај е физички одвоен со продор (прекин) во целината, наткриен со бетонски перголи Овој волумен
целосно
додека северната фасада кон улицата е полна и тивка Источниот волумен ја содржи главната спална соба со засебна бања, како и сите потребни помошни простории организирани околу влезот во објектот Главниот, највисок волумен е простор каде се случува дневниот престој Овој простор има своја екстензија кон надворешноста, каде се оформува
содржи два апартмани, исполнети со опрема која овозможува нивно функционирање како независни целини. Гаражата со помошни простории е обликувана како засебен објект, физички одвоена од куќата и поставена на поголема оддалеченост, оставајќи простор за „ритуално“ влегување преку цветна градина Конструктивно, објектот е обмислен во безгредов систем од столбови и хоризонтални рамнини Специфични елементи се подвоените бетонски столбови кои се решени скулптурално, со намера да се одземе дел од нивната маса за да добијат прозрачност и леснотија Ентериерното обликување и материјализацијата во објектот ја отсликува архитектурата, па преовладува
израз со чисти линии и природни материјали Мебелот е конструиран од елементи со дабова завршница Природен гранит е употребен за хоризонталните површини на елементите во бањите, тоалетите , кујната, делови од мебелот како и завршна обработка на каминот и внатрешните скали. Бели плакари и простори за остава се дизајнирани на начин да бидат составен дел од ѕидовите Едноставноста на материјалите и дизајнираните линии во ентериерот ѝ оставаат простор на светлината да биде главниот креатор на амбиентот и доживувањето. Чистината во изразот на објектот се стреми да претставува неутрална, но раскошна заднина за современото секојдневие на корисникот n
ПОРТА
ПОРТА30 31 август 2022 Ѓердан од домови архитектура Овие замислени личности се движеа поблиску и подалеку од нас во нашите перспективни цртежи, дозволувајќи ни нам и на читателите да го набљудуваме проектот, не како надворешни оценувачи, кои гледаат апстрактна композиција на волумени, туку како жители кои може да почувствуваат еден дијаграмски поглед на проектираната ситуација, како рендген слика на духот на ова архитектонско ткаење ПРЕОБМИСЛУВАЊЕ НА ПОСТОЕЧКИТЕ АРхИТЕКТОНСКИ БИТИЈА Територијата на сегашниот центар за рециклажа, составен од линиски објекти со индустриска намена, требаше да се преобмисли во современа населба за домување Дополнително, во невидливите агли на решението, требаше да се предвиди и смести Центар за управување со отпад, без да се наруши квалитетот на местото како извонредна локација за градско живеење Редефинирањето на постојната сервисна функција во нова населба за домување претставува суштинска промена во доживувањето Викторија БОГД АНОВА , дипл. инж. арх.Конкурсен труд: Втора награда Улица „Повшетова“, Љубљана 2021 Автори: Роберт Потокар, Ајдин Бајрович, Викторија Богданова
Ѓерданот, однадвор
П
„Повшетова“.
ограничена
домување
спрема
нова неортодоксна мрежа на градско ткаење: динамична ортагоналност чија неправилност го воедначува мешовитиот контекст на суптилен и ненаметлив начин.
ЗОШТО АТРИУМСКА ТИПОЛОГИЈА?
произлезени од локалните начини на живеење, домување и дружење во рамки на градот
дома
Средна школа
запад, Установа за отслужување затворска казна кон север (близу реката Љубљаница) и повеќесемејно домување кон исток. Морфолошката структура на урбаниот јазик на околината е хетерогена и се појавува во различни размери Новопроектираните станбени блокови целат кон едно урамнотежување на различните околни правци на движење и изграденост: ја следат единствено северната улица „Повшетова“. Сите останати правци се подредени на внатрешната структура и на органското разместување на станбените единици Со други зборови, присуството на разиграните атриуми воспоставува една
Новопроектираните урбани блокови 6 атриуми претставуваат современ превод на архитектонскиот јазик на домување во повеќестанбените објекти во центарот на Љубљана. Постојат неколку култни објекти, нанижани во подножјето на ридот под Љубљанскиот замок, чиј внатрешен двор е искуствено нагласен со присуството на ганк (gank): елемент на традиционалната словенечка архитектура, страничен отворен коридор кој го издолжува живеењето надвор од рамките на домот, од одвоеното кон заедничкото Ганкот во новите урбани блокови може да го разбереме како еден отворен, просторен ѓердан на заедничко домување, околу кој се нанижани варијациите на станбени единици,
ГРАДСКАТА ПРОМЕНАДА ПОМЕѓУ АРхИТЕКТОНСКОТО И ГРАДСКОТО Додека ганкот небесната колективна улица е присутен како централна тема во внатрешноста на станбените единици, препознаена и преземена од лекциите на стара Љубљана, променадата се манифестира на различни начини низ и помеѓу објектите на целата територија Теренот е во пад, што овозможува поделба на површината на висок (зелен, јужен) и низок дел (поплочен, северен), одвоени со денивелациски прекин, означен со централната лонгитудинално поставена променада на соседството ⦁ Во високата зелена половина, трите атриуми се пониски, поотворени и наликуваат на вили ориентирани кон зелените парковски површини кои изобилуваат со безбедни детски игралишта Приземните делови се предвидени за колективно домување ⦁ Во ниската поплочена површина, трите атриуми се повисоки и наликуваат на кули, а просторите помеѓу нив се поплочени плоштади со јавна функција во приземјето: ателјеа, изложбени простории, угостителски објекти На источниот и западниот агол од лонгитудиналната променада, се случува исклучок Кон запад, променадата истекува како инка кон северниот огранок на реката Љубљаница, создавајќи амфитеатрален пад, рамка плоштад. Кон исток, променадата
ПОРТА 31 на оваа ценета територија, овој пат наменета да им служи на граѓаните кои ќе го населат својот нов дом на Градскиот плоштад
Блиската околина на парцелата е
од фрагменти на индивидуално
куќи
југ, два студентски
и
спрема
ВТОРА НАГРАДА НА АРхИТЕКТОНСКИ КОНКУРС ЗА ГРАДСКА НАСЕЛБА ВО ЉУБЉАНА Метаморфоза, од сервисни во животни прашања Ситуација, раздвижена Портогоналност росторно воедначување на околниот градски јазик
Променадата, Вилите со зеленило и Плоштадите со јавно приземје
завршува во изложбениот павилјон на збирниот центар, кој е замислен како едукативен застаклен фрагмент од Центарот за управување со отпад, кој е целосно пристапен од источната улица на опфатот, но е сокриен и вкопан за да спречи звучни вознемирувањa на жителите на населбата Сите единици на домување се двострано ориентирани: кон внатрешниот двор и внатрешната небесна улица, и кон надворешните дворови и плоштади Поставеноста во рамките на една атриумска структура е кон југ, исток или запад, додека северниот дел е доделен на скалишните јадра Двостраната ориентација нуди двоен начин на издолжено домување надвор од домот, со прекрасни погледи кон околината, и природно осветлување и проветрување на становите, и бескрајни варијации на можни сретнувања помеѓу соседите во и надвор од рамките на домот, блокот и населбата
Поместување, раздвижена ортогоналност
КАКО Е ПОСТИГНАТА НЕПРАВИЛНАТА МРЕжА НА УРБАНО ТКАЕЊЕ? Геометријата на населбата е ортогонална, но се случуваат просторни поместувања во самата станбена единица Длабочината на балконот во едниот дел на единицата е балансирана од длабочината на (прет)просторот за складирање Не постои подрум за складирање; подземните нивоа се решени како паркинг. Складирањето се третира како дел од живеењето кој е близок до домувањето Поместените балкони имаат додатна функција да го препречуваат
Ганк, небесна улица Процесуална монтажа
Концептуална скица на небесната улица
ПОРТА32 31 август 2022
директниот поглед помеѓу балконите на соседите, а се целосно отворени кон игралиштата и отворените колективни простори Кон внатрешниот атриум, поместувањата на просторите за складирање создаваат нежно нагласени влезови на секој поединечен стан, со едно чувство на интимност и дом пред прагот и пред кујнскиот прозорец НАСЕЛУВАЊЕ НА ПЕРСПЕКТИВАТА НА ЗАМИСЛЕНИТЕ ГРАѓАНИ Додека ја мапиравме и реформулиравме врската помеѓу постојната урбана матрица и нашата проектантска интервенција, истовремено го редефиниравме начинот на живеење во соседството. Овде, на сликата, се прикажани неколку од приказните кои подоцна беа имплементирани во визуелните наративи на проектот, не како финални продукти, туку како истражувачки експерименти во различни фази
претставување на предностите
замислени личности се движеа поблиску и подалеку од нас во нашите перспективни цртежи, дозволувајќи ни нам и на читателите да го набљудуваме проектот, не како надворешни оценувачи, кои гледаат апстрактна композиција на волумени, туку како жители кои може да почувствуваат еден дијаграмски поглед на проектираната ситуација, како рендген слика на духот на ова архитектонско ткаење Викторија Богданова (PhD) е уметница и архитектка, посветена на поемоцртањето како процесен и аналитички инструмент на истражување низ проектирање на архитектурата и градот Ја изложува својата работа на настани за уметничко и архитектонско истражување во Љубљана, Архус, Лисабон, Берлин, Гент и Трондхајм Од 2014, ја развива и својата педагошка пракса во институционални рамки на Факултетот во Скопје
Љубљана,
самостоен проектант
работи
ментор
пишување архитектура. Таа
образовната платформа Archi |
изучување
цртачки
како момент на сретнување помеѓу мајката која готви и детето кое си игра на небесната улица
истражување
архитектонско творење
цртање
33
на проектантскиот процес Овој увид во човековото искуство ни дозволи да согледаме и да подобриме некои карактеристики на просторните елементи во атмосфери, кои човек не може да ги доживее гледајќи „од горе“ Градењето на замислените актери на оваа урбана драма ни помогна и во визуелното
на нашиот проект. Наративите на замислените актери ги сместивме и во детал пресеците На цртежот може да забележите приказна која се развива на кујнскиот прозорец
Овие
и во
а од 2020
како
и
за
и
е соосновач на
Contemplatives за
и
на книжевни,
и контенмплативни пракси на
n www archicontemplatives com hello@archicontemplatives.com Концептуална скица на станбената единица и на небесната улица, одвнатре Фотографија од макета, целина Замис лените карактери во ново проектираното урбано Сткаење редба на кујнскиот прозорец
ПОРТА34 31 август 2022 Во Јапонија постои музеј кој е посветен на архитектонски макети Развојот на макети на објекти е прилично непознат, така што не може со сигурност да се утврди кога започнало наменското создавање на архитектонските модели и дали тие се правени од самите архитекти или им помогнале занаетчии Ако се земе предвид дека биле направени од дрво, може да се заклучи дека тоа е причината што до денес не се зачувани речиси никакви модели од минатото. Можеме да претпоставиме дека од Стариот Египет до Стариот Рим постоела пракса на изработка на дрвени макети, за градителот (архитектот), за да го му прикаже конечниот изглед на некоја градба или комплекс на владетелот или на некој друг налогодавач Меѓутоа такви модели не се сочувани, па се останува во доменот на претпоставки. Една од првите зачувани макети на некој објект, која е наменски направена за да ја претстави идејата на архитектот, е моделот на куполата на катедралата во Фиренца, на архитектот Филипо Бруналески Знаеме архитектура Во Јапонија, земјата која има најголем број добитници на наградата Прицкер, архитектите и понатаму прават модели. И тоа не само како приказ на објектот, туку и како студиски модел кој ги доловува транзициите на производствениот процес на проектирањето. Јапонските архитекти се стремат да постигнат похуманистичка просторна презентација. Тие користат архитектонски модели како алатка за дизајн вкоренети во сетилното размислување С а њ а РА Ѓ Е Н О В И Ќ Ј О В А Н О В И Ќ , д и п л и н ж а рх
многу реалистично прикажување
идејата,
формата, материјалите, локацијата
амбиентот, во светот на сериозната архитектура, моделите сепак заземаат важно место во процесот на создавање Макетата и понатаму останува незаменлив медиум за презентирање на архитектонските решенија, што го практикуваат речиси сите значајни инвеститорски компании, кои држат до себе. Едноставното согледување на едно решение
реален простор не може да се замени со никаква 3Д презентација на компјутер или проектор Од тие причини, архитектонските факултети треба да продолжат да го поттикнуваат моделирањето, бидејќи тоа сè уште има перспектива во градежно архитектонската професија А денес уште повеќе, благодарение на 3Д
се остане верен на макетите, бидејќи тие се всушност најдобриот начин да се види просторот Макетата му дава опипливост на дизајнот Детален модел на финален проект може да биде непроценлива форма на комуникација помеѓу колегите, како
можно
клиентите Како при развојот на концептот, така
колку била тешка задачата на овој архитект да изгради монументална купола над недовршената катедрала, но и да ги следи сложените работи на изведбата, па за потребите на презентацијата и следење на работата направена е дрвена макета која сè уште се чува во музејот на катедралата МАКЕТАТА И ПОНАТАМУ ОСТАНУВА НЕЗАМЕНЛИВА Подоцна макетите станале сеприсутни во архитектонската пракса, како еден од најверните начини на прикажување на проектираните содржини Пред развојот на компјутерските програми, архитектите правеа модели од леснодостапни материјали како дрво, картон, стиропор, пластика. Со текот на времето и со развојот на технологијата, оваа традиција постепено е заменета со 3Д визуализации Иако денешните компјутерски програми овозможуваат
на
во однос на
и
во
технологиите,
е да
и
и при МУЗЕЈОТ Archi-Depot ВО ТОКИО
Прицкер, архитектите и понатаму прават модели И
приказ на објектот, туку и
студиски модел кој ги доловува транзициите на производствениот процес на проектирањето Јапонските архитекти се стремат да постигнат похуманистичка просторна презентација. Тие користат архитектонски макети и како алатка за дизајн вкоренети во сетилното размислување Па така во Јапонија постои музеј кој е во потполност посветен на архитектонските макети, со цел да се зачуваат и архивираат минијатурните прототипови на градби на јапонските архитекти, од кои дел се распространети ширум светот Сместен во големо токиско складиште во четвртта Шинагава, музејот A rchi Depot во својата колекција содржи макети на ценети архитекти вклучувајќи ги Арата Исозаки, добитник на Прицкер; Кенго Кума, одбран да го работи проектот на стадионот за Олимписките игри во Токио 2020; Рикен Јамамото, професор на архитектонски школи и мошне наградуван архитект и Шигеру Бан, познат по своето внимание кон еколошките детали Меѓу експонатите има сè, од тродимензионални прелиминарни студии до финални модели, што нудат визуелна временска рамка за изградбата на објектот, што ретко се гледа во јавноста, особено на едно место
„Во последно време, архитектонските макети се третираат и вреднуваат како значајни архиви кои ја пренесуваат јапонската архитектонска култура на следната генерација, а исто така и како уметнички дела“, се вели во соопштението на музејот Музејот A rchi Depot основан е од Warehouse TERRADA, компанија за складирање, која обично складира ликовна уметност и вина. Ова е прв музеј во Јапонија со колекција на макети на современа архитектура A rchi Depot ги прикажува предметите на уреден, утилитарен начин
презентацијата пред инвеститорот, макетата овозможува реална визуализација на волуменот и отвора нови можности во процесот на размислување за објектот 3Д печатениот модел покажува на едноставен начин нешто што би изгледало многу покомплицирано на техничките цртежи и скици, особено за неархитектите, а не е доволно истакнато на рендерите Но, поради експанзијата на 3Д печатачите во последно време, архитектите сè поретко сами си ги прават макети А никој не може подобро да го познава објектот од проектантот Архитектот правејќи макета на својот објект подобро го осознава просторот, полесно ги разрешува проектантските дилеми и придонесува за негово подобрување ВО ЈАПОНИЈА ПОСТОИ МУЗЕЈ КОЈ Е ВО ПОТПОЛНОСТ ПОСВЕТЕН НА АРхИТЕКТОНСКИТЕ МОДЕЛИ Меѓутоа во Јапонија, земјата која има најголем број добитници на наградата
тоа не само како
како
и на специјални изложби и на едукативни настани
A rchi Depot има и складиште, достапна е и услуга за складирање, која чини 500 јени месечно Услугата комбинира складирање, изложување, и купување и продавање макети Ова им се нуди на сите оние кои не сакаат да ги занемарат своите макети на кои потрошиле многу време и енергија, а немаат простор и соодветни услови
така се високоценети како уметничко дело со висок степен на совршенство Културната вредност на макетите на моментално активните архитекти и проектантски бироа, како и на материјалите од модерната архитектура кои веќе привлекуваат внимание, ќе продолжи да се зголемува Проектот A rchi Depot, покрај оперативното складирање макети, ја пренесува привлечноста и вредноста на архитектонската култура, вклучувајќи ги и
архитектонските модели, преку изложби“, велат од A rchi Depot Аrchi Depot беше отворен за јавноста во јуни 2016 година Проектот е дел од обемната реконструкција на магацинската област на брегот во центар за креативни индустрии Ова не е единствениот музеј кој чувува и изложува архитектонски макети. RIBA ја чува својата колекција во музејот Викторија и Алберт во Лондон, а познат е и музејот Ричард Мајер во Њу Џерси n
Простор од 450 квадратни метри со висина на плафон од 5,2 метри опремен е со 116 полици посветени на изложба на архитектонски макети Основниот концепт е простор за складирање, каде може слободно да се шета околу изложените предмети и да се дознае повеќе за објектот и за проектантот Секој минијатурен објект е придружен и со сопствен QR код, кој, по скенирањето, ги наведува посетителите до фотографии и цртежи на делото, како и до повеќе информации за другите проекти на архитектот Покрај изложбата на својата постојана колекција, A rchi Depot е домаќин
Во
за чување. Исто така добиваат можност нивното дело да биде изложено и во музејот и онлајн, а и можност да биде продадено. 80 отсто од парите од продажбата на макетата се за архитектот Складиштето е објект во кој се чуваат и изложуваат повеќе од 600 макети доверени од повеќе од 30 архитекти и проектантски бироа „Архитектонските модели се вредни материјали кои ни даваат поглед на идеите и на размислувањата на архитектите и проектантите, како и на процесот на градење зграда Исто
ПОРТА38 31 август 2022 Кампанополис: неофицијалната престолнина на одржливата архитектура без архитекти Општопознатата фраза „Размислувај глобално, делувај локално“ се препишува на шкотскиот биолог, социолог, географ, филантроп, иновативен градски планер и социјален активист Сер Патрик Гедес (1854 1932) и покрај тоа што таа не се јавува директно во рамките на неговата книга од 1915 година „Градовите во еволуција.“ За разлика од ова се чини дека има повеќе претенденти за тоа кој ја има спомнато прв истата во контекст на заштитата на човековата околина во 1970 тите години, како на пример, основачот на „Пријателите на Земјата“ Дејвид Рос Бровер, добитникот на Пулицеровата награда Рене Жил Дубос, претседавачот на конференцијата „Размислувајќи глобално, делувајќи локално“ Фран Фетхер и францускиот филозоф и социолог Жак Елул П р и б л и ж н о в о и с т и о т п е р и о д с о з а п о ч н у в а њ е т о н а к о р и с т е њ е т о н а архитектура Изградбата на Кампанополис, колку и да е невообичаена, дала свој придонес не само кон зачувување на елементите на градителското наследство на Буенос Аирес и Аргентина, и изградба на село од бајките и визиите на Кампана, туку и, осмислен или не, пример за тоа како преку повторна употреба на градежните материјали може дополнително да се придонесе кон заштита на животната средина „РАЗМИСЛУВАЈ ГЛОБАЛНО, ДЕЛУВАЈ ЛОКАЛНО“ д р В л а д и м и р Б . Л А Д И Н С К И , д и п л и н ж а рх
неколку години
ова, тој направил драстичен
продал своите бизниси
од продажбата во 1977 година да купи 200 хектари земја ви близина на градот Гонзалес Катан, Матанза, кој се наоѓа околу 32 километри југозападно од Буенос Аирес, а со желба да создаде викендичка и фарма Земјиштето се состоело од полиња, шуми, рекички и езерца За жал неговата желба во мир и спокој да ги помине преостанатите денови на својот живот не се реализирале со оглед дека непосредно по купувањето на земјиштето во период на политичка нестабилност и превривања во земјата, воената хунта која дошла на власт му го одзела имотот за на истиот да создаде депонија за отпад По долгогодишни
ф р а з а т а „ Р а з м и с л у в а ј г л о б а л н о , д е л у в а ј л о к а л н о “ в о к о н т е к с т о т н а з а ш т и т а т а н а ж и в о т н а т а с р е д и н а с е и м а ј а в е н о и е д н а л и ч н о с т к о ј а п р е к у с в о ј а т а а к т и в н о с т в е р о ј а т н о и м а д а д е н о и с к л у ч и т е л е н п р и д о н е с в о о в а а с ф е р а и п о к р а ј т о а ш т о м о ж е б и о в а н е б и л а о р и г и н а л н а м о т и в а ц и ј а и л и ц е л АЛБЕРТО КАМПАНА Приказната почнува во втората половина на 1970 тите години кога Алберто Кампана бил успешен деловник лоциран во Мендоза, винарската „престолнина“ на Аргентина Тој бил самосоздаден милионер преку ланецот на супермаркети и производството на конзервирана храна со кои раководел Неговиот живот ненадејно се сменил кога во 1976 година му бил дијагностициран терминален рак на грлото/крајниците и прогноза дека му остануваат само уште
да живее Како резултат на
чекор и ги
за со парите
судски процеси и враќање на демократијата во земјата, тој конечно го добил назад својот имот во 1986 година, но со мал „подарок“ два милиони кубни метри отпад По ова тој се концентрирал на враќање на својот имот во подобра состојба Така по расчистувањето на отпадот од неговата земја тој посадил над 100 илјади дрвја на истиот. КАМПАНОПОЛИС, РЕЗУЛТАТ НА НЕРАЗЈАСНЕТАТА ВИЗИЈА За неговиот следен чекор се „кршат копјата“ затоа што само може да се нагаѓа дали тоа бил резултат на размислувањето на визионер, генијалец или пак на лице со нарушено ментално здравје. Како и да е исходот го има ставено него и неговото дело на листата на туристички атракции во околината на Буенос Аирес Станува збор за Кампанополис, резултатот на неразјаснетата визија на Алберто Кампана Без никакво градежно искуство или обука тој на својот
Кампанополис се совпаѓа со периодот на интензивни градежни активности во Аргентина во текот на кој голем дел од историските објекти биле срушени за да се заменат со посовремени нови Дел од постојните објекти биле внимателно демонтирани за да може да се пренесат и повторно да се состават во САД или во Европа, а дел завршиле како градежни материјали за изградба на неговото село Тој голем дел од своето време го поминал по градежни депонии или пак на аукции за продажба на материјали,
начин биле сочувани за идните генерации и покрај тоа што ова било сторено и на помалку бизарен начин Некои го сметаат резултатот како екстремен колекционерски рај или пак како своевиден увид во неразбирливиот мисловен тек на Алберто Кампана, со оглед на потребата да се заборави за логичното размислување и прифати невообичаеното. Инаку, како да се објаснат пумпите за вода поставени на врвот од столбовите за улично осветлување, капии коишто висат на ѕидовите, група на расипани машини за чукање
метални
соба
пак
надворешна градина Плафонот
обработен
раскошни лустери,
ветерница,
објектите
ѕид со стари
од бајките за Ивица и Марица Правилата на Алберто Кампана забраниле кој било кој да спие во кој било од објектите и како резултат на ова ниту Алберто, ниту член на неговото семејство никогаш не живееле или преноќиле во Камапанополис и покрај просторот кој им стоел на располагање Изгорените вагони на пругата која требало да го поврзе Кампанополис со светот биле жртва на подметнат пожар и започнатите, но незавршени објекти се одраз на смртта на Алберто Кампана во 2008 година со што неговата не многу јасна и разбирлива и помалку бизарна визија никогаш не била целосно завршена
имот го создал ова, како вообиачено го нарекуваат, средновековно село, кое органски се развивало врз основа на приливот на градежни материјали и елементи собрани од депонии за отпад, сочувани од стари објекти или пак купени од објекти кои сакале да се ослободат од материјали Периодот во кој бил создаван
што му овозможило да создаде еклектична мешавина на објекти како од бајките, но изградени од повторно употребени градежни елементи. Така голем дел од столбовите и капиите потекнуваат од оригиналниот трговски центар Галериас Пацифико, седиштата од оригиналното кино Гимс биле вградени во новоизградените објекти на Кампанополис со што на одреден
поставени во
или
низа на
скали кои не водат никаде, а се поставени во
на еден од
е
со поединечните кристали од
а
метални ковани пари пезоси Покрај црква и
во рамките на селото се наоѓа и група од 12 куќички инспирирани
РАСЧИСТУВАЊЕ НА ОТПАДОТ И САДЕЊЕ
НА НАД 100 ИЛЈАДИ ДРВЈА
Во овој случај се чини дека првобитната желба да се поминат последните денови на живот во природа во рамките на својата фарма била заменета со ноќна мора и долгогодишна борба, првин да се врати одземениот имот, а потоа да се расчистат „подарените“ два милиони кубни метри отпад, пред да се пристапи кон садењето на над 100 илјади дрвја и изградбата на Кампанополис Самиот чин на расчистување на отпадот и садењето на над 100 илјади дрвја како резултат на активностите на едно лице претставуваат исклучителен придонес кон определбите за заштитата на животната средина Изградбата на Кампанополис, колку и да е невообичаена, дала свој придонес не само кон зачувување на елементите на градителското
на својот творец со децении да го продолжи својот живот наспроти неколкугодишниот период на преживување предвиден по терминалната дијагноза од 1976 година Дополнително, на сите нам ни е дадена можност преку оваа туристичка атракција да се запознаеме со Кампанополис, веројатно престолнината на архитектурата без архитекти, и исклучително пригодната локација за промовирање на првата епизода на „Играта на троновите“ за Латинска Америка во 2011 година
ГЛОБАЛНИОТ ДЕН ЗА НАДМИНУВАЊЕ НА КАПАЦИТЕТОТ НА ПЛАНЕТАТА Ваквите исклучителни, случајни или намерни, примери на „Размислувај глобално, делувај локално“ само придонесуваат за намалување на последиците од глобалните климатски промени, кои и оваа година продолжуваат во непосакуваната насока со оглед дека и годинава глобалниот ден за
надминување на капацитетот на планетата Земја беше 28 7 2022, наспроти 30 7 2021 Овогодинешниот резултат е еднаков на оној од 2018 година врз основа на што веројатно може да се заклучи дека веројатно едно се зборува, а дека веројатно нешто сосема друго се прави во реалноста, со оглед дека на жителите на планетата Земја сè уште им се потребни 1,75 планети „Земји“ наместо постојната една За жал и оваа година резултатите за Северна Македонија покажуваат дека сè уште не можеме да ги достигнеме ни лошите резултати на глобално ниво со оглед дека Земјата го надмина капацитетот 22 дена порано на 6 7 2022 А последиците од ваквите состојби сите ние може секојдневно да ги видиме во медиумите Според некои истражувачи она што ни се случува годинава, претставува добра илустрација за она што редовно ќе ни се случува во 2050 година доколку продолжиме како досега.. n
наследство на Буенос Аирес и Аргентина, и изградба на село од бајките и визиите на Кампана, туку и, осмислен или не, пример за тоа како преку повторна употреба на градежните материјали може дополнително да се придонесе кон заштита на животната средина. Се чини дека опкружувањето на Кампанополис ја искажува контраверзноста и комплексноста на современото општество во кое живееме Патот од градот Гонзалес Катан кон Кампанополис води низ дива населба во предградието на градот, а на кои делото на Алберто Кампан, Кампанополис, со своите над 100 илјади посадени дрвја веројатно во голема мерка им ги дава и потребните „бели дробови“ и долгорочно го подобрува квалитетот на животната средина На лично ниво, „мисијата“ Кампанополис, му овозможила
ПОРТА42 31 август 2022 урбанизам КОНТИНУИТЕТОТ И РЕЦИПРОЦИТЕТОТ ПОМЕѓУ ИНДИВИДУАТА И СРЕДИНАТА Социјални феномени како резултат на несоодветни урбани практики Изградената средина е аспект на животната средина на кој сè повеќе му се посветува истражувачко внимание Изградената средина се дефинира како дел од физичката средина, конструирана или модифицирана од човековата активност Таа во себе ги инкорпорира начините на користење на земјиштето, транспортните системи, урбаниот дизајн, зелените површини, накратко урбаното ткаење составено од волумени и празнини Бидејќи повеќето активности на корисниците се случуваат во текот на денот, а не во нивното слободно време, оттука квалитетите на изградената средина имаат значајна улога во олеснувањето на проактивниот начин на живот преку намалување на бариерите и создавање можности за физичка активност Карактеристиките на изградената средина кои имаат влијание врз степенот на нејзината функционалност вклучуваат: • локација, густина и мешовитост во намената на земјиштето • класификации на инфраструктурно поврзување • пристапност до јавни услуги, работа, локална храна и други услуги • безбедност и сигурност • отворен и зелен простор • достапно и енергетски ефикасно домување • квалитет на воздухот • отпорност на екстремни временски настани и климатски промени • интеракција со заедницата •транспорт Изградената с р е д и н а е т е с н о п о в р з а н а с о з д р а в с т в е н и т е н е е д н а к в о с т и , п р и ш т о п о с и р о м а ш н и т е л у ѓ е е г з и с т и р а а т в о Бојана ПА ЛИФРОВСК А, дипл инж арх Архитектурата како мерка за урбана стимулативност
ТИПОЛОГИЈА ФУНКЦИОНАЛНА СРЕДИНА
Степенот до кој изградената средина е пријателска за присуството на луѓе кои живеат, посетуваат или поминуваат време на единица простор се нарекува степен на „проодност“ (walkability) Спротивно на тоа, големата урбана распространетост се карактеризира со мала густина на користење на земјиштето, отсуство на центар на градот и помала
уличниот дизајн.
Пристапноста
со која може
дојде
посакуваните места или активности и се однесува на системот за користење на земјиштето и транспортниот систем. Проектирањето и одржувањето на населбите, улиците, парковите и перцепцијата на луѓето за тие места врз основа на квалитети како што се естетска привлечност и перцептивна безбедност може да влијаат на физичката активност кај населението На слободното одење, визуелната привлечност и безбедноста од криминал и густ сообраќај може да влијаат дестимулативно на желбата за пешачење. Рекреативните
ПОРТА31 август 2022 43 с р е д и н и с о л о ш к в а л и т е т н а в о з д у х о т , с о р е ч и с и о н е в о з м о ж е н п р и с т а п д о з е л е н и т е п о в р ш и н и , и с е е д н и о д н а ј ч е с т и т е ж р т в и с о ф а т а л е н и с х о д в о с о о б р а ќ а ј о т Т е н д е н ц и ј а т а н а и н и ц и р а њ е п р о м е н и в о у р б а н и т е т к и в а м о ж е д а г и н а м а л и о в и е н е е д н а к в о с т и п р е к у с о з д а в а њ е и о д р ж у в а њ е н а и з г р а д е н о т о о п к р у ж у в а њ е к о е ќ е б и д е п о г о д н о з а ф и з и ч к а а к т и в н о с т . Г о л е м и о т б р о ј н а о п ш т е с т в е н и , е к о н о м с к и и е к о л о ш к и п р и д о б и в к и , в к л у ч у в а а т а д а п т а ц и ј а и у б л а ж у в а њ е н а к л и м а т с к и т е п р о м е н и , н а м а л е н с о о б р а ќ а е н м е т е ж , р е в и т а л и з а ц и ј а н а л о к а л н а т а е к о н о м и ј а и с о ц и ј а л н а и н т е р а к ц и ј а в о з а е д н и ц а т а Е д и н с т в е н и о т н а ч и н н а к о ј б и с е п о с т и г н а л е з г о л е м е н и н и в о а н а ф и з и ч к а а к т и в н о с т е п р е к у п р о м е н и т е в о у р б а н а т а ф о р м а , ф и з и ч к и о т с о с т а в и р а ц и о н а л н а т а у п о т р е б а н а и з г р а д е н и т е т к и в а В г р а д у в а њ е т о н а ф и з и ч к а т а а к т и в н о с т в о д н е в н и т е р у т и н и б а р а н и з а а к т и в н о с т и к о и з а е д н о г и п р а в а т а к т и в н о т о п а т у в а њ е , о д м о р о т и с л у ч а ј н и т е а к т и в н о с т и в о д н е в н и т е р у т и н и н а к о р и с н и ц и т е , н а ј л е с н и , н а ј е в т и н и и н а ј п р и в л е ч н и о п ц и и . Т а а м о ж е д а б и д е ф у н к ц и о н а л н а и н е ф у н к ц и о н а л н а
поврзаност со улиците, па затоа пешачењето и возењето велосипед се непрактични при голема урбана распространетост и како такви се поврзани со седентарен начин на живот КАРАКТЕРИСТИКИ • Разновидноста во начинот на користење на земјиштето се однесува на нивото на интеграција во областа на различни видови на намени за физички простор. • Уличната поврзаност се однесува на леснотијата на патување помеѓу две точки што е директно поврзано со карактеристиките на
•
се однесува на леснотијата
да се
до
и транспортните системи кои ја креираат физичката активност се најмногу под влијание на изградената средина Доброповрзаните улични мрежи создаваат рути кои се пократки до дестинации кои го олеснуваат пешачењето од место до место, па затоа нивното проектирање потребно е да се стреми кон чести вкрстувања и ортогонална геометрија Конечно, изградената средина која е безбедна, атрактивна, промовира лесен пристап до здрава храна и различни можности да се биде физички активен секојдневно, се смета за погодна за усвојување здрави начини на живот. НЕФУНКЦИОНАЛНА СРЕДИНА Нефункционалното опкружување, пак е место каде што поединецот не се чувствува поддржан на кој било начин, ниту пак
почитуван поради она што е Ова е средина што ја принудува личноста постојано да ги преиспитува своите вредности и себе си, преку хиперпродукција на негативни размислувања кои се случуваат без причина или предупредување Дисфункционалната средина е средина каде однесувањето и ефектите од тоа однесување остануваат незабележани, каде луѓето се поттикнуваат
пасивност и летаргија, до оној степен
свест
голема
стимулира користењето автомобил Eпидемијата
дебелина e резултат
недостатокот на инфраструктура на градско ниво што поддржува физичка активност, активни животни стилови и правичност во пристапот до здрава храна Покрај тоа, културата на потрошувачка и погодност поврзани со прекумерната употреба на автомобилите од страна на нацијата како превозно средство игра важна улога во оваа епидемија Сè повеќе луѓе, поминуваат време во своите автомобили возејќи до работа, училиште, што несомнено остава малку простор за редовна физичка активност Според статистиките во 2006, повеќе од 66 проценти од возрасното население имало прекумерна тежина, што е повеќе од 47 отсто во доцните 1970 ти Понатаму, се забележуваат разлики во физичката активност и пристапот до здрава храна помеѓу луѓето од различна припадност, па така маргинализираните групи имаат 2,6 пати поголеми шанси да заболат од дијабетес тип 2 отколку останатите во истата возрасна група, соодветно Овие статистички податоци откриваат мрачна иднина за модерниот човек, особено ако не се преземат чекори за подобро разбирање на влијанието што
на
да немаат
за штетните влијанија на кои се изложени, било тоа да се физички или ментални. Причина за дебелина на населението • Голем избор и пристапни цени • Пораст на рестораните за брза храна, лесна достапност (лоцирање на примарна улична мрежа) • Урбано ширење и намалено ниво на физичка активност (дезинтегрирана урбана матрица), кога зоната за домување е на
далечина од економската зона, што го
на
на
Урбани конфигурации кои поттикнуваат физичка активност Дисфункционални средини, урбани средини кои продуцираат социјални нееднаквости
зонирањето и планирањето го имаат врз економијата и одржувањето на населбите кои во ваков контекст имаат штетни ефекти врз јавното здравје Оттука, се иницира потребата од дефинирање на терминот социјална пандемија (social contagion) како феномен за да ја потенцира важноста на опкружувањето, кое со своите физички
направат доволен број корисници од нивното соседство Пример (социјален тренд, ширење декадентни појави, нарушувања во исхраната) кога индивидуалните карактеристики на единица простор, се пресликуваат во околината и се усвојуваат како општоприфатени, независно дали се позитивни или негативни Па така, доколку се земе предвид урбаното ткаење на една заедница, како своевидно пресликување на општествените, социјалните и бихевиоралните поставки на нејзините припадници, тогаш како
тенденции,
урбаната
Две широки поделби на социјална пандемија се бихевиоралната
емоционалната Додека главно истражувањата во 20 век обично се фокусирале на негативни ефекти од насилното однесување на толпата, тенденцијата сега, честопати се однесува на релативно неутрални социјални епидемиолошки појави, како што е влијанието врз изборот за купување, па дури и на позитивните ефекти како тенденцијата луѓето да преземаат акции во однос на климатските промени штом тоа ќе го
степенот
плански
можноста
адаптација и оптимизација на стандардот на корисниците Професорот Стоколс, социјален екологист, во 1978 година овој реципроцитет ќе го проучува низ два сегменти; (а) континуираната размена и реципроцитет што го карактеризира односот на поединецот со околината;
(б) активно вклучување во процесите – на поединецот кон околината. Додека адаптацијата се однесува на обидите на луѓето, да се справат со постоечките услови на животната средина, оптимизацијата вклучува планиран процес со кој поединците одлучуваат да го одржуваат или менуваат своето гледиште во согласност со степенот на развој на градовите Континуитетот и реципроцитетот помеѓу индивидуата и средината се можни единствено доколку истите се функционални и ја поттикнуваат нивната активност и благосостојба Во спротивно, корисникот преминува во пасивна адаптација, бидејќи самостојно не ги поседува механизмите да ја промени, па затоа и нејзината оптимизација е неможна Поради тоа тенденцијата на урбанистичкото планирање треба да се насочи кон контролирано адаптирање и оптимизирано мултиплицирање средини кои се безбедни, атрактивни, промовираат лесен пристап до природните ресурси и различни можности погодни за усвојување здрави начини на живот единствено преку градење мостови помеѓу повеќе дисциплини како што се социологијата, демографијата, урбанизмот и здравството што би помогнало да се поттикне здрав урбан развој на заедницата n
и социјални карактеристики значително влијае врз здравјето на загрозените групи на граѓани Социјалната пандемија вклучува однесување, емоции или состојби кои спонтано се шират низ група или мрежа Општо земено, се подразбира дека таа е одвоена од колективното однесување кое произлегува од директен обид да се изврши општествено влијание
и
би знаеле да ги окарактеризираме општоприфатените
како развој или декаденција на
форма? Лаички е да се констатира дека мултиплицирањето во кој било поглед, на одредена урбана типологија значи развој, и исто толку неблагодарно е да се одреди
на функционалност во даден
опфат, без да се земе предвид
за
Социјален култ кон брзата храна, производ на декадентните тенденции на заедницата
ПОРТА46 31 август 2022 Л е с е н и п р о ѕ и р е н е н т е р и е р с о ентериер
кај
простор
хоби
точност
милиметри немаше
топла
преку
дел, детските
Д а се прошетаме низ ентериер на куќа во Штутгарт, Германија, проектиран и изведен од архитектонското биро „Конструкта“ од Скопје, во период на пандемија, кога не беше можно да се посети објектот, директно да се контактира со инвеститорите, да се види во живо и да се сними и почувствува просторот Дополнителен предизвик и одговорност за мене како проектант, беше и времето за реализација, така што истовремено со изведбата на објектот, се изработуваше и мебелот по мерка. Комплетната изработка на опремата се реализираше во Македонија Одличната соработка инвеститор проектант изведувач, резултираше со беспрекорно завршен објект Со оглед на далечината и неможноста да се посети просторот,
многу специфични позиции кои бараа прецизност и
во
простор за грешка и враќање назад во производство За успешната реализација придонесе и умешноста на нашите искусни мајстори и посветеноста на целиот тим. ЈАСНО ДЕФИНИРАН ПРОСТОР Куќата на три нивоа е едноставно функционално решение и јасно дефиниран
На приземјето се сместени: гаража,
соба и машинска просторија,
врска со првото ниво каде се дневниот престој, кујната, трпезаријата, гостинската соба, тоалет и утилити На второто ниво
галерија се пристапува до приватниот
соби и родителска спална со walk in гардеробер и бања Едноставноста во архитектонскиот израз на објектот се одразува и во ентериерното уредување Дневниот простор е отворен, удобен и простран со дискретна визуелна преграда од современи дизајнерски парчиња ПОРТА31 август 2022 47 КУќА ВО ШТУТГАРТ, ГЕРМАНИЈА Ирена Д И М О В И Ќ Д А Н И Л О В С К А, дипл инж арх Едноставноста на линиите кои се среќаваат во ентериерот ја „вознемирува“ само текстурата која може да се најде и почувствува во подот, на места на ѕидовите и понекаде разбиена со поедини детали и мебел
метал одвоена од трпезаријата Преградата е дизајнирана за телевизор кој ротира 360 степени и е ориентиран и кон трпезаријата и кон кујната. Акцентот е на библиотеката која е исто така дизајнирана со лесна метална конструкција и нагласени хоризонтални полици во неутрална беж боја и жлебан медијапан Карактеристичен тон што отскокнува и ја нагласува заднината на библиотеката е ѕид во петролеј акрилна сатен боја. Истиот тон се повторува и на бојата на килимот, на кој е поставена стаклена, целосно транспарентна клуб маса
НОВ И ИНОВАТИВЕН
предвиден доволно голем простор
овозможи овој значаен простор
МАТЕРИЈАЛ За кујната е
за да се
за семејството да биде добро организиран, добро опремен и функционален Работниот дел од кујната е сместен на централно поставен остров со вградна техника, со што не се нарушува минималистичкиот дизајн Плотната е изработена од Florim Stone грес порцелан со димензија 300 на 100 сантиметри, како и од нов и иновативен материјал кој сè повеќе се користи во дизајнот на мебел, не само за кујнски плотни туку и за фронтови Организацијата на просторот на кујнскиот остров значи директно поврзување на модерниот живот и чувството на враќање на старите навики дека семејството секогаш се собира околу огништето Сите останати елементи се високи ормари со нагласени, дискретно осветлени вертикални елементи
Боите на ѕидовите се бели, подот во целост е обработен со плочки во нијанси на темна, топло сива боја, а мебелот е во песок сива нијанса Изборот на неутрални нијанси остава простор за избор на контрасни акценти во структурата или бојата, како обработката на лицето на пултот во вертикално жлебан медијапан или петролеј боја во дневниот простор
тонови е дизајнирана и гостинската бања, нагласен е ѕидот со плочки
ентериерот
ненаметливо,
декоративни парчиња, што
комплетно обмислената слика ПРИВАТЕН ДЕЛ До второто ниво се пристапува преку скали изработени од метална конструкција и газишта од масив даб, дискретно издвоени со транспарентна преграда од профили Галеријата, која е отворена по цела висина до кровната конструкција, ги поврзува спалните соби Родителската спална е пространа со queen брачен кревет, тоалетна маса и гардероба преку која се влегува во родителската бања Уредувањето на бањата е особено важно, тоа е простор каде сме сами и ги спроведуваме своите ритуали за хигиена и нега, каде треба да се обезбеди позитивна и смирувачка енергија. Акцентот е на ѕидот кај двата мијалника, дизајн на Џулио Капелини, а обработен во керамика во голем формат дизајнирана од Франко
Во исти
во голем формат и земјени бои на мермер, како заднина на мијалникот и на чешмата во инокс финиш. Осветлувањето како важен елемент во
е
со неколку
придонесуваат на
Гуерцони со инспирација од археологијата и од некое минато време Детската бања пак е колоритна, со ѕид во терацо дизајн комбинација од камчиња во боја, мијалници во необична форма, антрацит галантерија и дизајниран мебел Делот за туширање во бањите е одделен со лесни, транспарентни стаклени прегради Покрај богатата палета на природни бои и внатрешниот сегмент акцентиран со петролеј боја, може да се забележи дека овој ентериер е всушност светол. Лесен и проѕирен со современи дизајнерски парчиња со потпис Едноставноста на линиите кои се среќаваат во ентериерот ја „вознемирува“ само текстурата која може да се најде и почувствува во подот, на места на ѕидовите и понекаде разбиена со поедини детали и мебел n
со првите фабрики и парни машини (18 век) И првата и втората
револуција (сериско
ПОРТА50 31 август 2022 Што е Индустрија 5.0, и кои радикални промени ќе ги донесе? технологии Доколку индустрискиот развој не направил значителен исчекор од парадигмата заснована на профит и исцрпување природни ресурси, а последиците кои ги чувствуваме укажуваат дека ваквата констатација е прилично точна, тогаш многумина експерти се сомневаат во десетгодишниот период кој се потроши на развојот на Индустријата 4.0, констатирајќи дека тој концепт нема доволен капацитет за да ја направи потребната трасформација Само десетина години се поминати од почетокот на т н Четврта индустриска револуција (Индустрија 4.0). Експертите сè уште усвојуваат нови знаења во областа, јавноста сè уште се информира што значи тој концепт, а Европската комисија веќе лансира нова иницијатива Индустрија 5 0 Покрај новините кои се содржани во т н двојна транзиција зелена и дигитална, новата индустриска стратегија носи уште еден приоритет холистички пристап кон индустрискиот развој со фокус на севкупниот индустриски екосистем Се наметнуваат прашањата како е можно една ера во индустрискиот развој да заврши за толку краток период (знаејќи дека претходните индустриски револуции траеле многу подолго), дали релевантните политики воопшто имаше простор да се спроведат во пракса или пак станува збор за нешто трето? ЕВОЛУТИВНИ ФАЗИ ВО ИНДУСТРИСКИОТ РАЗВОЈ Но, пред да се елаборираат овие прашања, само краток осврт на досегашните револуционерни промени во развојот на човештвото, односно досегашните еволутивни фази во индустрискиот развој Појавата на индустријата ја предизвикува најдинамичната воопшто дотогаш забележана промена во општеството, односно сè што постоело дотогаш станало неспоредливо
индустриска
производство) се врзани со парадигмата на производството и енергенсите, односно енергетските трансформации. Се разбира парната машина и електричната енергија се главните двигатели на овие концепти Појавата на електрониката и информациско комуникациските технологии е следната надградба, означена како Трета индустриска револуција, во втората половина на 20 век Нивното значење е огромно, бидејќи овој вид на технологии овозможува дисперзија на знаењата, што е особено значајно за постоењето на индустриската култура ОДРжЛИВОСТ, ОТПОРНОСТ И ФОКУСИРАНОСТ НА ЧОВЕКОТ Индустријата 4.0, за многу компании сè уште е „следното важно нешто“ на кое треба да се фокусираат, а клучните елементи ги Даниела МЛАДЕНОВСКА
автоматизацијата, роботиката, виртуелна реалност, вештачка интелигенција, машинско учење и интернет
нештата Што
носи концептот Индустрија 5 0? Според Европската Унија, овој концепт обезбедува визија за индустријата надвор од ефикасноста и продуктивноста како единствени цели,
зајакнува улогата и придонесот
индустријата
раст
општеството
целина Ја поставува „благостојбата
Европската комисија истакнува дека Индустријата 5 0 има три столба: одржливост, отпорност и фокусираност на човекот. Фокусираноста на човекот, промовира „талент, различност и зајакнување“ Генерално, асоцира на транзиција од концептот „луѓе кои им служат на организациите“, кон концептот „организации кои им служат на луѓето“. Ова е многу порадикално отколку што изгледа на прв поглед, и е во линија со моменталните состојби на пазарот на трудот Имено, во многу индустрии и земји, пронаоѓањето, но и задржувањето
таленти стануваат многу поголем предизвик, отколку пронаоѓањето и задржувањето
ПОРТА31 август 2022 51 вклучуваат:
на
ново
и ги
на
во
како
на работникот во центарот на работниот процес, а преку користењето на новите технологии обезбедува
почитувајќи ги лимитираните ресурси на планетата“. Според тоа, ја надоградува Индустрија 4 0, ставајќи ги развојот и иновациите во служба на транзицијата кон одржлива, фокусирана на човекот и отпорна индустрија Но, мора да се истакне дека идејата за Индустрија 5.0, не е лимитирана само на индустријата како сектор. Се применува во секој сектор и во секоја организација Тоа значи дека нејзината применливост е значително поширока отколку онаа на Индустрија 4 0
на
на клиентите. Ако овој тренд продолжи, мора да се развие и соодветна бизнис стратегија, а токму тоа го нуди Индустрија 5 0 Притоа, создавањето на додадена вредност за работниците е од особена важност во стекнувањето на конкурентска предност на компаниите Што се однесува до отпорноста, сите проблеми кои ги донесе КОВИД 19 кризата во однос на глобалното снабдување со стоки и услуги, а сега веќе и кризата во Украина, јасно потврдуваат дека отпорноста е клучот и за сегашниот и за идниот развој КОМПАНИИТЕ СТАНУВААТ ДЕЛ ОД РЕШЕНИЕТО, НАМЕСТО ДЕЛ ОД ПРОБЛЕМОТ
организациите
17 цели за одржлив развој
ОН. Овој столб исто така носи радикални промени Досега, корпоративните напори во однос на одржливоста беа насочени кон намалување на штетата, односно намалување на негативното влијание на компанијата врз животната средина Сега, намерата е да се зголеми позитивното влијание. Со други зборови, Индустријата 5 0 значи дека компаниите стануваат дел од решението, наместо дел од проблемот
И в о о в о ј с е г м е н т п р о м е н и т е с е м н о г у п о р а д и к а л н и о т к о л к у ш т о м о ж е д а с е п р е т п о с т а в и И п о к р а ј т о а ш т о а г и л н о с т а и ф л е к с и б и л н о с т а в е ќ е д о л г о с е п р и с у т н и в о к о р п о р а т и в н и т е а г е н д и , т и е н е с е к о г а ш в о д а т д о п о г о л е м а о т п о р н о с т А к о о т п о р н о с т а н а в и с т и н а с е е т а б л и р а к а к о е д е н о д с т о л б о в и т е н а И н д у с т р и ј а 5 . 0 , т о а з н а ч и д е к а п р и м а р н и о т ф о к у с п о в е ќ е н е м а д а б и д е н а р а с т , п р о ф и т и е ф и к а с н о с т , т у к у н а с о з д а в а њ е о р г а н и з а ц и и к о и ќ е б и д а т п о м а л к у р а н л и в и , о д н о с н о к о и ќ е б и д а т с п о с о б н и д а п р е д в и д а т д р а м а т и ч н и п р о м е н и и д а р е а г и р а а т н а в р е м е н о н а с е к о ј а к р и з а , а с о т о а д а о б е з б е д а т с т а б и л н и и о д р ж л и в и п е р ф о р м а н с и Заканите кои ги носат климатските промени, ја поставуваат одржливоста високо на листата на приоритети Затоа,
треба да бидат посветени кон исполнувањето на сите
на
Индустрија
развојна парадигма
заштита, подготовка
трагање
троен
трансформација
подобар
пронаоѓање функционално решение за климатските промени и за загубата на биодиверзитетот. Предизвикот е огромен, но сепак тој во својата суштина е општествен, бидејќи значи бегство од постоечкиот индустриски концепт кон
модел на одржливо живеење на луѓето, кои се веќе сериозно ограничени од природните ресурси Но, доколку индустрискиот развој не направил значителен исчекор од парадигмата заснована на профит и исцрпување на природните ресурси, а последиците кои ги чувствуваме укажуваат дека ваквата констатација е прилично точна, тогаш многумина експерти се сомневаат во десетгодишниот период кој се потроши на развојот на Индустријата 4 0, констатирајќи дека тој концепт нема доволен капацитет за да ја направи потребната трансформација Тие додаваат дека Индустријата 4 0 само придонела за оптимизација и автоматизација на бизнис моделите кои се причина за проблемите и заканите со кои денес се соочуваме Покрај тоа, мора да се спомене и критиката дека сегашната економија базирана на winner takes all деловниот модел, продуцира технолошки монополи и огромни социјални нееднаквости
Факт е дека остануваме без фосилни горива и суровини, а ја разоривме и контаминиравме животната средина до размери на сериозни нарушувања Индустријата 5 0, според своите стратешки определби е всушност уште еден обид да се пронајде
партикуларноста
ПОРТА31 август 2022 53 НОВА РАЗВОЈНА ПАРАДИГМА НА ЕВРОПА Според тоа,
5.0 се нуди како нова
на Европа, која е соочена со
императив:
и
во своето
по
модел за напредок, но и во конечно
нов
патот за излез од алармантната состојба. Нова парадигма со која се напушта
на Индустријата 4.0 базирана на дигитализацијата, односно се надградува со вклучување на холистички пристап Прогнозите во врска со исходот одат во две насоки оптимистичка и песимистичка И двете се крајно спротивставени. Првата е дека радикална позитивна промена навистина ќе се случи и ќе влеземе во нов период на развој со позитивни влијанија врз животната средина и човекот Втората алтернатива е сценарио на задржување на постоечките неодржливи модели, распад на индустриската економија и враќање во прединдустриската култура. Конечниот исход зависи од политичките одлуки и од сериозноста со која тие ќе бидат имплементирани n
ПОРТА54 31 август 2022 Галичник - најблиску до небото и до облаците репортажа Секој момент, секој час, секој ден и година од иста позиција во Галичник доживувате и гледате најразлични визури и погледи. Тие во себе содржат фотографски и духовен предизвик, исполнети со динамика, со треперења, со емоции и со непредвидливост У ште од мојата најрана младост бев маѓепсан од Галичник, од моите роднокрајци, од прекрасните архитектонски зданија, но, пред сè, од врвните, културни, национални, економски идеи и остварувања на сите полиња од страна на ретко надарените галичани Ја доживував, ја проучував историјата на Галичник, поднебјето, ја споредував со други села и градови. Љубопитството ме тераше на една помисла. Сакав да најдам совршен одговор на едно, за мене суштинско прашање Од каде ја црпеле духовната енергија и инспирација моите галичани? Дефинитивно по многу години, морам да признаам дека одговорот лежи во воодушевеноста од чудесните, неповторливите визури и погледи кои се доживуваат во поблиската и К о с то Г РА О Р К О С К И , д и п л . и н ж . а рх .
ПОРТА31 август 2022 55 ВИЗУРИТЕ И ПОГЛЕДИТЕ ДУхОВНО ИСПОЛНУВААТ во подалечната околина и локација каде што е создаден Галичник Да, точно, визурите и погледите, да не беа тие вакви како што ги доживува секој што престојува во Галичник и околината, немаше да биде на таков начин создадена ретка архитектонска населба со големо, со богато и со разновидно културно наследство Амбиентот е посебно инспиративен, преубав, визурите пленуваат и одушевуваат. Тие се бескрајни, исполнети со многу бои, музикални се Секој момент, секој час, секој ден и година од иста позиција во Галичник доживувате и гледате најразлични визури и погледи Тие во себе содржат фотографски и духовен предизвик, исполнети со динамика, со треперења, со емоции и со непредвидливост Треба да се појде и да се прошета низ Галичник и низ неговата околина, да се доживеат и да се преживеат визурите, погледите и недогледите. Визурата се претвора во визија, погледот во недоглед. Галичник еден, единствен и неповторлив Овде како никаде на друго место визурите и погледите се најблиску до небото и до облаците, до Сонцето, до Месечината и до ѕвездите Визурите ја спојуваат чудесната структура на дрвото, на камењата и на водите, со само еден поглед се доловува играта на многубројните ридови и планини Во Галичник визурите и
гледаме низ Сонце, низ магла, низ проѕирна полнотија Визурите и погледите
иста точка се најразлични, иста визура не може да се повтори, за еден објект, за еден предел може да има безброј визури и погледи Во македонскиот Тибет нема двапати иста панорама, ист ритам, иста боја, ист волумен или простор Сè е различно и прекрасно, ретко инспиративно, впрочем, затоа е таков Галичник, а и да не остане ниту еден камен од Галичник со визурите и со погледите на локацијата, тој повторно
е раздвижен, проникнува, движи и расте во погледот и во видокругот и затоа творците повторно ќе создаваат ретки дела Какви сè визури има во самиот Галичник? Визури за секое маало, за секоја палата, за секоја црква, за секоја патека, тие визури ги прават конфигурацијата на теренот и релјефот. Колку пати и да сте биле во Галичник секогаш има нови визури и погледи, висти А погледите кон него се посебна приказна, тоа е убавина за приказ Какви погледи има од Говедарник, какви од Старците, од Скала, од Кофилковица, од Вели Врв, од Тони Вода, од Фрчец, од Јанечки Ливаѓе, од Ѓурѓево Брдо, од Гаришта Всушност, визурите и погледите во Галичник и во неговата околина го предизвикуваат секој творечки инстинкт, тие се бајковидни раскази за каменот, за дрвото, за водата, за светлоста и за сенката n
погледите духовно исполнуваат, ти ги држат очите отворени постојано, те исполнуваат со светлина и со пластичност Мислата и чувството на секој поглед е органската врска на творецот и на творбите, на создателот и на зданието. Визурите и погледите се менуваат во Галичник како на филмска лента Овде сè е променливо,
од
во нас
Бонсаи, јапонски збор што во буквален превод значи „стебленце во сад“ е мало дрво кое расте во саксија Се верува дека за неговото одгледување, освен градинарски вештини, потребен е и уметнички талент Уметноста на одгледување бонсаи дрвја започнала околу 200 години пр н е во Кина Тоа е период на владеење на династијата Хан Создаден е нов концепт креирање минијатурни природни пејзажи во садови, наречени пењинг. Една од многуте легенди вели дека дебелиот владетел го сметал патувањето заморно, па наредил да се изгради минијатурна копија од неговата империја во дворот на палатата, за да може да го види целото свое царство од прозорецот на својата спална соба. Сакајќи да ја зачува својата единственост, царот наредил секој што ќе се обиде да направи нешто слично да биде погубен како предавник На овој начин е создаден првиот минијатурен пејзаж Без разлика дали таа приказна е вистинита или не, едно е сигурно: поседувањето минијатурни пејзажи претставувало статусен симбол и се развивал сè повеќе Пењинг бил мошне ценет за време на владеењето на Сонг династијата (960 1279), кога се развивал според пософистицирана уметничка форма Тогаш почнува и одгледување поединечни стебла во бонсаи сад. Првите вакви примероци имале стебла изрезбарени да личат на змејови и на други животни и се викале пун саи Во 11 и во 12 век Кина извршила значајно културно влијание на околните земји, особено на Јапонија, преку уметност и филозофија За пренесување на бонсаито во Јапонија и ширење меѓу јапанската аристократија и самураи, најзаслужни се зен ПОРТА58 31 август 2022 Како награда носи мир на умот Грижата за бонсаи дрво вклучува часови, недели, па дури и месеци на внимание. Поради ова, одгледувањето растение со техника на бонсаи може да има терапевтски ефект хортикултура П О Р ТА 3
свештениците За нив бонсаи претставувал религиозен објект, „зелени скали што водат кон небото“, односно спој меѓу луѓето и Бог Во центарот на одгледување бонсаи воспоставена е рамнотежа помеѓу човекот и природата Одгледувачот се посветува на бонсаи, негува во себе креативност, па секоја година од почеток преку овие мали растенија го проживува ритамот на смената на годишните времиња Самото одгледување бонсаи бара многу нега и внимание, но како награда носи мир на умот, чувство на освежување и внатрешна смиреност Понатамошниот тек на бонсаи уметноста оди во повеќе правци кинескиот ја задржал традицијата на сурова и едноставна уметност без прекумерно разубавување на дрвото, отсликувајќи ја чистата и вистинска природа, додека јапонскиот стил се карактеризира со префинета форма која се стреми кон перфекционизам. И двата стила имаат свој шарм, тајни на одгледување и голем број обожаватели За обликување и одгледување бонсаи потребно е многу повеќе од само хортикултурна вештина Основниот принцип е да се одгледува минијатурно стебло кое ќе ги има сите карактеристики на тој растителен вид во „нормална“ големина во природата Бонсаи преку Јапонија стигнал во Европа
оттаму го освоил светот Првите изложби на бонсаи се организирани во Париз и Лондон кон крајот на 19 век, а денес бонсаи е добропозната и високоценета хортикултурна уметност низ светот. КОИ РАСТЕНИЈА СЕ ПОГОДНИ ЗА БОНСАИ ТЕхНИКА Основниот принцип на бонсаи техниката
ПОРТА31 август 2022 59 БОНСАИ
и
е да се одгледуваат минијатурни стебла кои ги имаат сите карактеристики што ги има истото растение во својата природна големина Сите растенија со силно стебло со правилна нега и кроење може да станат бонсаи Сепак, постојат некои видови кои полесно се приспособуваат на мала саксија, а нивните листови брзо се намалуваат, па овие растенија најчесто се препорачуваат за бонсаи почетници Во овие видови спаѓаат: јавор, бор, фикус, бука, брест, костен и даб Од друга страна, некои видови потешко се приспособуваат на овие услови на растење, па затоа не се препорачуваат Ваков пример е оревот, чии листови природно се многу големи, па не може да се намалат до саканата големина со помош на техниката бонсаи Добрите примероци на бонсаи обично се издржливи видови кои може да се чуваат на отворено во текот на целата година каде што зимите се благи Повремено може да се
метод. Првите резултати се видливи дури по десет години Најдобро време
негово садење е есен
НА ОБЛИКОТ НА БОНСАИ Постојат големи и мали примероци на бонсаи дрвја Големото дрво бонсаи обично е високо
сантиметри, додека
Бонсаи дрвото
одгледувачот. Иако категоризациите на бонсаи значително се разликуваат, минијатурните бонсаи општо
shohin Најмалите
(keishi
почнувајќи од семиња
стебленца,
се движат од 20 до 40 сантиметри висина, но може
бонсаи
бидат високи до околу 60 сантиметри и може да се произведуваат за само три години. Големите (dai) бонсаи може да бидат високи до дури 120 сантиметри и бараат двајца или повеќе луѓе да ги преместат Режењето на бонсаи се прави со алат кој е мошне скап
внесат во куќата поради почитување и уживање Во Јапонија вообичаено се изложени во ниша или на мали маси во дневната соба, а подоцна се враќаат на нивните полици за бонсаи на отворено Постојат повеќе начини на одгледување бонсаи. Можно е да се најде во планина природно закржлавено дрво, но за тоа е потребна голема среќа Дрвото треба да се извади многу внимателно, техника која не се препорачува за почетници Исто така дрвото може да се купи во расадник, потребно е да има цврсто стебло, и со кроење и обликување да се одгледува бонсаи Но најпрецизно ќе се управува со неговото растење ако се одгледува од семе Растењето од семе е секако најдолготрајниот
за
ФОРМИРАЊЕ
околу 45 до 46
малото е високо под 13 сантиметри
може да биде и поголемо, во зависност од тоа што сака да постигне
се познати како
од нив
и shito) се со висина од пет до седум сантиметри,
или
потребни се од три до пет години за да дојдат до фаза на квалитет, а може да живеат неколку децении. Малите бонсаи (mame), се од седум до 15 сантиметри во висина, а потребни се од пет до 10 или повеќе години за да се обликуваат Средните
обично
да
дрвото
според
страна на садот од кој се надвиснуваат. Бонсаите се формираат на начин да има предна или страна за гледање, ориентирана кон набљудувачот кога се на изложба Бонсаи мора да се пресадува на секои една до пет години, во зависност од видот и степенот на раст на коренот Постепеното кастрење на коренот за време на пресадувањето во следните години ја намалува големината на почвата, така што дрвото на крајот може да оди во посакуваниот мал и плиток сад Грижата за бонсаи дрво вклучува часови, недели, па дури и месеци на внимание Поради ова, одгледувањето растение со техника на бонсаи може да има терапевтски ефект. Со добра грижа и нега бонсаи живее најмалку 100 години Бонсаи е растение кое се пренесува од генерација на генерација
Во уметноста на бонсаи важен елемент е изборот на саксијата Садовите за бонсаи најчесто се земјени, може да бидат кружни, овални, квадратни, правоаголни октагонални и имаат една или повеќе дренажни дупки на дното Саксиите внимателно се бираат за со бојата и пропорцијата да бидат во склад со дрвото. Ако садот е правоаголен или овален,
е засадено малку понастрана од средината,
ширењето на гранките Во квадратна или кружна саксија дрвото е поставено подалеку од центарот, освен за каскадните типови, кои се засадени кон спротивната
Во Јапонија постојат видови кои се стари преку 150 години Најстарото бонсаи на светот Ficus retusa Linn Bonsai, наводно старо повеќе од 1.000 години се наоѓа во Crespi Bonsai Museum во Италија Високо е 310, а широко 280 сантиметри Купено е и испорачано во Италија во 1986 година од Луиџи Креспи, по неколкугодишни преговори Дрвото го обликувале многу генерации кинески мајстори, а потоа прославениот јапонски мајстор Shotaro Kawahara Еден бор исто така има ознака најстар на светот, околу 800 години Во моментов е во сопственост на Kobayashi, еден од најугледните бонсаи професионалци на светот Следниот примерок е јапонски бор кој го преживеал ударот на атомската бомба во 1945 година. Денес ова бонсаи, старо преку 400 години е донирано на Националниот бонсаи и пењинг музеј во Вашингтон n Најстарото бонсаи на светот Ficus retusa Linn Bonsai, старо повеќе од 1 000 години се наоѓа во Crespi Bonsai Museum во Италија
