321

ПОРТА

ГРАДЕЖНИШТВО

АРХИТЕКТУРА

ЕКОЛОГИЈА

Интервју со проф. д-р Горан Марковски Декан на Градежен факултет УКИМ - Скопје

Познати добитниците на ГОДИШНАТА НАГРАДА ПОРТА 3 ЗА 2022!

Простор што е намерно „недовршен“

СОДРЖИНА

ИНФО 6 ПОЗНАТИ ДОБИТНИЦИТЕ НА ГОДИШНАТА НАГРАДА ПОРТА 3 ЗА 2022!

ИНФО 10 АРХИТЕКТ ЗОРИЦА БЛАЖЕВСКА ДОБИТНИК НА НАГРАДАТА „АНДРЕЈА ДАМЈАНОВ” ЗА 2022 ГОДИНА

ИНФО 14

17. ЕВРОПСКА КОНФЕРЕНЦИЈА ЗА ЗЕМЈОТРЕСНО ИНЖЕНЕРСТВО

ИНТЕРВЈУ 16

АТРОФИРА НАШЕТО ГРАДЕЖНИШТВО ЗАГРОЗЕНО ОД СТИХИЈНИОТ НЕДОСТИГ НА ИНЖЕНЕРСКИ ПОДМЛАДОК

СТАВ 20

АРХИТЕКТУРАТА НА СИРОМАШТИЈАТА

АРХИТЕКТУРА 24

НОВИОТ МУЗЕЈ НА СОВРЕМЕНА УМЕТНОСТ ВО ЦИРИХ

АРХИТЕКТУРА 28

ГЕНИЈАЛНИОТ АРСЕНИЈ

УРБАНИЗАМ 32

ЗНАЧЕЊЕТО НА СИМБОЛИЗМОТ ПРИ ФОРМИРАЊЕ НА УРБАНИТЕ СЕКВЕНЦИ

УРБАНИЗАМ 38

РЕАЛНОСТА ВО КОЈА Е НОРМАЛИЗИРАН НЕДОСТАТОКОТ НА ОСНОВНИ ЈАВНИ ДОБРА

ЕНТЕРИЕР 42

ТHINK-TANK ЗА КОРПОРАТИВНИ ОКОЛИНИ: СИНЕРГИЈА НА НОВИОТ ГЛОБАЛЕН АРХИТЕКТОНСКИ НАРАТИВ

ЕНТЕРИЕР 46

ПРОСТОР ШТО Е НАМЕРНО „НЕДОВРШЕН“ ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 52

„РЕСАВСКА ШКОЛА“ НА МАКЕДОНСКИ НАЧИН

ЕНЕРГЕТСКА ЕФИКАСНОСТ 54

ДАЛИ ЗА ОБЈЕКТИТЕ СО ПРИМЕНА НА ЕНЕРГЕТСКО ЕФИКАСНИ МЕРКИ, ТРЕБА ДА БИДАТ ИСКЛУЧЕНИ АРХИТЕКТИТЕ?

ЕКОЛОГИЈА 56 КОИ СЕ КЛУЧНИТЕ ПРИДОБИВКИ ОД КЛИМАТСКИОТ САМИТ COP27?

ХОРТИКУЛТУРА 60 ГРАД КОЈ ДРЖИ ДО СЕБЕ Е ГОРД НА СВОЈАТА НОВОГОДИШНА И БОЖИЌНА ЕЛКА

ГОДИНА XVII

ДРАГИ ЧИТАТЕЛИ,

Редакција:

главен и одговорен уредник: Сања РАЃЕНОВИЌ-ЈОВАНОВИЌ

Започнуваме

со наградата „Порта 3“, која се доделува по четврти пат. Наградата за архитектура е за архитектите од Одделението за архитектура и Одделението за урбанизам при КОАИ. Наградата за градежништво се додели на СТРАБАГ Скопје, додека наградата за екологија на Македонското еколошко друштво (МЕД).

Продолжуваме со информација за уште поголема награда, архитектот Зорица Блажевска, е добитник на наградата за живорно дело

„Андреја Дамјанов” за 2022 година.

Тимот: Ана Ивановска Дескова, Јован Ивановски, Владимир Десков, Теа Дамјановска, Михајло Стојановски и соработниците, уште еднаш ни приредија извонредна изложба. Овој пат изложбата „Атлас на македонската модерна архитектура“, која месецов можеше да се види во МКЦ. На 17. Европска конференција за земјотресно инженерство, Букурешт како домаќин обезбеди платформа за размена на искуства и знаења во врска со теми од земјотресно инженерство и сеизмологија. На конференцијата учествуваа и научниците од ИЗИИС. Можете да го прочитате интервјуто со Деканот на Градежниот факултет при УКИМ, Скопје, професорот Горан Марковски. Неговата загриженост за состојбите во градежништвото и ветување дека ќе се обидат да ја зголемат атрактивноста на факултетот и на градежништвото воопшто помеѓу младата популација. Барем делумно да се спречи вртоглавиот пад на бројот на новозапишани студенти.

Нашиот дописник од Англија, говори за архитектурата и сиромаштијата. Вели дека комбинацијата од пандемијата, Украина и глобалните климатски промени и економски состојби се чини создадоа одлична подлога за уште поинтензивно раслојување на населението.

За време на својот престој во Швајцарија, повеѓегодишната соработничка го посети Новиот Музеј на современа уметност во Цирих, дело на архитектот Дејвид Чиперфилд кој се наоѓа на плоштадот Хајмплац. Денес објектот претставува најголем музеј за современа уметност во Швајцарија. Не смее да се заборави генијалниот Арсениј, градител и ктитор, архимандрит и игумен на манастирот

ПОРТА

Св. Јован Бигорски. Тој со својот генијален, возвишен, молитвен и креативен дух за 32 години раководење придонел небоземниот центар од Река да ги доживее своите најѕвездени мигови и за навек да биде едно од најубавите светилишта на Балканот. Нашата младата соработничка се занимава со значењето на симболизмот при формирање на урбаните

секвенци. Начинот на кој симболите ја презентираат моќта што општествените и политичките чинители можат да ја воспостават на одреден простор. Уште еден млад соработник, повторно не информира за неговото Тетово, сардисано на сите полиња. За тоа како разочарува реалноста во која е нормализиран недостатокот на основни јавни добра. Ексклузивно од Келн нашите соработници пишуваат за нивната посета на саемот Orgatec 2022 кој е лидер во полето на организација на настани поврзани со дизајн, корпоративни и приватни ентериерни решенија, градини, животен стил и современи работни простори, но и за тоа како нивното биро ја применува актуелната трансформација во нивните проекти за ентериери. Архитект од нашата земја кој работи во Љубљана го претстави својот ентериер за агенцијата Пристоп, простори кои како да се прелеваат еден во друг без строга линија. Експертот за енергетска ефикасност негодува за повредата на авторството, поточно случаите на непочитување на авторство со што се прави плагијат. Претседателката на Здружението на фирми со лиценца за енергетска контрола (ЗЛЕК), револтирано

прашува дали за објектите со примена на енергетско

ефикасни мерки, треба да бидат исклучени архитектите?

На COP27, кој се одржа во Египет како како и многупати досега согласност е постигната на хартија, а што се однесува до имплементацијата

веројатно повторно оние кои ќе треба да го понесат најголемиот товар и најголемата

одговорност нема да останат сосема доследни. Секој град кој држи до себе е горд на својата новогодишна елка. Затоа не се пропушта приликата да се откријат најубавите новогодишни елки ширум Европа.

ОД РЕДАКЦИЈАТА

соработници:

Ангел СИТНОВСКИ

Ангела СТЕФАНОВСКА

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ

Бојана ПАЛИФРОВСКА

Бошко ВИДОЕСКИ

Владимир Б. ЛАДИНСКИ (В.Британија)

Даниела МЛАДЕНОВСКА

Душанка ШУЛОВИЌ

Ѓорѓе ЈОКИЌ (СРБИЈА)

Јулија ВЕЛКОВСКА (САД)

Koсто ГРАОРКОСКИ

Натка ЌОСЕВА

Невена ГЕОРГИЕВСКА

Никола ЃОРЃИЕВСКИ (Данска)

Огнен АРСОВ (Словенија)

графички уредник: Гоце ЦВЕТАНОСКИ

фоторепортер:

Kиро ПОПОВ

лектор:

Дијана РИСТОВА

Издавачки совет: Вања ДОНЧЕВА-РАЈАТОСКА, дипл.инж.арх. - претседател Александра ПЕТРОВСКА дипл.инж.арх.

вон. проф. д-р Златко ЗАФИРОВСКИ дипл.град.инж.

Александар ЧЕРЕПНАЛКОСКИ дипл.шум.инж.

Управител: Раде ЈАНКОВ, Издавач: „Биропрес“ ДОО Скопје Aдреса на издавачот и редакцијата: „Биропрес“ ДОО Скопје Ул. Васил Ѓоргов број 21, влез 2, локал 7, 1000 Скопје

e-mail: porta3@porta3.com.mk www.porta3.com.mk

Печати:

ул. Крижевска бр.52 П.Ф. 72, 2300 Кочани

Маркетинг: info@porta3.com.mk biroproekt@biroproekt.com.mk

Тел: 071 252 641

ГОДИШНА ПРЕТПЛАТА: 1.000 ден. за физички лица: 800 ден. жиро сметка: 300000001995035 во

Комерцијална банка АД Скопје ЕДБ: 4030004528485

Првиот број на списанието Порта3

излезе на 29.12.2004 година

Датум на печатење: 26.12.2022

Број на примероци: 600

Редакцијата на Порта3, не се согласува со сите ставови објавени во списанието.

Познатидобитницитена

ГОДИШНАТАНАГРАДА ПОРТА3ЗА2022!

орта3“какоединственосписаниезаархитектура, градежништвоиекологија,повеќеод15годиниод излегувањенапрвиотбројсетрудидаафирмира вистинскивредности,дапофали,ноида критикува,прекутекстовинаРедакцијатаи

соработниците.Ворамкитенасвоетоделување„Порта3“

воспоставиинаградивотритеобластисокоисезанимава.Оваа годинанаградатаседоделувапочетвртипат. Целтананаградата едаимапоширокдијапазон.Можедасе доделинапоединци,тим,компанија,институцијаилиопштествена активностиангажираностводоменотнапроектирањето, изведувањето,публицистичката,истражувачкатаинаучната дејностилегислативата.Но,истотака„Порта3“сетрудидаима универзалникритериумизадоделувањенанаградатасошто достојноистручноќесеоддадепочитнаонаштопретставува вистинскавредност,вреднувањенапрофесионалентруди

ониекоиуспеајасосвојатаработа,доследности вештинадапридонесатзаквалитетотистручноставосвоите професии.

Занаградатаодлучувашепетчленожиривокоечленуваа архитекти,екологистиградеженинженер.

Критериумизадоделувањенанаградите

Креативен,стручениинтелектуаленпристапнаархитектурата, градежништвотоиекологијата.Квалитетниобјектикоисезначајна

ивпечатливаархитектура,создаденисоквалитетнифункционални решенија,урбанисти чкисоодветнопоставеникоисевклопуваатво околинатаипридонесуваатзанејзиноунапредување,современо архитектонскообликувањепостигнатосопрвостепенапластика, комплексниградежнииеколошкизафатииинтервенции. Достигнувањаводизајнот,техничкиитехнолошкидостигнувањаво тритеобласти.Социјалнаиопштественаодговорноство планирањетонапросторот–урбанизам,одржливостнаоколината, амбиентот,научнистудииианализи,ефективоживотната с редина,културенидентитет,високпрофесионаленморал. Придонесзаразвојнапрофесиитепрекуделувањенаразлични начини,ивалоризирање,негувањеизаштитанастручноста.

Комисијатазадоделувањегодишнанаграда„Порта3“од областаархитектура,екологијаиградежништво2022година работешевосостав:

1.СањаРаѓеновиќ-Јовановиќ,дипл.инж.арх.–главени одговоренуредникна„Порта3“

2.ВањаДончева-Рајатоска,дипл.инж.арх.–претседателна Издавачкиотс оветна„Порта3“

3.НаткаЌосева,дипл.инж.арх.–соработникна„Порта3“

4.доц.д-рЗлаткоЗафировски,дипл.град.инж.–членна Издавачкиотсоветна„Порта3“

5.ДаниелаМладеновска–соработникзаекологијана„Порта3“ НаградатазаархитектураПОрта32022годинасе доделуванаархитектитеодОдделениетозаархитектураиод Одделениетозаурбанизамприкоморатанаовластени архитектииовластениинженери–кОаи

Ценовник

Какорезултатнадолгогодишнитенапориивлож ентруднасите телаиорганинаКОАИ,какоинаситенејзиничленовиод основањетододенес,на1декември2022годинавоСлужбен весникнаРСМбр.259еобјавенЦеновникотзаинженерскиуслуги -ценовникзависинатанаминималниотнадоместокнауслугитена

овластенитеархитектииовластенитеинженеривообластна високоградбата.Соовојценовниксепропишувависинатана минималниотнадоместокзаизвршенитеархитектонскии инженерскиуслугиодстрананаовластенитеархитектии овластенитеинженери,учесницивоактивностите,вообем предвиденсоЗаконотзаградењеиподзаконскитеактикои произлегуваатоднего.Ценовникотсеоднесуванауслугитекоиги наплаќаатфизичкитеиправнителица,регистр иранизавршењена дејностизаархитектонскииинженерскиуслуги,какосевкупен трошокзауслугите,асесметаврзоснованапросечнаценана изградбазаметарквадратенивкупнаинвестиционаградежна вредност.ВонадлежностнаУправниотодборнаКоморатае формирањетоКомисијазаспроведувањенаЦеновникот.Бидејќи Ценовникотсеоднесувазанадоместоквовисокоградба, Одделениетонаархитектибешенајактивното,најистрајнотои најупорнотоодделениекоесогодин и,вклучувајќигиситесвои членови,особеночленовитенаСобранието,коедецениинаназад вложувашеогромнинапоридаседонесеЦеновникотисекакода отпочненеговатапримена.

Architect’sCouncilofEurope(аСе)-најголемотоархитектонско семејствонаевропа

НапокананапретседателкатанаACE,RuthSchagemannна второтогодишнособраниенаАСЕза2022година,штосеодржа воБриселна24и25ноември,присуствуваапретседателкатана КоморатаКристинкаРадевскиир аководителкатанаОдделението наархитективоКоморатаВеселинкаГерасимова-Петровска.

Поканатадасестанечленканаоваанајпрестижнаархитектонска

организацијавоЕвропаерезултатнадолгогодишнаработана архитектитенатоаполеинамногубројнитекомуникациисо колегитеодземјитеворегионотипошироко.Нанастанотбеше најавенопристапувањетонаКоморатанаовластениархитектии овластениинженеривоАСЕ-најголемотоархитектонско семејствонаЕвропа прекусвоетоодделениезаархитектура,во април2023година.

Полагањестручениспитодобластанаурбанистичкото планирање

СоЗаконотзаурбанистичкопланирањеодфевруари2020 годинасевоведуваполагањенастручениспиткакоусловза стекнувањеовластувањеодобластанаурбанистичкото планирање.

ПоодлуканаМинистерствотозатранспортиврски, организацијатанаситеактивностиповрзанисополагањатае делегиранадабидеворамкитенаработењенаКоморатана овл астениархитектииовластениинженери.КОАИвосоработкасо МТВјазакажапрватаиспитнасесијазановитеапликантиза стекнувањесоовластувањеодобластанаурбанистичкото планирање.

НаградатазаградежНиштвОПОрта32022годинасе доделуванаСтраБагаг,подружницаСтраБагСкопје

Страбагеевропскатехнолошкагрупацијазаградежниуслуги, компанијакојаееденодлидеритевоиновациитеигиопфаќаат ситеобластинаградежнатаиндустрија.

Подрожницатанакомпани јатаСТРАБАГСкопјевоМакедонијае формиранауштево2007годинаиконтинуираноработина изведбаипроектирањенаградбикакодржавнипатиштаи автопатишта,придружноуслужниобјектинадржавнипатишта утврденисозакон,градбизапотребитенадржавнитеоргании агенцииифондовиоснованиодРСМ,деловниградби,станбеноделовниградби,градбизапотребитенаграничнитепремини. КомпанијатавоСкопјеброи160вработенимеѓукоинајбројнисе градежниинженери.

МеѓунајзначајнипроектиизведенивоРСМсе:системза наводнувањевоВаландово(ЈужнаВардарскадолинавторафаза), градежниработизаобноваиреконструкцијанажелезничката делницаБитола–Кременица,какоделодкоридорХ,изградбана експресенпатА4делницаШтип-Радовишпрваивторафаза.

НаградатазаекОлОгијаПОрта32022годинаседоделува наМакедонскотоеколошкодруштво(Мед)

Македонскотоеколошкодруштво(МЕД)ездружениенаграѓани, активновообластан аекологијатаизаштитатанаживотната средина.МЕДсвоитецелиизадачигиостварувапреку спроведувањеиучествонапроекти,какоиорганизирањенаучнии стручнисобири.

Какоделоднивнатазаложбазапрогласувањенасоодветни заштитениподрачјавоМакедонијаво2022годинапродолжијасо поддршканазаштитенитепределиОсоговскиПланинии Малешевопрекуизготвувањенаплановизауправувањеи поддршказавоспоставувањетонауправувачкитетела.НаШар Планинагопод држуваатлокалнотонаселениекоетребадаго идентификувасвоетоместовонационалниотпарк.

Продолжуваатдагоистражувааткритичнозагрозениот балканскирисвоНП„Маврово“иоваагодинауспешно детектираа21рисодкои14воМавровоиобјавијаинаучни трудовивовисокорангиранинаучнисписанија.Когасмекај загрозенитевидови,оваагодинаработеаинастатусотна египетскиотмршојадец,којнајмногустрадаодилегалнотруење. Затаацелсоработуваатсоситерелев антниинституции,ана Факултетотзаветеринарнамедицинаподдржаасоздавањена новикапацитетизатоксиколошкианализи.Нивнитедополнителни теренскиистражувањаоваагодинапокријаводниптици,птициод земјоделскитеповршини,влекачи,лилјациикрупниѕверови,иги завршијаистражувањатаинапетендемскивидовирастенија. Работеанаидентификацијанапределитеианализана различнитеживеалиштанапланинатаЈабланицакако подготовкатазавалоризацијана оваапланинаивоспоставување иднозаштитеноподрачје.

Завршијасоидентификацијанашумитесовисокиприродни вредностивоМакедонијаиизготвијанасокизауправувањенадве одподрачјата.НивнатапосветеностнаПреспаиоваагодинаги поврзасоуправувањетонавлажнителивадииобновувањетона еловитешумивоЕзераникакоиподдршкатаналокалнаташумска единицанаРесен.

Работатинаразвивањеметодологијазаплаќањена екосистемскиуслугизаВевчанскиИзвори.Реализираатипрограма заподдршканамладиеколози„Д-рЉупчоМеловски“,прекукоја младитеимаатпрваприликадаосмислатиспроведатнезависно истражување.Нивниотдиректенпридонесконнаукатае објавувањетонамакедонскотонаучносписаниезаекологијаи животнасрединаиодржувањетонаШестиотконгреснаеколозина РепубликаМакедонија,сомеѓународноучество,коеоваагодина воеднобешеипрославанапедесетгодишнинатанаМЕД. n

проект,прванаграда),Меморијаленцентар АСНОМ(2004,конкурсенпроект,вторанаграда),Основноучилиште„ДимоХаџи Димов“,Скопје(2004,конкурсенпроект, прванаграда),Домзастарилица,Дузлак, Штип(2011,конкурсенпроект),Типскирешенијанасемејникуќи(2015,конкурсенпроект),ЗдравствендомОхрид(2008,основен проект),Екокуќа,Бардовци,Скопје(2008).

Нејзинаталичнаориентацијаенапланот наколективнотодомувањеиживеењетово третоживотнодоба.Какоменторнапрестижниотмеѓународенстудентскиконкурс ЕААЕ-АГ2Рзаархитектуразатретоживотно доба,од2004(прванаграда),давасвоевидна платформазапросторнитеосновинатретотоживотнодоба.Овојпроектсенадоврза накомплекснотоистражувањезаможната екстензијанаГеријатрискатаболницаво ЃорчеПетров,Скопје,одпродлабочената наставанаАрхитектонскиотфакултет(1995) ирезултиравоисклучителниотобјектнаДом занега„СјуРајдер“(1996).Затоасведочати НаградатазапосебенпридонесвоархитектуратанаградСкопје1999-АСК,иНаградата зареализацијанауспешноархитектонско творештвосоособенсоцијаленихуманкарактерБИМАС2000.

ЗорицаБлажевскаработивопресекотна праксатаитеоријата,восѐпотенкатамаргинанаинтелектуалностанаархитектонскиотпроект,којесепотесен,ноисѐ

посуштествензагенерирањенаидеитена архитектурата.Сонејзинотоделотааподаринизаиновативни иосмисленитиполошкипоместувањанаархитектонските задачи-воДомотзанега„СјуРајдер“даде начинизахуманозгуснувањенапросторот, додекавопроектотзаДомотзастариво Штип,новпериметарскиконцептнаеден урбанблок.ОнаштодополнителнојаиздвојуваЗорицаБлажевскаенејзинатапедагошкаработа.Денессеповеќеја

доживувамеархитектуратакакоеденматеријаленсвет,материјаленакт,одкамен, тула,малтер,бетон,челик,стаклоифинансиикоитоаго овозможуваат,нопостоии еденподлабокплан,планнаидејатаиуште подлабок,личностакојајаносииотелотворува.ТокмувотиедлабокикоренисепрепознаваличностанапрофесоротЗорица Блажевска.Нејзинатадејност,покрајматеријаленотпечаток,еинесебичносподелувањеназнаењетоиучењетона архитектурата.

Сочинотнадобивањенанаградата“АндрејаДамјанов”за2022година,архитектБлажевскастанувачленнаАкадемијатана АрхитектинаМакедонија,којафункционира ворамкитенаААМ.Свеченостазадоделувањенанаградатаќесеодржинакрајотна јануари,2023година. n

АрхитектЗорицаБлажевска добитник

нанаградата„АндрејаДамјанов” за2022година

АсоцијацијанаАрхитектинаМакедонија-ААМ

рхитектотЗорицаБлажевска,професорприАрхитектонскиотФакултетна Универзитетот“Св.КирилиМетодиј“ воСкопје,едобитникнанаградатазаживотнодело“АндрејаДамјанов”за2022година.Оваанаградајадоделува АсоцијацијатанаAрхитектинаМакедонија (ААМ),какопризнаниезаособенидостигнувањаиличенпридонесворазвојотнаархитектуратаиградителството.

ТворештвотонаархитектБлажевскаедлабокопосветенонаархитектуратанадомувањетосоособенфокуснаеднаод најчувствителнитетеми-архитектуратаза третотоживотнодоба.

ДипломираланаАрхитектонскиотфакултет,Универзитетот“Св.КирилиМетодиј“во Скопје,подменторствонапрофесорГеорги Константиновски(1971).Докторираланатема Повеќе-семејнатакуќавофункцијанахумано домувањенастарителицаворамкинасемејството,подменторствонапрофесор ГеоргиКонстантиновски(1991),абилаинегов асистентнаАрхитектонскиотфакултет,соработникирамноправенпартнервониза клучнидела.ПрофесоркатаЗорицаБлажевсканаАрхитектонскиотфакултетво Скопјејапродолжилинијатананејзините претходници,професоритеЈованРанковиќи ГеоргиКонстантиновски,нодадеиеден личенпогледнапроектотнаДомувањето. КакопрофесорканапредметотПроектирање настанбенизгради,какоинанизапредмети поврзанисообластанадомувањето,јапоставииразвитематанаживеењевотретото добакакоделодпедагошкиотпроектикако одреденопштественангажман.

Низразвојотнасвојатакариера,архитект Блажевскасеформиравотворецсоособен авторскипристап.Вопериодотнатранзитотнабруталистичкатаархитектураконпочувствителнитерегионалнитемии отворањетоконплуралистичкитетенденции насовремениотсвет,тааумешнојазадржувамеркатанаеднадлабокочовечнаи просветенаархитектура,штоевидливониз нејзинитедела:СоборнаПравославна Црква,Струмица(1993конкурс,прванаграда),Домзанега„СјуРајдер“(1996),Типскистановизасоцијалнодомување, (1999/2000,специјалнанаграда),Урбанистички-архитектонскипроектзаделодреонскицентарКарпош3,(2004,конкурсен

Атлас намакедонската

модернаархитектура

оМладинскиотКултуренЦентарво Скопјеод2до17декемврибеше поставенаархитектонскатаизложба „Атласнамакедонскатамодерна архитектура“.Изложбатаерезултатна едногодишниотистражувачкипроект, документирање,проучувањеивреднувањена модернистичкотоархитектонсконаследство одвторатаполовинана20.векна територијатанаРепубликаМакедонија.

Прекујавнопретставувањеипромоцијана вреднитеархитектонскиостварувањаво периодот1945-1985година,проектотимаза целдаукаженаобемот,квалитетоти прогресивниотмодернизацискии еманципаторскикарактернаовојсегментод поноватамакедонскаархитектонска историја.

Проектотрегистрираимапираповеќе од500индивидуалниархитектонски

реализацииизграденивопериодот19451985година,одкоипреку100-тинасе документирани,аповеќеод40избрани градбисепретставенивоформана тродимензионалниарх итектонски модели.

Авторскиоттимнапроектотгосочинуваат: АнаИвановскаДескова,ЈованИвановски, ВладимирДесков,ТеаДамјановска,Михајло Стојановскиисоработниците.

17.Европскаконференцијаза

земјотресноинженерство

одпокровителствонаЕвропската асоцијацијазаземјотресно инженерство(ЕАЕЕ)

(http://www.eaee.org/),од1964година,па сèдоденес,редовносеодржуваат

конференцииисеминарисоцел

промоцијаназемјотреснотоинженерство

иразменанаискуства,мислења,практики идостигнувања,несамопомеѓу научницитеодевропскитеземји,тукуиод целиотсвет.

Оваагодина,подпокровителствона Европскатаасоциј ацијазаземјотресно инженерство,авоорганизацијана

Романскатаасоцијацијапоземјотресно инженерство,од4до9септември,во Букурештсеодржа17.Европска конференцијазаземјотресноинженерство исеизмологија(3ECEES)какозаеднички настаннаЕвропскатаасоцијацијаза земјотресноинженерство(EAEE)и Европскатакомисијазасеизмологија (ЕSС).Интересноедасенапоменедека прватаЕвропскаконференцијаза

земјотресноинженерствосеодржала токмувоСко пјево1964година.Требада сепотсетимеидека14.Европска конференцијазаземјотресноинженерство бешеодржанавоОхридвосептември2010 година.Наовааконференција

присуствувааоколу1.000научнициод целиотсвет.СобиротвоОхридбеше,исè уштеенајголематанаучнаконференција којаштодосегасеорганизиралана

територијатанаМакедонија.Целокупната организацијанаовааконференцијабеше реализиранаодМакедонскатаасоцијација заземјотресноинженерст во(МАЕЕ)иод Институтотзаземјотресноинженерствои инженерскасеизмологија(ИЗИИС). Завремена17.Европскаконференција

вонр.проф.д-рКемалЕдип

Одржаниевропскиконференцииза

земјотресноинженерство:

Скопје,Југославија,1964

Мадрид,Шпанија,1969

Софија,Бугарија,1970

Лондон,ВеликаБританија,1972

Истанбул,Турција,1975

Дубровник,Југославија,1978

Атина,Грција,1982

Лисабон,Португалија,1986

Москва,Русија,1990

Виена,Австрија,1994

Париз,Франција,1998

Лондон,ВеликаБританија,2002

Женева,Швајцарија,2006

Охрид,Македонија,2010

Истанбул,Турција,2014

Солун,Грција,2018

Букурешт,Романија,2022

Берлин,Германија,2026

заземјотресноинженерство,Букурешт какодомаќинобезбедиодлична платформазаразменанаискустваи знаењавоврскасоглавнитетемиод областаназемјотресноинженерствои сеизмологија.

Честадајаотвориконференцијатаја имашепретседателотнаЕАЕЕ,проф.д-р КиријазисПитилакис,којевоедно претседателинаГрчкатаасоцијацијаза земјотресноинженерство.

Големиотбројнатемипрезентираниво повеќеод50сесиисоучеснициоднад60 земјијанаправипрограмата на конференцијатаеднаоднајголемите досега.Можедасеочекувадекаовие

презентациииизлагања,заедносо воведнитеитематскитепредавањаќе дадатновирешенијаиидеиводоменотна намалувањеназемјотреснитеризици.

Наконференцијата,какопретставнициод Македонија,сосвоитрудовиприсуствувааи научницитеодИЗИИС(коиштосевоеднои членовинаМакедонскатаасоцијацијаза земјотресноинженерство).Овојпат,покрај професориодИЗИИС,какоавтории коавтори,учествувааимладинаучнициод ИЗИИС,коисеактивновклучениво магистерскитеидокторскитестудии. ПрисутнитенаучнициодИЗИИСнаоваа конференцијасосвоитеизлагањаимаа можностдагопромовираатИнститутотза

земјотресноинженерствоиинженерска сеизмологија,ноисопосебенслајддаго најаватпрестојнотоодбележувањена60годишнинатаодскопскиотземјотрес следнатагодина. Ворамкитенаконференцијата,се одржаиГенералнотособраниена Европскатаас оцијацијазаземјотресно инженерствокадештобеаприсутни националниделегатиодповеќеземји,на коемеѓудруготосеодлучиследната Европскаконференцијазаземјотресно инженерстводасеодрживоБерлин, Германија,воорганизацијана Германскатаасоцијацијазаземјотресно инженерство. n

Атрофиранашетоградежништво

загрозеноодстихијниотнедостиг

наинженерскиподмладок

Ќесеобидемедајазголемиме

атрактивностанаградежниот

факултетинаградежништвото

воопштопомеѓумладата

популација.Баремделумнода

госпречимевртоглавиотпадна

бројотнановозапишани

студентиитоавопериодкогаво

држававанеманевработен

градежен,геодетскиили

геотехничкиинженер

роф.д-рГоранМарковскиeДеканна Градеженфакултет-СкопјеприУКИМ, члененаКатедратазабетонскиидрвени конструкции.ДипломиралнаГрадежен факултет-СкопјеприУКИМ во1986 година,магистриралво1994годинаадокториралво 2003годинанаГрадеженфакултет-СкопјеприУКИМ. Напрвциклусгипредаваследнитепредмети:„ Армиранбетон“,„Инфраструктурниконструкции“и „Трајностнабетонскитеконструкции“наСП Градежништво.Навторциклусгипредаваследните предмети:„Армиранобетонскиконструкции“, „Армиранобетонскимостови“,„Трајностнабетонските конструкции“и„Санацијаизајакнувањенабетонските конструкции“наСП Градежништво-конструктивна насока.

коибеамотивитезавашетоангажирањенапозицијатадекан наградежниотфакултет?

n ДамусеоддолжамнаФакултетот.Тоаепрвиотмотив.Барем делумнодаѝвозвратамнаинституцијатавокојагоимампоминато целиотсвојдосегашенполнолетенживот.Колкуидапрозвучи излитено,тоаенавистинамојотвтордом.Онојкаде професионалносумсеизградил,сумрастел,созреал.Делодмојот идентитет.Итокмузатоанемиесеедновокојправецќе продолжи дачекори,какоќесеразвива,коиќебидатнеговитеприоритети. Истокакоштонемиесеедноикадеодимакедонското градежништво.

којбешедругиотмотив?

n Градежниотфакултетминуванизосматадеценијанасвоето постоење.Респектабиленпериодисполнетсоедукацијанаброен исериозенинженерскикадаркојуспешноучествувалиучествува воизградбатанамногуобјективодржаватаипошироко.Зажал, моменталноФакултетотминуванизеднаодсвоите,можеби, најтешкифази.Интересотзаизучувањенаградежништвото, геодезијатаигеотехникатаевоалармантенпад,достигнувајќиго долниотпрагнасвојатаодржливост.Какоодедукативна,такаиод професионалнагледнаточка.Делодвинатазавакватасостојба морадасебараивосопственитередови.Затоа,променисе неопходни.Колкуитиедасенепријатни.

Биреколдекатуканекадесенаоѓавториот,,виновник“замоето ангажирањекакодекан.

декаННаградежеНФакултетукиМ-СкОПје, ПрОФ.д-ргОраНМаркОвСки

вокојправец,споредвас,требадаседвижиФакултетот?

n Програматаенаречена градежНиштвО +.Восебесодржи повеќепроекти,односнопланираниактивностиводелокруготна тритеосновнидејностинаФакултетот:наставната, научноистражувачкатаинакрајстручната.

СтудеНт +затоаштосметамдекаво миговтојенајбитенизатоаштостудентотетежиштена Факултетотитребапостојанодабидевофокусотнанашето внимание.Низнегоќесеобидемедаја зголемимеатрактивноста наГрадежниотфакултетинаградежништвотовоопштопомеѓу младатапопулација.Баремделумнодагоспречимевртоглавиот паднабројотнановозапишанистудентиитоавопериодкогаво држававанеманевработенградежен,геодетскиилигеотехнички инженер.Вовремекогакомпаниите,,скаутираат“дурии недозавршениколеги,нудејќиимсериознистипендиии договоризаработа,апонекогаш,наониеодпогорнитегодини дурииработниместа.Овдеќесп оделамсамоеден,замене, мошнепоразителенподаток.Онојзанултиотинтересза студирањенахидротехничкатанасока.Заизучувањена проблематикаповрзанасоможебинајсериозното,несамо градежничко,тукуиглобалнопрашањеодживотнозначење–водата.Занејзинотоискористување,прочистување,скротување, заштита,климатскипромени...Навистинанеразбирливо.И загрижувачкозадржавата.

Причинитезаваквиоттренднаодбегнувањенаградежнатаструка себројни.Оддемографскотонамалувањенамладотонаселение, општественитеивоспитно-образовнитокови,бројнитепроблемиво дејноста,нејзинатанегативнамедиумсказастапеност,пасèдо недостатокнадржавна,аинаакадемскастратегијазапланирањена иднитечовечкиресурси.Серазбиранашитеможностизаделување

какоФакултетсеограничени,нотоанезначидекасмеподготвени дасепомиримесосостојбатаимолчешкумдагонабљудуваме деструктивнотосвлекувањенаградежништвотоконбезднатаодкоја немаповрат.

Токмузатоаведнашзапочнавмесоконкретниактивности насочениконзголемувањенавидливостанаФакултетотина струката.Особеномеѓусредношколците.Ониекоисенасочени конприроднитенауки.Притоа,сакамданапоменамдека наидуваменаодличенприемвосреднитеучилишта.Заеднички планирамедаорганизирамесовремениоблицизаанимирањена младите(Worldcaféразговори,посетинареферентниобјекти, средбисоуспешниинженериидр.).Занивнозапознавањесо можноститекоигинудиструкатаизатоаштозначидасестудира наГрадежниотфакултет.Даимпредочимедека,иакосеработиза можебипоконзервативнадејност,информатикатакајнасе сеприсутнаитоаонааинформатикакојаслужикакоалаткаво создавањеконкретенпроизвод.Впрочем,неслучајнопрвиот посериозенкомпјутервоМакедонијабилинсталирантокмуна Градежниотфакултетвораните70-тигодиниодминатиотвек. Сакаме даимпотенцирамедекасетоонаштоеоколунас,коего сметамезанештовообичаено,создаденосамопосебе(згради, мостови,патишта,водоводи,канализации,улици,железници, аеродромиимногудругинешта)претставуваградителскодело. Деканиесметиеодкоисеочекувадагинамалатризицитеисотоа последицитеодприроднитекатастрофи.Декапокрајбесценетото духовнозадоволствоодизграденото,несезапотценувањениту можноститезаматеријалназаработувачкакоја,заразликаод некоиденесатрактивниструки,кајнасдоаѓанештоподоцнаво кариерата,нозатоапакрастеправопропорционалносо професионалнотосозревањеналичноста.

Лабораторијазаиспитувањебетон–резултатнадолгогодишната соработкасоРУБУниверзитетотодБохум,Германија

Непомалкузначајнаеинеопходностаодосовременувањена наставата.Тоаподразбиравнесувањеновиактуелнисодржини, повеќеинтерактивност,стимулирањекреативност,работаво помалигрупи.Дополнителнисебевложувањаодстранана буквалноцелиотколективисекаконастудентите,бидејќи секојаалкавосинџиротимасвојаулогавооформувањена целината.

Насетоовасенадоврзуваатинапоритезаподобрувањена студентскиотстандард(обезбедувањестипендиизадодипломски, магистерскиидокторскистудии,ангажирањенадобритестуденти засоработници,нивновклучувањевостручнатадејностидр.),на условитезастудирањесовнесувањеновисодржинивонивното опкружување(книжарницасоинтернет-кафе,кантинаисл.)и секаконеопходнотореновирањеиосовременувањенаделовиод факултетскатазградакојаполекасенаближуваконсвојот100-ти роденден.

штопланиратедавнестевообластананаучноистражувачката дејност?

n Без научноистражувачкаработанемауниверзитет,ниту факултет.Иманешто,недефинирано,можебинекаквавиша школа,напредносредноучилиште.Нашхендикепешто живеемевовремеинаместокадевложувањетово научноистражувачкатадејностепрактичноништовно. Безначајно.Оттамуможебиичесто(зло)употребуванатаалиби синтагма,,Колкупари–толкунаука“.Но,јасбидодал-важии обратното.Имено,зааплицирањенапосериознимеѓународни идомашни(доколкугиима),н аучноистражувачкипроекти,дури ивосвојствонапартнернанекојапоистакнатастранска институција,неопходнисереференци.Атиеденесможатдасе стекнатединственосообјавувањетрудовиворелевантни научнисписанија.Ниседопаѓалотоанамилине.Можедасе дебатиразатоадаливотиепроцесисепротнуваатиодредени дубиози,далипонекадеимапримесинабизнис,даливонекои лицемернисрединипроаѓаатиодреденинеетичкиитроштинии сл.,новомоментовдругомерил озауспешноствоовааобластнема.

Имајќигосетоовапредвид,новиотдеканатвеќезапочнасо имплементацијанапроектотНАУКА+.Сонегоќесенаправиобидда сесоздадеклимаисекакоподобриуслови,заподинамиченразвоји вложувањавоовааесенцијалнадејностзанашатаинституција.Дасе насочатиконцентрираатрасположливитесредства,колкуидасе тие,одформалноконсуштествено(продуктивно)трошење.Дасе иницираатновимеѓународнисоработкиидасезацврстат постојните.Дасенајденачинкако,сопомошнадолгогодишните деловнипартнери,дасеосовременатлабораториите,дасе иницираатзаедничкиистражувањаисл.Присетотоаќесекористат досегашнитепозитивниискустваприкреирањеновииницијативиза квалитативнопоместувањевоовааобласт.

градежниотфакултетевклученвоголембројкапитални,нои водругвидпроекти.далипланиратепромениивооваадејност?

n Вомалисрединикаконашата,вклучувањетонатехничките факултетивостручнатадејностенеминовност.Тоа,предсèсе должинаограничениоткадровскипотенцијалвостопанството, незначителниотбројдокторинанаукивработенинадвород високообразовнитесредини,можноститенаакадемскиоткадарза подоброусовршувањевоодреденатеснаобластидр.Но,оваеи медалкакосекојдруг-содвестрани.

ЕксперименталнииспитувањанаГрадежниот факултетнанашиасистенти–докторанти наРУБУниверзитетотодБохум,Германија

Позитивноетоаштоработатанаконкретнипроблемиго подигнуваквалитетотисамодовербатананаставниоткадарштоима директнарефлексијаврзнивотонанаставата.Активноставо разрешувањенапоспецифичниреалнипроблеми,можедаобезбеди икреирањебазанаподатоцизанаучноистражувачкицели.Исто

така,воусловинакрајноограниченибуџетскиприходи, дополнителнитесредствастекнатиодапликативнатадејност овозможуваатсвоевидно,,преживување“наФакултетот.

Оддругастрана,особеновоусловинанејаснодефинирани критериумизафункционирањенаакадемскатасредина, ангажманотнастручнитепроектизнаедаконсумирапремногу времеисотоадагипрепокриеактивноститенадругитеполиња. Неселективниотпристап,отвораможностизанелојална

конкуренцијаконфирмите,штосекаконееинетребадабидецел наФакултетот.

Сопроектот квалитет +сакамедавлијаеменанасочувањеина повеќеслојноискористувањенапридобивкитеодстручната дејност.Дасепосветименасериознизадачи.Настратешки проекти.Наониекоивосебесодржатпредизвици.Чиирезултати можатдабидатаплицираниивонаучнипроекти.Проектикоиво себеимаатиразвојнакомпонента.Коипоттикнуваат искористувањенапостојните,ноистекнувањеновизнаењаи искуства.Сèсоцелдабидемеподобри.

закрај,накаковпатемоменталномакедонскотоградежништво? n Зажал,надобарпатдабиденичкосано.Полеканосигурносе распарувадејностакојаедлабоковткаенавонашитегени. Дејностакоја,нетолкуодамна,бешебренднамакедонското стопанство,замаецнарастежот.Еднаодреткитестопанскигранки којаумеешеисèуштеумеедасоздаваготовпроизвод.

Болноатрофиранашетоградежништвозагрозеноодстихијниот недостигнаинженерскиподмладок,однегрижатанавозраснитезанегова заштита,однегативниотпредзнаксокојсежигосува.Однеподносливата леснотијасокојасеоткажувамеодвеќеоформенитекадривокои државатавложиламногу.Заобиколеноодтековитенакапиталните проекти,сèпочестонемо,отстрананабљудувакакосонаши,македонски пари,сеганекоидругиниградат,серазвиваат,растат.Чинамнеповратно венее,надевајќисенанекојафрленаизмеќарскатрошкаодголемиот градителскиколач.Задапреживее.Евентуално.

Дозволетеминакрајдасезаблагодарамзадоделениотпростор ивоеднонаУредувачкиотодбориначитателитенаПорта3,даим посакамсреќна,здраваиуспешнаНова2023година. n

Прватареновиранаучилница

Архитектурата на сиромаштијата

дуриидаможедасеразберепотребатаодкујнизасупавоисторискотоминато, многупотешкоедасеразберепотребатаодкујнизасупа,банкизахранаибанки затоплинаво21-виотвекитоаособеновонајразвиенитедемократскиземјина западниотсвет.Помалкуработитеисостојбитеналикувааткакодасевраќамево времетонаБританскатаимперијанакралицатавикторија

д-р.ВладимирБ.ЛАдиНСКи, дипл.инж.арх. (СпецијалнозаПорта3одАнглија)

Конкрајотна20-тиотвек,баремвоЕвропа, „милениумскатабубачка“којајазагрозуваше функционалностанакревкатаглобална дигиталнаинфраструктурасечинешекако најголемиотпредизвикна21-виотвек. Студенатавојнаижелезнатазавесастанаа нештоодминатотонаЕвропа,еднопартиските политичкисистемибеазаменетисо повеќепартиски,апланскатаиограничената пазарнаекомомијаѝотстапијаместона слободнатапазарнаекономија.Веројатноиво земјитевотранзицијасеверувашедекаистата набргуќесезаврши,идекаживототконечно ќестанеподобарзасите.

ОдлиЧНаПОдлОгазауште

ПОиНтеНзивНОраСлОјуваЊе Четвртвекподоцнакомбинацијатаод

пандемијата,Украинаиглобалнитеклиматски

променииекономскисостојбисечини

создадоаодличнаподлогазауште поинтензивнораслојувањенанаселениетои отворањена„пандоринатакутија“на сиромаштијата,штоодивонаполно спротивнатанасокаодсоздавањетона одржливсветнаоваапланета.Долго очекуваниотподобарживоткакодасе заменисостравувањазамрачнаиднина отсликанавонаградениоттелевизискифилм наАБЦод1983година„Денотпотоа“илипак вонекоидругисличнидистопискифилмови.

Публикацијата„Профитирањеодболката“ наОксфамИнтернешналверојатнодава добраилустрацијазапредизвицитесо коиштосесоочувасветотденес.Нивните истражувањаукажаледекавотекотна пандемијатапоеденновмилијардербил создаденсекои30часа,адеканаспротитоа секои33часапоеденмилионлуѓевосветот завршилевоекстремнатасиромаштија. Истражувањетоистотакаукажувадека богатствотона10-тенајбогатилуѓевосветот ееквивалентноназаедничкотобогатствона

40%однајсиромашнитевосветот,ачиишто бројизнесува3,1милијарди.Веројатно застрашувачкиефактотдеканаеден работниккојсенаоѓамеѓу50%сонајмали примањаќемутребаат112годинизадаго заработионаштоработниккојсенаоѓамеѓу 1% одониесонајвисокипримањаќего заработивотекотнасамоеднагодина.

СирОМаштијатаСОздаваНОва тиПОлОгијавОархитектурата Вовреметона„суверенотолице“сечини декасосиромаштијатасесоочуваатсè повеќеиграѓанитенесамовонеразвиенитеи воземјитеворазвојтукуиониево најразвиените.ПримеротнаВелика Британија,еднаоддесеттенајбогатиземјиво светот,којабаремделумноедополнително обременетаисоБрегзит,веројатноможеда помогнедасеразберекакоподемотна сиромаштијатарезултираивосоздавањена новатерминологијаитипологијаиво доменотнаархитектурата.

СОздаваЊеНаНОватерМиНОлОгијаитиПОлОгијаивОдОМеНОтНаархитектурата

„БаНкаНатОПлиНа“

Веројатнонајноватаиновацијаодовојвид е„банкатанатоплина“(WarmBank)којаисто такаможедасесретнеиподимето„топол центар“(WarmHub)илипак„топломесто“ (WarmSpace).Станувазборзајавенпростор вокојштосекоелицеодзаедницатаможеда дојдезадабиденатопловотекотна студениотпериодвогодината.Соваквиот

пристапнајмногусепомагаатдомаќинствата сонискипримањазадаможатдагонамалат периодотвокојнивнитедомовисегреат,асо тоаидагинамалатсвоитетрошоцизагреење задаможеполеснодагипоминатстудените месецинагодината.Какоисекогашсо сметкитезагреење(електричнаенергијаи гас)најмногусепогоденилицатасонајниски примањакоиштонајчестоимаатприпејд, наместопостпејдброила.Доколкуво минатотосекористелеавтомативокоишто требалодасеставатмонетиод50пенси, современатаверзијаесодигиталенжетонкој требадасенадополнивопродавницаиливо пошта,поштодотуротнаенергијатраесè додекаимакредитнаистиот.Серазбира „привилегијата“дасеимаприпејдброилосе плаќа.Споредбританскитемедиуми домаќинстватасоваквоброилоплаќаат околу50фунтигодишноповеќеза инсталиранатасила.

Споредорганизацијата„Топло

добредојде“досегаактивноработат2.080 одоколу3.000најавенибанкинатоплинаво ВеликаБританијакоиштосеотворении/или сеотвораатодопштините(ворамкитена локалницентри,библиотеки,спортски центри,училиштаисл.),одрелигиозни организацииилипакоднепрофитни организацииидобротворнидруштва.Засега тиеглавносеотворениворамкитена нивнотоработновреме,апонудатазависи одлокалнитеможности.Врзоснованаона штоможедасеосознаеодмедиумитескоро сите,изгледадекаосвенбесплатенпрестој возагреанапросторијасопристапдо безжиченинтернетисанитарнијазли,нудат ибаремтополпијалак(кафеиличај)и бисквити.Некоинудатибесплатни сендвичи,падуриипоедентополоброк.

Значењетонаовааиницијативаверојатно подоброможедасеразбередоколкусе согледаатбаремнајекстремнитепоследици однесоодветнотогреењенадомовитево минатото.Споредпроценкитена добротворнатаорганизација„Национална акцијазаенергија“,предпочетокотна најноватаенергетскакриза,сесметадека 8.500лицапочиналевотекотназимата 2019/2020какорезултатнанемањедоволно греењевосвоитедомовиштопретставувало околу20%зголемувањевоодносна претходнатазима.

„клуБОвизаПОјадОк“

Каконештопостараиновацијаза

поддршканамладитесетаканаречените „клубовизапојадок“(BreakfastClub),акоја потекнуванекадеодкрајотна20-тиотвек. Станувазборзаклубовиворамкитена училиштатакадештоученицитедоаѓаат предпочетокотнанаставатазадаможатда појадуваатпредпочетокотнаучилишниот ден.Некоиодклубовитеовозможуваати спроведувањенаактивностикакоигриили пакможностидасеработинадомашните задачисоподдршкаинадзородучителски помошник.Споредподатоцитенаведениод организацијата„Храна–животенфакт“ околу85%одучилиштатавоВелика Британијаимаатклубзапојадок,којво просекгопосетуваатоколу35ученици.Дел одклубовитезапојадоксеподдржаниод Националнатапрограмазаучилиштен појадок,добротворнатаорганизација „Магиченпојадок“којапокрива1.000 училиштасонад200.000ученицисекојден, какоиклубовизапојадокподдржаниод добротворнитеорганизациина комерцијалнифирмикакоштоселанецотна пекарнициГрегскојподдржува680 училишта,меѓународниотгигантКелогс, пекарницатаВарбуртонскојагидонира своитепроизводинаклубовитезапојадоки други.Дополнителнонаученицитеод семејстватасопонискипримањаимследува ибесплатеноброквовременаучилишниот ден.Постоењетонаклубовизапојадокза припадницитенавоенитесилиивоените ветеранинизсветотукажуванатоадека потребатазадополнителнаподдршкае значителнопоголема.

„БаНказахраНа“

„Банкатазахрана“(FoodBank),епостара формазапомошназагрозенитедомаќинства возаедницата.Какопрвабанказахранаво светотсесмета„Св.Маријабанкатазахрана“ основанаво1967годинавоФеникс,Аризона, одЏонАрнолдванХенгел,којсесметаза „татконабанкитенахрана“.Тојбилактивист иделовенчовексоголемирелигиозни убедувањакојво1973годинајаосновали националнатанепрофитнадобротворна организација„ЈахранимеАмерика“,којасо преку200банкинахранаисродни

активностисесметадекапрехрануваоколу 46милионилицавоСАД.

ОдСАДконцептотнабанкизахранабил пренесенвоКанада,аоттамуво1984 годинавоФранцијакадебилаотворена прватабанказахранавоЕвропа.Во1986 годинабилаоснованаиЕвропската федерацијанабанкизахрана,откогабила отворенаипрватабанказахранаво

Брисел,Белгија.До1992годинабиле отворенибанкинахранаивоШпанија, Италија,ИрскаиПортугалија,апомеѓу1994

и2001годинаивоПолска,Грција и Луксембург.Од2004годинабиле воспоставенибанкизахранаивоВелика Британија,ГерманијаиУнгарија.Според расположливитеинформации,3,5милиони

лицавоФранцијасезависниодбанкитеза храна,авоГерманијаво2013годинаимало над900банкизахранакоишто1,5милиони лицагикористелесекојанеделаво2014 година.Сесметадекаво2022годинаима над2.572банкизахранавоВелика Британија.Тамусамоедноод христијанскитедобротворнидруштвакоево 2014годинараководелосо423банкиза хранаво2013годинадоделилоитнахрана доволназатриденана913.138лица.

Вообичаенобанкитезахранагираководат добротворниорганизациикоиштохраната илијакупуваатоддониранисредстваилипак добиваатхранакакодонацијаод

производителитеипродавниците.Истотака вопоголемитесамопослугиисупермаркети

откогаќесеплатинакасаипреддасеизлезе надвор,вообичаноимаголемикорпикаде купувачитеможатдадепонираатделод купенатахрананабанкитезахрана. Дополнително,вотекотнапандемијата општинитевоВеликаБританијаимаа програмазаподготовкаидотурнапакетисо хранакакозасоцијалнозагрозенителица такаизаониекоиштосештитеаодвирусот прекусамоизолација.

Енергетскатакризасечинидекасоздаде дополнителнипроблемивоработењетона банкитезахранасоогледдекавообичаените продуктикоиштогинудеакаконапример трајнипроизводиштотребадасезготватод примачотсèпомалкусеатрактивни,од едноставнапричинаштодобарделод корисницитенабанкитезахранавеќене можатдасидозволатдајаплатати енергијатапотребназаподготвувањена оброкот,соштосезголемувапобарувањето запрехранбенипроизводикоиштонетреба дасеготват.Дополнително,намалената економскамоќнанаселениетовлијаена понискотонивонадониранахранаод граѓаните.

„БаНказаБеБиЊа“

Каковаријантинабанкитенахранасе јавуваати„банкитезабебиња“(BabyBank), „банкитезастуденти“(StudentBank)и „банкитезамиленичиња“(PetBank)коишто функционираатпосличнипринципиисе фокусираатнадругикатегориинакорисници. Банкитезабебињасеобидуваатдаја покријатверојатнонајранливатагрупаида помогнатзанамалувањенабројотдуриина смртнислучаикајбебиња,какорезултатна тоаштопорадискапатабебешкахранабиле хранетисохраназавозраснипрекукоја најчестовнеслепрекумернаколичинанасол восвојоторганизам.

„БаНказаСтудеНти“

Трогателнабешесостојбатасостудентите, особеносоониеодстранствовотекотна пандемијата.Медиумскитеприлозиукажуваа намногудолгиредиципредбанкитезахрана исликиодизнајменисобикадепрестојуваат повеќестудентиотколкуштоималеглаво собата.Вакватасостојбаглавносе препишуванафактотдекатиезаради затворањетонаграницитенеможеадасе врататдомаиоттамудајаследатонлајн наставата.Дополнително,добарделоднив гонадополнуваасвојотстудентскибуџет прекуработењенавечерилипрекувикенд, штовоголемамеравеќенебешеможново текотнапандемијата.Воодреденислучаии универзитетитеимдистрибуираапакетисо храназадаимпомогнатвонајтешките моменти.

„кујНазаСуПи“

„Кујнатазасупи“(SoupKitchen),„кујнатаза храна“(FoodKitchen)и„центаротзаоброк“ (MealCenter)сенештопостариконцепти коиштовосвојатапосовременаформаод 1790-титегодинимусепрепишуваатна физичаротипронаоѓачотСерБенџамин Томпосон,грофотРамфорд,којбилличен помошник/секретарнавојводатаодБаварија ЧарлсТеодор.Иметокујназасупи произлегуваодминатотокогакорисниците најчестодобивалечинијасупаипарчелеб, иаковопонововремекорисницитедобиваат целоброк,анесамосупа.Спореддневникот Гардијанво2012годинавоГрцијаоколу 400.000лицагикористелеуслугитенакујната засуписекојден.

Икујнитезасупинајчестосераководатод странананепрофитнидобротворни организации,новоиститенајчестонасекојкој ќедојдемуседаваоброк,заразликаод банкитезахранакадеобичноопштинатаили социјалнатаслужбагиидентификувасоцијално загрозенителицанакоиимседавасвоевиден „упат“закористењенабанкитезахрана. ЗагрижувачкапојававоВеликаБританијае декавопоследновремесеизвестуваиза воспоставувањенабанкизахранаворамките

наболниците,акоиштосенаменетиза вработенитесоогледнафактотдекаделод медицинскиотитехничкиотперсоналнеможат дапреживеатодсвоитеплати.Воодредени случаиикујнитезасупаибанкитезахрана можедапобараатилималадонацијаод корисницитеилипакплаќањенафиксен надоместокзасекоекористењенауслугите,при штоизносотнадонацијатаиособенона

надоместокотезначителнопомалодвредноста напримениотоброкилиназеменатахрана. Воисторијатапрвобитнитеформинакујни засуписесреќаваатнапримервоАнтичкиот Египет,одзачетоцитенахристијанството,во ОтоманскатаИмперијаикајСикитево Индија.Дуриидаможедасеразбере потребатаодкујнизасупавоисториското минато,многупотешкоедасеразбере потребатаодкујнизасупа,банкизахранаи банки затоплинаво21-виотвекитоа особеновонајразвиенитедемократскиземји назападниотсвет.Помалкуработитеи состојбитеналикувааткакодасевраќамево времетонаБританскатаИмперијана кралицатаВикторија,акоиштоЧарлсДикенс прекрасногиевидентиралвосвоитеделаза иднитегенерации.

деМОкратијатаНеНОСи БлагОСОСтОјБа Враќајќисеоколучетвртвекнаназадсе чинидекаповеќетооджителитеназемјитево транзицијаочекувааилипосакуваанекоја неостварливаиднина,којапокажадека демократијатасамапосебененоси благосостојба,анајмалкузаситеиуште помалкуподеднакво.Оттукаверојатнонесе низачудењенеодржливитесостојбикои изгледадекаукажуваатнатоадека најверојатноеденмилионлицатребада пропаднатвоекстремнасиромаштијазада можедасе„роди“новмилијардер. n

НовиотМузејна

современауметноствоЦирих

внатрешнатаорганизацијанаМузејотебазирананаконцептот„куќаодсоби“. Овааидејагонаоѓасвојотизразворазличниотдизајнна„собите“воодносна големина,дизајн,ориентација,осветлување,изборнабоииматеријали,давајќи ѝнасекојасоба(изложбенпростор)својкарактериформирајќиразличнаниза одпростории

НовиотМузејнасовремена уметноствоЦирих,(Kunsthaus Zürich)eделонаархитектот ДејвидЧиперфилдисенаоѓана плоштадотХајмплациликако шточестогонарекуваатплоштадна уметноста.ПлоштадотХајмплацеизграденво 1910година.Најугсеграничисо централнотоградскоподрачје-историскиот старделнаЦирих,анасеверсонајголемиот универзитет,УниверзитетотЕТХ.Денесна јужнатастрананаплоштадотсенаоѓааттрите постојнизградинаМузејотнасовремена уметност(МСУ),коисеградениворазлични периоди.Зградата-делонаархитектМосере изграденаво1910година,зградата-делона архитектФистереизграденаво1958година,

аобјектотнаархитектМулереод1970 година.Наисточнатастрананаплоштадотсе наоѓаДрамскиоттеатар.

Соурбанистичкиотпланзаделод централнотоградскоподрачјекојговклучува иплоштадотХајмплац,аеусвоени презентиранво2007година,планиранобило дасеизградиуштеедназградазаМузејотна современауметностнасевернатастранаод плоштадот.Урбаниотконцептзановата зграданаМСУпредвидувачистгеометриски волумен.Форматанановатазградае инспириранаодстаротокантонално училиштеизграденово1842година,сошто седефинираурбанатарамканаплоштадот соурбанистичкајасност.

Новиотурбанистичкиотпландефинирадва новинадворешнипросторинаплоштадот Хајмплац:урбаниотпросторнајугна плоштадотсочетиритезградинаМузејотна

современа уметностиноваградинана севернатастрананаплоштадотповрзана директносоноватазграданаМСУ,како отворенаприроднасредина.Соовасе заокружуваконцептот,плоштадотХајмплац дапретставуваурбанвлезвообразовното милје–УниверзитетотЕТХ.Патаканаредени воеднанизавоцентралнотоградско подрачјесестариотисторискиделодградот соГросмустерцрквата,плоштадотХајмплацплоштадотнауметностаиУниверзитетотЕТХ. Во2008годинаераспишанархитектонски конкурсзановатазграданаМСУ.На конкурсотпрвонаградентрудепроектотна СерДејвидЧиперфилд,односнонеговото бироDavidChipperfieldArchitectsодБерлин. Во2009годинастартувапроектот,азградата езавршенаво2021година.НовиотМузејна современауметноствоЦирихеотворенво ноемвриистатагодина.Зградатаесонето-

НаткаЌОСЕВА, дипл.инж.арх. (СпецијалнозаПорта3одЦирих)

површинаод23.300квадратниметрикоисе распределенинаподрум,приземјеидваката. СочетиритезградинаплоштадотХајмплац, МузејотнасовременауметноствоЦирих денеспретставуванајголеммузејза современауметноствоШвајцарија.

Внатрешнатаорганизацијанамузејоте базирананаконцептот„куќаодсоби“.Оваа идејагонаоѓасвојотизразворазличниот дизајнна„собите“воодноснаголемина, дизајн,ориентација,осветлување,изборна боииматеријали,давајќиѝнасекојасоба

(изложбенпростор)својкарактери формирајќиразличнанизаодпростории. Ситепросторизапубликакакокафе-бар, музејскапродавница,просторизаедукација ипросторизаразличнидругинастанисе групираниоколуцентралниотвлезенхолво приземјето,додекапросторитенагорните двакатасеорганизиранисамозаизложби. Различнодимензиониранитепросториза изложбисекарактеризираатсоизборна смирениматеријалиибоиисесоизобилство оддневнасветлина.Напрвиоткатсветлото доаѓаодстрана–одпрозорците,ана вториоткатдневнотосветлодоаѓаод плафонот–одкровнирамнисветларници.

Ивештачкотоосветлувањеесовршено решено.Инсталиранесистемнаотворени светласонасоченснопнасветлина. Индивидуално,специјалносветлое инсталиранозауникатниуметничкидела. Светлотоеифлексибилносоалаткиза осветлувањезаразличнипримении различнидела.

Нештоштоезаедничковопросториитеза изложбиеизборотнаподот–дрвен,додека подовитенаходниците,холовитеискалите сеобложенисокамениплочи.Воцелиот објектситеврати,довратницииоблогина отворитесеодмесинг.

Влезотвоприземјетоецентрално поставен,влезодплоштадот,авлезниотхол сепротегапоцелатајужнафасадаи претставуваврскамеѓузградитенаМСУ, стариотделнаградотиноватаградиназа уметност.Всушноствлезниотхолима директнаврскасоноватаградина.

Подплоштадотеизградентунелза посетителиивработеникојеврскапомеѓу новатазграданаМСУсопостоечкитестари згради,креирајќиединствен институционаленентитет.

Надворешностанановатазградае дизајниранасотрадиционалнакамена фасада,какоштосеобликувани постоечкитезградинаМСУимногудруги јавнизградивоЦирих.Новатазградана МСУможедасекажедекаоднадворе проектиранакомбинирано,традиционалнои современо,изборотнакаменафасадае продолжувањенатрадицијатанаобработка нафасадинајавнитеобјекти,аиновација претставувааткаменитевертикални „брисолеи“,поставенинаеднакво растојаниенаситечетирифасади.Камените вертикалнибрисолеисеизработениод локаленјурасикваровник,одлично занаетчискиизработенииполиранидосјај. Деловитенафасадатазадбрисолеитесе застаклени,анекоиделовисезатворенисо рамникамениплочиодистиотваровник. Многусовремен,естетскииурбанконтекст нафасадата.Едноставнаиелегантна,

минималистичкавостилотнаДејвид Чиперфилд.Особеноефектное доживувањетоноќе,когакакошахполиња сераспоредениделовитенафасадата, застакленитесеосветлени,аостанатитене.

СоотворањетонаМСУепоставенаи современаскулптуравоцентаротна плоштадот.

ВоноватазграданаМСУќеимапостојана поставканасовременатауметностод1960 годинапанавамуинаподаренатаколекција наЕмилБурле.

ВоМузејотќесеорганизираати повремениизложбисосреднаголемина,а

влезниотхолќесекористикакоотворен уметничкипростор.

Повремениизложбинаотвореноќесе организираативоноватаградина.

СерДејвидАланЧеперфилдеанглиски архитектпознатпосвоитеминималистички дизајни.Роденево1953годинавоЛондон, Англија.Дипломиралво1977годинаво Лондон.Напочетокотработелсовеќе познатитеархитектиРичардРоџерсиДејвид Фостер.Во1985јаосновалсвојата компанијаДејвидЧеперфилдархитективо

Лондон.Денесеглобаленсветскиархитект којуправувасосвоитечетирикомпанииво различниградовиидржави,Лондон, Милано,БерлиниШангај.Гидобилследните наградизаархитектураиуметност: Стирлинг,Кралскиотзлатенмедал,Волф наградатаиПремиумимперијал. НеодамнаДејвидЧеперфилдепрогласен запобедникнаконкурсотзадизајннановата зграданаФондацијатазаНобелованаграда воСтокхолмиееденодучесницитена краткаталистаархитектизаобновувањеи реконструкцијанаКристалнатасалаво Лондон. n

ГенијалниотАрсениј

Ситефазиодживотот,односнораководењетосоманастирот,ктиторствотои опремувањетонацркватаодарсениј,воосновапретставуваатеднацелина,којае резултатнанеговиотмијачкигенидуховенразвој,којединственоможедасеследи прекустремежотконпостојанадуховнасовршенанаобразба-кондостигнување највисокатворечкаубедливостизрелост

еповторливиотмијачкицентар Галичниквотекотнаминатите вековиниподариниза истакнатизнаменитиличности, коиниоставијаврвниделаод областанаградителството,зографството, иконописот,ликовнатауметности копаничарството.Вотааредицавеликани, посебноместомуприпаѓанаградителоти ктиторАрсениј,архимандритиигуменна

29декември2022

манастиротСв.ЈованБигорски.Арсенијсо својотгенијален,возвишен,молитвени креативендухза32годинираководење(1807 -1839)придонелнебоземниотцентародРека дагидоживеесвоитенајѕвезденимиговииза навекдабидееднооднајубавитесветилишта наБалканот.Ситеградбииуметничкидела создадени,обмисленииорганизираниод фасцинантниотдуховникАрсениј претставуваатнеизбришливитрагиза македонскиоткултуренидентитет. Арсенијпреземалбројнинови

КостоГРАОРКОСКи, дипл.инж.арх

архитектонско-градежнизафатиисодржини воманастирот.Истотакатојгиреафирмирал: ликовнатазографскапрефинетост, копаничарството-резбата,книжевната традиција,изградбатанановидуховни храмови,проширувањенаманастирските имотиисекако,предсè,невиденататеолошка духовнапродлабоченосткојагинадминувала дотогашнитедострелинаигумените.Завршен резултатодигуменувањетонаАрсеније восхитувањетоипочитувањетонасите посетители,коиоткриваатдуховнивредности, аденесиститегиспоредувамебарајќијаво нивсилнататворечкавистинаиинспирација засличнипотфатиаковоопштосеповторно можни.Ваквабогатаивеличественадуховна иградителскакултураможешеданиостане вонаследствосамоблагодарејќинаАрсениј, духовникоткојзнаешеиимашечувстводаги ангажираидагиорганизиранајдобрите градители,иконописци,резбари,игуменоткој имашевизиизарастежотнабигорскиот манастирскикомплекс.

Денескогасовоодушевувањеги доживувамеситеградбииархитектуратана манастиротСв.ЈованБигорски,создадени подигуменствонаархимандритотАрсениј, можедасеразмислувазазначењетонаоваа архитектураивистинскидасевреднува. ОбјектитеизграденизавременаАрсениј претставуваатизразитаособеностна македонскатаархитектура,којапредсèсе одликувасонејзинатапластичност.Тоае архитектурасоизвонредноподвижен простор,којтечеисеразвива создавајќи еднаретковиденапластичнаструктура. Пластичностасеоформувасоигратана различнитенивоанаобјектите,со изместенитетремови,еркери,стреи, слободнитескалиизасенетитечардаци.

Светлинатанасонцетоисенките,со структуратанаградбите,ниоткриваатретко виденизначајнипластичниликовнисензации.

Воизградбатанаобјектитена манастирскиоткомплексучествувалелокални тајфинаМијаците.Вопоменикотна архиепископотАрсенијможедасепрочитаза учествотонамајсторитеодРостуше,кои работелецели24години.Овиенеимарипод раководствонаАрсенијсологичниотприод конизборотнаградежнитематеријалии адекватнитеконструктивнирешенија,создале објектисомошнесмеликонструктивни стабилниелементи,сочистиархитектонски решенијаиискренестетскиизраз.Секако најисконскиосмислен,духовноитворечки воден,градененајвпечатливиоти најмаркантниотобјект,стариотконак-„Горни палат“којслужизаживеењевоманастирот. Објектотепоставенвосеверниотделна манастирскиоткомплекс.Конакотеизграден понарачканаигуменотАрсенијво1814

година.

Објектотеграденсоприродниматеријали, камен,дрво,земја-глина,песокиварсо носечкиѕидовиибондруксистемконструкција.Масивнитеѕидовисеградени сокршенкаменсодебелинаодминимум70 сантиметри.Поврзувањетоипорамнувањето наѕидовитееправеносодрвенигредички нареченикушаци,коија имаатулогатана серклажитевосовременитеградби.

Меѓукатнитеконструкциисеизработениод дрвенигредоредисоподовиитаваниод штици.Кровотесоблагпадизработенод дрвенаконструкција.Нафасадатасреќаваме низадрвенипрозорци,еркери,дрвенискали соогради,максималноисфрленистреии покриводкамениплочи.Одбоитена фасадатапреовладувабојатана патиниранотодрво,белитеваросани површинииприроднатабојанакаменот.Во

овојпрекрасенобјекткојсеграделпод игуменствотонаАрсениј,соситесвои вредностиштогисодрживосебе,гинаоѓаме ситечинителинамакедонскатаархитектонска мислаиархитектонскотодејствување. Насладувајќисенаовојобјектиархитектура, сепронаоѓамесебеси,својотживоти неисцрпнотодуховнодоживување.Горни палатќеостанекаконуженпатоказза откривањеисоздавањеновипогледиво македонскатасовременаархитектура.Овој културенспомениккојсооколниотпејзаж правиеднанераскинливапросторнасинтеза, останувавечнагордостнамијачката македонскаархитектура,предсè благодарениенасмислата,желбатаи природнатаинвентивнадарбанаигуменот Арсенијзасоздавањеиградење,со изнаоѓањенанајдобритереканскимајстори. Амбициозната,претприемчива,

визионерскаифанатизиранатворечка иницијативанаАрсенијнезастанувасамона овојпрекрасенобјект.Напротив,градиисто такаобјекткојпленисосвојатаархитектураи содржина,атоаеконакотсотрпезарии функционалноповрзансоГорнипалат. Посебнозаодбележувањеефасадатана овојобјектконрекатаРадиканакоја доминираатвисокитекамениѕидовисо ритмичкитезасводенипрозорци,со исфрлениотеркернадебарскатаодајаи низатадрвенипрозорци.Ситеовиеелементи праватеднасимфонијаодкаменидрвокоја неотскокнуваодоколниотпланинскипејзаж. Поизградбатанаовиедванајзначајни објекта,Арсенијнабавувановакамбанарија, сезафаќадајаградиикоскарницата, стражарницата,чешма,трем,низаекономски простории,црквитевоРајчицаиГаличник, гумноирибници.

Потекнувајќиодтатковинатана копаничарствотоизографството-Галичник, Арсенијвосебегоносиисконскиотпориви чувствозауметноститоавсушностќебиде причинадазнаедагиангажиранајдобрите мијачкирезбарикоиштогиплатилза изработканановиконостас,балдахин, големзмискикрст,владичкииигуменски столови,амвон,истоловинајужната, западнатаисевернатастранавонаосотна цркватазаверопоклониците,потоапевници идруго.Несамонапочетокот,когаАрсениј раководисоманастирот,тукуипонатамуќе биденајзаслужензаангажирањетона големитемајсторинарезбатаиживописот. ВовреметонаАрсенијвнатрешностана манастирскатацркваидругитепросторииќе блеснатзасекогaшвоневиденсјајодделата намијачкитеуметници.

Поукрасувањетонаманастирскатацрквасо балдахинот,кајАрсенијсејавувауште посилнажедзаопремувањенацркватаи патувазаСветаГораиЦариградкаденабавил крстови,свеќнициинарачалголемкивот. Поизградбатанамашкататрпезарија,се обновувазографскатадејноствоманастирот поидејаибарањенаагилниотигумен Арсениј.Занегововреме целосноенасликан апсидалниотпросторвомашкататрпезарија, аостанататапрограманеецелосно завршена.Покрајдругитесцени,за

одбележувањееедназонаодтрпезаријата којасепланиралаибиларезервираназа сликањеналиковитенаигуменитеивидните духовнистарци.Ситефазиодживотот, односнораководењетосоманастирот, ктиторствотоиопремувањетонацркватаод Арсениј,воосновапретставуваатедна целина,којаерезултатнанеговиотмијачки генидуховенразвој,којединственоможеда сеследипрекустремежотконпостојана духовнасовршенанаобразба-кон достигнувањенајвисокатворечкаубедливост изрелост.

Затоанеслучајно,кајАрсенијќепламне неговатабожественауметничкавизијаи желбадасенаправинајубавиотиконостас ворезбасопрестолниипразничниикони сосветитеапостолизацркватаво Бигорскиотманастир.Желбатана архимандритотбиладагиповика најдобритемијачкикопаничари,зада

создадатрезбарскоделокоесосвојата

монументалностиубавинаќенадминемногу иконостасинаАтосинаБалканскиот полуостров.Желбатамусеисполнувакога во1829годинагипоканувадагорезбаат бигорскиотиконостас,виртуознитемајстори нарезбарскиотзанаетПетреФилипоски–Гарката,неговиотбратМаркоодГари, МакаријНегревФрчкоскиодГаличники АврамФилипоскиодселоОсојинивите помошници.Тиемаестралнојареализираат замислатанадуховникотсоневиденамоќи дарба.

ГолемиотвизионерАрсенијсосвоетодело ниподариеднавечнаубавина,исполнетасо светлинаивосхит. n

Значењетонасимболизмот при

акопросторотседефиниракакопретставанаидентитетотнаеднаопштествена заедница,просторизацијатанасимболитеепосредниккојголегитимира практикувањетонаполитичкатамоќипромовирапросторикоисеинструментза отпорнастандардизиранитесликинанеолиберализмот

БојанапАЛиФРОВСКА, дипл.инж.арх.

имболотеврскатапомеѓуфизичкатареалност(знаме,споменик,објектитн.)и

нематеријалнаидеја,верување ивредност.Целтанасимболот едагиповрзематеријалнитереалностисо нематеријалниидеиилиапстрактнивредности.Просторностанасимболитегорегистрираискуствотоначовечката

комуникацијанаместакоисекарактеризираатсонивнитесоциокултурниоптоварувања.Пејзажотможедасеозначисо создавањесимболизакултурницелиилисо економскииполитичкипрашања.Можеда сепреобликуваисотоадасепроменисликатанапросторитештогипретставува.Кој манипулирасопросторниотсимболможе даманипулираисопроцесотнапрона-

оѓање,урбанистичкопланирањеиразвој,па дуриисозачувувањенапросторот.Згора натоа,тиеможатдаготретирааткако нештосветоисоодветно,дагозанемарат, дагостандардизираатилидамудоделат локалнаетикетаилиглобаленбренд.

Тоаеинтерпретацијанасимболичкатадимензијанаурбаниотикултурниотпејзажи сеосврнуванапросторностанасимболитеи диференцијацијатананекоиместапосредуваниодсимболите,аистовременосеосврнуваинаодноситепомеѓукатегориите „простор/време/планирање/моќ“.

Акопросторотседефиниракакопретставанаидентитетотнаеднаопштествена заедница,просторизацијатанасимболитее посредниккојголегитимирапрактикувањето наполитичкатамоќипромовирапростори коисеинструментзаотпорнастандардизиранитесликинанеолиберализмот.

ПрОСтОрНОСтаНаСиМБОлите Симболичнотоместоепредсèгеографскоместо,коегисочинуваконцептотна местоипросторност,комбинирајќи„референцизавреме,просторииопштества“. Спротивнонатоа,овиеместасимболизираатискуственаслика,апонекогаши„свет печат“идаваатидентитетнасекојдневните општественииполитичкиактери.

Суштинатанагеографијатанасимболот лежи возначењетошточовекотимгодава наместата.„Просторотиместотозаедноја дефинираатприродатанагеографијата“. Местотоеиисторијаизначење,иимазацел дагирефлектираискустватаицелитенакорисниците.Меѓутоа,местатасеразликуваат исетрансформираатсогласносонивните толкувањаисимболичкизначења.

Местотоереалностштоможедасе објасниврзоснованаперцепцијатаналу-

градСкОткивОвОСеОПФатеНОПштеСтвеНО-културеНСуБлиМат

формирањенаурбанитесеквенци

ѓетокоимудалезначењевоодреденпериод.Значењетозаедносо„структуратаи идентитетот“јаградатсликатазаодредена

срединаиместатавоградоткоипретставуваатсвоевиденориентир.

СиМБОлиЧНиМеСта:ОзНаЧуваЊеНа теритОријаилиПриСвОјуваЊе НаПрОСтОри?

Немаприсвојувањенапросторноста,без трага,апросторнатаознакагипридружува ситеформинаприсвојување,„најсимболични,материјалниинасилни“.Окупацијата напросторотможедабидепреземенаод поединциилиодполитичкигрупациикои имааттенденцијадагимоделираатопштоприфатенитенорминазаедницата.Процесотнаколонизацијаможедасекористисо аспектитенаекономијата,архитектурата,па дуриинаурбанотопланирањезасимболичнообележувањенатериторијата:„Берлинскиотѕид,ТриумфалнатапортавоПариз, задасеминимизирамоќтанавоспоставениотопштественсистем“.

Присвојувањетонесеоднесувасамона моќта,тукустанува емотивно,патриотско,егзистенцијалноиидентитетскочувствоикако таквосетрансформиравочувствона„припадност“.Многуградовиимаатсимболиод коиеденеобичнонајдоминантенијагради сликовностазаградоткакоделодсилуетата“.Носителитенасимболисеприсутниво урбанатасимболикапрекуразличнифеноменикакоштосеархитектурата,спомениците,имињанаулици,фестивали,урбани елементи,какоидругикултурниизрази(ритуали,песни,музикаилитература).Оваозначувањеисимболичноприсвојување учествуваатводефинирањетонасоциопросторниотидентитетсокојсеповрзуваатпростороуживателите.Наовојначинсимболите јапрезентираатмоќташтоопштественитеи политичкитечинителиможатдајавоспоставатнаодреденпростор.

СтруктурираЊеНаурБаНиОтПејзаж

Задасеистражателементитенаурбаниот пејзажинивнатаповрзаностсоколективнатамеморијапотребноедасевоспостави методологијапомеѓупоединиаспектинаизграденототкивонизодреденатемпорална рамка.Просторно-временскатаанализаја покажувахиерархијавовреме/просторија откривакомпаративностапомеѓуурбаниот пејзажинеговитефизичкиелементивоминатотоисегашноста.

Понекогаш,какоделодурбаните/пејзажнитестратегии,политичкатамоќсоздава

просторизаспоменицииспоменичницелини,коивозаедничкиотамбиентгиозначуваатадминистративнитеграницина територијата.Преуредувањетоипромените штосеслучуваатвопросторотинивнитере-

перкусииврзидентитетот(личенилиопштествен)седолжатнамодификациитенапросторнитесимболи,коиводатнесамодо променивонивнитеобележја,тукуидоцелоснатрансформацијавоурбаниотпејзаж.

Политичаритеконтинуираносеобидуваат дагопреоптоваратикројатурбаниотпејзаж посопственазамисла,измислувајќинови просторнисимболиинемилосрдноелиминирајќидруги,бездагизематпредвид трајнитепоследиципоградскатамеморија, соеднаегоцентричнацел,даоставатсвој печатпрекунаметнувањемоќврзмасата. (случајотнаУниверзалнасала,Саемот, Скопје2014)

Клучноедасепреиспитаатпросторните симболиинивнитеимплициранистратегии коигиусогласуваатсеќавањатанаместатаи социокултурнитесистемикогасоздаваат новисликибездамунаштетатнапросторниотидентитет.Додека,моќтапотребное исклучиводасекористизадајадиктира еволуцијатанаурбанитесеквенципрекусоздавањехиерархијанаместазаподобрување наквалитетотнаурбанатасредина.

Ипокрајова,отпоротпротивнеолиберализмотвоградовитекоисеобидуваатдаго зачуваатидентитетотисеќавањетонасимболичнитеместа,сечинидека несекогаше резултатнамоќтаинастратегиитезаурбано планирање.Понекогашерезултатнанедостатокнакапиталниифинансискиинвестиции,порадисевкупнатагеополитичка ситуација.

Споредтоа,локалнатамоќморадаизнајдесоодветнипросторнисимболикои претставуваатпростори,обидувајќиседаги преобликуваатнивнитесликивоунифициранглавенплан.Оваќејаподобрисоцијалнатакомпонентаиќепромовираинтегриран туризам.Овиепросторно-симболичнирефлексиинесомненооставааттрагинабиофизичкиотпејсаж,какоинакултурниотпејсаж наурбаниотконтекст.

СиМБОлитекакОиНСтруМеНтНа МОЌта

Градотесилнооптоваренопштествен апаратсопросторно-културниипросторнополитичкисимболи.Симболичнитеместасе подконстантназаканаодвидоизменување правопропорционалносодинамикатана геополитичкитепромени.Следственооттука, просторнитесимболипроизлегуваатод моќташтојаинвестираатполитичкитечинителииопштествениактивистиворепрезентативнитеурбанисеквенци.Тиесе инструментинамоќта.

Далекуодтоадекатенденцијатанаградовитетребадагравитираединственооколу одржувањенаконцепцијатаза„град-музеј“ состандардизиранииглобалниреференци, затоапросторностанасимболитевоурбанитепејзажиимовозможуванаполитичките актеридадиктираатновиурбанистратегии илидаодлучатдагизачуваатвеќеетаблираните.Сепак,зачувувањетонапостојните

симболииопштествениотидентитетне требадагиспречувапланеритедаработат насовременивизииипаметнирешенијаи пристапикогастанувазборзаформативниотаспектнаурбанитесеквенци,напротив. Просторниотсимболзапочнуваод„иконичен“пејзажипотоаседвижикон„социјалниот“ипоследователнојабара„моќта“да интервенираидапродолживопланирањето наурбаниотпејзажсоодветно.Меѓутоа, можедаседвижиивоспротивнанасока: „моќта“дагонаметнуваовојсимболнапринуденилинесвесенначинна„социјалниот“ задаимдаденапросторите„иконично“ значењезаполитичко-економскиитуристичкицели.Истотака,јаистакнувавредностанапросторитеигипромовиранивните идентитети;нивната„извонреднавообичаеност“,прекуетикетирањепромовираинтегрирантуризамдодекагоистражува културнотоопкружување.Тоасеоднесуваи надухотнавообичаенатаурбанаматрица.

урБаНаСиМБОлОка Урбанатасимболикасеизразувапреку различниаспекти,какоштосетипологијата иформативностанаградот,урбанитесеквенци,морфологијатанаградскитенаративи инивнитесоодноси,имињатанаулицитеи местата,какоикултурниотградскидискурс

каконосителинасимболи.Многуградови имаатповеќеносителинасимболи,одкои еденеобичнонајдоминантен.Постојатчетиритипанасимболниносителиитоа:материјални,дискурзивни,иконичнии бихевиорални.

Симболичкатаструктуранаеден градеод големозначењезанеговиотидентитети имиџ.Урбанатасимболикаформираобемни иповеќекратниделовиодурбаниотживот,и

претставуваосновазапривлечноста/сликовитостанаградот.Иако,архитектуратаигра важнаулогакакоеденодзначајнитеносителинасимболи,урбанатасимболикае нештомногупоголемо.Историјатанаеден градможедасеискористизаекономско зајакнувањепрекутуристичкоафирмирање. Симболичкатастрананаградотнеесегмент којсеразработуваисклучивонаисториско ниво,тукуиналокално,националноимеѓуна-

родно.Различнигрупинакориснициможат даимаатмногуразличнисубјективнигледиштазаградотбидејќисекојаоднивгледа одразличнаперспектива,затоаурбаната симболикатребадасесметазаполиформа.

Познавањетонаурбанатасимболична

екологија,доодреденстепенјарегулира можностадасеманипулирасоопшто прифатенатасликазаградотнамакрониво,директновлијаејќиврзидентитетна

заедницата,додеканаситеостанатичинителиимгиовозможувапотребн ите алаткизадагообликуваатградското ткивовосеопфатенопштествено-културенсублимат. n

Реалноставокојае

нормализираннедостатокот

наосновнијавнидобра

градотеоставенда„чека“наподобри

времињаинаиднипоуспешни,нои поинаквигенерации,одкаквиштоби

можелодасеочекувадекаби

произлеглапоголемакритичнамаса

спремнадавлезевоклинчсоборбатаза

јавенинтереснаспротиприватните интересинабизнис-политичкатаелита

БошкоВидОЕСКи, дипл.инж.арх.

пецифичнатадемографскаструктуранаТетово,не самоодаспектнаетничкатаприпадност,тукуиод аспектнакарактеротнадоселувањата,коивоТетово речисибезисклучокбилесамопорадиекономски мотиви,гоимаатоставеноградотсоеднахетерогена

тетОвООдаМНаНеМОжедаСеСМетазаурБаНаСредиНа

смесаоджителивокојадалекунајмалкунабројсеониекоиго чувствуваатградотзавистинскисвој.Ониежителикоиприродносе најповиканидасегрижатзаградот–роденитетука–госфаќаат Тетовосамокаконивнородноместо,инитутрошкаповеќеодтоа; притоа,созадоволствобисеотселиле,иверојатноиќесеотселат вопрватаприлика.Исклучоциодвакватагенералнасликапостојат –исекако,тиеседоволнонабројсамозадагопотврдатова правило,нопремалкузадагоодржатживонекогашнотосилно градскојадро.Оддругастрана,замногумина„пролазници“коине сероденивоградот,тојесфатенсамокакопривремено живеалиште,отскочнаштицаилипопатнастаницавосопствената миграција„село/другград>Тетово>Скопје/странство“.

Оваатажнареалностгооставиградотвонемилостнаониекои восебичнажелбадасигизадоволатсамосопственитепотребии интереси,мунаштетуваат.Уделодигруваинискиотстандард,којго тераобичниотчовекдотолкудасезачмаевосопствената

егзистенцијалнаборбазаподоброутре,штоградотнеможеда очекува„помош“одтаквите,„заробениодживотот“поединци.

Градотеоставенда„чека“наподобривремињаинаидни поуспешни,ноипоинаквигенерации,одкаквиштобиможелода сеочекувадекабипроизлеглапоголемакритичнамасаспремнада влезевоклинчсоборбатазајавенинтереснаспротиприватните интересинабизнис-политичкатаелита.

Аградот,додекачеканатаквивремиња,есардисаннасите полиња.Поразителноештосечијиндивидуаленобидзапоправање наодреденаспектодјавенинтересвоопштеството,тетовчаниго дочекуваатсотаквадозанаскептицизам,дефетизам,цинизами иронија,даедноставнотаквитепоединиентузијастичкиобиди најчестослужатзамајтапењевоапатичнатасрединавокоја „најкул“сиаконесе„замараш“соништо.Особенонесоработина коитикакообиченсмртникнеможешдавлијаеш.Саморизикуваш датесметаатзабудала.Инастранаегзистенцијата,такватаопшта апатичностнајмногубрканадворконживотвопоинаквиурбани средини.Тетовоодамнанеможедасесметазаурбанасредина, тукузааморфнонаселенатериторијавокојаединствени активностинанаселениетосеодењенаработаи„дремење“по угостителскилокали.Овавторово,колкудасеречедекатетовчани имаатсоцијаленживот.Спорадичнитекултурнинастаниималкуте спортскиактивностинеможатдагопоправатужасниотвпечатокза градоткакоцелина.Оваалетаргијасекакодекаумешное користенаодбизнис-политичкатаелитаиградежнатамафијакои наидуваатнаплоднапочвазареализацијанасвоитеприватни интереси,кои-зачудо-речисисекогашсенаштетанајавниот интерес.

Воцелатаоваатажнаконстелација,Тетовокакосрединауспеа даизнедриеднаавтентичнаиницијативаподимето„Тетовосака парк“,којастартувашесодоставувањетонаграѓанскипредлогдо органитеиСоветотнаОпштинатазаконечнодобивањена, замислете,градскипарк!Вонеколкунаврати„Порта3“веќе објавувашезапредлогот,неговатасодржина,суштинаиза одредениновостиповрзанисоиницијативата.Елоквентно елабориран,издржан,аргументиранирационален,сопрецизно наведенипроцеснидејствијаизаконскипостапкикоиби претходеленасаматафинансискаконструкцијаииднатаизведба напаркот,предлоготобединимногуминатетовчаниодразлични професии,возрасти,провениенции,етникуми.Наиденаширока поддршкаодцелокупнатајавност,бидејќипогодивосржта–Тетоводотолкубилооставеносамонасебе,даедноставново градотстаналонормалноданемаградскипарквовистинска смисланазборот.Разочарувареалноставокојаенормализиран недостатокотнаосновнијавнидобра,небаренавистинасменекоја државаоднекојпеттиилишестисвет,анедржавакојагеографски евосрцетонаЕвропа.

Ценамдекапрезентацијатанапредлоготиедукативнатакампања којаимашезацелдадолови,меѓудругото,иштоетоа„јавен интерес“,нанекојначинимотвориочинамногутетовчанизатоа колкубилетиедискриминиранииобесправени:замислете, живеелевоград,анемалепарк!Каконекојдаимукажалдеканее воредштоживеатвокуќабезпрозорци:итиезнаеледеканее убавоштовособатанемаатзастакленѕиденотворкојможеидасе отворазадавлегувавоздух,нодругобилокоганекојќеимдолови напопластиченначинзоштоеесенцијалнодаимааттаквонешто дома.Е,дотолкутажнатареалностбешедоловена,даи најголемите„несезамарамбрат“типнажители,подзастанааисе замислија:„ејпауправосаовјасопарков,срамотајек’jживимо“! Но,штоможеобединетатајавностдасториоколујавниот интерес,когапротивсебеимаобединетиопштинскисоветници?

Честнамалкутеисклучоцикоиискажааподдршка,носите16на бројкоибеаприсутниназатворенатасредбасонасодржанана нашапоканабезобединетивопесимизмотдеканеможатда спроведатнештошто,замислете,зависиисклучивооднив!Атоа зборувадоволнозанивната(не)моќ.Ситегиакцентираа проблемитенаместоможнитерешенија,ситебеаслепи бирократскиследачиназаконскатарегулатива(посакувамсотаква ревностдајаследаткоганисеодземаатправа,адајатолкуваат пофлексибилнокогатоаеодјавенинтересипритоанекојим отвораочидекатоаеможно)наситеизлагањатаимпочнуваасо поздравзаиницијативата,нопродолжуваасо„ама...“,„но...“. Единственикоитогашбеа„опозиција“вотаапросторијабевмение шестминапретставницинаиницијативата.Ситесоветницикои учествувааводискусијата,одситепартии,безисклучок,дејствуваа попознатата„сложнипоповивопетокмрсат“штоиимбеше директнокажанотогаш.Сепак,тоаштонанашатапоканасеодѕва мнозинствоодвкупниотбројнасоветницивоСоветотнаОпштина Тетовокојвкупноброи31советник,јаснониукажадека иницијативатасериозносефакторизиралавоопштеството,атоа воградотсенемашеслученосониеднапретходнаавтентична иницијатива.

Откаковидовмедекатешкоќенајдемезаедничкијазиксо нашитепретставницивоСоветот,нареденконкретенчекор (настранатогашсèуштеактивнатамедиумскапромоцијаи

презентацијанаграѓанскиотпредлог)бешебарањезасредбасо градоначалникотнаОпштинаТетово,г.БиљалКасами,којаисе одржавотекотнамесецаприл.Градоначалникотегосподинчовек, тојиммислисèнајдобронажителитенаградотиОпштината,и когабинемалоникаквинегативниреперкусиипоОпштината,тој уштенаредниотден,бипотпишалдекретсокојбипобаралод Советотнавонреднаседницадапоминепредлоготсокојнајпрво баравмепренаменанагенералнатарегулација,прекуизмении дополнувањанасоодветнитепланскиопфативосèуштеважечкиот ГУПзаградТетово.Баремтаканикажасамиоттој.Иповторно, имашемногу„но“воразговорот.Небилолесно,неоделотоатака, Општинатанемалафинансиизатоа,настранаштобимораладасе откажеодпланиранитеприходиодвеќедонесенитеДУП-ови, настранаштотојбиризикувалдабидекривичногонетзаради таквиегзибицииодфинансискаприрода,мислејќинаодговорност порадинесовесноработењеитн.Ниакцентирашедекакоганеби иммислелдобронасвоитесограѓани,небија„изгурал“ суспензијатанаеденодсериозноспорнитеДУП-ови–онојзаУБ 57а,закојистотакаимашеобјавувано„Порта3“,ачијашто суспензијасекакодекајапоздравивме.Подоцнасеиспоставидека суспензијатаневажелазацелиотурбанистичкиплан,дека одреденипарцелибилеизземениоднеабидејќивеќебиле издадениодобренијазаградба,аДржавниотуправенинспекторат, попретходнодоставенанашапретставкадонивзавонреден инспекцискинадзор,ненајдеништоспорновотоадекаможелода постоииполовичнасуспензија(!)наплан.Баремодтој инспекторатнèудостоијасоодговор,заразликаодДржавниот инспекторатзаградежништвоиурбанизам,докојистотака поднесовмепретставказаработизакоиценимедекасенадлежни. Претставкитегиподнесовмеоткакоградоначалникотнесиго одржаветувањетокоенигодаделично,задаодржимесредбана стручнониво.Токмутоабешееденодпозитивнитемоментиод средбатасонего,штоуспеавмедадоговоримесредбасо архитектиоднашатаиницијативаиархитектиодОпштината,зада седнемеидапочнемедефактодаработименамодалитетитеза евентуалнаиднаетапнареализацијанапредлогот.

ВпечатокотнибешедекаКасамиечовексокојможедасе разговара,декаедоволнофлексибиленипрагматичен,и

охрабрениодтоасамитениеподнесовмедоархиватана Општинатаиформалнобарањезастручнасредбавокоего наведовмеинашиотсоставодпетархитекти.Одговорнемашеод ниеднаопштинскаслужба,исèуштенема.Вомеѓувремеимаше вонредниизборизановсоветничкисостав,наделодпарцелитево спорниотДУПвеќесеиздигнаакарабиниодзгради,ниелаеме, караванотсиврви.Имамнекоиизмешаничувстваоколуфактот декаогроменделоджителитенèпрепознаакакоединственискрен граѓанскифакторкојакоништодруго,баремможедакрене медиумскапрашина,павоочајотоколукомуналнитепроблеми, бараатоднасдасезаложимеизакучињата-скитници,заѓубрето, заводатаитн.Неимсудам–таквитенивнипогрешноадресирани барањасенајдобарпоказателзатоакаквоеТетовоопшто,колку сенемоќнинеговитежители,аколкусеглувинадлежните.

Инаку,вотекотнамесецноември,градоначалникотизлезево јавностасобарањететовскатакасарна„КузманЈосифоски-Питу“ даѝбидедаденанаОпштината,затаатамудаизграделапарк,во штопобараподдршкаиоднас.Нашиотставејасен:ниебараме градскипаркналокацијакојакакостручнилицаценимедекае најсоодветна,притоанесемешавонекоидругипрашањаодјавен интерескаквоштоеибезбедноста,темазакојаморадасе прашаатидругипрофесии.Оценивмедекаградоначалникот пробуваданèзлоупотреби,апотоадаобвинидеканемаме искренанамеравонашитебарањазапаркштомнејаподдржуваме неговатамногудискутабилнаидејазапаркнаместотона касарната.Оддругастрана,свежинисесеќавањатадекаво кампањатазаизборитево2017година,самиотКасамивосвојата програмапомпезнонајавувашедеканаместотонакасарнатаќе изграделнова„модерна“населбасо40-тиназгради,штоиго посочивмекакоаргументдекаоваеманипулацијачијакрајнацел тешкодекаќебидеизведбанапаркнаместотонакасарната. Но,даненавлегувамвополитиканство.Важноедека иницијативатаеживфакторкојделуваонамукадештоценидека имапростордаподобриодредениаспективоградоткоисена линијасопрвичнатазаложба,аоколусамиотпредлогзапарк имамеодредениразмислувањаиидеизаначининаидноделување вотаанасока.Незнамдалииколкавапарковскаповршинаод предложенатаќесереализира,нонашеедапружимеборбаида

несеоткажуваме,сèдоисцрпувањенаситеможностизаборба,а особеноинституционалните.

Накрајотнакраиштата,евентуаленконеченнеуспехнакојбило ваковблагороденграѓанскипредлог,секогашќеговоринајсилно заеденград,восекојасмисла. n

Тhink-tankзакорпоративни

околини: синергијанановиот

глобаленархитектонскинаратив

архитектуратакакојазикзапочнаеденсосемановнаративвообластана корпоративнитеентериери.големитекорпорациизапочнаадаталкаатво различниправци,дасегубатвопреводотнаголематаколичинаинформациикои нèзатекнаанеспремнинапостпандемискиотхоризонт.Наоваановатериторија, архитектонскизапочнавмедагозамислуваменовиотработенпростор

иваниБојанаМиРКОВСКи, Студио„Суперблок“

(ЕксклузивнозаПорта3одКелн)

ветотрадикалносепромени,ги трансформирашеконцептитеи етаблиранитенормина функционирањеодкорен.Токму воедентаковновхрабарсвет, најверојатнониеархитектитесме позитивнатаколатералабидејќисмесведоци нановообмислувањенасетоонакоесмего изучувалеи/илиапликативносмегоосетиле.

OrGAtEC2022

ОвааесенвоКелнбевмесведоцинатаа голематрансформација.СаемотOrgatec 2022гиотворисвоитевратина25октомври восклопнаKoelnmesseкомплексоткоје лидервополетонаорганизацијананастани поврзанисодизајн,корпоративнии приватниентериернирешенија,градини, животенстилисовремениработни простори.ВодечкиотIMMCologneстоизад најпознатитесаемикакоLivingKitchen, Spoga+GafaкакоиOrgatecкоиги покажуваатсветскитетрендови,производии

иновацииислужаткакоинтернационална сценанаглобалнатаиндустрија. Инаугурацијатанановиотспинофнастанна Orgatec,OrgatecTokyo–TheRiseofHybrid Work,посочуванатааголемаекспанзијаи навлијателностанаовојсветскинастанврз глобалнитетрендови.

Задаможеменакратконизинформации дајапренесемесуштинатанаовојголем настан,требадасеспомене интернационалностаипосетеноста.686 компанииодсветот,од43земјигопоставија воКелннајголемиот playgroundна корпоративнитеентериернирешенија,аго

посетијапреку45.000посетителиод130 држави.

Навистина,тематакојаовојсаемја поставуваеглобалнатенденција,моментум којгиреконфигурирасветскитекомпании, нивнотоместовоинтернационалнотборбен ринг,какоиредефинирањетонаработната срединавоконтекстнагрижатакон човечкиоткапитал.Индустријатасекакое свесназапорастотнасоциополитичкото значењенатемата„работнасредина“(office envirnoment)вогодинитекоидоаѓаат.На повидокнахоризонтотсекомплексни времињакоисосебеносатнесигурности

навестуваат,односносугерираатдо компаниитедабидатспремниза изненадувањатакоиследуваат.Поради сериозностанаонаштоовојсаемго пренесува,оваагодиназапрвпатбеа организиранитематскитуриводении курираниодпознатиархитектонскистудија коибеаорганизираниодархитектиза архитекти.Популарностанаовиетурибеше фантастична,сите беаведнашисполнетии сотоапокажааколкусеважниаспектите коиOrgatecгиопфаќавоспектаротна корпоративниотпејзаж.

Дополнувајќигосетоова,овојнастанги

земапредвидскорашнитеразвојнирешенија коизапочнааданудатхибриднии флексибилниработнистратегиикакои паметнитехнологии.Вофокусна овогодишниотнастанбешетемата одржливосткојагоамплифицирашетокму онаштотемитепогорегоопфатија. Организацијатанасаемотосвентоаштоги претставипроизводителитепрекунивните иновативништандови,организирашеиголем бројконференции,дискусииифоруми,како ипредавањаодекспертикоигодоведоа овојнастан досферанаглобална

конференцијазакорпоративниработни

околинииновистратегиивоновите времиња.Заднинатанаовиеновитетибеше

социополитичкотозначењезамодерните работнисветови,какоиразвојотвообласта наоднесувањетонакорисницитевосклоп нановатаработнаатмосфера.

ХелмутЛинк,претседателотнаIBA(Interior BusinessAssociation),гоискажасвоето задоволствовоконтекстнаквалитетотна овогодишнотоизданиенаOrgatec.„Токмуна овојначинтребаваковсаемдабиде

организиран.Orgatec2022гинадмина нашитеочекувања,одаспектнапосетеност, ноиодинтензитетотнадискусиите.Имавме неверојатноголембројврвнидискусии,како никогашдосега“,изјавиЛинкзапечатот. Очекуванбешеуспехотна2022-изданието, подветекомплекснигодининапандемија, индустријатанасобраогромнакинетичка

енергијакојаочекувашетокмуваковполигон каковштоКелнвовистинсковремепонуди! Архитектуратакакојазикзапочнаеден сосемановнаративвообластана корпоративнитеентериери.Големите корпорациизапочнаадаталкаатворазлични правци,дасегубатвопреводотнаголемата количинаинформациикоинèзатекнаа неспремнинапостпандемискиотхоризонт. Наоваановатериторија,архитектонски започнавмедагозамислуваменовиот работенпростор.КаrеГерманијагопромени клишетоhomeofficeвоofficehomeисотоа германскиотпроизводителнамебел,светло идодатоцинаправирадикални трансформациивоонаштопретходнозанас претставувашеканцеларија.Домашниот концептнаентериер,теписитеипромената набојатанабелиотспектарнасветлината (од4.000Кво3.000К),создаденовработен пејзажкојиматенденцијадајасмирува атмосферата,дуриидајакомпромитира работнатаспремностнавработенитеодедна страна,коепакзачудонесепокажапогубно тукунапротив,јазголемипозитивната енергијанаработнотоместо.

Нашетостудиозаархитектура „Суперблок“,коебешеексклузивен претставникнаOrgatec2022восвојствона известувачзаПорта3,веќедвегодиниго трансформирапристапотконентериерот особеноонојкорпоративниот,прекуземање предвидновипотреби,несамона

компаниитетукуинасамитевработени.Се сменијаочекувањатанавработенитеи иднитевработени,HR-отсецитена компаниитесепрестроијавосоветувалишта изапочнаадаизнаоѓаатновирешенијаза ловењенановаработнасила.Потребен бешерадикаленисчекорвоодноснановиот ентериер,нововистинсканасока!

CrAZYLABsСОвреМеНФОруМНа дигиталНОтОдОБа

CrazyLabs

CrazyLabsеденоднашитенајголеми клиенти,компанијазаизработканасветски познатиигризамобилентелефонодТелАвив, восклопнасвоетопозиционирањево Македонијаимашепотребаодизработкаи дефинирањенановработенпростор.Таа задачабешеголематемакојагипреиспита нормативитезасоздавањеработенпростор, особеносоочекувањатанаизраелскиотгигант којвоистовремејаправешесвојатафлегшип канцеларијавоТелАвивсоархитектoнското студио„ШирлиЗамир“коипроектираат ентериеризаFacebook,Booking.com,Fiverrи Lenovo.Биткатабешејасна,„Суперблок“од Скопјепротив„ШирлиЗамир“одТелАвив,за клиентгигантсоцелдамугипокажемена светотнашитеспособностикако интернационалностудиокоефункционираво Скопје.

Идеитенепрестанаадатечат,низнеколку онлајнсесиипомеѓуСкопјеиТелАвив креативнатаенергијарастешеигонасочуваше ентериеротвоправецкојпокажувашенешто сосеманово,настранаодетаблираните клишеакоикомпаниитегивградуваавосвоите ентериери.„Суперблок“требашедаизнајде новконцепт,задасефасцинираклиентот. Поставивмејавенпростор,којтребашеда бидесовремениотфорумнадигиталното доба.Местокоегисплотуваенергиитеинуди чувствонаурбаноститоплина.Кафетеријата поставенанамалпросторбешезаобиколена одфункциикакопиљарницазазеленчук,киоск засладолед,аголенбаридоминантна отворенакујна,којанасредепросторот зрачешесодомашнаинепретенциозна енергија.ЗапрвпатвоМакедонија, бетонскиотподвојавниотпросторбеше изведенбезимпровизации.„СмартЛивинг“од производителотArdexгоупотребипроизводот PandomoStudioзакоедобиавстриска лиценца.

nYsKhOLDinG-теМикОиПО ПаНдеМијатаизлегОаНавиделиНа Знаењетоиискуствотовоовааобласте нештокоесозреваисепренесуваодпроект

допроект.НашиотклиентNYSKHoldingза којпредпандемијатаизведовмеуспешен корпоративенпроектгидопреситетемикои попандемијатаизлегоанавиделина.Темата

CrazyLabs

одржливост,природниматеријали,смирени тонови,добраакустика,какои софистициранскандинавскидизајн,беа темикоисоинтернационалнатакомпанија одВаршаваиСкопјегидискутиравмеи директногиприменивмевонивниотглавен деловенобјектвоиндустрискатазона ЧојлијавоблизинанаСкопје.

tAsKFOrCEПрОСтОрОдФлекСиБилНи иМОБилНиелеМеНти Изведбатанакорпоративниентериерие многусложеназадача,исполнетасо предизвициипрашањаодсфератана

естетикатаифункционалноста,ноиза

создавањенанештоново,неочекувано,тие ентериерисеалатказапривлекувањена новаработнасила.Создавањетона

ентериернатасинергијадлабоковосебеги втемелуваосновните(core)принципина

големитекомпании,ноивредноститекои имгипренесуванасвоитевработени.

АмериканскатакомпанијаTaskForceкојана

нашатериторијаеактивнаод2016година

сепресторивоепитомзауспешнамлада компанијакојавомоментовимапреку1.800 вработенивоМакедонијасорастод100

вработенимесечно.„Суперблок“е официјалниотпроектантиизведувачна нивнитекорпоративнијадра,воСкопјеи низМакедонија.Одработатанатаа компанијапроизлезеknow-howнаедно поинаквониво.

ПоработатазаCrayzLabs„Суперблок“се претворивоthink-tankзакорпоративни околиниизапочнадасоздавасинергија којараскажуваеденглобален

архитектонскинаратив.TaskForceима потребаодокеанскитиповина

позиционирањенаработнасиласо диверзитетодработнизадачи.Акустиката тукаепримарнаинејзинотоутилизирање, ноираспознавањекакопроблематикае есенцијално.Позиционирањетонамобилни кабинизасостаноциетрендкојOrgatec 2022гопренесевоцелиотсвојзамав.Ни покажакакоможеработнотозонирањеда бидефлексибилно,дасеотргнемеод фикснитеконцептинапреградувањеида создадемепростородфлексибилнии мобилниелементикоиводаденмомент дозволуваатдабидатпренесенинадруга локација.

Патотпреднасеисполнетсопредизвици, архитектонскатафелаесатуриранасо информациизановотодобакоеследува. Најверојатносмевопериоднатранзиција којтрасираеднановасостојбаипокажува правецнадвижењекојнавидуме комплексен,нопредсèеполнсо изненадувања.НастаникакоOrgatecвоКелн иSaloneвоМиланосесуштинскидвигатели натојпроцеснанадградбавопроцесите коиниетребадасмевосостојбадаги применимеиадаптираменанашителокални состојби.. n

Студио„Суперблок“

TaskForce

Просторштое намерно„недовршен“

заменеработатанаовој

проектбешепример

какоентериерот,како

делодархитектурата

којиманајбрзодзивен

часвосвоетораѓање,се

менувашесоонаа

брзинасокојаштои

кОвид-кризатаго

менувашепросторотиго

променисветот

ОгненАРСОВ, дипл.инж.арх. (СпецијалнозаПорта3одЉубљана)

овитепростории,со површинаод2.400квадратни метринамаркетиншката агенцијаПристопод

Љубљанаселоцираниво модеренстанбено-деловенобјектво центаротнаЉубљана.Сосвоите80метри водолжинаиоколу30метривоширина просторотеподеленнадвадела.Во периметралниот,светолделнапросторот сенанижаниканцелариитесоместатаза работа,додекаводлабокиотитемендел воцентралниотделнапросторотсместени сезаедничкитепростории(собитеза состаноци,пр иемниотхол,просториитеза

дружење),комуникациитеисервисниот дел.

Просторитенаагенцијатананекојначин сезаснованикакодасепрелеваатеденво другбезстрогалинија,којаштоги

одделуваканцелариитеодзаедничките просторииикомуникациите.Тоабешеи основнатаидеја-дасенаправиеден целосенпросторвокојбидоминирала неговатаголемина(простор,којна почетокоттребашедуриидабиде „океански“–поотворен,соштопомалку преградниѕидовипомеѓуработ ните места).Сетотоавотекотнапроцесотна проектирањеиизведбатадоживеа одреденипомалиилипоголемиизмениво саматаоснованаконцептот.

Заменеработатанаовојпроектбеше

Локација: Љубљана,Словенија

Клиент: Пристоп,дОО

Годинанаизведба: 2021

Програма: деловенпростор/канцеларии Квадратура: 2.400m2

Архитектура: Огненарсов,анакоси, Барбаражункович,жигарошер,Сара шкарица,ајдаМерславич

Фотографии: анаСкобе,Миранкамбич

примеркакоентериерот,какоделод архитектуратакојиманајбрзодзивенчас восвоетораѓање,семенувашесоонаа брзинасокојаштоиКОВИД-кризатаго менувашепросторотигопроменисветот. Какорезултатнатоанајголемитепромени наотвореностаиповрзаностабеа

направенисоповторнотововедувањена ѕидови,сокоисеразделувапросторот-во најголемиотделодстаклозанатојначин сепакдајазачуваменеговатавизуелна целовитост.

КанцелариитенаагенцијатаПристопсе систематичнодизајнираникакоголем, светоликреативенпејзаж.

Системотесоставенодповеќеслоеви: 1)постоечкискелетодармиранобетонски столбовисобетонскитејадра;2) униформиранбетонскиилит.н. „индустриски“под;3)мрежаодбели гипсено-картон ски„греди“или „превртенипарапети“подтаванотод виденбетонвокоиштосефиксирани преграднитесистеми;4)преградни системинаѕидовиизведениод„сурови“

материјали(молерисанинабелоглинени цигли,шперплоча,копилитстакло, стаклениѕидови,завеси,осовинско вртливиѕидовиодпрофилирана градежналимарина;5)системскивграден мебел,уникатнодизајниран;6)каталошки дизајн-мебелкакоакцентводадени просториии7)уникатнодизајнирании интровертиранитемнипростори (санитариите,собитезасостаноци, конференцискатасоба...)како контрапунктнасветлиот„пејзаж“.

Сосуровитеиндустрискиматеријали сакавмедасоздадемепросторштое намерно„недовршен“–токмуонаковкако штоѝдоликуванакреативнаагенцијашто имапотребаодсвоjaконстантнa реинвенција. n

НеПОЧитуваЊеНаавтОрСтвО-Плагијат

аконекојавторјавно публикувакнигаиликаков

билодругвидтруд,(научен, текст,графика),незначи декаезабранетодруги

лица,засвоицели,да

користатделодобјавениот

материјал.Но,затоа

постојатстрогикритериуми: одавтороттребадасебара

дозволазакористење

д-рпетарНиКОЛОВСКи, дипл.инж.арх.

рбитечестокористатизраз „ресавскашкола“какометафора

когасакаатдаприкажатдеканешто епрепишуванооддругизвор. Најчестотоаесарказамкојштосе однесуванаплагијат,нонесамодеканештое препишуванотукуидекаекористенотуѓодело, безцитирањенаавторотибезнеговадозвола. Воситеземјиоваерегулираносозакон,како повреданаавторскиправаиподлегнувана санкции.

Атрибутот„ресавска“сеоднесувана манастиротМанасијавососеднаСрбија,близу дорекатаРесава,порадиштоманастирот Манасијачестосеидентификувакакоманастир Ресава.Восредниотвек,воовојманастир активнабилашколазаумножување,односно препишувањенацрковникнигиодстранана калуѓерите,порадифактотштовотоавремене постоеленикаквиуредизапечатење.Е,токму овојмакотрпентруднакалуѓерите,послужил какоидеја,честатапојаванаплагијатидасе дефиниракако„ресавскашкола“.

Занашасреќа,денесeмногуполесно, живеемевовремекогасамосоеднаопцијана компјутер,„copy-paste“,можемедакопирамене самотексттукуиграфика.Но,тукаимасамо едно„акоавторот...“.Евепримеризамоилични искуствакадегонемаова„ако...“

Насликите1,2,3и4,одлеватастранасе извадоциодмојатакнига„Топлинскимостовиво градежнитеконструкции“,издаденаво2012 годинаодстрананаИнститутотза стандардизацијанаРепубликаМакедонија.Од деснатастрана,некојги„позајмил“графичките прилозиодмојатакнига,безмоезнаењеи

дозвола,задагиприкажекакосвојтрудпри обуканаконтролоризаенергетскаефикасност назгради.Неговитегенералииво„неговите трудови“гианонимизиравсопрецртувањесо ленти.

Но,заданесесфатидекапрепишувањетое стопроцентнокакооригиналот,плагијаторот внесувасвоиминидообјаснувања,коизажалсе апсолутнонеточниинепознативомакедонските ивоевропскитестандардикоијаобработуваат оваастручнаобласт. Например,непостои

Слика1–Левооригинал,деснотрудсоплагијати

еднодимензионален(1D)топлинскимост! точкасттоплинскимостетродимензионален (3D)! (слика2,десно).

Наслика5,(лево)емојатакнига„Прирачникза топлинсказаштитанаградежниобјекти“,издаден во2005година,адесное„Прирачникзаученици одсреднитеучилишта,Енергетскаефикасност наобјекти“печатеннамакедонскииалбански јазикво2015година,вокојштопретходниот плагијатор„позајмил“графичкиприлозииод оваамојакнига.

Слика2–Левооригинал,десноплагијатдополнетсопогрешнидефиниции

„Ресавскашкола“намакедонскиначин

Слика6–Левооригинал,десноплагијат

Наравоучение:

Аконекојавторјавнопубликувакнигаили каковбилодругвидтруд,(научен,текст, графика),незначидекаезабранетодруги лица,засвоицели,дакористатделод објавениотматеријал.Но,затоапостојат строгикритериуми: одавтороттребадасе барадозволазакористење,иливокрајна линија,задолжителноекорисникотдаго цитираизворотодкојгопозајмил материјалот.

Вопогореилустриранитемоислучаи,нитусум информиранзанамерата дасекористатделови одмоитекниги,нитуплагијаторотгонаведува изворот.Значи,корисницитенатрудотна плагијаторотсеизлажанизаидентитетотна вистинскиотавтор.

Немамдругадефиницијазаслучајов, освендекасеработизакражбанаделови одмоикниги,кои,спакуваниво„амбалажа“ наплагијаторот,тојгикористизалукративни цели.

даливиејасно,зошто,меѓудругото,на шангајскаталистанасветскитеуниверзитети, укиМерангиранна1.964-томестоодвкупно 2.000универзитети? n

Слика5–Левооригинал,десноплагијат Слика7–Левооригинал,десноплагијат

Слика3–Левооригинал,десноплагијат

Слика4–Левооригинал,десноплагијат

применана

енергетскоефикаснимерки,треба дабидатисклучениархитектите?

архитектурата-движечкасилаворазвојнаградежнатаиндустријае

исклученаоденергетскатаефикасноствоПравилникотзаенергетска

контроланаголемитетрговци

М-рКатеринапЕТРУШЕВСКА, дипл.инж.арх. ПретседателнаЗЛЕК

рхитектурата–уметности наука,градителство,личен печатнанациите,обележјеи развојнасветскониво.Сите

овиепоимисесодржаниво

еднаобласткојавклучува

мултидисциплинарнипрофесиизадабиде

изведенавоеднакомплетнацелина-систем. Етимолошкотозначењеназборот Архитект–еглавенмајстор. Водичнасите останатиструковидејности-фази.Одтука развојотнаоваадејностпридонесуваиза развојнаостанатитефази:градежништво, машинскиинсталации,електроинсталации...

Понатаму,развојотнаархитектуратасе забележуваивопасивнитеобјекти,објекти сопотрошувачканаенергијаблискудонула итн.

Одтуканасветсконивообјектитесево

теснаврскасоинтелигентенначинна проектирањесоприменанаенергетско ефикаснимерки,поставенивоЕвропската директива2010/31/EUзаперформансина згради.

Вогодишниотбиланснаенергетски потребивомногудржави,паикајнас, најголемпроцентотпаѓаназградите(39%), послештоследатиндустрија(33%), транспорт(24%),земјоделие(4%)итн.Во секторотзградиод39%,станбенитезгради учествуваатсо31%,аостанатите (комерцијални,институционалниидр.)

учествуваатсо8%.(Извор:GEFProject “EnergyPerformanceStandardsandLabelsin Macedonia”(2005-2006)

СпоредПравилникотзаенергетска контрола(СлужбенвесникнаРепублика

Македонијабр.49/13),потребнатаенергија

загреењесеодредуваспоредодредена

методологија,каденајстручнисе

архитектитеиградежнитеинженери. Архитектонскиотделодобјектотја дефинирапотребатаодтоплинскаенергија

Qhndиодредуваенергетскакласана објектот.Системитезаладењеигреењево објектотсеменливиистотакаиспоред развојотнатехнологијатаинастаните. Доколкуобјектотнеепрописноизолиран, пресметаноспоредметодолошкиотпристап даденвоПравилникотзаенергетски карактеристикиназгради,асевоведуваат системизагреење,ладењеиобновливи извори,тогашнемамереалнаситуацијаи Инвеститоротевозаблуда.

ВоРСМакедонијаедонесенЗаконза енергетскаефикасностисечекана донесувањетонаПравилникзаенергетска контролаиПравилникзаенергетски карактеристикиназгради,какои Правилникзаенергетскаконтролана големитетрговци-поимкојнаместодабиде назначенкакоИндустрискиобјектии процеси,гокориститерминотголеми трговци-дефиниранивоПравилникза трговскидруштвакадесеопфатени неиндустрискиобјекти-банкиисл. дефиниранипообртотнафинансиии

бројотнавработени.

Правилникотзатрговскидруштвавочлен 7,гопојаснувапроцесотнаенергетска контролавообјектите,штодоколкуе стручнопристапенотребадаподразбира декасемеродавнииархитектонскатаи градежнатаструка.

Новочлен23,одистиотПравилник,од необјаснивипричиниархитектонската струкаедискриминирана,односно Правилнкотпредвидуваправонаполагање настручениспитдаимаатградежна, машинскаиелекроенергетскаструка. Градежнатаструкаевклученавопроцесот, ноникаконемапредностпред архитектонскатаструка.

Неситеархитектисезанимаваатсооваа дејност,одредениархитектисезанимаваат исопроектирање,надзор,ревизија, изведба.Но,зажал,воовој случај,нашата професијаедевалвирана.

Здружениенафирмисолиценцаза енергетскаконтрола(ЗЛЕК),прекуУОна здружениетореагирашесописмодо

релевантнитеинституции(КОАИ,ААМ, Министерствозаекономија,Министерство затранспортиврски):

..."Именовочлен23сепотенцирадека правозаполагањенастручениспитза енергетскаконтроланаголемитетрговци имаатструките-градежниство,машинствои електроенергетскаструка.

Сметамедекаоваесраменчинза професијатаАРХИТЕКТ,саматаархитектура иопасностаодекслузивнотоправокоеси гоземанекојинженерилитаканаречен експерт,илигрупа,дауспеенаовојначин даинтервениравоЗаконотзаенергетска

ефикасност(иакозаовојслучаје реагиранонаЕНЕР-електронскирегистар напрописинаРСМакедонија,пред донесувањенаистиот),ивоПравилникотза енергетскаконтроланаголемитетрговци.

Вочлен7,подточка3)иточка7),јасное потенциранодекасевршатенергетски контролинаобјектитенаголемитетрговци, аненаиндустрискипроцеси.Објектитеги имаатпроектираноархитектите.Точка1и7 гипојаснуваатпостапкитеодархитектонско -проектантскиаспект,предсе.

Најавнатарасправа(вопросториитена СКМ,организиранаодМинистерствотоза економија)несеогласиексперткојможеше даобјаснизоштоеизземена архитектонскатаструка,додекаградежната струкастоикакофелакојаможедаполага испитзаовојтипнаобјекти.

Сметамедеканасекојонојинженеркој

работелнапроектирање,коее мултидисциплинарнаактивност,нетребада мусеобјаснува декабезархитектуранема градежништво,идекаархитектотги координираситефази.Градежништвотосе занимавасопроектирањеиизведбана мостови,патишта,тунелиистатичка пресметкавовисокоградбаштонемудава предностпредархитектуратавоодносна енергетскатаефикасност.Нашиотставе,а воедноизаконотвелитака,декасекој инженеркојимапетгодиниработно искуствовоенергетскатаефикасностима праводаполагастручениспитза

енергетскиконтролор,независнодалие архитект,градеженинженер,машинскиили електроинженер,какоиштовпрочембеше праксатавопоследнитеосумгодини. Архитектуратаедевалвиранаи

предлагамедасенаправисоочувањесо експертитекоигодалеовојпредлогво Правилникопт,акоиненисепретставени наструката,соцелдасеразјасниова недоразбирање.Остануваможностаидае направенслучаенпревид.Вотојслучај очекувамедајадодадатипрофесијата архитект,нонеопходноедареагирамеи бидемеинформирани". n

Коисеклучнитепридобивкиод

какоимногупатидосега

согласностепостигната

баремнахартија,аштосе

однесувадо

имплементацијата

веројатноповторнооние

коиќетребадагопонесат

најголемиоттовари

најголематаодговорност

немадаостанатсосема

доследни.далиповторно

ќесведочимена

прекршениветувања?

лиматскиотсамитCOP27,кој оваагодинасеодржаво Египет,поточновоШармЕл Шеик,вопериодотод6-тидо 18-тиноември,ќесепаметипо историскиотдоговорза„загубаиштета“ (lossanddamage),сокојштобитребалода сеобезбедифинансирањенасиромашните земјинајпогодениодпоследицитеод климатскитепромени.

COP27собраповеќеод45.000учесници

задасподелатидеи,решенијаидаградат партнерстваикоалиции.Официјалните претставницинадржави,локалните заедници,градовитеиграѓанското општество,вклучителноимладитеидецата, покажаакаконаразличнинивоасе справуваатсоклиматскитепромении споделијакакотоавлијаенанивнитеживоти инацелатазаедница.Особенонамладите луѓеимбешедаденопоголемовниманиена овојклиматскисамит,приштоизвршниот секретарнаОНзаклиматскипроменивети декаќегиповикавладитенесамодаги

слушаатрешенијаташтогипредлагаат младите, тукудагивклучаттиерешенијаво донесувањетоодлукиикреирањето политики.Младитебеаслушнатипреку првиотодваковвидпавилјонзадецаи млади,какоинапрвиотКлиматскифорум предводенодмладите.Паралелносо формалнитепреговори,просторотза глобалнаклиматскаакцијанаCOP27 обезбедиплатформазавладите,бизниситеи граѓанскотоопштестводасоработуваатида гипокажатсвоитеклиматскирешенијаво реалниотсвет.Двонеделнатапрограма

„загуБаиштета“

КлиматскиотсамитCOP27?

понудиповеќеод50настани.Овавклучуваше иголембројглавнииницијативипредводени однајранливиотконтинент–Африка,за намалувањенаемисиитеиизградбана климатскаотпорност,какоизначајни активностинамобилизацијанафинансиите. Оддругастрана,бешеизразенасериозна загриженостдекацелтанаразвиенитеземји заедничкидамобилизираат100милијарди американскидоларигодишнодо2020година сèуштенееисполнета,пришторазвиените земјисеповиканидајаисполнатцелта,а мултилатералнитебанкизаразвоји меѓународнитефинансискиинституциисе повиканидамобилизираатфинансииза заштитанаклимата.Резименанекоиод клучнитепридобивкинаCOP27седадениво продолжение.

COP27гопретстави лансирањетонановапетгодишнапрограма запромовирањерешенијазанови нискојаглероднии/иликлиматскинеутрални технологиивоземјитеворазвој.

ублажувањенаклиматскитепромени. COP27значителнојаунапредиработатаво областанаублажувањетонаклиматските промени.ВоШармЕлШеикбешезапочната работнапрограмазаублажување,чијацеле итнозголемувањенаамбициитеза ублажувањеинаефикасноставонивната имплементација.Работнатапрограмаќе започневеднашпоCOP27иќепродолжидо 2030година,сонајмалкудваглобални дијалозиодржуванисекојагодина.Од владите,истотака,бешепобаранодаги разгледаатизајакнатцелитеза2030година вонивнитенационални климатскипланови докрајотна2023година,какоидаги забрзаатнапоритезапостепеноукинување напроизводствотонаенергијаодјаглени постепеноукинувањенанеефикасните субвенциизафосилнигорива.Текстотна донесенатаодлукаукажувадекаактуелната глобалнаенергетскакризајанагласува итностазабрзотрансформирањена енергетскитесистеми,соцелтиедабидат побезбедни,сигурниипоотпорни,преку забрзувањеначистатаиправична транзицијаконобновливаенергијавотекот наоваакритичнадеценијазадејствување. „загубаиштета“(Lossanddamage).

Земјитеворазвојвеќедолговремебараат финансискапомошза„загубаиштета“парипотребнизаобнованафизичкатаи социјалнатаинфраструктураназемјите уништениодекстремнитевременскиуслови. Поточно,наваковвиднапомошсеповикува речиситридецении.Конечното

постигнувањенадоговорзаформирање фондзаоваанаменаесамопосебеголема пресвртница.Но,сегадоаѓатешкиотдел–обезбедувањефинансиизанепреченои долгорочнофункционирањенафондот. Првиотчекоренаправен-G7иV20(the VulnerableTwenty–„дваесеттеранливи“)го стартуваат.н.GlobalShieldagainstClimate Risks,сопочетнофинансирањеод200 милиониамериканскидолари. Имплементацијатананајитнитемеркиќе започневеднашвоониеземјикоисе најранливи.Објавувајќиновифинансирања одвкупно105,6милиониамерикански долари,Данска,Финска,Германија,Ирска, Словенија,Шведска,Швајцаријаи

ВалонскиотРегионнаБелгија,јаистакнаа потребатаодуштепоголемаподдршказа Глобалниотеколошкифонд,соцел

инвестирањевопроектизаклиматска адаптацијанадржавитесонискиприходи.

1,5°C. Парискиотдоговород2015година содржешедветемпературницели–дасе

задржипорастот„до2Целзиусовистепени“ надпрединдустрискитенивоаи„дасе продолжисонапорите“зголемувањетода сезадржина1,5Целзиусовистепени. Оттогаш,наукатајаснопокажадекалимитот од2°Cнеебезбеден,такаштонаCOP26во Глазговминататагодиназемјитесе согласијадасефокусираатна ограничувањеод1,5степениЦелзиусови. Оддругастрана,преземенитеобврскиод

странаназемјитезанамалувањена емисиитенастакленичкигасовибеа премногуслабизадаовозможатостанување ворамкитенаграницатаод1,5 степени Целзиусови.НаCOP27,некоиземјисе обидоадасеоткажатодцелтаод1,5 степениЦелзиусови,нонемаауспехвотаа својанамера,иакозажалбешеповлечена резолуцијатазадостигнувањена максимумотнаемисиитедо2025година. Природенгас. КонечниоттекстнаCOP27 содржиодредбазазајакнувањена капацитетитезапроизводствонаенергија одизворисо„нискиемисии“.Серазбира тоапрвенственосеоднесуванаразвивање наенергијатаодобновливиизвори–ветернифармиисоларниелектрани,нои своевиднаренесансазануклеарната енергетика,какоиелектранинајаглен опременисосистемизазафаќањеи складирањејаглерод(carboncaptureand storage).Овдесепоставувапрашањетоина природниотгас,какогоривокоеефосилно, носепакиманеколкукратнопомалимпакт врзклиматавоспоредбасодругите фосилнигорива.МногуземјивоCOP27, особеноониеодАфрикасоголемирезерви заексплоатацијанаприроденгас,дојдоаво ШармЕлШеик сонадеждекаќесклучат профитабилнидоговоризагас.Сепак, улогатанагасотвоенергетскататранзиција остануваинатамудаседискутираво експертскитекругови–далиможедасе сметакакогоривокоенакратокисреден рокќепомогневотранзицијатакон климатсканеутралност,илипакнеговата понатамошнаупотребагокочиовојпроцес насметканапобавниотразвојна обновливитеизвори?

другифосилнигорива. Минататагодина воГлазговбешедоговореназаложбаза постепеноукинувањенаупотребатана јаглен.Тоабешезапрвпатвоисторијатана климатскитеконференции,резолуцијаза фосилнитегоривадабидевклученаво

финалниотдокументодсамитот.НаCOP27, некоиземјипредводениодИндија,сакаада одатподалекуидавклучатиобврсказа постепеноукинувањенаситефосилни горива.Тоабешепредметнаинтензивни расправи,нонакрајотовојпредлогне успеаивклученатарезолуцијабешеиста какоонаавоГлазгов.

реформанаСветскабанка. Сèпоголем бројразвиениземјииземјиворазвојбараат итнипроменивоначинотна функционирањенаСветскатабанкаина другитемеѓународнифинансиски

институции,закоивелатдеканеуспеаледа гиобезбедатпотребнитесредствазадаим помогнатнасиромашнитеземјидаги

намалатемисиитенастакленичкигасовии дасеадаптираатнавлијанијатана

климатскатакриза.Вакватареформакоја бешеширокодискутирананаCOP27би можеладавклучидокапитализацијана развојнитебанкизадаимсеовозможида обезбедатмногупоголемапомошзаземјите воразвој.

адаптацијанаклиматскитепромени. Изградбатанаинфраструктураза заштита одпоплави,зачувувањенамочуриштата, зачувувањенашумитеипошумување,какои многудругимерки,можедаимпомогнатна земјитедастанатпоотпорнина последицитеодклиматскитепромени.Но, сиромашнитеземјичестосевопозицијада себоратдадобијатсредстваза

реализацијанаваквитемерки.Од100 милијардидоларигодишноштобогатите земјиветијадекаќегииздвојуваатза посиромашнитеземјиод2020година (ветувањештосèуштенееисполнето),само околу20милијардидолариодатза имплементацијанамеркизаадаптација. Сепак,наCOP27уштееднашепотврдена овааобврсканаразвиенитеземји, надграденасозаложбатазаосновање

Инакрајот,наместорезиме,само констатацијадекакакоимногупатидосега согласностепостигнатабаремнахартија,а штосеоднесувадоимплементацијата веројатноповторноониекоиќетребадаго понесатнајголемиоттоваринајголемата одговорностнемадаостанатсосема доследни.Далиповторноќесведочимена прекршениветувања?. n

фондза„загубаиштета“.

Градкојдржидосебеегорд насвојата новогодишна

ибожиќнаелка

Новогодишнитеибожиќнитесвеченостисе симболизираатсоколиби,вареновино,колачи,Дедо Мраз,номожебинајвеќесосвоитеновогодишниелки. Секојградкојдржидосебеегорднасвојата новогодишнаибожиќнаелка.Затоанесепропушта приликатадасеоткријатнајубавитеновогодишниелкиширум Европа.

виена

СекојагодинадругаавстрискапокраиназаБожиќѝиспраќадрво наВиена.Носекаконекоебилодрво,тукуџиновскипримероккојсе издиганаплоштадотпредградскатакуќаRathausplatzигоправи централенделнанајпопуларниотбожиќенмаркетвоземјатаChristkindlmarkt.Пристигнувањетонадрвотогоозначува неофицијалниотпочетокнасезонатанапразнувањевоВиена,со

отворањенаситебожиќнипазари.Светлатанаелкатаобичносе вклучуваатнаистиотденкогасеотвораоколниотмаркет. ПровинцијатаШтаерскагообезбедидрвотоза2022година: смрекатаод28метридоаѓаодАдмонтвоГорнаШтаерска.

Париз

Секојагодина,какоштосенаближувапразничнатасезона, величественатановогодишнаелкасепојавуваподкуполатана GaleriesLafayetteвоПариз,-долгогодишнаиобожуванатрадиција. Оваагодина,водухотна„Божиќнопатување“,дрвотоеукрасеносо украсиодцелиотсвет.Обединувајќимноштвобожиќнитрадиции, илјадницидаровивисатодснежнитегранкинаелката,одразувајќи далечниземји.Околудрвотоукраснотанцуваатблескавифенерии авион.Дополнително,светлатанакуполатасегасатнасекои30 минутизадаоткријатспектакуларнозвучноисветлосношоу.

Будимпешта

НОвОгОдишНиСиМБОли

донираатголемиот42-годишенбор,бидејќисеплашеледекаќе падневобура.Г-динMihályCsehинеговатасопругасосолзи зборуваатзатоаколкусесреќништонивниотбородинадостојно место.

Прага

Онаштонавистинајаиздвојувапрашкатаелка,неесамонејзината огромнаголеминаиневеројатнатадекорација.Процесотна добивањенадрвотоеистотаканеверојатен.Започеток,елкатасе бираодповеќеод30различнидрвја-инитуеднооддрвјатанееод јавнашума.Вооснова,дрвотоеизбраноодспецијалниновогодишни елкикоиседобиениодприватниградини.

Наовауникатнодрвоќемусевосхитуваатстотициилјадилуѓево текотнадекември, аецентралнаточканаПрашкиотбожиќенпазар наСтариотградскиплоштад.

СанктПетербург

Величественатановогодишнаелкапредунгарскиотпарламенте совршенапочетнаточказашетањенизБудимпештаивоодушевување наубавинатанаукраситеиилуминациитенаунгарската престолнина.

Сребрениотборвисок18метриисодијаметарнастеблото70 сантиметриенасемејствовоселотоАпц,јакраселградинатана нивнатакуќа-постарадвојка,којагозасадилапреднеколку децении,аборотстаналделоднивниотживот.Одлучиледаго

Задаседоживееединственабожиќнапрослава,тогаштребадасе посетиСанктПетербургзадаседобиеавтентиченвпечатокза рускитебожиќнитрадиции.БожиќвоСанктПетербургзапочнувасо откривањенасликиодсауни,замрзнатиканали,куполипрошарани соснег,сèтоапроследеносоцрковниѕвона.

Секакодекаетукаиновогодишнотодрвопоставенозад барокниотЗимскидворец,поранешнатаофицијалнарезиденцијана рускитемонарси.Овааелкасесостоиодзеленигранкиприкачени

Прага

Келн

Будимпешта

СанктПетербург

нажичанарамка.Каконајголемаелкавоградот,тааеместона собиривотекотназимскитемесеци.

келн

Келнееднаодомиленитедестинациизабожиќнитепатници.Овој градсечинидекаенаправензаБожиќ.Тојееденод најавтентичнитеинајубавитебожиќнимаркетивоГерманија.

Мирисотнапеченијаболка,бисквитисоциметивареновиносе ширинизуличките,амногубожиќнимаркетисоразличнатематика гиканатлуѓетодасешетаат,купуваатиистражуваат.Најголемиот божиќенмаркетевоцентаротнаКелн,секакоисонајголемото божиќнодрво,ноипомалитебожиќнимаркетивоградотимаат многудапонудат.

ДалисакатеБожиќподсонцетовоединственатаевропска престолнинасвртенаконокеанот?

БожиќнотодрвовоЛисабонсесметазанајвисокаелкавоЕвропа, овааелкаеиеколошка,направенаеодLED-диоди;целосное вештачкаиповторносекористисекојагодина.Високае76метрии можедасевидиодголемадалечина,дурииодCristoRei,еденод иконичнитесимболинаЛисабон.

рим

СтразбуреглавенграднаБожиќ,којчестосеимитира,норетко којмуерамен.ТојесовршенадестинацијазапрославанаБожиќсо традиционаленбожиќенмаркетиилуминации.Тешкосеодолевана печиватаинавареновиновоовојпрекрасенфранцускиград. ПристигнувањетонаелкатавоСтразбуресекакоеденод најважнитенастанивогодинатаи гоодбележувапочетокотна божиќниотмаркет.Новогодишнатаелкаееднаоднајголемитево Европаиеднаоднајубавите.

лисабон

Новогодишнитеелкикоисепоставенипокрајспоменицитеи градбиодисторискозначењевоРимобичносеосветленина едноставенначин,нопорадитоанепомалкуубави.Добарпримере дрвотокоесекојагодинасепоставувапокрајКолосеумот,високо22 метри.Свеченостанаместотоѝдаванаоваадекорацијаодредена божиќнамагијаиможедасенаправиизвонреднабожиќна фотографијасоКолосеумотвозаднина.

Монтекарло НајелегантнатаинајгламурознатаелкавоЕвропаедефинитивно воМонако,аелеганцијатаиеколошкатаодговорностсеиво новогодишнитеукраси.

Градотеглавнадестинацијазаблескавабожиќнасезона.Настании приредбизакрајотнагодината,гурманскитеоброци,вечеритево прославенотоказино,тукасеситесостојкизаисклучителнипрослави накрајотнагодинатавоМонако.БожиќнатаелкасенаоѓанаPlacedu Casino,којсекојагодинајапречекувавограндиозенамбиент. n

Стразбур

Стразбур Лисабон МонтеКарло

Рим