Raport z badań empirycznych by Portal medioznawczy UJ

Dr hab. Małgorzata Lisowska – Magdziarz Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ Kraków, ul. Łojasiewicza 4 lisowska63@wp.pl

Współpraca: mgr Agnieszka Całek, Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej UJ Kraków, ul. Łojasiewicza 4

UPODOBANIA I PREFERENCJE DZIECI I MŁODSZYCH NASTOLATKÓW W DZIEDZINIE FILMU I FILMOWEJ TWÓRCZOŚCI TELEWIZYJNEJ. RAPORT Z BADAŃ

KRAKÓW, grudzień 2010

Spis treści ZAŁOŻENIA, KONTEKST, METODOLOGIA PROJEKTU BADAWCZEGO CEL BADAŃ Specyfika współczesnej definicji dzieciństwa i osobliwości społecznego usytuowania dzieci Specyfika praktyk komunikacyjnych współczesnych dzieci CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADANEJ; KOMPOZYCJA I STRATEGIA DOBORU PRÓBY METODA I TECHNIKI BADAWCZE WYNIKI BADAŃ STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO DÓBR KULTURY CZAS WOLNY, ULUBIONE ZAJĘCIA I. WOJOWNICY, KSIĘŻNICZKI, ZWIERZĘTA . Badania upodobań i preferencji dzieci sześcioletnich w dziedzinie filmu i telewizji ETAP I. WYWIADY INDYWIDUALNE I GRUPOWE STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO MEDIÓW MASOWYCH TELEWIZJA KINO GRY KOMPUTEROWE I INTERNET KSIĄŻKI I PRASA ETAP II. RYSUNKI PRZEDSTAWIAJĄCE ULUBIONE FILMY DZIECI WNIOSKI : Jaki powinien być film dla dzieci sześcioletnich?

II. GWIAZDY ESTRADY I SILNI MĘŻCZYŹNI. Badania upodobań i preferencji dzieci dziewięcioletnich w dziedzinie filmu i telewizji ETAP I. BADANIA ANKIETOWE STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO ROZRYWEK TELEWIZJA Telewizja: co lubią dziewczynki Telewizja: co lubią chłopcy KINO Kino: co lubią dziewczynki Kino: co oglądają chłopcy GRY KOMPUTEROWE I INTERNET KSIĄŻKI I PRASA Książki i prasa: co czytają dziewczynki Książki i prasa: co czytają chłopcy

ETAP II. NARRACJE I RYSUNKI O ULUBIONYM BOHATERZE FILMOWYM, TWORZONE PRZEZ DZIECI WNIOSKI: Jaki powinien być film dla dzieci z pierwszych klas szkoły podstawowej?

III. ŻYCIE CODZIENNE, MAGIA I PRZEMOC. Badania upodobań i preferencji młodszych nastolatków w dziedzinie filmu i telewizji ETAP I. BADANIA ANKIETOWE STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO ROZRYWEK Telewizja: co lubią dziewczynki. Telewizja: co lubią chłopcy KINO Kino: co lubią dziewczynki? Kino: co lubią chłopcy? GRY KOMPUTEROWE I INTERNET Ulubione gry dziewcząt Ulubione gry chłopców KSIĄŻKI Co czytają dziewczynki? Co czytają chłopcy? Reklamy telewizyjne ETAP II. SCENARIUSZE WŁASNE, PISANE PRZEZ DZIECI WNIOSKI: Jaki powinien być film dla najmłodszych nastolatków?

ZAŁOŻENIA, KONTEKST, METODOLOGIA PROJEKTU BADAWCZEGO

CEL BADAŃ Celem niniejszego projektu badawczego było zdiagnozowanie i opis upodobań, gustów, preferencji dzieci i młodszych nastolatków w dziedzinie filmu i filmowej produkcji telewizyjnej. Główne pytania badawcze dotyczyły preferowanych: tematyki, konstrukcji, idealnego bohatera / bohaterów, rozwiązań narracyjnych, estetyki i stylu wizualnego, skutecznych rozwiązań promocyjnych. Założono, iż wiarygodność wniosków badawczych wynikała będzie z powiązania szczegółowych wyników badań empirycznych z wiedzą o stosunku badanych dzieci do kina i telewizji, a także Internetu, a także o pozafilmowe obyczaje medialne dzieci – w celu odpowiedzi na pytanie o konwergencyjny potencjał przygotowywanych projektów, lecz także o ich miejsce w życiu grup rówieśniczych, relacji rodzinnych itp. Istotna jest także znajomość wśród badanych dzieci dotychczasowej rodzimej produkcji telewizyjnej i filmowej dla nich przeznaczonej oraz opinie na jej temat. Rezultatem

praktycznym

badań

może

być

między

innymi

określenie

przyczyn

dotychczasowej niskiej popularności polskich filmów przeznaczonych dla dzieci w ostatnich latach, a także opracowanie wskazówek dotyczących preferencji dzieci i prawdopodobnych cech zwiększających szanse na sukces polskiego projektu filmowego dla nich przeznaczonego – to jednak będzie wymagało dalszych badań, polegających na analizie dotychczasowej twórczości filmowej polskiej produkcji i zestawienia jej z wiedzą o oczekiwaniach i potrzebach dzieci, opisanych w niniejszym raporcie. KONTEKST KULTURALNY BADAŃ ORAZ SYTUACJA KOMUNIKACYJNA Planując badania nad upodobaniami i preferencjami dzieci i młodszych nastolatków w dziedzinie filmu i filmowej twórczości telewizyjnej przyjęto, iż popularny, przynoszący dochody a jednocześnie dający określone korzyści społeczne produkt medialny dla dzieci – czy ma to być film, serial telewizyjny, książka czy gra komputerowa – powinien zapewne być projektowany i produkowany z uwzględnieniem zachodzące w ostatnich dziesięcioleciach zasadnicze przemiany w kulturze dziecięcej oraz w społecznym i kulturowym usytuowaniu dzieci. Zmiany te stały się także naszym udziałem. Polskie dzieci i ich kultura zmieniły się, krótko mówiąc, w konsekwencji transformacji systemu ekonomicznego, modernizacji obyczajowej, ewolucji modelu polskiej rodziny nuklearnej, zmian w systemie medialnym oraz kształtowania się w Polsce podstaw kultury konsumpcyjnej. Analizując upodobania i potrzeby wyrażane przez współczesne polskie dzieci, poszukując ich źródeł oraz projektując i optymalizując produkty medialne dla nich przeznaczone, a także próbując wyjaśnić, dlaczego dotychczasowe projekty nie przynoszą zadowalających rezultatów, należy uwzględnić cały

szereg zjawisk charakterystycznych dla dzisiejszego dzieciństwa i dla dziecięcej kultury medialnej. Najważniejsze z nich wymieniamy poniżej. Specyfika współczesnej definicji dzieciństwa i osobliwości społecznego usytuowania dzieci * KAGOY (Kids Are Growing Older Younger), pisze się w amerykańskich podręcznikach marketingu. Chodzi o zjawisko stosunkowo wczesnego – w porównaniu do wcześniejszych pokoleń – dojrzewania poznawczego i społecznego dzieci. Dzieci zatem wcześniej, niż opisywał to klasyk psychologii rozwojowej Jean Piaget, osiągają kolejne etapy rozwoju poznawczego. Wcześnie interesują się tematami, zarezerwowanymi dotychczas dla nastolatków i dorosłych (nauka, moda, polityka itp.). Mają dużą wiedzę o świecie najbliższym i dalekim. Czerpią ją przede wszystkim z mediów masowych, lecz istotną rolę odgrywają także podróże i liczniejsze niż kiedykolwiek wcześniej kontakty międzykulturowe. * ZATARCIE GRANIC DZIECIŃSTWA I DOROSŁOŚCI w sferze korzystania z kultury. Pomimo systemowego oddzielenia dzieci i rodziców przez znaczną część dnia (dzieci w szkole, rodzice w pracy), korzystanie z kultury popularnej to w coraz większej mierze działania wspólne dzieci i rodziców. Jest zatem wspólnota zakupów, chodzenia do kina, oglądania telewizji, części lektur (w wypadku dzieci starszych), mód odzieżowych, życia towarzyskiego, spędzania wakacji, uprawiania sportów itp. Efektem jest „doroślenie” dzieci, dopuszczanych do zajęć i tematów zarezerwowanych dotychczas dla dorosłych, oraz infantylizacja dorosłych, uczestniczących w konsumowaniu licznych produktów kulturalnych przeznaczonych teoretycznie dla dzieci. Proces ten wzmacniają reklama i marketing, definiując liczne produkty i usługi jako przeznaczone dla społecznie i kulturalnie dojrzałych dzieci i do tzw. kidults – dorosłych, hołdujących upodobaniom i rozrywkom charakterystycznym dla dzieciństwa. * DZIECKO

- KONSUMENT. Dzieci bardzo wcześnie nabywają kompetencje

konsumenckie (na przykład skrypty zachowań w miejscach zakupów i rozrywki, wiedzę o produktach i markach, znajomość reklam, świadomość istnienia i znaczenia pieniędzy). Jest to skorelowane z obecną społeczną definicją dziecka jako względnie niezależnego podmiotu ekonomicznego. Dzieci dysponują więc własnymi środkami, podejmują własne decyzje rynkowe. Kultura promocyjna już do przedszkolaków zwraca się jako do rynku wtórnego (licząc się z tym, że dzieci mają duży wpływ na zakupy rodziców), a w pierwszych klasach podstawówki traktuje je jako swoisty rynek pierwotny (czyli konsumentów, którzy sami kupują). * OSAMOTNIENIE/SAMODZIELNOŚĆ. Wobec nieobecności dorosłych (system wymaga długich godzin pracy) oraz braku zaplecza opiekuńczego w postaci rodziny rozszerzonej, 6

dzisiejsze dzieci (zwłaszcza miejskie) już w pierwszych latach szkoły

dysponują dużą

osobistą niezależnością i samodzielnością w zagospodarowaniu wolnego czasu. Słabo nadzorowane, oddają się zajęciom przewidywanych dotychczas dla nastolatków czy wręcz dorosłych, samodzielnie i bez rodzicielskiej kontroli kształtują też swój repertuar kulturalny. * PLEMIENNOŚĆ. Opisywane wyżej osamotnienie pociąga za sobą większą niż kiedykolwiek w którymkolwiek dotychczas pokoleniu zależność dziecka od

grupy

rówieśniczej. Owocuje to tak zwaną plemiennością – dużym wpływem grupy rówieśniczej na wybory i upodobania jednostki, zarówno w sferze stylów życia, zajęć, gier i zabaw, mód odzieżowych, jak konsumpcji repertuaru kulturalnego * SPONTANICZNA KULTURA DZIECIĘCA. Specyficzna, oddolnie kształtowana, spontaniczna kultura dziecięca wytwarza własne obyczaje i rytuały, gry i zabawy, język, nawet poczucie humoru. Kreuje własnych bohaterów, kryteria estetyczne, swoiste sposoby komunikowania, wewnętrzne hierarchie, typy relacji międzyludzkich itp. Powstając na podglebiu szkoły i podwórza, jest w znacznej mierze niedostępna dorosłym, a przecież determinuje wiele wyborów i zainteresowań dzieci. * KOMERCYJNA MASOWA KULTURA DZIECIĘCA. Współczesne dziecko jest zainteresowanym i kompetentnym konsumentem produktów kulturalnych przeznaczonych dla dzieci. Często poświęca popkulturze dziecięcej więcej czasu, niż nauce szkolnej czy interakcjom z członkami własnej rodziny. Kultura popularna przeznaczona dla dzieci jest w swej zasadniczej większości komercyjna (zatem zarządzana wartościami charakterystycznymi dla społeczeństwa konsumpcyjnego), a w dodatku dominują w niej wzorce osobowe, estetyka i styl relacji nadawczo-odbiorczych charakterystyczne dla dziecięcej popkultury w USA. (Aczkolwiek, przy dominacji Amerykanów, trzeba jednak zauważyć istnienie krajów, w których rodzima wersja popkultury spotyka się ze sporym zainteresowaniem dzieci, ma swoja wyrazistą specyfikę, bohaterów itp., jest tak na przykład we Francji, Anglii, Japonii). Pomiędzy komercyjną kulturą dziecięcą a spontanicznymi subkulturami dzieci istnieją liczna wzajemne relacje; obie strony wzajemnie z siebie czerpią , nawiązują do siebie, wykorzystują wzajemnie swoje narracje, bohaterów, estetykę, humor. * SŁABA POZYCJA SZKOŁY. Niestety, faktem jest nieatrakcyjność i zapóźnienie wychowania i edukacji szkolnej. Szkoła, z anachronicznymi programami, bardzo staroświeckim repertuarem literackim, praktyczną nieobecnością współczesnej kultury wizualnej oraz (najczęściej) z założenia krytycznym stosunkiem do kultury popularnej, stanowi w oczach dzieci bardzo słabą konkurencję zarówno dla dyskursu komercyjnego, jak dla alternatywnych form spontanicznych kultur dziecięcych.

Pochodną i korelatem tego 7

zjawiska jest obniżenie znaczenia (i jakości) wychowania religijnego i patriotycznego, a zatem spadek znaczenia kwestii religijnych i patriotyzmu w systemie wartości dzieci i nastolatków. Specyfika praktyk komunikacyjnych współczesnych dzieci Na komunikacyjno – medialny portret współczesnego dziecka składają się: * bardzo duża KOMPETENCJA MEDIALNA, zarówno w dziedzinie użytkowania różnych konwencji medialnych, gatunków, formatów,

jak używania technologii komunikowania

(komputer, rozmaite urządzenia rejestracji dźwięku i obrazu, wielofunkcyjny telefon komórkowy); * ZAINTERESOWANIE KOMUNIKACJA WIZUALNĄ i duża kompetencja w tej dziedzinie * SAMODZIELNOŚĆ I AUTONOMIA w kształtowaniu własnego repertuaru medialnego, spowodowane zarówno osamotnieniem i brakiem opieki, jak wspólnotą (wymuszaną przez styl życia współczesnej rodziny) doświadczeń medialnych z dorosłymi; * ZAINTERESOWANIE PRODUKTAMI MEDIALNYMI DLA DOROSŁYCH (grami komputerowymi, telewizyjną rozrywką dla dorosłych, zwłaszcza typu reality, postaciami celebrytów etc.); *

DUŻY ZASÓB INTERTEKSTUALNY; znajomość bardzo licznych zarówno tekstów

kultury dziecięcej, jak tych przeznaczonych dla odbiorcy dorosłego; w szczególności biegłość w dziedzinie globalnej popkultury dziecięcej i młodzieżowej; * rosnąca ROLA KOMPUTERA I SIECI (gry!)oraz duże znaczenie komunikacji sieciowej. (Charakterystyczna jest zasadnicza rola już w pierwszych klasach szkoły podstawowej poczty elektronicznej, a zwłaszcza komunikatorów sieciowych); * BIEGŁOŚĆ W SFERZE PERSWAZJI KONSUMPCYJNEJ i duże zainteresowanie nią; znajomość reklam, wcześniejsze niż u poprzednich pokoleń rozpoznawanie i odróżnianie komunikatów reklamowych reklam w mediach, świadomość ich odrębności oraz celów, wykorzystywanie nawiązań reklamowych w zabawach i życiu codziennym; *

zdolność

konwergentnego

odbioru

produktów

medialnych;

naturalizowanie

KONWERGENCJI I TRANSMEDIALNOSCI jako normy; oczywiste jest zatem dla dzisiejszego dziecka, że filmowi towarzyszy serial telewizyjny (albo odwrotnie), że powiązane są z nimi gry, komiksy, literatura popularna, pisma ilustrowane, merchandising, toy-based marketing i character marketing.

CHARAKTERYSTYKA GRUPY BADANEJ; KOMPOZYCJA I STRATEGIA DOBORU PRÓBY Łącznie przebadano 337 respondentów. W ramach badania przeprowadzono wywiady indywidualne oraz w małych grupach (metodą wywiadu zogniskowanego) z 99 dzieci. W badaniach ankietowych (ankiety pilotowane) wzięło udział 238 dzieci. Przeanalizowano także 97 rysunków dziecięcych oraz 211 wypracowań szkolnych. Upodobania i potrzeby dzieci stosunkowo szybko i dynamicznie zmieniają się z wiekiem – stąd konieczność badania respondentów w różnym wieku. Respondentów dobrano zatem w sposób uwzględniający różnice wiekowe. W badaniach wzięły zatem udział dzieci sześcioletnie (uczniowie tzw. zerówek), dziewięcioletnie (uczniowie III klasy szkoły podstawowej) oraz jedenasto-, dwunastoletnie (uczniowie VI klasy szkoły podstawowej). Badaniami objęto dzieci z dużego miasta (Kraków) oraz z dwóch miast powiatowych średniej wielkości (Miechów, Olkusz). UWAGA. Jako że badania istotnie wykazały duże różnice między tymi trzema grupami wiekowymi, dalsza prezentacja wyników odbywać się będzie z uwzględnieniem podziału na trzy grupy wiekowe, w miarę potrzeby – porównawczo. METODA I TECHNIKI BADAWCZE Ze względu na ograniczony zakres czasowy i organizacyjny niniejszego projektu, niemożliwe było wykonanie badań na grupie spełniającej warunki wiarygodności statystycznej. Przyjęta strategia zakładała zatem przede wszystkim jakościowy charakter badań; analiza jakościowa jednak miała być przeprowadzona na stosunkowo obszernej grupie, co pozwala na uwiarygodnienie jednostkowych wyników i wyciąganie wniosków na nieco większym stopniu ogólności. Zastosowane techniki badawcze były uwarunkowane problematyką, lecz przede wszystkim musiały uwzględniać specyfikę respondentów, o ograniczonej zdolności do samodzielnej odpowiedzi na pytania ankietowe oraz werbalizowania własnych upodobań i potrzeb. Z tego względu procedury badawcze wyglądały następująco. Grupa 1. Dzieci wieku lat 6 (tzw. zerówka i I klasa szkoły podstawowej) Z dziećmi tymi przeprowadzono wywiady indywidualne oraz w małych grupach, nakierowane na następujące zagadnienia: * Stan posiadania/nasycenia środowiska dzieci mediami elektronicznymi, w szczególności telewizją i Internetem * Chodzenie do kina – kiedy, w jakich okolicznościach, na co, z kim itp. 9

* Repertuar filmowy i telewizyjny dzieci * Przyjemności i gratyfikacje odbiorcze dzieci (co im sprawia przyjemność, czego oczekują) * Koncepcja ulubionego bohatera filmowego – czy jest taka? Co obejmuje? Zwłaszcza: Czy bohater filmowy powinien być podobny do widza? * Preferowana tematyka filmów i seriali * Umiejscowienie i treść preferowanych narracji filmowych (realizm vs. fantastyka) * Preferowane formy (aktorstwo vs. animacja) * Relacje między upodobaniami filmowymi, a czytaniem książek i komiksów, grami i zabawami, znajomością reklam Pozyskany materiał poddano, w bardzo ograniczonym zakresie, wstępnej analizie ilościowej. Następnie, na podstawie trendów wyłonionych przez analizę zawartości, wykonano analizy jakościowe, przede wszystkim przy pomocy narzędzi analizy dyskursu oraz analizy konwersacyjnej Ze względu na wątpliwości, dotyczące zdolności dzieci w tym wieku do werbalizacji własnych upodobań oraz preferencji, a zwłaszcza motywacji, uznano za konieczne uzupełnienie materiału pozyskanego z wywiadów przy pomocy rysunków. Zadanie polegało na narysowaniu lub namalowaniu (technika dowolna – możliwe użycie kredek, pisaków, ołówka albo farb) sceny z ulubionego filmu albo serialu telewizyjnego. Założono, że analiza prac plastycznych pozwoli zarówno na zlokalizowanie upodobań dzieci, jak na uszczegółowienie wiedzy o tych upodobaniach (jakie wątki, szczegóły, narracje są przez dzieci eksponowane podczas prezentacji ulubionego filmu). Pozyskano 97 prac plastycznych. Prace te poddano analizie zawartości i analizom jakościowym. Uwzględniono przy tym także wiedzę na temat analizy rysunków dziecięcych wypracowaną przez psychologię rozwojową. Grupa 2. Dzieci w wieku lat 9 (III klasa szkoły podstawowej) Dzieci w tym wieku potrafią już pisać, są także zdolne do ograniczonej autorefleksji oraz werbalizacji własnych upodobań. Z tego względu możliwe stało się przeprowadzenie wśród nich badań ankietowych. Ze względu na ograniczenia poznawcze typowe dla wieku, ankietę przeprowadzono w sposób pilotowany. Kwestionariusz ankietowy wypełniło 121 dzieci. Wyniki ankiet poddano analizie ilościowej. Część jakościowa polegała na napisaniu przez respondentów (dano średni czas około 1 tygodnia) opowiadania / wypracowania, którego tematem miał być ulubiony bohater filmu albo serialu. Zachęcano respondentów do opisu wyglądu bohatera, jego dokonań oraz tych cech, które im się u niego najbardziej podobają. Dzieci mogły dołączyć do opisu

własnoręcznie wykonaną

ilustrację (technika dowolna) – większość skorzystała z tej

możliwości. Pozyskano 132 prace, stanowiące kombinację tekstu i obrazu. Wypracowania i towarzyszące im prace plastyczne poddano ilościowej analizie zawartości; poddano je także badaniom przy użyciu narzędzi analizy dyskursu i semiotycznie zorientowanej analizie jakościowej. Uwzględniono także wiedzę na temat analizy rysunków dziecięcych wypracowaną przez psychologię rozwojową. Grupa 3. Dzieci w wieku lat 11 – 12 (VI klasa szkoły podstawowej) Wśród dzieci przeprowadzono badania ankietowe. Kwestionariusz ankietowy wypełniło 117 dzieci. Wyniki ankiet poddano analizie ilościowej. Część jakościowa polegała na napisaniu przez respondentów (dano średni czas około 1 tygodnia) wypracowania – scenariusza: krótkiej historii, która zdaniem respondentów mogłaby być nakręcona i pokazywana w formie filmu fabularnego (w kinie lub w telewizji), który spodobałby się dzieciom w wieku respondentów. Dzieci poproszono, by projektując historię, opisały jej najważniejszego bohatera lub bohaterkę – kim jest? Jakie ma cechy? Jak wygląda? Poproszono też o określenie miejsca i czasów, w których rozgrywa się historia. Zapytano, czy zdaniem respondentów ten film powinien być nakręcony z udziałem prawdziwych aktorów, czy lepszy by był animowany? Czy powinno się go pokazywać w kinach, czy lepszy by był serial telewizyjny? Wypracowania poddano ilościowej analizie zawartości a także przeanalizowano je przy użyciu narzędzi analizy dyskursu. Pozyskano 79 scenariuszy; autorzy 33 z nich dołączyli do tekstu projekty plastyczne. UWAGA. Niniejszy projekt dotyczy badań nad preferencjami i upodobaniami filmowymi i telewizyjnymi dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Ze względu na całkowicie odrębną specyfikę upodobań nastolatków, badania nad preferencjami odbiorców powyżej 12 roku życia musiałyby być przeprowadzone osobno.

WYNIKI BADAŃ

STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO DÓBR KULTURY Założono, że na upodobania i potrzeby może mieć wpływ ma dostępność dóbr kultury oraz zakres i bogactwo doświadczeń kulturalnych dostarczanych przez środowisko. Analiza stanu posiadania mediów masowych i dostępu do dóbr kultury wśród dzieci biorących udział w badaniach nie wykazuje istotnych różnic pomiędzy dziećmi z dużego miasta i tymi z miast powiatowych, zwłaszcza, że podstawowy repertuar filmowy dzieci kształtowany jest – co zostanie wykazane w dalszej części tego opracowania - przez telewizję. Z jedną być może różnicą: w naturalny sposób większym dostępem do kina dzieci z Krakowa i co za tym idzie, większą częstotliwością wizyt w kinie – a zatem lepszą znajomością najnowszych pozycji znajdujących się akurat w repertuarze kin multipleksowych; ale i tylko tych, bo w obydwu badanych miastach są kina nadające bieżący repertuar. Dzieci znają też repertuar filmowy z płyt – wątek oglądania filmów w domu z odtwarzacza powraca w rozmowach we wszystkich grupach wiekowych, ale zwłaszcza wśród dzieci najmłodszych. Generalnie rzecz biorąc, badane dzieci, zarówno te z Krakowa, jak w miast powiatowych, żyją w środowisku intensywnie nasyconym mediami masowymi i środkami łączności i prowadzą stosunkowo ruchliwy tryb życia, dostarczający wielu podniet; podróżują, tańczą, uprawiają sporty, zajmują się twórczością muzyczną, plastyczną, fotograficzną, spędzają wiele czasu w grupie rówieśniczej. Wszystkie dzieci, które wzięły udział w badaniach ankietowych, mają w domu przynajmniej jeden odbiornik telewizyjny (ankieta nie mogła zostać w wiarygodny sposób przeprowadzona wśród najmniejszych dzieci – nie wszystkie były w stanie udzielić prawdziwej i zrozumiałej odpowiedzi). Aż 123 (czyli ponad połowa) z 238 dziewięcio- i dwunastolatków deklaruje, że dysponuje w domu odbiornikiem telewizyjnym do własnej dyspozycji! Wszystkie dzieci, nawet te najmłodsze przynajmniej raz były w kinie. U wszystkich badanych dziewięciu- i dwunastolatków oraz u 90 proc. zerówkowiczów w domu jest jakiś komputer. Nie udało się z całą pewnością ustalić, czy wszystkie dzieci mają komputer z dostępem do Internetu; zwłaszcza młodsze nie zawsze potrafiły odpowiedzieć na to pytanie. Z wyników ankiet oraz z wypowiedzi dzieci wynika jednak, że zasadnicza, przeważająca większość używa komputera podłączonego do Sieci. Aż 155 (a zatem ponad 60 proc. dzieci z dwóch starszych grup1) ma komputer do własnej dyspozycji – co mniej więcej 1

Badana grupa dzieci jest oczywiście za mała, by na jej podstawie wyciągać wnioski o charakterze statystycznym. Niemniej, w opracowaniu podajemy przybliżone wartości procentowe – tam, obrazują one główne, najsilniejsze trendy w w opisywanym materiale badawczym, oraz gdzie może to ułatwić lekturę i zrozumienie zakresu/znaczenia opisywanych zjawisk. Tam gdzie to możliwe, piszemy po prostu o połowie, ¼ itp.

zgodne z wiedzą na temat z badań nad polskim Internetem, zgodnie z którą w wielu domach dorośli nie posługują się komputerem, wyłącznymi użytkownikami są dzieci. 186

(blisko 80 proc.) badanych dziewięciu- i dwunastolatków ma własny telefon

komórkowy; posiada go 60 proc. trzecioklasistów i ponad 96 proc. szóstoklasistów. Spośród 238 dzieci z dwóch starszych grup wiekowych, w ostatnim roku 31 (około ¼) nie wyjeżdżało nigdzie podczas wakacji, ale co najmniej 33 (blisko 1/3) spędziło część wakacji podróżując za granicę (i nie ma tu różnicy miedzy dziećmi z Krakowa i z miast powiatowych); lista podróży wakacyjnych obejmuje między innymi: Chorwację, Grecję, Turcję, Tunezję i Egipt, Holandię, Norwegię, Austrię, Słowację, Bułgarię, Węgry, Włochy, Francję. Reszta dzieci podróżowała po Polsce, często przebywając u rodziny, lecz także na koloniach i obozach. CZAS WOLNY, ULUBIONE ZAJĘCIA Mimo wysokiego nasycenia mediami masowymi i dostępu do rozmaitych rozrywek, media masowe nie stanowią najważniejszej rozrywki i nie wypełniają całego czasu wolnego. Mają zdecydowanie większe znaczenie dla chłopców – to oni odpowiedzialni są na za niezwykle wysoką pozycję na liście rozrywek gier komputerowych oraz oglądania telewizji. Dla dziewcząt o wiele ważniejsze jest spędzanie czasu z rówieśnikami. Ogólnie rzecz biorąc, dla dzieci bardzo ważni są przyjaciele oraz własna, osobista aktywność ruchowa – sport i rekreacja, taniec, także spędzanie czasu z własnym zwierzęciem (zwierzęta znajdują się naprawdę na wysokiej pozycji, jeśli wziąć pod uwagę, że własnego psa czy kota ma tylko część dzieci). Ważność kontaktów z rówieśnikami oraz aktywności fizycznej wynikają rzecz jasna w znacznej mierze z właściwości okresu rozwojowego, na jakim znajdują się dzieci; można tez jednak domniemywać, że przyjaciele rekompensują w pewnej mierze brak rodzeństwa – na 238 ankietowanych dzieci, ponad 40 proc. (103) to jedynaczki i jedynacy, 135 ma co najmniej jedną siostrę lub brata; z rodzin, w których jest więcej niż dwoje dzieci pochodzi zaledwie 65 (nieco ponad ¼). Tab.1. Ulubione sposoby spędzania wolnego czasu dziewięcio- i dwunastolatków

Rodzaj zajęcia

Wszystkie

Dziewczęta

Chłopcy

dzieci

N = 121

N = 117

45 (37,2)

99 (84,6)

31 (25,6)

92 (78,6)

N = 238

gra w gry komputerowe i spędzanie 144 (60,5) czasu w internecie gra w piłkę, jazda na rowerze, pływanie 118 (49,6) lub uprawianie innych sportów

oglądanie telewizji

81 (34)

29 (23,9)

52 (44,4)

z 68 (28,6)

45 (37,2)

23 (19,6)

63 (26,5)

32 (26,4)

31 (26,5)

chodzenie do kina

54 (22,7)

29 (23,9)

25 (21,4)

taniec

52 (21,8)

49 (40,5)

czytanie książek

46 (19,3)

27 (22,3)

19 (16,2)

gra w gry towarzyskie, takie jak 29 (12,2) scrabble, monopoly, szachy, inne fotografowanie i prace plastyczne 27

20 (17)

spędzanie czasu na zakupach

gra na instrumencie muzycznym

czytanie gazet i czasopism

zabawa zabawkami

chodzenie do teatru

spędzanie czasu poza domem koleżankami/kolegami zabawa z ulubionym zwierzęciem

Uwaga. W nawiasach – wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., ponieważ dzieci poproszono o wymienienie (maksymalnie) trzech ulubionych sposobów spędzania wolnego czasu.

WOJOWNICY, KSIĘŻNICZKI, ZWIERZĘTA

Badania upodobań i preferencji dzieci sześcioletnich w dziedzinie filmu i telewizji

ETAP I. WYWIADY INDYWIDUALNE I GRUPOWE Wywiady indywidualne i w małych grupach

(mówione szczegółowo w części

metodologicznej niniejszego opracowania) przeprowadzono w sumie z 99 dzieci w oddziałach przedszkolnych i klasach zerowych w szkole podstawowej – w Krakowie (63 dzieci) oraz w miastach powiatowych Olkuszu i Miechowie (36 dzieci). Wśród dzieci uczestniczących w rozmowach były 53 dziewczynki i 46 chłopców. STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO MEDIÓW MASOWYCH Wszystkie dzieci mają w domu przynajmniej jeden telewizor. Dwa telewizory ma 54 (czyli ponad połowa) dzieci, więcej niż dwa – około 20. 36 (około 236 proc.) dzieci twierdzi, że ma w domu telewizor do własnej dyspozycji, we własnym pokoju - nie ma jednak pewności, czy należy w to wierzyć całkowicie. Telewizja jest dla nich bardzo ważna, prawo do oglądania rozmaitych programów dzieci kojarzą z byciem „dużym”, dlatego nierzadko na ten temat konfabulują i chwalą się, zwłaszcza, gdy rozmowa odbywa się w obecności rówieśników. Około 90 (ponad 90 proc.) dzieci ma w domu co najmniej jeden komputer. Około 30 utrzymuje, że ma komputer tylko dla siebie, do własnej, wyłącznej dyspozycji. W kinie było kiedykolwiek 80 (80 proc.) dzieci. Dla 59 (około 60 proc.) rodzice kupują pisemka dziecięce. TELEWIZJA Ponad 95 proc. wszystkich badanych dzieci deklarowało, że bardzo lubią telewizję. Dzieci mają do niej bardzo emocjonalny stosunek, chętnie i dużo opowiadają, nawet jeśli nie zawsze potrafią wytłumaczyć, o jakim programie telewizyjnym. Postrzegają telewizję jako ważniejszą od komputera i Internetu - oraz o wiele ważniejszą i ciekawszą od książek. Istotny natomiast jest w rozmowach z dziećmi motyw programów na płytach i w Internecie. Wiele dzieci deklarowało, że swoje ulubione programy ogląda właśnie na DVD lub na komputerze, ściągnięte przez rodziców; komputer może zatem pełnić rolę czegoś w rodzaju alternatywnego telewizora. Telewizja to w tym wieku podstawowa dostarczycielka rozrywek. Sześciolatki spędzają większość wolnego czasu w domu, nie wychodzą samodzielnie, ich kontakty z rówieśnikami odbywają się pod kontrolą i przy udziale (stale nie mających czasu) dorosłych, w środowisku domowym. Ponadto, w wielu domach telewizja pełni rolę wypełniacza czasu dla całej rodziny, lub swoistej tapety dźwiękowo wizualnej – włączona jest cały czas. Dlatego

sześciolatki są obeznane z repertuarem telewizyjnym, także tym przeznaczonym dla dorosłych! Ich doświadczenia z filmem budowane są przede wszystkim poprzez oglądanie telewizji. Można zaryzykować stwierdzenie, że to właśnie telewizja uczy oglądania wprowadza do rozróżnień gatunkowych, pomaga w przyswojeniu konwencji odbiorczych, a przede wszystkim wyznacza standardy atrakcyjności.

Dzieci na przykład zdają sobie

znakomicie sprawę z tego, że programy telewizyjne i filmy mogą być przeznaczone dla dziewczyn albo dla chłopaków; potrafią wskazać, które to programy. Czują się w pewnej mierze zobowiązane do zachowywania się zgodnie z wzorcem odbioru „dziewczęcego” lub „chłopięcego”. Już w tym wieku kształtuje się przyzwyczajenie do rodzajowego podziału mediów, kształtowania treści stosownie do płci audytorium oraz akceptacja stanu, w którym kobiety i mężczyźni mają czerpać z mediów masowych odmienne przyjemności i gratyfikacje. Dla dzieci ważne – ale i oczywiste - jest także to, że postacie z filmów można kupić w sklepie z zabawkami oraz że można mieć różne przedmioty – koszulkę, tornister, pościel, tapety lub plakat w pokoju – z ulubionym bohaterem. Wcześnie przyzwyczajają się do modelu konwergencji medialnej, do transmedialności rozmaitych produktów i do tego, że filmy i programy telewizyjne mają być obudowane TBM (Toy-Based Marketing), gadżetami i serializowane. Dzieci w rozmowach wymieniają kanały telewizyjne: Mini Mini (choć często twierdzą, że to już nie dla nich, tylko dla maluchów), Nickleodeon, Cartoon Network, Disney Chanel, Zig Zap. Opowiadają o ulubionych programach i filmach emitowanych właśnie w tych kanałach. Dziecięce kanały są lubiane za to, że można w nich ciągle oglądać bajki i że nie ma tam takich nudnych rzeczy, jak w telewizjach dla dorosłych. Dzieci wyjątkowo nie lubią stacji informacyjnej TVN24; być może dlatego, że nie tylko są tam nudne programy, lecz także dlatego, że mocno absorbuje ona uwagę dorosłych. Rozmawiają i rozmawiają i mnie to wkurza2. Rozmawiają i to jest męczące! Ulubione programy telewizyjne sześciolatków to filmy animowane o księżniczkach i wróżkach (dziewczynki) oraz kreskówki z superbohaterami (chłopcy). Dla wszystkich dzieci niezmiernie ważne są w programach telewizyjnych zwierzęta. Poniżej – kilka programów telewizyjnych wymienianych przez dzieci najczęściej i z największym entuzjazmem. 2

Wszystkie wypowiedzi dzieci – kursywa. W miarę możliwości zachowano brzmienie oryginalne wypowiedzi, w wypadku wypowiedzi pisemnych zachowano też oryginalną pisownię.

Wzorzec tego, co dzieci w tym wieku lubią oglądać najbardziej stanowi bez wątpienia seria rysunkowa o Scooby Doo3 (prod. Hanna Barbera/Warner Bros.). Są tu wszystkie elementy, które podobają się dzieciom: mówiące zwierzę, humor, przygody i pogonie, łagodny suspens, dobre zakończenie. Serial zawiera zarówno elementy atrakcyjne dla dziewczynek, jak dla chłopców. Dzieciom Scooby Doo podoba się, bo jest trochę straszny i jednocześnie zabawny. Motyw, że programy dla dzieci powinny być jednocześnie śmieszne i straszne, tak jak serial o Scooby Doo, pojawiał się w większości rozmów!. Niektóre z dzieci mówiły chciały też, by mimo tego, że jest strasznie, wszystko kończyło się dobrze. Co jest dla sześciolatków trochę straszne? Dzieci szczególnie interesują się często wykorzystywanym w serialu motywem duchów oraz pojawiającymi się w różnych odcinkach potworami – to właśnie wtedy film jest trochę straszny. . A ja lubię Transformersy i Scooby Doo bo w Transformersach oni się zmieniają w takie roboty. A Scooby Doo bo tam są duchy. … jest tam autobus i jest Scooby Doo. Trochę nieładnie się mówi ale to nic nie szkodzi bo oni potem pójdą do domu i duchy będą, prawdziwe. A jeden jest ludziem i on jest szatan! - Nooo, i Scooby Doo poszedł do takiej kratki i oni musieli zejść bo tam było pod ziemią żeby tam znaleźć coś tam napisanego i tam były... - ... Ja tżz widziałem! Takie duchy! Ja też tam oglądałem i oni tam ciągle uciekali. (To pewnie to było straszne?) Chórem: Niee! Trochę było straszne! Scooby Doo jest super! On jest śmieszny! Element humoru i szczęśliwe zakończenie są ogromnie ważne – rozładowują stres związany ze „strasznymi” elementami. Dlatego dzieci bawi, kiedy Scooby i Kudłaty w zabawny sposób się boją, ale też wiedzą one, że wszystkie historie o Scoobym kończą się szczęśliwie. Dzieciom podoba się, że rzeczy, które dzieją się w kreskówce, nie mogą się zdarzyć w rzeczywistości

Bakugan. Młodzi wojownicy (TMS Entertainment/Japan Vistec0 Ben Ten (Cartoon Network) Batman (Warner Bros.) Spiderman (Marvel Enterprises/ Saban Entertainment)

Szczegółowe wybory dzieci są naturalnie rezultatem aktualnego stanu oferty kulturalnej; raport opisuje stan z jesieni raoku 2010. Tytuły podawane sa przede wszystkim w calu ilustracji generalnych trendów, mód, zbiorowych fascynacji wśród dzieci. O ile bowiem szczegółowa lista lubianych tytułów zmienia się z miesiąca na miesiąc, o tyle generalne tendencje, jak się wydaje, pozostają trwałe.

Transformers (Takara/Cartoon Network) Auta - zapewne chodzi o serial Bujdy na Resorach (Pixar) Fineasz i Ferb (Disney) oraz rozmaite odcinki serii Gwiezdne wojny (Lucas Film) podobają się tylko chłopcom. Najbardziej atrakcyjne są walki i wyścigi, pożądana jest pewna dawka przemocy! Niezmiernie ważne jest jednak, że bohaterowie zawsze ratują świat i wszystko dobrze się kończy. (Pomyślcie, co powinno być w filmach dla dzieci?) - Ja już pomyślałem, że Gwiezdne Wojny powinny być i Shrek Forever. I takie trochę śmieszne, jak ona przecięła temu złemu brzuszol! (śmieją się) I w tych Starwarsach lubię, jak się biją, ale on jest dla dorosłych. Mnie się podoba Bakugan! (Dlaczego?) Dlatego że one się stają większe i straszniejsze. I że się leją. (Ale czy to nie jest zbyt straszne?) No nie, straszne! (śmiech) Straszne straszne, wcale się nie boję! Wybuchy aut lubię! I lubię jeszcze duchy i takie tam są jeszcze inne, straszne trochę ale nie tak bardzo straszne. Noc w muzeum jak była. Transformersy, bo one są fajne bo tam są walki z tymi, tymi... tymi złymi. A ja lubię jak one się tak zmieniają. Zmieniają się, i takie są jakby złe, takie trochę straszne. Ale nie takie bardzo straszne, bo one są dobre. A ja to lubię jak jest dużo, dużo wybuchów! I strzelania! Ja lubię Spidermana i takie lubię strzelaninki. Seriale i filmy o księżniczkach i wróżkach, zwłaszcza Barbie i 12 tańczących księżniczek (Mattel/Mainframe Enterteinment) oraz inne filmy o Barbie oraz o disnejowskich księżniczkach W.I.T.C.H. Czarodziejki (Jetix Concept Animation) Winx (4 Kids Entertainment) lubią tylko dziewczynki (chłopcy się z nich głośno wyśmiewają!). Najważniejsze jest, że księżniczki są ładne i że się w tych filmach tańczy i śpiewa, a także że można postacie księżniczek i czarodziejek kupić w sklepie i mieć na własność. Księżniczki są ładne i one ładnie tańczą.

I lubię że w telewizji są tańczące księżniczki. Bo to są takie ładne i ładnie tańczą. A ja to lubię najbardziej My Little Pony i jeszcze moje księżniczki ulubione. Bo one się zmieniły w takim zamku ładnym. - Ja lubię Witch najbardziej - A ja też lubię Witch najbardziej. I ja mam też lalki. - A ja też Witch i księżniczki! - I ja też. - A ja lubię Winx i lalki też chcę mieć. Hannah Montana (Disney Chanel), obyczajowo – muzyczny serial telewizyjny dla nastolatków podoba się tylko dziewczynkom, które dobrze wiedzą, że to jest serial tylko dla dziewczyn. Lubią Hannę, bo jest ładna, ładnie się ubiera, tańczy i śpiewa. Hannah Montana mi się podoba najbardziej. Bo jest ładna i ładnie śpiewa! A mnie się Hannah Montana podoba bo ja ją lubię bo jestem dziewczyną! A ja też lubię Hannah Montana, podobają mi się jej piosenki. Dzieci znają też inne seriale komediowe nastolatkach! Niektóre dziewczynki widziały High School Musical i Nie ma to jak hotel. Wiedzą, że to są programy bardzo atrakcyjne dla starszych dzieci. Seriale animowane o zwierzętach Marta mówi (WGBH Educational Foundation) Ten serial animowany oglądają i chłopcy i dziewczynki. Podoba się wszystkim, ponieważ jest tam pies, który mówi! Tom i Jerry (Hanna Barbera) Ten serial animowany podoba się wszystkim dzieciom, bo jest śmieszny i występują tam zwierzęta. Poza tym, co zwłaszcza ważne dla chłopców, są tam pościgi i walki i wszystko się zawala. Chłopcy szczególnie lubią pułapki, w które wpada Tom. Kubuś Puchatek (Disney) Ten serial animowany dzieci lubią za to, że jest kolorowy i zabawny, i że są tam gadające zwierzęta/zabawki. Część dzieci uważa go jednak za przeznaczony dla maluchów. Dzieci bardzo emocjonalnie reagują na obecność zwierząt w filmie. Zachęcone, chętnie fantazjują na temat tego, o jakich zwierzętach mogłyby być filmy i programy telewizyjne. W roli bohaterów wymieniają: psy i koty (najczęściej), konie i kucyki (dziewczynki!), lwy, 21

żyrafy, tygrysy, pumy, pandy, łosie, słonie, zajączki i króliczki, niedźwiedzie, lisy, ryby, żółwie, rekiny, węże morskie, żaby, delfiny, orki, wilki, myszy i szczury, koniki polne. Dzieci wplatają w narracje o filmie swoje własne życiowe doświadczenia ze zwierzętami. Chciałabym żeby w filmie był kotek. Ja mam kotka! A ja chciałabym mieć pieska. I kotka. A był taki film że był piesek i kotek i on ukradł takie parówki takiemu panu co tam smażył. To było śmieszne! Bo ja to bym chciała mieć kotka. My nie mamy takich małych kotków, tylko babcia ma taką chorą kotkę i tata kot poszedł na polowanie i ma dzieci u babci i ona nie zachorowała tylko pilnuje i ma kotki swoje...

…jeszcze lubię Garfielda i byłem z moją kuzynką, z dużą Asia, i on był taki śmieszny (śmieje się).

Chciałabym żeby były konie jeszcze w filmie. I żeby były konie i koniki morskie. I żeby były kucyki i takie koniki polskie. Ja bym chciał żeby było o rybkach. Bo ja miałem kiedyś rybkę i babcia mi dzisiaj kupuje rybę i będzie w akwarium, ale nie u nas będzie niestety, tylko u babci będzie, ale ja będę codziennie do niej tam jeździł A ja mam takiego labradora, nazywa się Timon. A jeszcze miałam Bruna, a jeszcze chcę mieć kotka. A ja lubię Reksia! I ja też, i taki film lubię, lubię tam takiego pieska. Jaki tytuł? Nie wiem, zapomniałam. Bo ja lubię Czterech Pancernych. I Lassie, i Chihuaua z Beverly Hills. To jest o pieskach, bo ja lubię psy.

Harry Potter (Warner Bros.) Dzieci widziały w telewizji różne odcinki serii o Harry’ym, zapewne raczej we fragmentach, niż w całości. Uznają filmy o Harrym Potterze za horror! Film jednak im się podoba – zwłaszcza chłopcom - bo lubią się bać. Poza tym dużo się tam dzieje. Dzieci interesuje magia, walki, potwory i

podobnie jak w przypadku Scooby Doo historie, które nie mogłyby się zdarzyć w prawdziwym życiu. Ja lubię horrory. Harry Potter to jest taki bardziej horror. No, Harry Potter to jest taki bardziej straszny. (Co w nim jest strasznego?) Dużo. To że się jego nauczyciel zamienił w węża. I ja się bałem wtedy. Ja lubię taki horror, jak Harry Potter, jak jest taki straszny. I King Kong taki jest straszny.

Ani seria filmowa o Harrym Potterze, ani Gwiezdne wojny z pewnością nie są przeznaczone dla dzieci sześcioletnich. Dzieci jednak mają dostęp do programów telewizyjnych dla dorosłych. Mi dorośli nie pozwalają oglądać. A mi pozwalają, ale ja to tylko mogę do dwunastej.(?) A mi nie pozwalają, ale mi babcia czasem pozwala. A ja oglądałam czasem Mam Talent. Z mamą, i z siostrą widziałam jak dziewczynka śpiewała bardzo, bardzo pięknie. Dzieci oglądają programy dla dorosłych w towarzystwie rodziców lub rodzeństwa. Dorośli pozwalają im oglądać Mam Talent w TVN, nierzadko też programy satyryczne i kabaretowe; różne takie kabarety bo są śmieszne, chłopcy oglądają z dorosłymi filmy akcji (Batman, Spiderman, Iron Man). Kilkoro dzieci widziało Avatar (zapewne z płyt). Niektóre dzieci oglądają programy dla dorosłych bez zezwolenia, gdy zostają same w pobliżu telewizora; zwłaszcza zafascynowanie są popołudniowym serialem kryminalnym w TVN Detektywi i inscenizowanym paradokumentem Dlaczego ja w Polsacie! (inne popołudniowe talk shows i courtroom dramas w TVN są dla nich nudne – za mało się tam dzieje, za dużo się rozmawia). Jedna z dziewczynek sama ogląda Dr. House’a… Serial jej się podoba, bo jest straszny. Inny z chłopców lubi oglądać filmy dla dorosłych o wojnie (nie pamięta, co to były za filmy). Pojawił się też dokładny opis jednego z bardziej wulgarnych teledysków Eminema. Chłopiec, który o nim opowiadał był nim bardzo zafascynowany. Oglądał go z ojcem w Internecie... Większość dzieci lubi reklamy w telewizji4 – ale przede wszystkim te, które dotyczą produktów przeznaczonych dla nich samych: zabawek i słodyczy. Wolą reklamy rysunkowe i

Pomijamy tu kwestię tego, czy dzieci rozumieją cel nadawania reklam i czy przypisują im prawdziwość, choć z wypowiedzi dzieci można było wyciągać wnioski także na ten temat. Na potrzeby tego badania interesuje nas

wesołe, ze zwierzętami, ale raczej rysunkowymi, niż prawdziwymi. Pamiętają i potrafią w pewnym stopniu opisać spoty reklamowe klocków Lego, zabawek Hallo Kitty, lalek Barbie, samochodzików Hot Wheels, kolekcji The Littlest Pet Shop oraz wesołych hamburgerów (prawdopodobnie McDonalds). Wypytywane o reklamy produktów dla dorosłych, na ogół szybko tracą zainteresowanie rozmową albo wprost stwierdzają, że są one nudne.

No tam są takie rzeczy przydatne do szkoły i do czegoś, ale one są dla dorosłych, bo to oni kupują, oni mają pieniądze.

Są nudne, bo mówią, jakie są towary i za ileś.

Reklamy są fajne bo pokazują takie fajne telefony i ja sobie kupię! A nieee, bo jak w reklamach są takie telefony, to one mnie wkurzają bo są nudne.

Ja je lubię, ale mnie nie interesują.

Większość dzieci zatem interesują głównie reklamy produktów dziecięcych - chyba, że jakiś spot reklamowy dla dorosłych jest szczególnie zabawny i zgodny z tym, co dzieci w ogóle uważają w telewizji za atrakcyjne. W większości grup dzieci opowiadały na przykład o rysunkowej kampanii Heyah z psem i kotem

I była taka reklama Heyah gdzie taki baran był i on się z wełny popruł (śmieją się wszyscy)

Ja lubię reklamy Heyah bo są śmieszne bardzo. Lubię te co zbaraniejesz (śmieją się). I jeszcze jak mu spadło na głowę i go przywaliło! I to kot mu to zrobił!

Ogólnie rzecz biorąc, w programach telewizyjnych sześciolatki najbardziej lubią walki i przemoc (głównie chłopcy) oraz taniec, kolory, magię (dziewczynki). Dla wszystkich dzieci bardzo ważny jest humor, obecność zwierząt i szczęśliwe zakończenie. Zapytane, czy wolą programy animowane, czy z żywymi aktorami, niemal zawsze wybierają animację. KINO Wszystkie dzieci, które kiedykolwiek były w kinie, bardzo to lubią. jednak przede wszystkim odbiór reklam telewizyjnych jako części programu, i upodobania dzieci w tej dziedzinie. Podobne założenia przyjęto przy omawianiu stosunku do reklamy dzieci z innych grup wiekowych.

Zawsze chodzą do kina z dorosłymi (co oczywiste) – to wyczekiwana i bardzo atrakcyjna rodzinna rozrywka. Również w kinie oczekują humoru, akcji , magii, obecności animowanych zwierząt, pomieszania suspense’u i łagodnego straszenia z elementami humorystycznymi. Shrek Forever (DreamWorks Animation) cieszył się w badanych grupach największym powodzeniem. Wiele dzieci zna też Shreka z telewizji, trudno zatem oddzielić, które z wrażeń i opowieści dotyczyły doświadczenia kinowego, a które telewizyjnego. Shrek podoba się przede wszystkim dlatego, że jest śmieszny i z powodu ładnych kolorów. Dzieci bardzo rozśmiesza, szczególnie chłopców, rubaszny humor w tym filmie – puszczanie bąków, taplanie się w błotnym bajorze, jedzenie szczurów i robaków. Lubią też w Shreku gadające, zabawne zwierzęta. Bardzo podobały się małe ogry.

- Ja lubię Shreka i Fionę. Ogry to są że mają takie zielone oczy i mają zielone twarze. - Ja też! I tam był Shrek, i ma różne przyjaciele. I osioł jest śmieszny. I lubię go że uratował Fionę.

Napięcie i „straszność” i tutaj złagodzone zostały humorem. Niektóre z dzieci były bardzo poruszone momentem, gdy Shrek wypił eliksir i wrócił do poprzedniego życia. Żałowały Shreka, ale cieszyły się, że wszystko się dobrze skończyło. I tym razem szczęśliwe zakończenie jest dla dzieci bardzo ważne. Trzeba jednak dodać, że dzieci, choć bardzo Shreka lubią, nie mają jednak pewności, o co naprawdę chodziło w tym filmie...

Zakochany Wilczek (Crest Animation/Lions Gate Family Entertainment ) Dzieci, które o mówiły o tym filmie, oglądały go w technoloii 3D. Bardzo im się podoba takie oglądanie filmów. Uwielbiają okulary i cieszą się, że to co się dzieje w filmie jest tak blisko. Podobał im się też duży ekran. Jednak efekty wyparły fabułę, bo dzieci nie były w stanie nic o niej powiedzieć. I tym razem jednak, podobnie jak przy Shreku, niezrozumienie fabuły nie przeszkadza w przyjemności z oglądania filmu, jak długo jest to film kolorowy, efektowny, z animowanymi zwierzętami, walkami i pogoniami i szczęśliwym zakończeniem. Podobnie jest w wypadku innych filmów:

Alicja w Krainie Czarów (Disney) - także oglądana przez dzieci w 3D. Dzieciom również podobały się efekty specjalne i to, że w kinie ma się okulary. Dziewczynkom podobały się królowe i motyw jak Alicja lata na potworach; Jak wytresować smoka? - dzieciom najbardziej podobało się to, że na końcu ludzie polubili smoki. Dzieci podkreślały też, że podobała im się walka, uzbrojenie i latanie na smokach; Madagaskar 2 (DreamWorks Animations) - bardzo podobały się śmieszne postacie Aleksa i króla Juliana, oraz zabawny taniec; Garfield (20th Century Fox) - podobał się śmieszny gruby kot, kot który gada i je lazanie!, i śmiesznie tańczył; dzieciom podobał się rubaszny humor i szczęśliwe zakończenie; Disco Robaczki (Disco Ormene) – szczególnie dziewczynkom podobało się tańczenie, śpiewanie i zabawa. Dzieci uznały, że ten film jest bardzo śmieszny.. GRY KOMPUTEROWE I INTERNET Sześciolatki lubią gry komputerowe, chociaż ich entuzjazm dla gier jest mniejszy, niż dla telewizji i filmu. Jednak gry są atrakcyjną rozrywką, zwłaszcza dla chłopców - zapewne także dlatego, że rodzice ograniczają dzieciom czas, który mogą one spędzić przy komputerze; a także dlatego, że gry kojarzą się z rozrywkami starszych dzieci. Chłopcom w grach podobają się: wyścigi, bitwy, strzelanie, bycie złodziejem i uciekanie przed policją, ściganie się samochodami i wybuchy. Dziewczynki najbardziej lubią tak zwane ubieranki. Dzieci grają też w gry zręcznościowe i logiczne, ale nie budzą one u nich większych emocji. Dla sześciolatków jest bardzo ważne, gdy w grach występują bohaterowie i bohaterki, znani im z telewizji i filmu! Grają zatem najczęściej w gry takie, jak (transmedialnych produktów tego typu jest na rynku mnóstwo, trudno zatem o identyfikację konkretnych tytułów): Spiderman, Kung Fu Panda, Robin Hood, Dragon Ball, Krzyżowcy, Labirynt Clifforda, Zygzak McQueen, Mario (chłopcy) oraz Dalmatyńczyki, Papatka z Czerwonej Polanki, Mała Syrenka, Franklin, Pony, Barbie (dziewczynki). Dziewczynkom podobają się gry ze zwierzątkami – na przykład MyPet, Littlest Pet Shop. KSIĄŻKI I PRASA Dzieci niezbyt lubią czytanie. Dziewczynki częściej lubią książki, zwłaszcza że kojarzy im się to z czasem spędzonym z dorosłymi (którzy im czytają). Chłopcy są podzieleni – książki lubi mniej więcej połowa. Zasadniczo jednak dzieci wolą oglądać bajki w telewizji. Praktycznie nie potrafią wymienić tytułów książek, które by im się podobały – z wyjątkiem tytułów klasycznych baśni (Czerwony Kapturek, Kopciuszek) oraz książeczek nawiązujących do filmów i seriali animowanych! Oczywiście niektóre dzieci znają książki czysto literackie 26

(mówią na przykład o Karolci Marii Kruger i Przygodach Kajtka Marii Kownackiej – być może czytanych w klasie, bo to lektury szkolne dla nieco starszych dzieci). Jednakże praktycznie cały repertuar czytelniczy, o którym potrafią coś powiedzieć, to książki „o kreskówkach” albo „z filmu”! Wymieniają zatem takie tytuły, jak Domisie, Kubuś Puchatek, Reksio, Myszka Miki, Zakochany Kundel, Dzwoneczek, Bambi, Franklin, Scooby Doo, Pet Shop i… Harry Potter. Dostają też od rodziców pisemka ilustrowane. I tym razem są to prasowe rozwinięcia narracji telewizyjnych: Kubuś Puchatek, Kaczor Donald, Księżniczki, Zygzag Mcqueen, Scooby Doo, Barbie, Techno Party, Hanna Montana, Clifford, Piorun, Lego Wyścig Przygód.

ETAP II RYSUNKI PRZEDSTAWIAJĄCE ULUBIONE FILMY DZIECI Dzieci poproszono o narysowanie obrazków, przedstawiających ich ulubiony film lub program telewizyjny. Pozyskano 97 rysunków – 48 wykonali chłopcy, 49 dziewczynki. Dzieci, które już umiały pisać, dołączały do rysunku własnoręczny podpis. Resztę rysunków podpisały ankieterki i nauczycielki, po wypytaniu autorów, co ich dzieła przedstawiają. Niektóre sześciolatki umieszczały na swoich rysunkach więcej, niż jeden ulubiony film lub kilkoro bohaterów różnych filmów w jednej przestrzeni. Rzecz jasna, poziom komplikacji i dojrzałość rysunków była bardzo zróżnicowana – zdolności psychomotoryczne dzieci rozwijają się nierównomiernie. Rysunki dzieci, tak w doborze tematyki, jak w wykonaniu, odzwierciedlają te upodobania filmowe, które dzieci ujawniły podczas wywiadów. Głównymi bohaterami dziecięcych rysunków na temat ulubionych filmów i seriali są więc zabawne zwierzęta – kreskówki ze zwierzętami są tematem aż 32 (czyli około 1/3) wszystkich rysunków! Filmy ze zwierzętami rysowali zarówno chłopcy, jak dziewczynki. Dzieci rysowały przede wszystkim Scooby-Doo, Toma i Jerry’ego, Zakochanego wilczka. Poza tym, tematem rysunków dziewczynek były, ogólnie rzecz biorąc, piękne księżniczki (wróżki, czarodziejki, królewny). 19 rysunków dotyczyło baśni – klasycznych i literackich (wiele także o księżniczkach). Filmy o księżniczkach stanowiły w sumie osnowę ponad ¼ (26) wszystkich rysunków – najczęściej rysowane były Królewna Śnieżka, Kopciuszek, Alicja, Czarodziejki W.I.T.C.H. i Winx, Mała Syrenka. 11 rysunków wyobrażało show telewizyjne z ożywionymi zabawkami (znów transmedialność!) – dzieci rysowały lalkę Barbie, kocyki Pony, Power Rangers i Zygzaka McQueena .

Na rysunkach chłopców, oprócz zwierząt, dominują potwory, roboty, uzbrojeni wojownicy; 15 chłopców narysowało filmy o tej tematyce (ponad 1/3 wszystkich rysunków chłopięcych); przedmiotem fascynacji okazały Gwiezdne wojny

(aż siedem rysunków!); poza tym –

Transformersi, Bakugan, Spiderman itp. Dziewczynki (por. Rys. 1, 2) koncentrują się na aspekcie estetycznym obrazków – starają się, by postacie były jak najpiękniejsze, niejednokrotnie wiernie odzwierciedlają kolorystykę oryginałów. Chłopcy oddają w swych rysunkach ruch, dzianie się, akcję (por. Rys 3, 4, 6); usiłują realistycznie rysować bronie i szczegóły techniczne (por. Rys 5, 6, 7) . Rysunki dzieci odzwierciedlają uważną obserwację, przywiązanie do detali oraz dość wyraźny wpływ ikonografii telewizyjnej i filmowej. Krótko mówiąc, dzieci starają się tak, jak to możliwe, dokładnie odzwierciedlać to, co widziały w filmie.

Rys. 1. Dominika, lat 6. Czarodziejki W.I.T.C.H. Warto zwrócić uwagę na wierne odzwierciedlenie (trudnej) kolorystyki oryginału.

Rys. 2. Magda, lat 6. Hannah Montana

Rys. 3. Piotr, lat 6. Shrek.

Rys. 4. KrzyĹ&#x203A;, lat 5. Gwiezdne wojny.

Rys. 5. Kamil, Lat 6. Spiderman.

Rys. 6. Konrad, lat 6. Transformersy. Widoczne skrupulatnie oddane szczegóły uzbrojenia.

Rys. 7. Kamil, lat 5. Rycerz z filmu Krzyżacy.

WNIOSKI Jaki powinien być film dla dzieci sześcioletnich? Z rozmów z dziećmi wynika, że film w kinie i/lub w telewizji, aby się im spodobał, powinien spełniać kilka warunków: 1. Musi być kolorowy i ładny; dzieci preferują żywe, czyste kolory; bardzo nie lubią filmów czarno-białych. 2. Powinien być animowany. Większość dzieci woli filmy animowane lub z animowanymi postaciami w naturalnym otoczeniu. Zwolennicy filmów z aktorami są w mniejszości. Filmy z dorosłymi aktorami dzieci utożsamiają ze strasznymi motywami i z zakazem oglądania. 3. Powinien zawierać pewne elementy łagodnego suspense’u i grozy (powinien być trochę straszny), muszą one jednak być od razu, najlepiej w tym samym czasie, łagodzone elementami humorystycznymi. 4. Najlepiej sprawdza się humor o charakterze burleskowym; wszystkim dzieciom podoba się humor w stylu Toma i Jerry’ego, z zabawnymi pogoniami, śmiesznymi upadkami i katastrofami, przerysowaną mimika i reakcjami bohaterów. Chłopców rozśmiesza humor rubaszny, nieco nieprzyzwoity (w stylu Shreka). Bohaterowie powinni mieć jakiś zabawny element w wyglądzie, dobrze też, gdy mówią w charakterystyczny, rozpoznawalny sposób; 5. Atrakcyjna jest magia, zwłaszcza zmienianie czegoś w coś i swobodne latanie, a także przebieranie się postaci lub ich magiczne przemiany; dzieci fascynują też fantastyczne stwory – potwory, smoki, dinozaury, syrenki, duchy. 6. Dla chłopców atrakcyjne są krew, sztuki walki, wybijanie oka mieczem i trupy, wyścigi i wybuchy. 7. Bohaterowie, nawet ci walczący, muszą być dobrzy, odważni i pomagać innym. Bardzo ważna jest jednoznaczna identyfikacja aksjologiczna: dzieci chcą od razu wiedzieć, kto jest w filmie „dobry”, a kto „zły”; cieszą się, gdy „dobrzy” zwyciężają! 8. Bardzo ważne są w filmie zwierzęta – zwłaszcza animowane i obdarzone umiejętnością mówienia.

9. Sześciolatki NIE uważają zwyczajnych dzieci, takich jak one, za atrakcyjnych bohaterów filmowych! Jeśli już w filmie miałyby znaleźć się dzieci, to zdaniem większości lepiej, żeby były zwariowane, miały dużo przygód i/albo magiczne właściwości. 10. Film musi mieć szczęśliwe zakończenie! Najlepiej, żeby perspektywa szczęśliwego zakończenia była sugerowana wcześniej, w czasie narracji.

II.

GWIAZDY ESTRADY I SILNI MĘŻCZYŹNI

Badania upodobań i preferencji dzieci dziewięcioletnich w dziedzinie filmu i telewizji

ETAP I. BADANIA ANKIETOWE W badaniach ankietowych wzięło w sumie 121 dziewięcio- i dziesięciolatków – 61 dziewcząt i 60 chłopców (czyli mniej więcej po połowie dzieci obojga płci), uczniów i uczennic III klasy szkoły podstawowej.. Około 1/3 (39) ankietowanych uczęszczało do dwóch szkół podstawowych w Krakowie, 2/3 (82) – do dwóch różnych szkół w miastach powiatowych średniej wielkości (Miechowie i Olkuszu). Nie stwierdzono istotnych różnic w wyposażeniu w media i repertuarze kulturalnym dzieci z dużego miasta i z miast powiatowych – dlatego w dalszym ciągu opracowania w prezentacji ankiet nie będzie czynione rozróżnienie pod kątem miejsca zamieszkania. Niezmiernie istotna (o czym niżej) okazała się natomiast różnica płci, która wyraziście determinuje zainteresowania medialne i repertuar kulturalny dzieci. Dzieci poproszono o wypełnienie ankiet, omawiając z nimi po kolei każde z pytań, w celu upewnienia się, że dobrze je zrozumiały. Pozostawiono także czas na dopisanie własnych komentarzy. Podczas wypełniania ankiety prowadzono rozmowy indywidualne i w małych grupach. STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO ROZRYWEK Ankietowane dzieci żyją w środowisku bardzo silnie nasyconym telewizją. Wszystkie ankietowane dzieci, w liczbie 121, mają w domu odbiornik telewizyjny. 71 (około 58,7 proc.) posiada co najmniej dwa telewizory, 35 (około 1/3) ma trzy lub więcej odbiorników. Aż 52 – czyli ponad 40 proc. - dysponuje własnym odbiornikiem, zazwyczaj umieszczonym we własnym pokoju; na odbiorniku tym mogą zasadniczo oglądać to, co same dla siebie wybrały; oglądają zatem nie tylko programy dziecięce, lecz także te przeznaczone dla dorosłych. Wszystkie dzieci mają w domu komputer – więcej, niż jeden ma 73 (czyli ponad 60 proc.). Mniej więcej połowa dzieci - 66 ma w domu komputer do wyłącznie własnej dyspozycji. 73 (ponad 60 proc.) dysponuje już w tym wieku własnym telefonem komórkowym. Nie ma w badanej grupie ani jednego dziecka, które nie chodziłoby do kina. Dla dzieci w tym wieku Internet i telewizja są niezwykle ważnymi, podstawowymi dostarczycielami rozrywki i sposobami wypełnienia wolnego czasu. Dzieci, zapytane o ulubione sposoby spędzania wolnego czasu, wskazują przede wszystkim Internet i telewizję. Owszem, ogromnie ważne jest także uprawianie różnych sportów, rekreacja, taniec – zaspokaja się w ten sposób naturalną w tym wieku potrzebę ruchu. Niemniej, dzieci w tym wieku nie oddalają się jeszcze same na dłuższy czas i większy dystans od domu i wciąż

spędzają większą część czasu wolnego pod nadzorem dorosłych – stąd relatywnie wysoka pozycja takich rozrywek, jak czytanie, zabawa zabawkami, zabawa z własnym zwierzęciem, gry towarzyskie (czyta się i gra w domu), oraz kino, zakupy, rekreacja sportowa (co można robić w towarzystwie starszych); stosunkowo niewielka zaś (choć istotna) rola samodzielnego spędzania czasu z rówieśnikami poza domem. W miarę upływu lat te proporcje będą się zmieniały; jak zobaczymy w dalszej części tego opracowania, dla dwunastolatków spędzanie czasu wśród rówieśników będzie jedną z najważniejszych przyjemności wypełniających czas wolny.

Tab.2. Ulubione sposoby spędzania wolnego czasu dziewięciolatków

Rodzaj zajęcia

Wszystkie

Dziewczęta

Chłopcy

dzieci

N = 61

N = 60

N = 121

gra w gry komputerowe i spędzanie 77 (63,6) czasu w Internecie gra w piłkę, jazda na rowerze, pływanie 73 (60,3) lub uprawianie innych sportów oglądanie telewizji 42 (34,7)

28 (45,9)

49 (81,6)

29 (47,5)

44 (73,3)

16 (26,2)

26 (43,3)

zabawa z ulubionym zwierzęciem

37 (30,6)

17 (27,8)

20 (33,3)

chodzenie do kina

35 (28,9)

21 (34,4)

14 (23,3)

czytanie książek

28 (23,1)

14 (22,9)

14 (23,3)

taniec

25 (20,6)

23 (37,7)

spędzanie czasu poza domem z 23 (19) koleżankami/kolegami gra w gry towarzyskie, takie jak 23 (19) Scrabble, Monopoly, szachy, inne spędzanie czasu na zakupach 18

16 (26,2)

16 (26,6)

14 (22,9)

gra na instrumencie muzycznym

zabawa zabawkami

fotografowanie i prace plastyczne

czytanie gazet i czasopism

chodzenie do teatru

Uwaga. W nawiasach – wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., ponieważ dzieci poproszono o wymienienie (maksymalnie) trzech ulubionych sposobów spędzania wolnego czasu.

TELEWIZJA 100 dzieci (czyli ponad 80 proc.) deklaruje, że bardzo lubi oglądać telewizję; w niemal równym stopniu chłopcy (50, czyli 85 proc.), jak dziewczynki (50 czyli 80 proc.). Liczba tych, którzy telewizję lubią „tak sobie”, „średnio” wyniosła zaledwie 20 osób; jeden chłopiec oświadczył, że nie lubi telewizji i stara się jej nie oglądać. Przy jednoznacznie pozytywnym stosunku dzieci do telewizji, preferencja dla niej jako dla źródła rozrywki jest jednak większa u chłopców – przypomnijmy (Tab. 2), że ponad 40 proc. chłopców wymienia oglądanie telewizji wśród swoich najbardziej ulubionych zajęć, wskazuje je natomiast tylko około ¼ dziewczynek. Dzieci w tym wieku mają stosunkowo dobrą opinię o reklamach telewizyjnych; bardzo lubi reklamy 15 badanych dziewięciolatków (5 dziewczynek i 10 chłopców) ; 55 (czyli około 45 proc.) dzieci wyraża w sumie pozytywny stosunek do reklam (lubi bardzo lub średnio), zdecydowanie nie lubi lub nigdy nie ogląda 66 - nieco ponad połowa. Już w tym wieku jest wśród dzieci poczucie, że reklamy telewizyjne trwają za długo i psują przyjemność oglądania telewizji. Pomimo deklarowanej niechęci, dzieci są bardzo dobrze obeznane z bieżącym repertuarem reklamy telewizyjnej; chętnie i emocjonalnie się na jej temat wypowiadają. Z wypowiedzi wynika, że nie lubią reklam długich, przerywających atrakcyjny program, czy takich, które – ich zdaniem – okłamują konsumenta! Nie lubię reklam długich, chcę, żeby reklamy trwały tylko jedna albo dwie minuty. Prawie wszystkich reklam nie lubię, dziecięcych. Nie lubię reklam z małymi dziećmi. Nie lubię reklamy w meczu. Tych nie lubię o najnowszych samochodach. Bo tam są takie auta, które się zniszczą po kilku kilometrach. Dziewczęta i chłopcy w tym wieku różnią się w swych preferencjach i repertuarze medialnym. Telewizja: co lubią dziewczynki Dziewczynki wskazują jako swoje ulubione programy przede wszystkim seriale dziecięce i młodzieżowe produkcji amerykańskiej, emitowane w kanałach Disney Channel, Zig Zap, Cartoon Network itp. W większości są to seriale o życiu szkolnym, rodzinnym i towarzyskim tweens i starszych nastolatków – przeznaczone dla nieco starszej grupy wiekowej. Absolutnym liderem okazuje się obyczajowo – muzyczny sitcom Hannah Montana (produkcja Disney Channel) – jako ulubiony wskazuje go aż 37 respondentek (czyli ponad 60 proc. ankietowanych dziewczynek). Poza tym - serial rodzinno-obyczajowy z elementami 35

magii Czarodzieje z Waverly Place (Disney)- co najmniej 18 wskazań (czyli około 1/3 respondentek), różne produkcje z Jonas Brothers (Disney) - 15 wskazań (około ¼) oraz High School Musical (Disney) – 12 wskazań (około 1/5). Należy zwrócić uwagę, że to jedynie podsumowanie wskazań najbardziej ulubionych programów telewizyjnych. Hannah Montana i Jonas Brothers znają praktycznie wszystkie dziewczynki; podczas rozmów na temat preferencji dzieci nie zetknięto się z ani jedną dziewczynką w tym wieku, która by tych programów nie lubiła. Wśród kilkunastu (!) innych seriali młodzieżowych, mających najczęściej formę sitcomów z życia szkolnego i rodzinnego nastolatków, najczęściej powtarzały się (na poziomie 10 proc. wyborów) sitcomy Nie ma to jak hotel (Disney) oraz Nie ma to jak statek (Disney), Słoneczna Sonny (Disney) i serial obyczajowo fantastyczny H2O - wystarczy kropla (Nine Network Australia /ZDF). Dziewczynki bardzo lubią też seriale animowane – wymieniają w sumie co najmniej18 tytułów ulubionych serii tego typu. Najbardziej lubiany jest klasyczny serial animowany Williama Hanny i Josepha Barbery Tom i Jerry – wskazuje go jako ulubiony 12, czyli 1/5 wszystkich ankietowanych dziewczynek. Oprócz tego, najczęściej wskazywane są jako ulubione (na poziomie 10 proc.) Scooby-Doo (Hanna Barbera / Warner Bros.), W.I.T.C.H. (Jetix Concept Animation), Fineasz i Ferb (Disney). Dziewczynkom podobają się także animacje z „ożywionymi” lalkami – Barbie, Polly Pocket. Niezależnie od preferencji dla sitcomów o życiu nastolatków oraz rozmaitych seriali animowanych, wśród wyborów dokonywanych przez dziewczynki zaznacza się mniejsze niż w młodszej grupie wiekowej, lecz wciąż zauważalne zainteresowanie postaciami dziewczynek/nastolatek o cudownych właściwościach – wróżek, czarodziejek, księżniczek, syren, elfów, superbohaterek itp. – dziewczynki wskazują wśród znanej sobie produkcji telewizyjnej i filmowej co najmniej 15 tytułów z tego typu motywem! Oprócz Czarodziejów z Waverly Place, W.I.T.C.H. i H2O, są to na przykład Winx, Dzwoneczek, Czarodziejki, Sabrina nastoletnia czarownica, Syreny z laguny, Program ochrony księżniczek, Kim Kolwiek i i inne. Bardzo interesująca dla dziewczynek jest postać nastolatki/nastolatka – gwiazd estradowych i telewizyjnych. Niemal wszystkie najbardziej ulubione seriale telewizyjne zawierają postacie tego typu – gwiazdami estrady są Hannah Montana, Sonny Monroe, chłopcy z zespołu Jonas Brothers, bohaterowie High School Musical; najbardziej ulubiona z bohaterek Czarodziejów z Waverly Place, Alex Russo, grana jest przez piosenkarkę Selenę Gomez, i fakt, że jest to gwiazda estrady jest dziewczynkom dobrze wiadomy i dla nich interesujący. Jak się wydaje, na tym etapie w serialach młodzieżowych dla dziewczynek ważniejszy jest właśnie śpiew, 36

taniec, gwiazdorstwo, glamour, niż realizm szczegółów życia codziennego i relacji emocjonalnych między nastolatkami (sytuacja, która zmieni się w starszej grupie wiekowej) Dziewczynki wskazują jako ulubione także filmy pełnometrażowe, które mogły obejrzeć wcześniej w kinie (nie sposób stwierdzić, czy pierwszy kontakt z filmem miały w kinie, czy dopiero przy emisji telewizyjnej). Najważniejszy jest oczywiście Shrek– jako swój ulubiony program telewizyjny wymienia go co najmniej 15 dziewczynek (czyli około ¼ wszystkich respondentek). Wśród 15 innych tytułów znajdują się m.in. (wskazania na poziomie 10 proc.) różne odcinki przygód Harry’ego Pottera oraz (mniej wskazań) animowane filmy pełnometrażowe o kocie Garfieldzie oraz Alvin i wiewiórki (20th Century Fox). Dziewczynki są bardzo zainteresowane programami telewizyjnymi dla dorosłych. Oglądają sporo

seriali

obyczajowych

oper

mydlanych

oraz

formatowanych

programów

rozrywkowych. Wśród jedenastu wymienianych seriali dla dorosłych, ulubioną produkcją dziewczynek jest Majka (TVN) – 1/5 wszystkich ankietowanych dziewczynek wymienia ten serial jako swój ulubiony program telewizyjny (najważniejsza w tym serialu jest dla dziewczynek bohaterka – młoda, ładna dziewczyna). Podoba się także M jak Miłość (TVP) ponad 10 proc. wskazań), jednak podobna liczba dziewczynek wskazuje ten serial jako najbardziej nie lubiany. Majka natomiast nie wywołuje opinii negatywnych. Dziewczynki są bardzo zainteresowane programem rozrywkowym Mam Talent (TVN) – ¼ respondentek bardzo lubi ten program. Z rozmów wynika, że w Mam Talent dziewczynkom najbardziej podobają się śpiewające nastolatki oraz zespoły taneczne. Dziewięciolatki są też – ale w znacznie mniejszej proporcji – zainteresowane Tańcem z gwiazdami (TVN) oraz You Can Dance (TVN). Reasumując, dziewczynkom w tym wieku w telewizji najbardziej podobają się filmy i programy – o innych dziewczynkach. Ważny jest element magiczny, znacznie ważniejsze jednak – śpiew, taniec, występy estradowe, glamour, gwiazdorstwo. Dziewczynki bardzo lubią w telewizji i chętnie oglądają reklamy produktów dla nich przeznaczonych oraz związanych z ich repertuarem medialnym! Wyrażają pozytywne, wręcz entuzjastyczne opinie o reklamie gry/maty tanecznej Twister Hannah Montana (siedem dziewczynek zdradza przy okazji, że bardzo chciałyby ją mieć). Podobają im się reklamówki Barbie i produktów z nią związanych (10 wskazań), Little Pet Shop, W.I.T.C.H., MyScene itp. Oprócz tego w reklamach doceniają humor, zabawne postacie animowane (Mały Głód Danio, śpiewający hamburger, kot i pies z animowanej kampanii Heyah itp.) oraz obecność zwierząt.

To była fajna reklama, jak pan siedział i burczało mu w brzuchu i pies wtedy zaszczekał i to było fajne. Później pan zjadł hamburgera. Lubią też trailery filmów animowanych i seriali. Dziewczynki nie lubią natomiast w telewizji przede wszystkim programów... dla chłopców! Często wyrażają to wprost, poproszone natomiast o wskazanie konkretnych nielubianych programów „dla chłopców” mówią przede wszystkimo serialach i filmach z superbohaterami i potworami. Nie lubia też takich z samochodami i z dinozaurami; kreskówek z biciem (wymieniane: Spiderman, Bakugan - Młodzi wojownicy, Marvel Super Heroe Squad, Ben Ten, Pokemony, Gwiezdne wojny, Liberator; także Wendy Wu, bo choć główna bohaterka jest nastolatką, to bije się i trenuje sztuki walki) oraz animacji o zwariowanych chłopcach (Kick Strach się bać, Chowder, Ed, Ed i Eddie, Mam rakietę – a także... Włatcy móch). Odrzucają programy, które kojarzą się im z młodszymi dziećmi; wieczorynki; filmy dla malutkich dzieci (wymieniane: Kubuś Puchatek, Teletubbies, Kot i Pat, Dom na drzewie, Świnka Pepa, Smurfy, Chip i Dale Brygada RR). Dziewczynki bardzo nie lubią serwisów informacyjnych i transmisji sportowych. Ponad połowa dziewięciolatek – aż 31 – zaznacza też, że bardzo nie lubi w telewizji horrorów! Nie wskazują jednak konkretnych tytułów, bo takich filmów po prostu nie wolno im oglądać, a jeśli nawet przypadkiem zobaczą jakiś program, to... ... to i tak zaraz przestałam patrzeć bo się bałam bardzo ... to powiedziałam mamie żeby wyłączyła, bo to było bardzo straszne a ja nie lubię. Bardzo nie lubią reklam produktów FMCG (proszków do prania, margaryn itp.), usług finansowych i loterii, oraz... zabawek dla chłopców. Telewizja: co lubią chłopcy Preferencje telewizyjne chłopców układają się nie tyle według gatunków, ile według klucza tematycznego. Dla dziewięciolatków w telewizji najważniejsze są narracje o superbohaterach! Mają one formę zarówno seriali rysunkowych, jak filmów pełnometrażowych; wielu bohaterów występuje zresztą zarówno w postaci rysunkowej, jak animacji komputerowej i żywego aktora. Chłopcy wymieniają w sumie 12 różnych narracji, w których występują mężczyźni wyposażeni w siłę, sprawność, nadzwyczajne moce i właściwości - Superman, Spiderman, Batman, Terminator, Iron Man, Hulk, Ghost Rider, Transformery, Super Heroes, G.I. Joe, różni bohaterowie Star Wars, a także James Bond i Indiana Jones. Kilku chłopców wyraża zainteresowanie serialem edukacyjnym Pogromcy mitów (Discovery); i tym razem

wyjaśniając, dlaczego im się ten serial podoba, odwołują się właśnie do nadzwyczajnej sprawności, odwagi i niezwykłych wyczynów bohaterów programu. Drugim co do ważności wątkiem tematycznym są samochody i (zwłaszcza) wyścigi samochodowe. Chłopcy wymieniają więc Tokio Drift – szybcy i wściekli (Universal Picture/Relativity Media, USA, Niemcy) - za swój ulubiony program telewizyjny uważa ten film 10 z 60 chłopców - a także filmy Ghost Rider, Taxi, serial i film Transformers, programy dokumentalne Top Gear (BBC) i Poturbowani (Discovery). Łatwo zauważyć, że bohaterami tych filmów są silni, odważni i dokonujący niezwykłych wyczynów mężczyźni. Warto dodać, że w narracjach o superbohaterach chłopców interesują także samochody, bronie, gadżety. Narracje o superbohaterach i o technologii są więc ze sobą splecione. Znamienna w tym względzie jest wysoka pozycja na liście preferencji chłopców serii Gwiezdne wojny - 12, czyli 20 proc. wskazało te serię jako swój ulubiony program w telewizji. Co najmniej 10 chłopców bardzo lubi też Władcę pierścieni (New Land Ciemna) - znów silni mężczyźni, walki i broń. Seriale i sitcomy dziecięco-młodzieżowe odgrywają w repertuarze telewizyjnym chłopców znacznie mniejszą rolę, niż w wypadku dziewczynek. Chłopcy wskazują jako ulubione te spośród nich, które mają za bohaterów nastolatków – zwariowanych (Nie ma to jak hotel, Do dzwonka, Jonas Brothers) i dokonujących niezwykłych wyczynów, na przykład sportowych (Zeke i Luther). Harry Potter bardzo podoba się 12 chłopcom (20 proc.) Animowane seriale dziecięce – oprócz tych o superbohaterach – to seriale akcji, z elementami fantazji i walki; bohaterami tych seriali są chłopcy, walczący i dokonujący niezwykłych czynów (Bakugan, Pokemony, Fineasz i Ferb). Z kreskówek jednak dzieci najbardziej lubią... Toma i Jerry’ego i Scooby Doo (powyżej 10 proc. wskazań). Zaskakujące jest zainteresowanie chłopców w tym wieku - horrorami filmowymi (co najmniej 15, czyli 1/4 respondentów, wskazuje, że bardzo lubi horrory w telewizji) oraz kinem katastroficznym. Chodzi rzecz jasna o filmy widziane w domu, bo przecież dzieci w tym wieku nie mogą jeszcze oglądać tego typu produkcji w kinie. Przynajmniej niektórzy chłopcy potrafią przy tym wskazać konkretne tytuły – mówią o Strasznym domu (animowanej produkcji pełnometrażowej dla starszych dzieci Columbia Pictures), Mumii (Universal), komediowym pastiszu horrorów Straszny Film (Dimension Films), filmach katastroficznych 2012: Koniec świata (Faith Films) i Pojutrze (20th Century Fox), a nawet o... Pile (Evolution Entertainment). Trzech respondentów twierdzi, że zna ten ostatni film, i rzeczywiście potrafi

opowiedzieć, o co tam chodzi.... Znamienne jest, że pewna część chłopców zna też i lubi najbardziej przerażające seriale kryminalne, jak CSI, Dexter i Kości. Inne programy telewizyjne nie mają dla chłopców w tym wieku większego znaczenia. Podoba się najwyżej (na poziomie 10 – 12 proc.)

Mam talent oraz paradokumentalne seriale

kryminalne, jak W11 i Detektywi (TVN) oraz Malanowski i partnerzy (Polsat). Bez określania konkretnych programów chłopcy podają, że chętnie oglądają też kanały sportowe oraz edukacyjne – Animal Planet, Planete, Discovery. Podobnie jak dziewczynki, dziewięcioletni chłopcy bardzo lubią w telewizji i chętnie oglądają reklamy produktów dla nich przeznaczonych oraz związanych z ich repertuarem medialnym. Podobają im się zwłaszcza reklamy klocków lego (a wśród klocków najbardziej podobają im się lego związane z filmami Star Wars i Toy Story), reklamy samochodzików, gier komputerowych. Interesuje ich reklama sprzętu sportowego i samochodów. Cenią humor, zabawne postacie animowane (Mały Głód Danio, Serce i Rozum z kampanii TP S.A, Pan Pikuś z kampanii Avivy) oraz śmieszne zwierzęta (kot i pies z animowanej kampanii Heyah, mówiące zwierzęta i gogosy z kampanii Real itp.). Bardzo podobają im się trailery filmów animowanych i filmów akcji, które można będzie zobaczyć w kinie lub w telewizji. Chłopcy zdecydowanie nie lubią natomiast właśnie tych programów telewizyjnych, które dziewczynki uznają za swoje ulubione. Wśród negatywnych wskazań przoduje Hannah Montana (10 wskazań), filmy z lalką Barbie (10), inne seriale muzyczno taneczne oraz narracje o księżniczkach, syrenach itp. Dziewięciolatkowie zdecydowanie przekreślają bajki dla młodszych dzieci (Kubuś Puchatek, Myszka Miki, Muminki, Stewart Malutki, cały kanał MiniMini, ale też Toy Story, a nawet – w 5 wypadkach Shreka!) Chłopcy nie lubią w telewizji telenowel oraz rozrywkowych programów muzycznotanecznych. Zdecydowanie nie podobają im się reklamy produktów „dla dziewczyn” (Barbie!), środków czyszczących i żywności, kosmetyków i biżuterii. KINO 112 (ponad 90 proc.) ankietowanych dziewięciolatków bardzo lubi chodzić do kina – 57 dziewcząt i 55 chłopców. „Tak sobie”, „średnio” lubi kino tylko 8 dzieci; w badanej grupie jest też jedno dziecko, które nie lubi chodzić do kina. Dla dzieci w tym wieku kino to sposób na spędzenie czasu z rodzicami i rodzeństwem. Tylko 23 dzieci (około 20 proc.) deklaruje, że do kina chodzi głównie z klasą, czworo utrzymuje, że bywa w kinie samodzielnie. Kilkoro – czasem – bywa w kinie z rówieśnikami. Dla

przeważającej większości dzieci w tym wieku kino to jednak rozrywka rodzinna, i na tym także polega jego atrakcyjność.. Analiza odpowiedzi na pytanie, na czym dzieci były w kinie ostatnio wskazuje na brak zasadniczej różnicy w nadążaniu za nowościami repertuarowymi między dziećmi z miast powiatowych i z dużego miasta. Kino: co lubią dziewczynki. Ulubionym filmem kinowym dziewczynek jest Shrek Forever – wskazało go 16, czyli ponad ¼ dziewczynek! Siedmiu dziewczynkom najbardziej podobała się kinowa wersja Hannah Montana; w sumie ponad 20 proc. dziewczynek twierdzi,, że ich ulubionym filmem jest kinowa wersja telewizyjnego serialu – oprócz Hannah Montana przywoływane są Camp Rock, High School Musical, H2O – wystarczy kropla. Dziewczynki wymieniają 30 tytułów ulubionych filmów kinowych. Poza Shrekiem i pełnometrażowymi filmami na podstawie seriali, są to przede wszystkim zabawne animacje o zwierzętach (Psy i koty – odwet Kitty, Alvin i wiewiórki, Disco robaczki, Madagaskar i wiele innych) oraz baśnie i filmy fantastyczne, a także komedie (Mikołajek, Niania i wielkie bum). Harry Potter zyskał tylko cztery aprobujące głosy – dziewczynki, które go wybrały, mówią o odcinkach Harry Potter i insygnia śmierci oraz Harry Potter i Książę Półkrwi. Są to części serii zdecydowanie nie przeznaczone dla młodszych dzieci. Pięć wskazań otrzymała Alicja w Krainie Czarów w reżyserii Tima Burtona; i tym razem film, ze względu na przesłanie, mroczny klimat i drastyczność niektórych scen, nie nadający się dla dzieci w tym wieku. W filmach dziewczynkom najbardziej podobają się muzyka i taniec, obecność zwierząt, humor i – emocje. Dzieci są też ogromnie zainteresowane efektami specjalnymi. Cenią technologie 3D i oczekują, że filmy dla nich nakręcone będą ją wykorzystywać. Silne emocje wzbudziło Królestwo zwierząt, oglądane w technologii 4D. Shrek Trzeci i Shrek Forever Jest śmieszny i bardzo go lubię. Najbardziej mi się podobało, że Shrek miał swojego przyjaciela osła. Podobało mi się, jak Shrek chciał odnaleźć Fionę. Że Shrek uratował Fionę. Shrek Forever – smoczyca, osioł, Fiona, trójka dzieci Shreka. Najbardziej mi się podobało, jak Shrek się kąpie w błocie. Jest zabawny i wesoły i jest w 3D Był ciekawy i śmieszny, w 3 D Bo był w 3 D. Shrek Forever – wszystko mi się podobało! (wielokrotne)

Hannah Montana Bo ja go lubię. ☺ Bo jest dużo piosenek i czasem się przydarzy coś śmiesznego Był fajny i śmieszny. Bo bardzo lubię Hannę Montanę Najbardziej podoba mi się to, że Hannah Montana jest sławna, ładna, miła, mądra, fajna, kulturalna i przyjacielska. Podobała mi się jego treść, był śmieszny i wzruszający. Podobało mi się to, że było trochę zabawnie i trochę smutno. Harry Potter Najbardziej podobało mi się to, że Harry Potter umie czarować. Podobała mi się wielka tarantula. Harry Potter i insygnia śmierci – nie widziałam jeszcze tego filmu, ale bardzo bym chciała obejrzeć. Ja bardzo lubię magię i iluzję. Harry Potter jest dla mnie odpowiednim filmem. Disco robaczki Najbardziej podobało mi się jak jeden z robaczków tańczył różne tańce. Podobało mi się to, że był zabawny i potrafił zaszaleć. Podobało mi się to, że robaczki miały ADHD i były zwariowane, także to, że chciały tańczyć. Alvin i wiewiórki Śpiewające wiewiórki, które do tego tańczyły. High School Musical Podobało mi się jak tańczyli. Madagaskar2 Podobało mi się jak tańczyli. Ratatuj Jak szczur kierował człowiekiem. Psy i koty, odwet Kitty Efekty specjalne i jak psy ratowały świat. Żółwik Sammy Były rośliny i zwierzątka. Jak rekin chciał pożreć jakiegoś żółwia. Noc w muzeum Zwierzęta co noc uciekały z muzeum, a pracownikowi trudno było je złapać. Jak wytresować smoka? Że mały chłopiec wytresował smoka. Najbardziej podobał mi się smok. Piorun ... jak Piorun i jego opiekun gonili przestępców. Księżniczka i żaba Ten moment, gdy księżniczka pocałowała księcia i sama zmieniła się w żabę. Podobała mi się mówiąca żaba. Mikołajek Był bardzo śmieszny i wyjątkowy, chodzę często do kina, ale jeszcze tak fajnego nie widziałam. Kot w butach ... że na końcu filmu był taki śmieszny fragment.

Odlot Bo był w 3 D. Opowieść wigilijna Podobało mi się w nim to, że był straszny i był w 3D. Toy Story 3 Był zabawny, ciekawy i w 3D. Alicja w Krainie Czarów Podobały mi się efekty specjalne. Opowieść wigilijna Podobało mi się w nim to, że był straszny i był w 3D. Książe Persji Podobały mi się efekty specjalne, stroje, scenariusz. Królestwo zwierząt Efekty specjalne 4 D. Podobało mi się, kiedy ruszały się krzesła i kiedy odpowiadaliśmy na pytania. Podobało mi się, że były efekty specjalne i ruchome fotele. Podobało mi się, że były fajne efekty specjalne, kołyszące się krzesła, trochę chlapało wodą i odpowiadaliśmy na pytania. Kino: co oglądają chłopcy Chłopcom najbardziej podoba się Harry Potter (zwłaszcza Harry Potter i Książę Półkrwi) – film ten jako ulubiony wskazało co najmniej ośmiu respondentów. Poza tym – Jak wytresować smoka (siedmiu), oraz (na poziomie około 10 proc.) - Shrek, Avatar, Disco Robaczki. W sumie chłopcy podają 37 tytułów ulubionych filmów. Najwięcej wśród nich widowiskowych filmów przygodowych z elementami walki, pościgu, magii (Władca Pierścieni, Troja, Waleczne serce, Królestwo niebieskie, Gwiezdne wojny, Król Artur, Ostatni władca wiatru itp.) oraz komediowe animacje, również zawierające szybką akcję, walki i pogonie, łobuzerski humor (Epoka lodowcowa, Kung Fu Panda, Ryś i Spółka, Madagaskar, Sezon na misia, Biała i Strzała, Odlot, Garfield, Toy Story itp.) Chłopcom także w filmach bardzo podobają się efekty specjalne i oglądanie w 3D. Poza tym, poszukują akcji, pewnej ilości przemocy oraz rubasznego humoru. Harry Potter Podobały mi się efekty dźwiękowe. Podobały mi się efekty specjalne Podobało mi się, że Harry zabił Malfoya. Avatar Podobały mi się kostiumy, i jak pan leciał helikopterem a na ziemi jednemu gostkowi deska przebiła plecy. Najbardziej podobała mi się akcja. Najbardziej podobała mi się fantazja. Najbardziej podobały mi się efekty specjalne i przygody. Chciałbym aby w kinach był Avatar2 i w telewizji Avatar i Avatar2 oraz Transformers 1 i 2. 43

Gwiezdne wojny Bo ten film jest pełen akcji i emocji, jest fajny i doskonały. Szybcy i wściekli Podobał mi się wyścig i jak uciekli z więzienia. Terminator 2 W tym filmie najbardziej podobało, jak terminator strzelał do człowieka Opowieść wigilijna Bo było strasznie i można się czegoś nauczyć. Jak duchy goniły samoluba po domu, żeby mu przepowiedzieć jego śmierć. Shrek Najbardziej podobało mi się to, że wtedy gdy Shrek puścił bąka w stawie, zdechła ryba wypłynęła brzuchem do góry. Najbardziej podobało mi się, jak osioł latał. Podobało mi się jak Shrek walczył ze smokiem i jak puścił bąka. Disco robaczki Najbardziej podobał mi się w tym filmie koncert W tym filmie podobało mi się najbardziej, że robaczki tańczyły i śpiewały W tym filmie podobało mi się, że najpierw robaczek pracował i go zwolnili, a potem chciał mieć kapelę i miał. Nie zadzieraj z fryzjerem Bo jest strasznie śmieszny i fantastyczny. Odlot Najbardziej mi się w nim podobało, że był śmieszny Garfield2 Wartka, nieprzerwana akcja i słowa „13 godzin w torbie z pierdzącym psem”. ...że Garfield i kot Prius wyglądali tak samo i się zamienili. I że drzewem pojechali do restauracji i że Prius nie wiedział co to za jedzenie i mu posmakowało, i poprosił o jeszcze. Królestwo zwierząt Efekty specjalne: podmuchy wiatru, kropelki wody i ruchome fotele. Filmy 4D – podobały mi się efekty specjalne, to, że kołysały się krzesła. GRY KOMPUTEROWE I INTERNET 77 dziewięciolatków (ponad 60 proc.), w tym 32 dziewczynki (około ¼ badanych dziewięciolatek) oraz 44 chłopców (blisko 40 proc.) stale lub bardzo często gra w gry komputerowe i korzysta z Internetu. Pozostałe dzieci grają „od czasu do czasu, rzadko”. Nie ma w badanej grupie żadnego dziecka, które by nie znało Internetu i gier, i ani jednego, które by z nich nie korzystało. Warto przypomnieć, że dla połowy chłopców i dla 1/3 dziewczynek z tej grupy wiekowej jest to ulubiona rozrywka! Zatem gry jako ulubiony sposób spędzania wolnego czasu wskazują nawet te dzieci, które nie grają często. To zrozumiałe, w wielu domach dzieciom w tym wieku ogranicza się czas, który mogą one spędzać przed monitorem. Czyni to komputer szczególnie atrakcyjnym środkiem komunikowania.

Niektóre dzieci znają portal nasza.klasa i rozumieją już znaczenie portali społecznościowych, same jednak używają ich bardzo rzadko. Gry i Internet: w co grają dziewczynki Dla dziewczynek w tym wieku najważniejsze wydają się trzy kategorie gier i zabaw komputerowych: - The Sims – jako swoją ulubioną grę wskazuje różne wersje Simów aż 21 dziewczynek! czyli ponad 1/3 wszystkich respondentek; - tak zwane ubieranki - zabawy polegające na dobieraniu strojów, makijażu, stylizowaniu różnych postaci ludzkich i zwierzęcych, a także dekorowaniu pokoju, upiększaniu przedmiotów, robieniu wirtualnych zakupów itp. Dziewczynki wymieniają co najmniej 14 nazw tego typu gier – na przykład Hannah Montana, Barbie, Barbie pokaz mody, Barbie Modelka, Star Doll, Kucyki Pony, Zakupoholiczka w Paryżu, Lalki Klary, Styl Fashion, Apaczowe ubieranki, Imperium Stylu itp. Ważne jest, że w ubierankach czesto występują postacie lubianych przez dziewczynki lalek lub bohaterek filmowych – Barbie, Bratz, Pollypocket, Hannah Montana itp.; - gry polegające na hodowli zwierzątek i opiece nad nimi ; 12 dziewczynek (20 proc.) regularnie gra w Pet Party, poza tym wymieniane są Happy Harvest, The Farmer, Farma, Farmerama, animili.pl i inne. Dziewczynki grają też w Metina, Mario, gry flaszowe, platformowe i logiczne (portale Purble Place, bobibobi.13.com, gry.pl, panfu.pl, disneychannel.pl), udział tych gier w repertuarze badanej grupy jest jednak niewielki. Gry i Internet: w co grają chłopcy Chłopcy wymieniają ponad 50 tytułów rozmaitych gier, ale najważniejsze i najpopularniejsze są trzy: Grand Theft Auto, FIFA i Need for Speed. W Grand Theft Auto (rozmaite wersje – GTA, GTA San Andreas, GTA Liberty City, GTA Vice City) bardzo lubi grać co najmniej 24 chłopców, czyli ponad połowa wszystkich odpowiadających na ankietę „grających” dziewięciolatków! Upodobanie do tej serii gier firmy Rockstar – niezwykle brutalnych i realistycznych, polegających na dokonywaniu kradzieży, napadów i morderstw, uczestniczeniu

w pościgach samochodowych i

porachunkach gangów - logicznie pasuje do opisywanej już wyżej fascynacji chłopców narracjami z „silnymi facetami”, walkami i przemocą. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że odzwierciedla to jednocześnie brak wiedzy lub zainteresowania ze strony rodziców – GTA z całą pewnością nie powinna być nawet oglądana przez dzieci w tym wieku.

Need For Speed (w różnych wersjach) wybiera jako ulubioną grę co najmniej ośmiu z 44 „grających” respondentów. Ta gra, polegająca na szaleńczych wyścigach samochodowych, wiąże się z zainteresowaniem chłopców autami i wyścigami (widocznym przy okazji repertuaru filmowego i telewizyjnego). Jeżeli dodać tych respondentów, którzy od NFS wolą Flat Out, Trackmanię, Monster Jam, Crash Time, Monster Truck, Hard Truck, Taxi Driver, XR xpand Rally, okazuje się, iż 22 dziewięcioletnich respondentów (połowa grających!) wykazuje preferencję dla gier samochodowo – wyścigowych. Warto dodać, że uliczne pościgi samochodowe stanowią też jeden z podstawowych elementów GTA. Dwunastu respondentów (blisko 1/3 grających dziewięciolatków) gra w rozmaite wersje gry piłkarskiej FIFA. 14 (ponad 1/3) używa różnych gier komputerowych firmy Lego (Lego Star Wars, Lego Batman, Lego Indiana Jones, Lego Harry Potter i in.) Poza tym chłopcy wymieniają gry "farmerskie" (Farma, Wolni farmerzy, Farmerama, Zielone imperium, Symulator farmy, Zoo Tycoon), gry MMOG (co dziesiąty dziewięcioletni chłopiec chętnie gra w Metina) oraz liczne strzelanki i gry fabularne. Znamienne, iż na liście preferencji

dziewięciolatków

liczba

gier

kwalifikowanych

jako

przeznaczone

dla

użytkowników +16 i +18 zdecydowanie przewyższa liczbę gier dziecięcych. KSIĄŻKI I PRASA Bardzo lubi czytać 46 dzieci – 24 dziewczynki i 22 chłopców (to niecałe 40 proc. badanej grupy). 21 dzieci oświadcza, że czytać nie lubi (dwukrotnie więcej chłopców, niż dziewczynek). Pozostali lubią „tak sobie, średnio”. Warto przypomnieć, że lekturę zalicza do swoich ulubionych zajęć jedynie około 20 proc. dziewięciolatków. Zdecydowanie przegrywa ona nie tylko z ruchem na świeżym powietrzu, lecz również z komputerem i telewizją 32 dzieci (około ¼) - 18 dziewczynek i 14 chłopców czyta regularnie pisma ilustrowane; 19 nie czyta ich nigdy. Reszta – „od czasu do czasu” Książki i prasa: co czytają dziewczynki Dziewczynki wymieniają w sumie 64 tytuły ulubionych książek. Najczęściej powtarzają się (12 wskazań – około 20. proc.) Dzieci z Bullerbyn Astrid Lindgren. Książka ta jest lekturą szkolną, lecz wybór właśnie jej jako lubianej wśród książek, które dzieci musiały przeczytać, jest w pewnej mierze znamienny. Zawiera ona bowiem to, co ciekawe z punktu widzenia dziewięciolatki: narrację o innych dziewczynkach. Podobnie jak w wypadku filmów i programów telewizyjnych, dziewczynki to ulubione bohaterki

dziewczynek. Dlatego na liście ulubionych książek – ogromnie zresztą

rozproszonej, dowodzącej braku kanonu literackiego, który łączyłby dzieci w jednym wieku 46

oraz stanowił podstawę do wymiany opinii, dzielenia się emocjami itp., - znajdują się takie pozycje, jak: lektury szkolne: Maria Kruger, Karolcia, Karolcia i niebieski koralik; Mira Jaworczakowa, Oto jest Kasia; Kornel Makuszyński, Awantura o Basię Lucy Maud Montgomery, Ania z zielonego wzgórza Astrid Lindgren, Ronja córka zbójnika Joanna Krzyżanek, Cecylka Knedelek czyli książka kucharska dla dzieci Krystyna Drzewiecka, Piątka z zakątka Joanna Olech, Pulpet i Prudencja Jacek Ingot, Eri i smok Gilbert Delahaye i Marcel Marlier, seria Martynka Prunella Bat, Milla i Sugar i inne. Wydawcy popliteratury dla dzieci umiejętnie wykorzystują upodobanie dziewczynek do opowieści o dziewczynkach jednocześnie z ich zainteresowaniem telewizyjnym postaciami dziewcząt-nastoletnich gwiazd. Nic więc dziwnego, że na liście ulubionych lektur dziewczynek jest książkowa wersja Hannah Montana (oraz biografia Miley Cyrus), komiksy o W.I.T.C.H., Winx, książki na podstawie H2O i Czarodziejów z Waverly Place (w sumie 13 dziewczynek wskazuje tego typu produkty jako swoją ulubioną lekturę). Pięć dziewczynek uważa Harry’ego Pottera J.K.Rowling za swoją ulubioną lekturę. Dla dziewczynek w tym wieku niezmiernie ważne są wciąż jeszcze baśnie magiczne – i tu jednak odbija się przede wszystkim zainteresowanie postacią kobiecą – księżniczką, czarodziejką, wróżką itp. Dziewczynki wymieniają więc miedzy innymi takie baśnie, jak Dziewczynka z zapałkami , Brzydkie Kaczątko, Baśnie Andersena, Calineczka, Czerwony Kapturek, Mała Syrenka, Białośnieżka i Różyczka, Złotowłosa i trzy niedźwiadki, Księżniczka i żaba, Piękna i Bestia, a także baśnie literackie: Pinokio Carla Collodiego, Przygody Pana Kleksa Jana Brzechwy, Artur i Minimki Luca Bensona. Trzeba jednak zwrócić uwagę, że znaczna część dziewczynek poznaje klasyczne baśnie za pośrednictwem uproszczonych ilustrowanych wersji, często o obrazkami z kreskówki, wydawanych w Polsce przez Egmont i podobne mu wydawnictwa. Lubienie tych baśni natomiast wynika między innymi także z tego, że dzieciom podobają się wyprodukowane na ich kanwie filmy rysunkowe. Oprócz baśni i opowieści o dziewczynkach, dziewięciolatki lubią historie o zwierzętach – zwłaszcza o psach i o koniach, na przykład Holly Webb, W poszukiwaniu domu 47

Barbara Gawryluk, Kaktus, szukaj a także pozycje popularnonaukowe o zwierzętach oraz o hodowli psów i koni. Poza tym na liście znajduje się nieco literatury przygodowej oraz – Przygody Mikołajka René Gościnny’ego i Koszmarny Karolek Francesci Simon. 18 dziewczynek (około 1/3 dziewięcioletnich respondentek) czyta regularnie pisma ilustrowane (10 nie czyta ich nigdy, reszta – „od czasu do czasu”). Prasowym hitem wśród dziewczynek w tym wieku jest seria pisemek i komiksów o nastoletnich uczennicach – czarodziejkach Czarodziejki W.I.T.C.H. (Egmont) - 17 stałych czytelniczek. Dziewczynki czytają też bliźniacze wydawnictwo Winx (10 wskazań), a także wydawane przez Egmont pisma nawiązujące do lubianych seriali telewizyjnych i kreskówek Hannah Montana (11) , H2O, Czarodzieje z Waverly Place, Scooby Doo, Tom i Jerry, Kaczor Donald. Lubią pisemka związane z zabawkami – Zabawy i marzenia z Barbie (8 wskazań), Polly Pocket, Hello Kitty, Littlest Pet Shop. Warto zwrócic uwagę, że dziewczynki są w ten sposób wprowadzane w zasady systemu konsumpcyjnego – gazetki „o gwiazdach” i „o zabawkach” to przecież w gruncie rzeczy rozbudowane komunikaty reklamowe... Dziewczynki interesują się – w mniejszym stopniu – pismami ilustrowanymi dla nieco starszej grupy wiekowej; wybierają Fun Club (Egmont), Bravo

i Bravo Girl (Bauer),

Popcorn (Axel Springer) itp. oraz zaglądają do pism kobiecych dla dorosłych czytelniczek i do programów telewizyjnych. Książki i prasa: co czytają chłopcy Aż 15 chłopców – ponad 1/3 wszystkich czytających - uważa Harry’ego Pottera J. K.Rowling za swoją ulubioną książkę. Wymieniają też (wskazania na poziomie 10 proc.) książki J.R.Tolkiena (Władca Pierścieni, Hobbit) oraz humorystyczne serie szkolne o chłopcach - Przygody Mikołajka Goscinny’ego, Koszmarnego Karolka Francesci Simon, Mateuszka Elviry Lindo. 11 chłopców twierdzi, że ich ulubiona książką są Dzieci z Bullerbyn Astrid Lindgren – jak już wspomnieliśmy, lektura szkolna. Pośród 39 wymienianych tytułów znajduje się popliteratura i komiksy powiązane z filmami i kreskówkami telewizyjnymi – Piraci z Karaibów, Park Jurajski, Gwiezdne Wojny, Asterix i Obelix, bardzo liczne są jednak po prostu lektury szkolne – Oto Kasia Miry Jaworczakowej, Kubuś Puchatek A.A.Milne’a, Sierotka Marysia Marii Konopnickiej, Przygody Kajtka Marii Kownackiej, Dzieci Pana Astronoma Wandy Chotomskiej, Baśnie Andersena, liczne baśnie magiczne o dziewczynkach/królewnach... Zważywszy upodobania chłopców, ujawniane przy okazji analizy repertuaru telewizyjnego i filmowego i ulubionych gier komputerowych, należy podejrzewać, iż taki wybór nie jest 48

odbiciem rzeczywistych preferencji czytelniczych dziewięciolatków, ale raczej ich bardzo ubogiej listy lektur. Wymieniają nie to, co im sprawia przyjemność, lecz to, co w ogóle kiedykolwiek zdarzyło im się przeczytać. Te sytuację potwierdza lista pism ilustrowanych, które lubią czytać i przeglądać chłopcy, bardziej spójna z upodobaniami i potrzebami ujawnianymi przez dziewięciolatków w trakcie badań. Regularnie czyta prasę 14 chłopców – i są to pisma i gazety sportowe Bravo Sport (9 wskazań), Przegląd Sportowy, Skarb Kibica oraz motoryzacyjne AutoMoto, Hot Wheels Moto Magazyn; pisemka i komiksy związane z ulubionymi serialami i filmami (jak Kaczor Donald (7 wskazań), Tom i Jerry, Scooby Doo, Bakugan, Cartoon Network, Animal Planet), Chłopcy zaglądają też do prasy telewizyjnej i do... prasy lokalnej (chłopcy w Miechowie Kurier Miechowski, Gazetę Miechowską) oraz do tabloidu Fakt, do Gazety Wyborczej i Angory.

ETAP II. NARRACJE I RYSUNKI O ULUBIONYM BOHATERZE FILMOWYM, TWORZONE PRZEZ DZIECI Lista ulubionych programów, filmów, gier, ujawniona podczas pierwszego etapu badania okazała się bardzo długa i dość zróznicowana. Nie można było wykluczyć ani tego, że część dzieci wymieniała takie tytuły, które są po prostu popularne w grupie (czy nawet naśladowała w swych odpowiedziach blisko siedzącego kolegę czy koleżankę), bądź też, starając się odpowiedzieć na ankietę możliwie wyczerpująco, podawała więcej tytułów, niż naprawdę lubi. Istnieje poza tym różnica pomiędzy filmami i programami po prostu przyjemnymi – a takimi, w których odbiór widz czy czytelnik angażuje się głębiej, które poruszają jego/jej emocje i wyobraźnię. Dlatego w drugim etapie badania dzieci miały napisać (w ciągu około tygodnia) opowiadanie/ wypracowanie, którego tematem miał być ich ulubiony bohater lub bohaterka filmu albo serialu. Przyjęto bowiem, że mając do wyboru jedną postać, wybiorą tę, która jest dla nich ważna. Do ufności w to, że tak będzie, upoważniała w pewnej mierze postawa dzieci w trakcie wypełniania ankiet. Dziewięciolatki włożyły w nie wiele serca i uwagi. Dopytywały się, kto będzie te ankiety czytał i czy będzie to miało wpływ na kręcenie nowych filmów i seriali. Podkreślały, że ten temat jest dla nich ważny, żałowały, że nie rozmawia się z nimi o tym na lekcjach szkolnych. Dzieci były zachęcane do opisu wyglądu bohatera, jego dokonań oraz tych cech, które im się u niego najbardziej podobają - aczkolwiek w istocie jednym z istotnych pytań badawczych

było, czy dla widzów w tym wieku ważniejsze są dokonania, czyny, przygody bohatera, czy tez jego wygląd, styl wizualny itp. Dlatego właśnie dzieci mogły dołączyć do opisu własnoręcznie wykonaną ilustrację w dowolnej technice. Niemal wszystkie skorzystały z tej możliwości. Zdarzało się też, że dzieci, bardzo lubiąc więcej, niż jednego bohatera, umieszczała w wypracowaniu dwóch lub trzech. Pozyskano 132 prace (67 napisali chłopcy, 65 – dziewczynki). Stanowią one

kombinację tekstu i obrazu – o bardzo rozmaitej objętości i jakości, od

kilkustronicowych historii z bardzo staranną oprawą graficzną, po niedbałe rysunki z kilkuwierszowym komentarzem, lub nawet jedynie z podpisem. Objętość i poziom komplikacji wypracowań były oczywiście pochodną umiejętności dzieci w dziedzinie pisania i samodzielnego budowania tekstów; dziewięciolatki zwykle piszą już dość sprawnie, ale nie wszystkie jeszcze potrafią wypowiadać się na piśmie całymi, złożonymi zdaniami. Słownictwo bywa bardzo rozległe, zdarzają się jednak także dzieci o ograniczonym zakresie słów. Wreszcie, wiadomo z ustaleń psychologii rozwojowej, iż dzieci w tym wieku nie są jeszcze zdolne do ujmowania zjawisk w kategoriach ogólnych i abstrakcyjnych. Należało zatem się spodziewać, że w opisywaniu swoich bohaterów sięgną do konkretu – wyglądu, dokonań, relacji z innymi bohaterami itp. Wypracowania i towarzyszące im prace plastyczne poddano ilościowej analizie zawartości; poddano je także badaniom przy użyciu narzędzi analizy dyskursu i semiotycznie zorientowanej analizie jakościowej. Skąd pochodzą bohaterowie? 50 ulubionych bohaterów dzieci zobaczyły w filmach pełnometrażowych w kinie lub na ekranie domowego telewizora. 41 (1/3) postaci pochodzi z seriali telewizyjnych (najczęściej – dwudziestokrotnie - chodzi o Hannę Montanę, dziesięciokrotnie - o Alex Russo/ Selenę Gomez z serialu Czarodzieje z Waverly Place). 24 (prawie 1/5) to bohaterowie z animowanych seriali telewizyjnych. 13 ulubionych bohaterów to postacie fantastyczne – oprócz Shreka (5 narracji) – elfy, wróżka, smoki, bohaterowie typu Hulk czy Asterix i Obelix. Znacznie więcej jest zwierząt, w większości fantastycznych, bo antropomorfizowanych i obdarzonych zdolnością mówienia – wśród 18 opowieści o zwierzętach cztery razy powtarza się Scooby_Doo, pięciokrotnie – Tom i Jerry, poza tym na przykład Garfield, Alvin i wiewiórki, Mamut maniek i leniwiec Sid z Epoki lodowcowej. Jak się wydaje, warunkiem, by zwierzę zostało ulubionym bohaterem dla dziecka jest silna antropomorfizacja i – spora dawka humoru. 50

Sześcioro ulubionych bohaterów pochodzi

z seriali dokumentalnych w Animal Planet i

Discovery, dwóch – Książę Persji i Kangurek Kao – z gier komputerowych (chociaż chłopiec piszący o Księciu Persji zapewne widział także film pełnometrażowy w kinie lub serial w telewizji). Dziewięcioro ulubionych bohaterów to zabawki (oprócz Barbie i Pollypocket – kowboj Buzz z Toy Story). Jedna historia to po prostu baśń o Kopciuszku. Wreszcie czworo bohaterów dwa psy, smok i elf - to postacie wymyślone przez dzieci, nie pochodzące z żadnego znanego produktu medialnego. Jeden chłopiec przedstawił siebie samego jako bohatera filmu. 118 tekstom (blisko 90 proc.) towarzyszą ilustracje. Ponad 80 proc. (100) to własne ilustracje dzieci, nie odzwierciedlające zbyt szczegółowo wyglądu produktu medialnego, z którego pochodzi bohater (widać tu większą samodzielność wyobraźni, niż wśród sześciolatków). Reszta nawiązuje do rzeczywistego wyglądu bohaterów – widać wówczas uważną obserwację, jakie dzieci poddają swoich ulubionych bohaterów; obrazki odzwierciedlają szczegóły strojów, uzbrojenia, scenografii itp. Kim są bohaterowie? Najważniejszymi najbardziej lubianymi bohaterkami są dla dziewczynek – inne dziewczynki, ale nie rówieśnice, lecz nieco od nich starsze nastolatki. W wypracowaniach nastoletnie dziewczęta występują aż 35 razy, są bohaterkami aż połowy wypracowań napisanych przez dziewczynki. Wśród tych 35 wypracowań, aż 20 dotyczy Hannah Montany/ Miley Cyrus, 10 – Alex Russo/Seleny Gomez. Poza tym trzykrotnie – syrena z H2O wystarczy kropla, raz – Layla z Winx, także raz – Ginger z kreskówki Słowami Ginger (Nickelodeon) To całkowicie zgodne z tym, co na podstawie ankiet wiadomo o upodobaniach medialnych i filmowych badanych dziewczynek, zainteresowanych przede wszystkim programami i filmami ze śpiewem, tańcem , gwiazdami itp. Dziewczynkom podobają się także młode, piękne kobiety (5 wypracowań) – Majka z serialu Majka (TVN) - dwa teksty, bohaterka Brzyduli (TVN), Blondynka z serialu Blondynka (TVP) i... Kopciuszek. Dla chłopców najważniejsi są silni mężczyźni – bohaterowie. Z 21 wypracowań, w których występują mężczyźni, aż 20 napisali chłopcy ( to jedno, które napisała dziewczynka, dotyczy Żerdka Kiepskiego…). ¼ wszystkich wypracowań chłopców dotyczy dorosłych bohaterów; wybierani są zwłaszcza Luke Skywalker z Gwiezdnych Wojen (4 razy; dzieci wskazują też Yodę, Anakina Skywalkera oraz... Lorda Vadera), Jake Sally z Avatara, Indiana Jones, wojownicy i czarodzieje z Władcy Pierścieni, Król Artur, Książę Rillian (Opowieści z 51

Narnii), Książę Persji, William Wales (Waleczne serce), Kapitan Sparrow/Johnny Depp (Piraci z Karaibów) oraz... Bronek z serialu Czas Honoru (TVP). W roli silnych, ważnych figur pojawiają się także Adam Savage, prowadzący program Pogromcy mitów (Discovery) aż w trzech tekstach; oraz Chip Foose z programu Poturbowani (Discovery). Przypomnijmy, że chłopcy, opowiadając o ulubionych filmach i programach, wskazywali seriale o rozmaitych magicznych czy nadprzyrodzonych superbohaterach, operujących pieścią i bronią, ale uproszczonych i niezbyt ludzkich – rozmaitych supermanach, spidermanach, ghost raiderach itp. Takich ulubionych bohaterów jest w analizowanych wypracowaniach jedynie pięciu. W sytuacji, gdy trzeba wskazać bohaterów naprawdę ulubionych i takich, z którymi dzieci chciałyby się w pewnej mierze utożsamiać, znacznie częściej wybierane są postaci szlachetne, o pogłębionej psychologii, niemal zawsze jednoznacznie stające po stronie dobra. Pośród 16 wypracowań o chłopcach – nastolatkach, tylko jedno napisała dziewczynka. Za to w ośmiu występuje Harry Potter! (jeden tekst dziewczynki, siedem chłopięcych). Pozostali to w większości „szaleni chłopcy”, podobający się z powodu swych umiejętności (skateboardziści Zeke i Luter, śpiewający Luke z Camp Rock Final Jam) , a przede wszystkim – zwariowanych pomysłów i śmiesznych przygód: Johnny Test, Kick Strach się bać, Chowder, Czkawka (Jak oswoić smoka). Jaki powinien być ulubiony bohater, a jaka ulubiona bohaterka? W 96 wypracowaniach dzieci odnoszą się do pożądanych, atrakcyjnych, lubianych cech bohaterów, w 102 - piszą o tym, jakie działania bohaterów uważają za atrakcyjne i pożądane. Oto lista pożądanych cech i atrakcyjnych działań ulubionych bohaterów filmowych – uwzględniono jedynie te, do których dzieci odnoszą się explicite.

Tab. 3. Pozytywne cechy ulubionych bohaterów filmowych w opinii dzieci dziewięcioletnich

Cecha

Ogółem

Dziewczynki Chłopcy

(N = 95)

(N = 50)

(N = 45)

Atrakcyjny styl i wygląd (ubiór, fryzura, gadżety, 39 (41)

24 (48)

15 (33,3)

wyposażenie itp.) Bycie miłym, grzecznym, przyjaznym, fajnym

24 (25,3)

15 (30)

9 (20)

Bycie śmiesznym, zabawnym, zwariowanym

22 (23)

11 (22)

9 (20)

Dobroć

16 (16,8)

9 (18)

7 (15,5)

Uroda fizyczna

12 (12,6)

12 (24)

Odwaga

Mądrość

Sława, popularność, gwiazdorstwo

Siła, moc, potęga

Bohaterstwo

Pracowitość

W nawiasach wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., bo dzieci wymieniały po kilka cech.

Tab. 4. Pozytywne działania ulubionych bohaterów filmowych w opinii dzieci dziewięcioletnich

Co robi bohater / bohaterka?

Ogółem

Dziewczynki Chłopcy

(N =102)

(N = 50 )

(N =52 )

Walczy

23 (22,5)

20 (38,5)

Ratuje kogoś

22 (21,6)

15 (28,8)

Ma przygody

20 (19,6)

11 (19,2)

Pięknie tańczy, śpiewa, gra

19 (18,6)

17 (34)

Czaruje

18 (17,6)

11 (19,2)

Pomaga komuś, opiekuje się

Przyjaźni się

Robi różne figle, sztuczki, triki

11 (19,2)

Ma sekret , prowadzi podwójne życie

Kocha

W nawiasach wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., bo dzieci wymieniały po kilka cech.

Jak widać, dla dzieci bardzo ważny jest atrakcyjny wygląd bohatera. Nie chodzi koniecznie o fizyczne piękno – to ważne jest wyłącznie dla dziewczynek; 36. Wiola P., Hannah Montana Ona jest bardzo ładna ma blond włosy. Jest piosenkarką bardzo ładnie i dobrze śpiewa. (...) Umie bardzo ładnie tańczyć i jest sławną gwiazdę. Jest bardzo sprytna, chóda, i jest dobrze wychowana.

Rys. 8. Kamila, klasa III. Hannah Montana

117. Sarah O., Hannah Montana Interesuje ją śpiew. Umie grać na gitarze i na pianinie. Ma bardzo dużo ubrań i ma długą czarną limuzynę

116 Patrycja K, Hannah Montana Bląd włosy, błyszczące stroje, rękawiczki bez palców i tenisówki. (...) Ona jest ładna, bystra, zawsze ładnie ubrana i skromna. Bardzo ale to bardzo ładnie śpiewa i bardzo ładnie tańczy na scenie. 87. Julia P., Selena Gomez Jest bardzo ładna. W rzeczywistości jest piosenkarką. Jestm jej fanką. Bardzo bym się cieszyła gdy bym ją spotkała nie stety nie mieszka w Polsce. 15. Magdalena C., Majka Majka ma: długie, brązowe, lśniące włosy, duże oczy i najczęściej ubiera się w ładne, skromne ubrania. (...)Lubię Majkę dlatego bo jest ciekawa. Gdy moja mama włączyła po raz pierwszy Majkę ona przypadła mi do gustu.

74 Paulina T., Barbie Lubię Barbie dlatego że ładnie wygląda i Barbie to fajna bajka

Rys. 9. Natalia, klasa III. Barbie jako Roszpunka

Istotne jest jednak, by wygląd bohatera przyciągał uwagę, zawierał elementy atrakcyjne (na przykład modne – co zwłaszcza ważne dla dziewczynek, ale też śmieszne, groźne itp. ) Shrek wydaje się w tym względzie postacią skonstruowaną modelowo – dzieciom podoba się jego wygląd, co odbija się zarówno w wypracowaniach, jak w bardzo wyrazistych, szczegółowych portretach.

Rys. 10. Kuba, klasa III. Shrek

I tutaj, jak w innych częściach badania, widać też, co jest szczególnie atrakcyjne dla dziewczynek, a co dla chłopców. Dziewczęta wybierają urodę, atrakcyjny wygląd, sławę oraz ogólną fajność, przyjazny stosunek do otoczenia. Ważne jest dla nich, gdy bohaterka ładnie śpiewa i tańczy, ale tez gdy pomaga przyjaciółkom i w ogóle, gdy otoczona jest przyjaciółmi. (Przyjaźń jest też istotną wartością dla chłopców.) Dzieci same lubią oglądać filmy razem z przyjaciółmi. 63 Karolina R., Dzwoneczek – Piotruś Pan Dzwoneczek podoba mi się ponieważ zawsze potrafi znajdź wyjście z trudnej sytuacji, zawsze jest uśmiechnięty i dodaje dobrej miny 54

79 Szymon K., Maniek i Sid, Epoka lodowcowa Maniek jest duży i włochaty. Nie lubi przede wszystkim gdy ktos komuś dokucza. Jeśli ktoś nie umie się bronić wtedy Maniek stara się mu pomóc.

Rys. 11. Szymon, klasa III. Maniek i przyjaciele

49. Maciej F., Harry Potter Umiał pomagać swoim przyjaciołom. Bardzo chciałbym go poznać. 65. Magda K., Król lew, Opowieści Tinga Tinga ...miał kolorowa grzywę i niebieskie. Podoba mi się to w tym filmie bo jest rysunkowy i sprawia mi i mojej siostrze radość

58. Marcelina L , 59. Zosia B., Animal Planet Podoba mi się ponieważ są w tym zwieżęta. Animal Planet jest fajnym programem. Ja kocham zwierzęta i uwielbiam program Animal Planet. Oglądaliśmy to razem z koleżanką.

Rys. 12. Zosia, klasa III. Animal Planet

Dzieci zaciekawia, gdy ulubiona postać ma jakąś tajemnicę, sekret, ukrytą cechę czy właściwość. 22. Bez podpisu, Hannah Montana Lubię ja poniewasz ma 2 wcielenia w normalnym życiu jest majli a gwiazda roka jest w drugim wcieleniu jest Haną Montaną, (...) W ostatnim odcinku pokazała całemu światu że jest majli. Ona jest super. 35. Urszula T., Hannah Montana W moim ulubionym odcinku hana ujawnia swuj sekret który ukrywała przez 6 lat to moja idolka 36 Wiola P., Hannah Montana Hanna Montana ma także ma bardzo duże i tajne tajemnice piosenkarskie. 80. Kamila K., Hannah Montana Ma ona jedną ważną tajemnicę. Jest Hanną Montaną. Mali jest piosenkarką A ale jako Hannah Montana. (...) Mali powiedziała najpierw swoim przyjaciołom tą tajemnice. Mali potem miała problemy przez hanne Montanę. Wtedy powiedziała całemu światu kim naprawde jest. Jej Tata był innego zdania i Niechciał żeby jego córka powiedziała o hanie Montanie. 46 Ala K., Shrek Najbardziej podobało mi się, że udawał złego i groźnego, a tak naprawdę był dobry. (...) Wszyscy myśleli że Shrek jest zły, dlatego prubował być niedobry. (...) Dzieki Fionie Shrek nie jest taki zły.

130 Mateusz M., Yoda, Star Wars On jest trochę dziwny bo on ledwo chodzi a jak walczy to jest bardzo zgrabny i wysoko skacze Dla chłopców ważniejsza jest siła, odwaga, moc, bohaterstwo – cechy wojownika i bohatera. Pożądane działania to walka i ratowanie kogoś. 51 Wiktor N., Shrek Shrek jest bardzo dużym ogrem. Jest koloru zielonego. Jest bardzo silny i czasami nie jest miły. Najbardziej mi się w nim podoba że jest odważny i uratował Fjone z zamku Potemją zawiózł do zamku do księcia ale nie wiedział że Fjona jest ogrem. W Shreku mi się podobało że jest odważny i dzielny. Dlatego chcę być taki jak on. 101 Wojciech B. Faramir, Władca Pierścieni Jest bratem Boromira który zginą za Aragona i resztę. Lubię go bo w Bitwie o Minastirith prawie zginą za Rohirimów. Z tamtą przywlukł go koń ze strzałą w nodze. Dzięki niemu Frodo zniszczył Pierścień. 109 Mikołaj U., Luke Skywalker, Star Wars …podoba mi się jego styl walki i lubię go tagże dlatego, że jest bardzo dobrym jedi I jest dobry nie tylko w walce. 44. Igor S, Anakin Skywalker, Star Wars Ma miecz świetlny i wielką moc i terz szaty Jedi. (...) Jego wojsko ma łaziki a źli mają czołgi. Anakin to zaimponował mi swoją mocą i siłą. Jego moc nie ma granic. Dzięki tej mocy może przenosić różne rzeczy nawet ludzi. Bardzo atrakcyjne są też dla chłopców specjalne umiejętności, sprawność, umiejętność robienia różnych sztuczek i wyczynów. 28 Łukasz S, Kick Strach się bać Ma super przygody jest kaskaderem i robi niezwykłe rzeczy ze swym kumplem Ghunterem. Ostatnio go oglądałem robił katastrofe nacios. 73 Sebastian R., Johnny Test Johny Test podoba mi się ponieważ on jest pomysłowy i ma siostry które robią niesamowite wynalazki i ma psa diukiego który z nim przebywa z nim różne przygody 5 Adam K., Zeke i Luter ...ponieważ to skejterzy bo robiom rużne triki 73 Miłosz K., Książę Persji Wybrałem go bo gra w jednym serialu i jest wygimnastykowany 32 Dominik D., Harry Potter Harry Potter może latać na latającej miotle gdzie chce. A także miotłą może czarować.

Rys. 13. Filip, klasa III. Harry Potter.

47 Jakub J., Spiderman

Moim ulubiony bohater to Spider Man. Wygląda jak pająk i szczela pajęczyną. Dokonał wiele dobrych rzeczy uratował wiele osób.

Rys. 13. Jakub, klasa III. Spiderman

72 Przemek N., Batman Jest fajny, ratuje ludzi, pomaga ludzią. Jest fajny bo rzuca bąbami ostszami 100 Maciek Ś. Iron Man Iron to mój ulubiony bohater bo strzela promieniem jest niepokonany i umie latać 131 Jakub F., Adam Savage, Pogromcy mitów Podoba mi się w nim to że zawsze znajdzie sposób na rozwiązanie mitu. (np. tego kiedy twierdzili że jak zjedzą dużą ilość fasolki będą puszczać bąki). 24 Jakub R., Adam Savage i inni, Pogromcy mitów Lubię ich dlatego że nigdy się nie poddali zawsze sprawdzają każdą możliwość żeby mit okazał się prawdą. Zawsze sprawdzają każdą możliwość. Dlatego tak ich lubię. Bo zawsze brną do końca. 105 Bartłomiej C., Adam Savage, Pogromcy mitów Lubię go bo jest zwariowany i lubi eksperymenty (...). Razem sprawdzają i obalaja różne mity, jak naprzykład: Czy samololecący z prędkością naddźwiękową roztłucze szkło. 132 Filip K., Chip Foose, Poturbowani Rysuje bardzo pięknie, widziałem tylko jak rysuje samochody ale raczej umiał by rysować wiele innych rzeczy. (...) Lubie Foose bo umie rysować tak że nawet nie wiadomo czy to rysowane auto czy prawdziwe

Zarówno dla dziewczynek, jak dla chłopców jest dość atrakcyjne, gdy postać filmowa (zwłaszcza animowana) jest śmieszna albo przynajmniej zabawna. 122 Marcjanna W., Hannah Montana Podoba mi się w niej to, że się zawsze ładnie ubiera i śmieszne żeczy mówi. 123 Weronika Ś., Hannah Montana / Miley Cyrus Podoba mi się w niej to że: nigdy się nie poddaje, jest dobra, jest sprytna i fajna oraz śmieszna 111 Gosia P., Alex Russo / Selena Gomez W Alex podoba mi się, że zawsze wpada w kłopoty. Bo najpierw czaruje a potem myśli 42 Patrycja S., Shrek Ma różne cechy takie jak dobro miłość i najważniejsze jest zabawny. 4. Judyta Ł. Alvin i wiewiórki Podobają mi się bo są śmieszni. Alvin był najśmieszniejszy. A teodor był fajny.

125 Dominik Ł. Alvin i wiewiórki Polubiłem Alvina ponieważ jest śmieszny, ma fajny czerwony sweter z literką A. Lubię go za to, że jest fajny – miły i szybki.

56 Agnieszka R., Garfield Jest bardzo zabawny i tłuściutki. Najbardziej lubi lazanie. (...) Lubię go, ponieważ ma różne szalone pomysły.

Rys. 14. Agnieszka, klasa III. Garfield

79 Szymon K., Maniek i Sid, Epoka lodowcowa Sid jest śmieszny dlatego że lubi dużo gadać. A ma nie dokońca poprawną wymowę i cały czas coś przekręca. 95 Dorota T.. Tom i Jerry ...to Tom wrzuca dynamit do dziury a dżery wyrzuca dynamit drugą dziurą i kot jest wściekły 128 Adam W., Chowder Nie jest odważny ani mądry. Ale jest bardzo śmieszny i dlatego go lubię. Julka Z, Świat według Kiepskich Moim ulubionym filmem jest Świat według Kiepskich to ulubiony film bo jest śmieszny i gupi!!! Zestaw pożądanych cech – przynajmniej tych, o których dzieci mówią wprost – odbija się też niezwykle ważna potrzeba bohatera pozytywnego i takiego, z którym dzieci mogłyby się utożsamiać lub/i przyjaźnić. 43. Maciek D., Król Artur Najbardziej mi się u niego podobają takie cechy: jest miły, dobry, mądry, szybki, rycerski, pomocniczy. Nie jest: samolubny, zły, niedobry, nie zabija swoich rycerzy ani wieśniaków, jest w ślniących zbroiach. Chciałbym być taki jak Król Artur żeby: mnie podziwiali, być taki silny jak on, tak szybki jak on, mieć takiego konia jak on, i inne żeczy.

Rys. 15. Maciek, klasa III. Król Artur.

47 Jakub J., Spiderman Chciałbym być taki jak on ratować ludzi i być jak on: dobry, uczciwy i wesoły. 51 Wiktor N., Shrek Shrek jest bardzo dużym ogrem. Jest koloru zielonego. Jest bardzo silny i czasami nie jest miły. Najbardziej mi się w nim podoba że jest odważny i uratował Fjone z zamku Potemją zawiózł do zamku do księcia ale nie wiedział że Fjona jest ogrem. W Shreku mi się podobało że jest odważny i dzielny. Dlatego chcę być taki jak on.

81. Kuba M., Shrek W Shreku podoba mi się że jest on miły, dobry, śmieszny. (...) Chciałbym się z nim zaprzyjaźnić. 80. Kamila K., HM Ma ona jedną ważną tajemnicę. Jest Hanną Montaną. Mali jest piosenkarką. Ale jako Hannah Montana. (...) Słyszałam że Hannah Montana jest najlepiej zarabiającą gwiazdą na świecie. Mali śpiewając i tańczonc pokazała że każdy człowiek może być gwiazdą i mieć talent. Już analiza upodobań pokazała, jak istotny dla dzieci jest spin off i serializacja ulubionych programów; możliwość ich odbioru w różnych mediach, odbioru rozmaitych dalszych ciągów i prequeli, odbioru nie pojedynczych narracji, lecz całych ich serii. Ważny jest też spin off w postaci gadżetów, zabawek, pamiątek.

48. Paulina P, Hannah Montana Chciałabym też zostać piosenkarką jak ona. Mam z nią dóżo rzeczy takie jak: piórniki, pościel, naklejki, segregator, zeszyty, naklejki na zeszyty i książki, plecak, komiksy, zegar, plakaty, książkę, ołówek, pióro, długopisy, gumke i strugaczke. 50. Klaudia T., Shrek Mam jego płytę, plakaty, gazety bardzo dużo innych rzeczy. Bardzo go lubię i jego nażyczoną Fionę. 52 Oliwia, Polly Pocket Poli mi się podoba ponieważ mam jej wszystkie zabawki i chciałabym żeby była w filmach. I wreszcie – własne narracje dzieci. Jest ich niewiele, lecz odbijają niewątpliwie potrzebę aktywności i mocy – w wypadku chłopców, potrzebę przyjaźni i uwielbienia – wśród dziewczynek. Szczególnie interesujące wydaje się jednak w narracjach dziewczynek wplecenie bohaterek w realia zycia codziennego, jakie znaja autorki; Hannah, Layla czy Alex, robiąc zakupy i zmywając naczynia, kłócąc się z siostrami, jedząc śniadanie stają się wyimaginowanymi koleżankami/przyjaciółkami autorek. Historie/postacie oryginalne 38 Damian B., Pies Hałek Moim ulubionym bohaterem jest pies o imieniu Hałek. Sam go wymyśliłem. Pies ma czarny nos, oczy i uszy. Jest koloru niebieskiego i ma kolorowe łapki. Dokonał tego że ratował wielu ludzi z trudnych sytuacji. Najbardziej mi się podobały takie cechy jak to że: był sprytny, był bardzo dobry, umiał latać, ratował ludzi i był koleżeński. Chciałbym być taki sam jak on i ratować ludzi. 91. Bez podpisu, Smok Sambao, postać własna, ilustracja z podpisem Ten smok puszcza kule ognia. W obronie własnej. Jest on męszczyznąm. Tego smoka sam wymyśliłem, ten smok jeszcze nie dorósł. 59

97 Patrycja U., postać własna, czarownik/elf Moja postać nazywa się Szczygo ma moce oknia i tornado i lodu. ratuie świat. Własne, wymyślone narracje o istniejących ulubionych bohaterach filmowych i telewizyjnych 111 Gosia P., Alex Russo I znudziło ją to wszystko, więc poleciała na zakupy. Kupiła sukiękę za 1000 zł potem kupiła bluzę za 2000 zł. Następnie lekko myślnie wzięła paragon i tata ją skrzyczał. I miała dzisiaj pecha bo musiała myć góre naczyń zato wszystko a zakupy oddali. 112. Wiktoria B., H2O Pewnego ciepłego dnia 3 koleżanki zaczęły się kucić jedna z nich najstarsza odeszła, ale potem wruciła ze swoją mała kuzynką. 2 koleżanki zdziwiły się na widok takiej dziewczynki. Miała 11 lat. 2 syreny chciały sprawdzić czy ta dziewczynka, gdy się zanurzy pod wodę zmieni się w syrenę jednak gdy się zanurzyła widok innych syren był po prostu zdumiewający ta mała dziewczynka stała się najpiękniejsza ze wszystkich syren zamieniła się w najpiękniejsza księżniczke na świecie. Gdzie ona mieszka mieszka na lagunie o jej! Marzyłam mieszkać na lagunie a w jakim kraju? Na Tunezji. O jej to szmat drogi! Muszi już chyba jechać no chyba faktycznie! No to pa pa! pa! 117. Sarah O., Hannah Montana Była w szkole kiedyś i akurat w jakimś tygodniu przyszła do jej klasy nowa dziewczyna. Była wysoka, gruba, silna i jak była pobliżu jakich dzieci to od razu uciekały z tego miejsca Wreszcie ktoś zadzwonił do straży miejskiej by ją zabrali. Musieli ją brać do sieci rybackiej bo była taka silna i wreszcie był spokój 121 Katarzyna R., Layla, Winx Jest bardzo wysportowana, ma świetny głos i bardzo dobrze gra na gitarze. Kiedyś dawno na Lale napadły zbiry. Leyla uratowała się zmieniła w wróżkę i zaczarowała ich i odleciała. Po dwuch dniach stało się to samo ale już ich niezaczarowała ale użyła przemocy i magji. Ta postać jest moją ulubioną ponieważ jest fantastyczna i odwarzna. Tę opowieść wymyśliłam sama. 123 Weronika Ś., Miley Cyrus / Hannah Montana Historyjka wymyślona przeze mnie: Hannah Montana – Miley wstała rano, zjadła śniadanie, potem trochę poćwiczyła, ubrała się i pojechała na koncert. Jak każdego innego dnia. Ale jednak pomimo wszystko uważała że jej życie jest nudne. Jak tym razem jechała na koncert zauważyła tabliczkę na której pisało „Szukamy gwiazdy do programu „Przyłapana”. Miley nie czytając nazwy puźniej się zapisała. Gdy było już za puźno na wycofa, zoriętowała się że to program który niszczy kariery gwiazd. Gdy weszła na plan programu, miała własny plan! Zaczął się program a Hannah weszła na blask kamer i powiedziała że dzisiaj nie będzie rozmawiać o sobie tylko zaśpiewa nową piosenkę, która okropnie brzmiała, i wszyscy wyłączyli telewizję. Potem gdy nikt nie patrzył, dopiero wtedy dała się przyłapać, ale niestety, wszyscy wrócili więc zrobiła przerwę i w trakcie tego przygotowała listę rzeczy nudnych nie prawdziwych o jej życiu, i wtedy odkryła, że jej życie wcale nie jest takie nudne. Skończyła się przerwa i zaczął się wywiad. Na początku padło pytanie o ulubione jedzenie a Hannah odpowiedziała że lubi jeść wszystko. Potem padło pytanie o ulubiony kolor, a Hannah odpowiedziała że lubi wszystkie kolory. I gdy wszystko szło tak nudnie, to pan za biórka się zanudził i zmienił gwiazdęe której szybko zepsuł karierę. Gdy Miley wróciła do domu już nie

uważał że jej życie jest nudne i tak wszystko dobrze się skończyło potem miała mnóstwo innych wspaniałych przygód! 125 Dominik Ł., Alvin Kiedy Alvin jechał motorkiem na sterowanie zobaczył że jakaś ładna samiczka jest zamknięta w klatce. Wybił szybę i klatka spadła ze stołu. Alvin zakochał się w tej samiczce. Wszyscy żyli szczęśliwie. Tę historyjkę sam wymyśliłem. WNIOSKI Jaki powinien być film dla dzieci z pierwszych klas szkoły podstawowej? Z rozmów z dziećmi oraz analizy materiału badawczego wynika, że film w kinie i/lub w telewizji, aby się im spodobał, powinien spełniać kilka warunków: 1. Musi być do stosowany do potrzeb i upodobań dzieci różnej płci. Dziewczętom i chłopcom w tym wieku podobają się odmienne rzeczy. 2. Jeżeli to film dla dziewcząt, musi mieć bohaterkę, która sama jest dziewczyną – nastolatką, lub ładną młodą kobietą. Konieczne sa elementy śpiewu i tańca (preferowany styl w chwili obecnej – łagodny, melodyjny bubble gum pop). Należy zwrócić uwagę by bohaterka ładnie, kolorowo się ubierała. Powinna być miła, łagodna, przyjazna; pomimo przygód i wpadania przez bohaterów w tarapaty, film (odcinek serialu) powinien mieć szczęśliwe zakończenie. Filmy i seriale tego typu powinny mieć żywych aktorów. 3. Jeżeli to film dla chłopców, musi mieć bohatera, który jest silnym, sprawnym mężczyzną – superbohaterem, rycerzem, wojownikiem. Jeżeli jest to chłopiec, powinien być co najmniej nastolatkiem i musi mieć specjalne umiejętności i właściwości. Bohater musi używać przemocy, lecz powinien być jednoznacznie dobry i sprawiedliwy, stawać po stronie dobra, ratować świat i pomagać ludziom. Film (odcinek serialu) powinien się kończyć jego zwycięstwem. Filmy i seriale tego typu mogą być animowane, mogą też mieć żywych aktorów. W filmach dla chłopców bardzo ważna jest technologia. Atrakcyjne są szybkie samochody, maszyny, bronie, gadżety itp. Filmy dla chłopców mogą zawierać elementy grozy i horroru, musza jednak konczyć się zwycięstwem dobra. 4. Atrakcyjne i istotne są w filmie elementy magii i siły nadprzyrodzone. W filmach dla dziewczynek powinny dotyczyć zmieniania czegoś w coś i osobistej przemiany bohaterek, w filmach dla chłopców – mocy, siły, umiejętności bojowych. 5. Jeżeli film ma być atrakcyjny dla chłopców i dla dziewcząt jednocześnie, powinien być raczej animowany i musi mieć jako bohaterów zabawne zwierzęta. W filmach o zwierzętach

chłopców przyciąga akcja i zwariowane przygody; dla dziewcząt ważniejsza jest ładność; wszystkie dzieci oczekuja, że w tego typu filmie (serialu) będzie dużo humoru. Uniwersalnym wzorcem filmu/serialu tego typu wydaje się kreskówka Tom i Jerry. 6. Także wśród dzieci w tym wieku najlepiej sprawdza się humor o charakterze burleskowym; wszystkim dzieciom podoba się humor w stylu Toma i Jerry’ego, z zabawnymi pogoniami, śmiesznymi upadkami i katastrofami, przerysowaną mimiką i reakcjami bohaterów. 7. Dziewięciolatki NIE uważają zwyczajnych dzieci, takich jak one, za atrakcyjnych bohaterów filmowych! Jeśli już w filmie mają występować dzieci, to muszą to być co najmniej tweens lub nawet starsze nastolatki. Muszą też mieć specjalne umiejętności, właściwości (a zatem właśnie nie mogą być zwyczajne!)

III. ŻYCIE CODZIENNE, MAGIA I PRZEMOC

Badania upodobań i preferencji młodszych nastolatków w dziedzinie filmu i telewizji

ETAP I. BADANIA ANKIETOWE W badaniach ankietowych wzięło w sumie 117 dwunastolatków – 60 dziewcząt i 57 chłopców (około 51 proc dziewcząt, nieco poniżej 50 proc – chłopców). Około 1/3 (34) ankietowanych uczęszczało do szkoły podstawowej w Krakowie, 2/3 (83) – do dwóch różnych szkół w miastach powiatowych średniej wielkości (Miechowie i Olkuszu). I w tym wypadku, podobnie jak przy okazji badań nad dziećmi młodszymi, nie stwierdzono istotnych różnic w wyposażeniu w media i repertuarze kulturalnym dzieci z dużego miasta i z miast powiatowych – dlatego w dalszym ciągu opracowania w prezentacji ankiet nie będzie czynione rozróżnienie pod kątem miejsca zamieszkania. Bardzo – bardziej nawet, niż wśród dzieci młodszych - istotna była natomiast różnica płci. Dzieci poproszono o wypełnienie ankiet, pozostawiono także czas na dopisanie własnych komentarzy. Podczas wypełniania ankiety prowadzono rozmowy indywidualne i w małych grupach. STAN POSIADANIA, DOSTĘP DO ROZRYWEK Niezależnie od płci, ankietowane dzieci żyją w środowisku bardzo silnie nasyconym telewizją. Wszystkie ankietowane dzieci, w liczbie 117, mają w domu odbiornik telewizyjny. 76 (około 65 proc.) posiada co najmniej dwa telewizory, 38 (około 1/3) ma trzy lub więcej odbiorników. 71 – czyli ponad 60 procent! - dysponuje własnym odbiornikiem, zazwyczaj umieszczonym we własnym pokoju; na odbiorniku tym mogą oglądać to, co same dla siebie wybrały. Wszystkie dzieci mają w domu komputer – więcej niż jeden ma 57 (czyli blisko połowa). 89 dzieci (76 proc.) ma w domu komputer do wyłącznie własnej dyspozycji: 89 113 (96, 6 proc.) dysponuje własnym telefonem komórkowym! Nie ma w badanej grupie ani jednego dziecka, które nie chodziłoby do kina. Mimo wysokiego nasycenia mediami masowymi i dostępu do rozmaitych rozrywek, media masowe nie stanowią najważniejszej rozrywki i nie wypełniają całego czasu wolnego. Mają zdecydowanie większe znaczenie dla chłopców – to oni odpowiedzialni są na za niezwykle wysoką pozycję na liście rozrywek gier komputerowych oraz oglądania telewizji. Dla dziewcząt o wiele ważniejsze jest spędzanie czasu z rówieśnikami. Ogólnie rzecz biorąc, dla tweens bardzo ważni są przyjaciele oraz własna, osobista aktywność ruchowa – sport i rekreacja, taniec, także spędzanie czasu z własnym zwierzęciem (zwierzęta znajdują się

naprawdę na wysokiej pozycji, jeśli wziąć pod uwagę, że własnego psa czy kota ma tylko część dzieci). Ważność kontaktów z rówieśnikami oraz aktywności fizycznej wynikają rzecz jasna w znacznej mierze z właściwości okresu rozwojowego, na jakim znajdują się dzieci; można też jednak domniemywać, że przyjaciele rekompensują w pewnej mierze brak rodzeństwa – na 117 ankietowanych dzieci, ponad połowa (61) to jedynaczki i jedynacy, 56 ma co najmniej jedną siostrę lub brata; z rodzin, w których jest więcej niż dwoje dzieci pochodzi zaledwie 39 (33,3 proc.).

Tab. 5. Ulubione sposoby spędzania wolnego czasu dwunastolatków

Rodzaj zajęcia

Wszystkie

Dziewczęta

Chłopcy

dzieci

N = 60

N = 57

67 (57,3)

17 (28,3)

50 (87,7)

45 (38,5)

29 (46,3)

16 (28)

45 (38,5)

24 (40)

oglądanie telewizji

39 (33,3)

13 (21,7)

26 (45,6)

taniec

27 (23)

26 (43,3)

zabawa z ulubionym zwierzęciem

24 (20,5)

15 (25)

11 (19,3)

chodzenie do kina

19 (16,2)

8 (13,3)

11 (19,3)

czytanie książek

18 (15,4)

13 (21,7)

fotografowanie, prace plastyczne

15 (12,8)

12 (20)

spędzanie czasu na zakupach

chodzenie do teatru

gra na instrumencie muzycznym

czytanie gazet i czasopism

gra w gry towarzyskie, takie jak 6 scrabble, monopoly, szachy, inne

N = 117

gra w gry komputerowe i spędzanie czasu w internecie spędzanie czasu poza koleżankami/kolegami

domem

gra w piłkę, jazda na rowerze, pływanie lub uprawianie innych sportów

48 (84,2)

Uwaga. W nawiasach – wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., ponieważ dzieci poproszono o wymienienie (maksymalnie) trzech ulubionych sposobów spędzania wolnego czasu.

TELEWIZJA 97 (czyli ponad 80 proc.) dzieci deklaruje, że bardzo lubi oglądać telewizję; w niemal równym stopniu chłopcy (49, czyli 85 proc.) i dziewczynki (48 czyli 80 proc.). Liczba tych, którzy telewizję lubią „tak sobie”, „średnio” wyniosła zaledwie 20 osób; negatywnego stosunku do telewizji nie wyraża ani jeden/jedna z ankietowanych! O ile stosunek do telewizji jest jednoznacznie pozytywny zarówno wśród dziewcząt, jak i chłopców, to różnią się wybory repertuarowe Telewizja: co lubią dziewczynki Zapytane o ulubione programy i filmy w telewizji, dziewczęta wymieniają zarówno produkcję dla dzieci, jak tę przeznaczoną dla dorosłych; nie czynią zresztą takiego rozróżnienia. Zapytane, deklarują, że na pewno „dla dorosłych” są filmy erotyczne, jakieś straszne horrory – ale niektóre, takie najbardziej obrzydliwe oraz... serwisy informacyjne i publicystyka polityczna. Liderem wśród stacji telewizyjnych są dla dziewczynek TVN oraz kanały Disneya – wśród ulubionych stacji (a wybór ten potwierdza dobór ulubionego repertuaru) powtarzają się disnejowskie Disney XD 2, Disney Channel; dziewczynki oglądają też Cartoon Network, MTV i jej kanał filmowy Nickelodeon oraz inne stacje muzyczne (Viva). Wśród filmów i programów najbardziej ulubionych wymieniane są przede wszystkim: Programy, filmy, seriale młodzieżowe: Filmy taneczno – muzyczne (Step up, Street dance, Taniec zmysłów, rzadziej High School Musical i Hannah Montana (1/3 wszystkich ankietowanych dziewcząt) Harry Potter (1/4 wszystkich ankietowanych dziewcząt) Shrek (1/5 wszystkich ankietowanych dziewcząt) (Należy zauważyć, że dzieci nie czynią rozróżnienia między produkcją ściśle telewizyjną a filmami kinowymi; bardzo lubiany film oglądany wcześniej w kinie jest nadal atrakcją, gdy pokazuje go telewizja. Telewizja wyrównuje też znajomość bieżącego repertuaru filmowego w wypadku dzieci nie chodzących często do kina.) Respondentki wymieniają także liczne młodzieżowe seriale obyczajowe i komediowe, niemal wyłącznie produkcji amerykańskiej: Czarodzieje z Waverley Place, Zaczarowana, Sabrina nastoletnia czarownica, Słoneczna Sonny, Nie ma to jak hotel, Nie ma to jak statek, Hotel dla psów, Jonas, Drake i Josh; seriale animowane: Finaesz i Ferb, Scoobe Doo, Reksio, Bolek i Lolek,

filmy – najczęściej komediowe/animacje: Epoka lodowcowa, Piorun, Zemsta futrzaków, Król Artur, Garfield, Madagaskar, Noc w muzeum, Miasteczko Halloween; także filmy o tematyce młodzieżowej typu Wild Child – Zbuntowana księżniczka oraz kino akcji – Iron Man, X-Men, Nasza niania jest agentem, Karate Kid. Programy, filmy, seriale dla dorosłych: Jedna czwarta dziewczynek deklaruje szczególne zainteresowanie programami telewizyjnymi Mam talent oraz Top Model. Wymieniają również inne formatowane programy telewizyjne z gatunku reality i reality/quiz (Taniec z gwiazdami, You Can Dance, Tak to leciało), żaden jednak nie mobilizuje takiego zainteresowania dwunastolatek, jak dwa wyżej wymienione. Pośród 21 tytułów wymienianych przez dziewczynki ulubionych oper mydlanych i seriali obyczajowych absolutnymi liderami są Pierwsza miłość (jako jeden z ulubionych programów telewizyjny wskazuje ten serial ponad 1/3 respondentek), Majka (ponad ¼ respondentek), Na wspólnej (ponad ¼) oraz M jak miłość (15 proc.). Wskazania na poziomie 10 procent otrzymują Usta usta, Ranczo, Szpilki na Giewoncie, Miodowe lata. Dziewczynkom podoba się także sitcom Świat według Kiepskich (około 15 proc.) oraz seriale paradokumentalne - kryminalne (na poziomie 10 – 15 proc.: W-11 i Detektywi, TVN) i obyczajowe (Dlaczego ja?(Polsat). Wśród

kilkudziesięciu innych filmów i seriali telewizyjnych, wymienianych przez

dziewczynki jako ulubione, dominują horrory i komedie – pojedyncze i seriale (w tym chętnie przywoływane komedie romantyczne), filmy obyczajowe o życiu młodzieży oraz seriale detektywistyczne. Chciałabym, żeby do telewizji wróciło You can dance, lubię też bardzo oglądać horrory. Najbardziej Klątwa, Widmo i Egzorcyzmy Emily Rose. Lubię też komedie. Bardzo fajna ankieta ☺ Powinno być więcej filmów komediowych, żeby można było się uśmiać. Chciałabym, żeby dalej był serial Majka i program Mam talent i żeby było więcej programów naukowych i żeby dalej były kanały dziecięce takie jakie Disney Chanel, Nickledeon, Cartoon Network. Bardzo fajna ankieta, chciałabym aby w TV było więcej filmów, które lubię. Chciałabym, żeby You can dance wróciło. Aby filmy, które miały premierę w kinie szybciej pokazywano w TV. Dziewczynki chętnie wskazują też, czego nie lubią w telewizji. Wśród programów dziecięcych i młodzieżowych najczęściej wskazywany jest High School Musical. Pomimo lubianej przez dzieci w tym wieku tematyki szkolno – młodzieżowej oraz istotnej komponenty muzyczno – tanecznej, dziewczynki kojarzą ten serial z upodobaniami 67

młodszych dzieci, chętnie więc się od niego odcinają jako od zbyt dziecinnego i „obciachowego”. Oprócz tego wskazują liczne tytuły programów publicystycznych i reporterskich oraz serwisów informacyjnych. Wymieniają w sumie 16 tytułów oper mydlanych – najbardziej nie lubiane są te przeznaczone dla starszych audytoriów (1/5 dziewcząt zaznacza, że nie lubi M jak Miłość i Mody na Sukces, ponad 10 proc. – Plebanii i Klanu). Opowiadają też, jakiego rodzaju programów w telewizji nie lubią: - wojennych; - westernów; - horrorów; takich, w których są sceny z zabijaniem i biciem; takie, w których się biją; - długich i nieciekawych; nie lubię filmów, w których nie da się ani trochę pośmiać, ani trochę przestraszyć; - czarno – białych; - piłki nożnej; - głupich i bezsensownych seriali - filmów z udziałem dzieci . Moim zdaniem młodzież ogląda za dużo rzeczy przeznaczonych dla osób powyżej 16 roku życia, gównie takich jak Włatcy móch albo South Park (błagam nie ściągajcie go, zranicie w ten sposób MILIONY!, nie tylko dzieci go oglądają. Jestem przeciwna takim kreskówkom, jak Atomówki i Astroboy, bo im więcej dzieci to ogląda, tym 55% z nich staje się podobna zachowaniem do bohaterów w tych kreskówkach. Nie pomijam faktów, że jest tam przemoc. Telewizja: co lubią chłopcy Chłopcy wskazuja jako ulubione: Kanały telewizyjne - sportowe: Canal + Sport i Canal+ Sport 2, Extreme Sport, Polsat Sport, Polsat Sport Extra, Sport Klub, Orange Sport; edukacyjne: Discovery Channel, Discovery Science, Animal Planet, dziecięce i młodzieżowe: Nickledeon 3,Carton Network, Disney Channel, oraz filmowe: Canal +, HBO, HBO Comedy. I w tym wypadku widoczne jest, że dzieci nie rozróżniają pomiędzy kanałami i programami przeznaczonymi dla dorosłych i specjalnie dla nich. Zwłaszcza oglądanie kanałów sportowych jest dla chłopców rozrywką rodzinną, łączącą ich w upodobaniach i emocjach z dorosłymi. Interesująca jest stosunkowo częsta obecność na liście upodobań chłopców kanałów sportowych poświęconych widowiskowym sportom ekstremalnym. Ulubione programy chłopców to:

programy, filmy seriale młodzieżowe Harry Potter (jednak w mniejszym stopniu, niż u dziewcząt – około 1/10 respondentów) oraz Shrek; serie obyczajowo – komediowe - Nie ma to jak hotel, Nie ma to jak statek, Pies który mówi, Przypadki nastolatki, Ja w kapeli, Jonas Brothers, Czarodzieje z Waverly Place, Camp Rock Zainteresowanie komediowo – obyczajowymi serialami o życiu nastolatków jest wspólne dla obu płci; w wypadku chłopców jednak zainteresowanie to koncentruje przede wszystkim się na serialach, w których bohaterami są chłopcy. Szczególnie ważna wydaje się tu postać głównego bohatera tego typu produkcji – nastolatka zmagającego się z problemami życia codziennego, a jednocześnie płatającego otoczeniu rozmaite, dość anarchiczne czy destrukcyjne figle i pakującego się w kłopoty. kreskówki – Pszczółka Maja (sic!), Pingwiny z Madagaskaru, Jak wytresować smoka Programy, filmy, seriale dla dorosłych: filmy fantasy, akcji i katastroficzne Władca Pierścieni, Merlin, Ghost Rider, Stalowy rycerz, Iron Man, Hitman, Ja robot, Avatar, Gwiezdne Wojny, Taxi (różne części), Transformers, Transporter, Terminator, Titanic, Matrix, Obcy, Predator, Resident Evil, Oszukać przeznaczenie, 2012, Liberator itp.; sitcomy – zwłaszcza Świat według Kiepskich (około 1/5 chłopców wskazuje ten serial jako swój ulubiony program telewizyjny) i seriale kryminalne – Ludzie Chudego, Ojciec Mateusz. W-11 formatowane programy telewizyjne: Mam talent (ponad 15 proc. wskazań), Kocham Cię Polsko. Chłopcy przyznają się do lubienia seriali obyczajowych i niektórych oper mydlanych! Oczywiście liczba lubiących je chłopców jest o wiele mniejsza, niż liczba dziewcząt, które deklarują zamiłowanie do seriali, jednak M jak miłość jako jeden z programów ulubionych wskazała około 1/3 respondentów!); chłopcy wskazują też (na poziomie 10 proc.) Pierwszą miłość i Barwy szczęścia. Wśród kilkudziesięciu pozostałych tytułów rozmaitych filmów i seriali wymienianych przez chłopców powtarzają się przede wszystkim komedie i programy komediowe, pojedyncze i serialowe, zwykle prezentujące rubaszny humor o charakterze sitcomowym lub burleskowym (Jaś Fasola, Zemsta frajerów, Seksmisja, Kłamca kłamca, Maska, Ace Ventura – zew natury, Byle do przodu, Zabij mnie śmiechem, , Kabaretowy klub, Mazurska noc kabaretowa). Chłopcy przywołują też przy tej okazji śmieszne filmy i zestawy filmów internautów, oglądane w Sieci – zwłaszcza pod hasłem Lubię placki oraz Ale urwał, ale to było dobre. 69

Chłopcy przywołują też liczne horrory oraz specyficzny zestaw seriali kryminalnych – wskazują seriale drastyczne, z komponentą horroru (jak rozmaite wersje CSI, Dexter czy Kości). Podobają im się atrakcyjne, „wybuchowe” programy w kanałach dokumentalnych i edukacyjnych (Pogromcy mitów, Galileo, Szkoła przetrwania, Wojownicy wszech czasów) oraz programy dokumentalne i filmy o tematyce samochodowej - z komponentą akcji, pościgu, przemocy (Automaniak, Poturbowani, Operacja tuning, Szybcy i wściekli, Za szybcy za wściekli). Najbardziej lubię komedie. (15 proc. ) Lubię sport, mecze piłki nożnej. (15 proc.) Lubię seriale z Hu Hefnerem .(?) Lubię filmy z Jim Carreyem. Lubię śmieszne kreskówki, o przetrwaniu, o starożytnych i mitycznych stworach, programy dokumentalne, filmy sensacyjne. Lubię horrory, w których występują psychopaci. Nie lubię tych, w których są potworzy chociaż je oglądam. Bardzo lubię filmy, w których tańczą hip-hop, break dance, street dance Lubię wszystko oprócz bajek Chłopcy wskazują też, czego nie lubią w telewizji. Nie lubią przede wszystkim tych programów, które uważają za przeznaczone dla dzieci (i które jeszcze kilka lat wcześniej zapewne były ich programami ulubionymi), dziecinnych, bajek: Pokemonów, Hannah Montana, X-Man, programów o krasnoludkach oraz – seriali obyczajowych i oper mydlanych, dla dziewczyn, romansowych, seriali romantycznych, romansów ; w sumie 52 razy przywołują tytuły zdecydowanie nie lubianych seriali telewizyjnych – najczęściej (10 i więcej proc. wskazań) - M jak miłość, Moda na sukces, Na wspólnej. Nie lubią też programów i filmów starodawnych, starych filmów, czarno-białych, tych, które są długo na antenie; o Janie Pawle II, o kościele; programów informacyjnych, o polityce (choć jeden z respondentów zaznacza: nie mam zarzutów do programów informacyjnych); nudnych np. rozrywkowych; zagadkowych, programy konkursowe, talk show, teleturniejów. 70

KINO Dzieci generalnie deklarują że bardzo lubią chodzić do kina – twierdzi tak 50 dziewcząt i 43 chłopców (blisko 80 proc. wszystkich pytanych dzieci). Pozostałe dzieci lubią kino „średnio, tak sobie” – nie ma ani jednego, które by deklarowało nie lubienie kina. Wszystkie dzieci w tym wieku chodzą już okazjonalnie do kina same lub z rówieśnikami – koleżankami, kolegami, kuzynami, rodzeństwem. Chociaż chodzenie do kina pozostaje rozrywka rodzinną - połowa dzieci twierdzi, że bywa w kinie z rodzicami lub dziadkami jednak dzieci wybierają repertuar samodzielnie i nierzadko oglądają filmy bez asysty dorosłych. Lista ulubionych filmów dziewczynek i chłopców pokrywa się w pewnej mierze – dzieci obojga płci lubią Avatar, Harry’ego Pottera i Shreka. Poza tą wspólnotą jest jednak wiele zasadniczych różnic. Kino: co lubią dziewczynki? Wskazania na poziomie 15 proc. otrzymały filmy o nastoletnich wampirach: Zmierzch i Zaćmienie (oraz parodia Wampiry i świry) oraz filmy taneczne (Step Up i Street dance); na poziomie 10 proc. - Avatar, Shrek (różne odcinki), Harry Potter (różne odcinki). Oprócz tego dziewczynki wskazują jako ulubione:

filmy animowane, niemal zawsze z

dwoma podstawowymi elementami: zwierzętami i/lub dziewczęcą bohaterką (Zakochany wilczek, Madagaskar, Piorun, Disco robaczki, Alicja w Krainie Czarów, Księżniczka i żaba, Zaczarowana, Opowieść wigilijna), młodzieżowe filmy obyczajowe z komponentą magiczną (czyli rozwinięcia konceptu Harry’ego Pottera) - Tajemnica rajskiego wzgórza, Czarodzieje z Waverly Place; film katastroficzny 2012 oraz tak zwane komedie romantyczne, wszystkie produkcji polskiej: Tylko mnie kochaj, Śniadanie do łóżka, Lejdis. Dziewczynki tłumaczą, dlaczego są to ich ulubione filmy: Zmierzch, Zaćmienie – jak wampir ocalił dziewczynę, która szła do szkoły oraz jak udali się na spacer do lasu i opowiadali o sobie nawzajem. Również podobały mi się sceny ze szkoły. Książka też jest rewelacyjna. – najbardziej podobało mi się to, że chłopak był wampirem i się zakochał w dziewczynie. – najbardziej, jak się ratują. – sceny walki ze złymi wampirami, sceny miłosne i ogólnie cała fabuła – gdy Jacob wraz z przyjaciółmi zmieniał się w wilkołaka. – najbardziej podobała mi się atmosfera i nastrój, który w nim panuje. Bardzo lubię aktorów, którzy tam zagrali. Wampiry i świry

– było bardzo ciekawie, bo była to parodia Zmierzchu. Aktorzy doskonale wcielali się w rolę bohaterów z normalnej wersji. To było bardzo śmiesznie przedstawione. – najbardziej podobało mi się to, że ten film był strasznie zabawny. Lubię go też dlatego, że jest on śmiesznie sparodiowaną wersją kinowych hitów Zmierzch, Księżyc w nowiu i Zaćmienie. – podobało mi się, że film ten jest komedią oraz parodią Zmierzchu, Księżyca w nowiu i Zaćmienia. Było wiele śmiesznych scen oraz czasami strasznych. Step up – bardzo lubię filmy taneczno-muzyczne, a Step up jest właśnie takim filmem i jeśli będą jakieś nowe filmy taneczno-muzyczne, to na pewno na nie pojadę. – muzyka, bardzo trudne układy taneczne, to co działo się między postaciami. – mnóstwo tańca i muzyki. – taniec. – podobały mi się układy taneczne, ponieważ ja bardzo lubię taniec i dlatego oglądam takie filmy. Street dance – ich taniec był niesamowity. Harry Potter – bo w każdej części jest tajemniczość i dowiaduję się czegoś nowego. Harry Potter i Książe Półkrwi – fabuła i efekty specjalne, dialogi między ludźmi, pomysł na jego stworzenie. – lubię momenty, w których lata się na miotle i czaruje. Avatar - bardzo ładne widoki, efekty specjalne, muzyka, bohaterzy. – grafika, efekty specjalne - ich przygody. – ich uszy, kolor skóry, ogólnie wszystko – 3D Shrek – jest śmieszny (wielokrotne) – był ciekawy, zabawny, przygodowy. – jest śmieszny, a ja lubię takie filmy. - to, że był zabawny i można było się pośmiać. 2012 – podobało mi się to, że jest w nim dużo fantastycznych scen zapierających dech w piersiach. – podobało mi się, że świat kończy się taki sposób. Kreskówki Disco robaczki – podobały mi się teksty i śmieszne sceny. Madagaskar – ten film był fantastyczny i był śmieszny. Zakochany wilczek

– podobało mi się najbardziej, że był szczęśliwy koniec. Na początku nie chciano by się przyjaźnili, lecz gdy przeżyli przygodę polubili się. Był to film bardzo wzruszający i bardzo mi się podobał. – to, że pokazali naturalne zachowanie wilków oraz ich kolory. Zaczarowana - w filmie było dużo ładnych scen, śpiewanie, ładne i fajne piosenki, fantastyka. Księżniczka i żaba – przygoda Tiany i to, że była tam taka fajna, śmieszna wiedźma. Opowieść wigilijna – podobała mi się animacja i efekty. Uważam też, że to bardzo i to bardzo pouczająca bajka. „Magiczne” filmy o młodzieży Czarodzieje z Weverly Place – magia czarodzieje, to fajny film dla młodzieży. Tajemnica rajskiego wzgórza – był to film bardzo ciekawy i tajemniczy. Bardzo lubię filmy, w których rozwiązuje się zagadki. Podobał mi się ponieważ był o przyrodzie i o zwierzętach. Komedie romantyczne Lejdis – był zabawny oraz trochę życiowy. Śniadanie do łóżka – jest bardzo śmieszny, są tam różne przygody. Występują tam fajni aktorzy np. Małgorzata Socha i Tomasz Karolak. Tylko mnie kochaj – ta słodka dziewczynka Michalinka, i przygody, np., że babcia zabrała ją ze sklepu, jej historia i dobre zakończenie. Kino: co lubią chłopcy? Około ¼ chłopców określa Avatar jako swój ulubiony film kinowy! Wskazania na poziomie 10 proc. otrzymał Harry Potter (różne części) Chłopcy wymieniają oprócz tego 18 innych tytułów filmów ulubionych – są to: horrory – zwłaszcza różne części Piły (ponad 10 proc. wskazań), także Blade mroczna trójca, Pirania 3D, Zejście, 2012; w sumie około 1/3 chłopców wskazuje jakiś horror jako swój ulubiony film widziany w kinie! filmy animowane Shrek Forever, Scooby Doo, gdzie jesteś?, Epoka lodowcowa, Auta, Ryś i spółka, ... oraz Przygody Mikołajka, Uczeń czarnoksiężnika, Czerwony Kapturek historia prawdziwa, Złodziej Pioruna, Step up, Władca pierścieni, Iron Man.

Chłopcy tłumaczą, co im się podoba w ulubionych filmach

Avatar

Uzasadniając

upodobanie do tego filmu, chłopcy wymieniają przede wszystkim efekty

specjalne, spektakularny projekt graficzny, walki i przemoc oraz interesujące projekty technologii. Bardzo podoba im się możliwość oglądania tego filmu (w także wielu innych) w technologii 3D. – najbardziej podobała mi się wojna ludzie kontra niebiescy, mniej uzbrojeni i więksi awatarzy. – dobre efekty specjalne, realistyczność, ciągła akcja i zabijanie. – zabójstwa i różne stworzenia, akcja i efekty. – ukazuje on ciekawą kulturę Navi, ciekawe zwierzęta i miejsca oraz ciekawe maszyny i ludzi. – efekty specjalne, 3D, najbardziej podobały mi się efekty specjalne – jest dużo akcji i fajnych postaci. Ogólnie fajny film. Najbardziej podobało mi się scena, gdy taka pani w helikopterze zginęła. Harry Potter Chłopcy lubią ten film przede wszystkim za walki i efekty specjalne oraz za elementy magii. – podobały mi się sztuki walki i akcja – magia, quidich. – to, że jest magiczny i przygodowy. Lubię takie filmy, właśnie dlatego, że są nierealne. W horrorach chłopcom podoba się głównie realizm pokazywanych efektów specjalnych oraz spektakularna przemoc i trzymanie w napięciu. Piła 3D – że był bardzo realistyczny. – podobały mi się w nim różne zniknięcia ludzi i morderstwa przez dziwne zjawy. – zabijanie i walki – ten film był nawet straszny. – ten film ma sens. Piła ma raka, a on kochał swoje życie. Inni je mają i go nie szanują np. zażywają narkotyki. On sprawdza czy zależy im na tym życiu. Pirania - krew, miejsce akcji, bohaterowie, akcja 2012 – wartka akcja, niesamowita, wciągająca fabuła i trzymanie w napięciu. Blade mroczna trójca – biorą w nim udział dobrzy aktorzy i jest dużo krwi

Szybcy i wściekli – szybkie samochody, wytuningowane, zarabianie na wyścigach i ściganie się o inne – napięcie. – wyścigi, samochody, adrenalina. Chłopcy cenią także w filmach humor. Epoka lodowcowa – jest o prehistorii i są tam zwierzęta, które śmiesznie mówią. Ryś i spółka – bo był śmieszny. Uczeń czarnoksiężnika

– w tym filmie było dużo przygód i śmiesznych rzeczy. GRY KOMPUTEROWE I INTERNET Nie jest zaskoczeniem, że gry komputerowe są ważniejsze dla chłopców, niż dla dziewcząt. Do częstego grania na komputerze przyznaje się 26 dziewczynek (ponad 43 proc.) i 46 chłopców (ponad 80 proc). Dwie dziewczynki przyznają się, że nie lubią żadnych gier; nie ma ani jednego chłopca, który by ich nie lubił. Reszta dzieci lubi gry „średnio, tak sobie”, gra od „czasu do czasu”, „rzadko”. W sumie chłopcy wymieniają około 120 nazw rozmaitych gier, dziewczynki - 56. Ulubione gry dziewcząt 34 dziewczynki (wszystkie grające często i znaczna część tych, które grają tylko okazjonalnie) wskazują The Sims (w różnych wersjach) jako swoją ulubioną, najczęściej używaną grę komputerową! Oprócz tego dwunastolatki grają w rozmaite gry polegające na opiece nad zwierzętami – 1/3 tych, które bardzo lubią grać wymienia Pet Party (popularna gra sieciowa dostępna m.in. w portalu Nasza Klasa); także Farma, Farmerami, Symulator Farmy dla dziewczyn (dostępne w GirlsGoGames.pl), My Pet, Zoo Tycoon, Zoo Mumba; w sumie gry ze zwierzętami wymienia około 1/3 wszystkich dziewcząt dziewcząt grających często lub od czasu do czasu. Dziewczęta wymieniają też gry samochodowe/wyścigowe – Need for Speer, TC Cars, RPMTuning, Formuła 1, Driver; oprócz tego, Grand Theft Auto i Grand Theft Auto San Andreas (!) . Także gry przygodowe (Tomb Rider, Prince of Persia, a zwłaszcza Gothic), pkatf oraz gry MMORPG i MMOG (Metin, Morgonem, Shaiya, MU). Bawią się oczywiście także w tzw. ubieranki, make-over games itp., nie wydaje się jednak, by dla dziewczynek w tym wieku było to ważne doświadczenie medialne – raczej wypełniacz czasu, sposób na chwilowe zabicie nudy. Pewną osobliwością dziewczęcego repertuaru gier jest wśród dwunastolatek obecność gier nawiązujących do znanych dzieciom książek i filmów, jak Harry Potter, Legendy smoków, Księzniczka i żaba, Piorun, Toy Story itp – to gry które niemal nie występują w repertuarze chłopców w tym samym wieku, lub mają tam jedynie marginesowy charakter. Ulubione gry chłopców 41 (ponad 70 proc.) chłopców uznaje grę piłkarską FIFA (w różnych wersjach) za swoją ulubioną grę komputerową. Warto zauważyć, że większe jest wśród chłopców zainteresowanie grą w FIFA, niż oglądaniem meczów w telewizji. Oprócz FIFY wskazują zresztą także Pro Evolution Soccer oraz grę hokejową NHL.

Co najmniej 18 (więcej niż 1/3) chłopców najchętniej gra w sieciową fantastyczną grę MMOG Metin (różne wersje), 12 (ponad 20 proc.) – w różne wersje Grand Theft Auto. Bardzo popularne są gry wyścigowe (zwłaszcza Need for Speed – co najmniej ¼ wskazań oraz Flat Out) – charakteryzujące się szybką akcją i możliwością widowiskowych pościgów, zderzeń, katastrof samochodowych. Oprócz tego w niezmiernie bogatym i kompetentnie przez chłopców opisywanym repertuarze gier powtarzają się przede wszystkim gry fabularne i MMORPG z silną komponentą fantasy (najczęściej, oprócz Metina – Assasins Creed, Warcraft, Gothic), fantastyczną grę strategiczną Heroes of Might and Magic i tak zwane strzelanki (przede wszystkim Call of Duty , tzw. first-person shooter game z czasu II wojny światowej – wybiera ją około ¼ grających) Tylko ośmiu (14 proc.) chłopców zalicza do ulubionych gier także różne wersje The Sims.

Wolę gry, w których coś się dzieje, mają rozwinięta fabułę, a nie tylko misja – nagroda. Gra musi być ciekawa i dynamiczna. Nie lubię strzelanek, tylko gry, które dzieją się w średniowieczu i w magicznym świecie.

KSIĄŻKI Czytanie książek jest zdecydowanie mniej ważne i lubiane od telewizji, kina i gier; jest też ważniejsze dla dziewcząt, niż dla chłopców. Bardzo lubi/lubi czytać książki 31 dziewcząt (ponad połowa) i tylko 9 chłopców (około 16 proc.). Około 10 proc. dziewcząt twierdzi, że czytać zdecydowanie nie lubi, w wypadku chłopców jest to ponad 1/3 całej pytanej grupy. (Pozostali lubią „tak sobie”, „średnio”). Zatem, wśród dziewcząt jest jeszcze przewaga czytających, wśród chłopców przeważają ci, którym lektura nie sprawia przyjemności. Dziewczynki, zapytane o ulubione książki, wymieniają 107 tytułów, chłopcy tylko 65 – niemal dwukrotnie mniej. W odpowiedziach dzieci powtarzają się tytuły niektórych lektur szkolnych (na przykład Ten Obcy Ireny Jurgielewiczowej, Ania z Zielonego Wzgórza Lucy Maud Montgomery, Chłopcy z Placu Broni Ferenca Molnara, Opowieść wigilijna Charlesa Dickensa, O psie, który jeździł koleją Romana Pisarskiego, Szatan z siódmej klasy Kornela Makuszyńskiego, Tajemniczy ogród Frances Hodgson Burnett, Sposób na Alcybiadesa Edmunda Niziurskiego, Dzieci z Bullerbyn Astrid Lindgren, Mitologia Jana Parandowskiego, W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza, Opowieści z Narnii C.S.Lewisa). Same tylko wymienione dwanaście lektur szkolnych powtarza się w ankietach aż 39 razy! Niezależnie od tego, że właśnie taki wybór 76

spośród książek „przymusowo” przeczytanych w szkole świadczy o ich stosunkowo wyższej atrakcyjności dla dzieci, niż innych pozycji znajdujących się na liście lektur szkolnych, dużą ilość wskazań należy też prawdopodobnie uznać za dowód, że dzieci w sumie czytają niewiele – skoro zapytane o książki ulubione nie podają własnych, bardziej indywidualnych wyborów, tylko to, z czym musiały się zapoznać w szkole. Jednocześnie te właśnie bardziej indywidualne wybory, nie dokonane pod naciskiem dorosłych, świadczą bardziej wiarygodnie o rzeczywistych upodobaniach dzieci. Co czytają dziewczynki? 50 czytających dziewczynek 11 (około 20 proc. wskazań) razy wymienia powieść obyczajową (często omawianą w szkole lekturę) Ten obcy Ireny Jurgielewiczowej jako swoją książkę ulubioną, 9 (nieco poniżej 20 proc.) wskazuje powieści wampiryczne z serii Zmierzch Stephenie Meyer.. Mniej więcej po 1/10 pisze, że najbardziej lubi (znów lektury szkolne) Opowieść wigilijną, Szatana z siódmej klasy, Anię z Zielonego Wzgórza, Chłopców z Placu Broni, Tajemniczy ogród. Różne tomy przygód Harry’ego Pottera lub Harry Potter jako cały cykl otrzymuje zaledwie 7 wskazań (14 proc. czytających respondentek) – wyraźnie dla dziewczynek głównym źródłem „wiedzy” o Harry’ym jest film, lub też film budzi większe emocjonalne zaangażowanie – skoro znacznie więcej dziewcząt wskazuje jako ulubioną wersję filmową, niż literacki pierwowzór. Poza tymi dość oczywistymi wyborami, oraz pomijając lektury szkolne, ponad setkę „ulubionych tytułów” da się pogrupować według klucza tematycznego (i w pewnej tylko mierze gatunkowego). Czytające dziewczynki zatem lubią powieści fantastyczne lub obyczajowe z wątkiem fantastycznym, w których głównymi bohaterami są dzieci w wieku czytelniczek lub nieco starsze – zwłaszcza dziewczęta. Na przykład : Moony Wicher, seria Dziewczynka z szóstego księżyca Isabel Abedi, Kraina duchów, Kraina Imago Lauren St. John, Biała żyrafa, Pieśń delfina Kornelia Funke, seria Atramentowy świat Philip Pullman seria Mroczne materie James Patterson, Maximum ride Christopher Paolini Eragon

Dan Poblocki, Klucz do zaświatów Michelle Paver, seria Wilczy Brat. Kroniki Pradawnego Mroku Rick Riordan, seria Percy Jackson Margit Sandemo, Saga o ludziach lodu Pośród powieści fantastycznych ważna podgrupę stanowią książki z wątkiem wampirycznym: Rachel Taine, seria Wampiry z Morganville L. J. Smith, serie Pamiętniki wampirów, Świat nocy P. C. Cast, seria Naznaczona Jonathan Maberry, Wilkołak (i inne) powieści obyczajowe, dotyczące życia codziennego w rodzinie i szkole; szczególnie często wybierane są popularne książki dla dzieci autorstwa amerykańskich autorów (tak zwane babysitter books,

od amerykańskiej serii The Babbysitters Club,

ustanawiającej w pewnej mierze wzorzec masowej popliteratury dla młodszych nastolatek: życie szkolne + przyjaźń między dziewczętami + młodzieńczy romans). Dziewczynki wymieniają też kilka tytułów powieści obyczajowych przeznaczonych dla dorosłych. Meg Cabot, serie Pamiętnik księżniczki, Dziewczyna Ameryki oraz Szukając siebie Kate Andrews, seria Trzynastolatki Ulrike Kuczero, seria Pamiętnik Pauli Beatrice Masini, seria Różowe baletki Lauren Brookes, Heartland Ewa Bylica, Julka, pies i reszta świata Beata Ostrowicka, Świat do góry nogami Małgorzata Musierowicz – różne (i inne) Kryminały dziecięco – młodzieżowe, najczęściej z jedną lub kilkoma bohaterkami – dziewczynkami oraz z wątkiem humorystycznym Edmund Niziurski, Bąbel i Syfon na tropie, Ewa Ostrowska, Babcia, my i gangsterzy, Mariusz Niemycki, Zuzia i skarby katedry Daria Kaczmarek, Pieskie wakacje Christamaria Fiedler, Kryminał Spaghetti (i inne) humorystyczne książki o życiu szkolnym i podwórkowym 78

René Gościnny, seria o przygodach Mikołajka, Annie M.G.Schmidt, seria Julek i Julka, Elwira Lindo, seria o Mateuszku, Megan McDonald seria Hania Humorek, Francesco Simon, seria Koszmarny Karolek Książki są fajne, ale nie wszystkie. Są też bardzo nudne lektury. Lubię książki związane z magią, książki detektywistyczne oraz książki dla młodzieży o dziewczynach. 18 (około 1/3) dziewczynek deklaruje, że często, regularnie czytają też pisma ilustrowane (38 czyta od czasu do czasu, cztery nie zaglądają do nich w ogóle). Dwunastolatki interesują się przede wszystkim komercyjnymi młodzieżowymi pismami ilustrowanymi, zdecydowanie przeznaczonymi dla starszej grupy wiekowej: wydawnictwa Bauer Bravo 33 (ponad połowa ankietowanych), Bravo Girl i Bravo Love 20 (1/3 ankietowanych), także bauerowski Fan Club 17 (niecała 1/3), należący do koncernu Axel Springer Popcorn 16 (ponad ¼), a także (na poziomie 10 proc.) Twist (Bauer), Back 2 Black (Egmont),13 - Magazyn Nastolatki (Egmont). W sumie ponad 88 procent ankietowanych dziewczynek czyta jakiś produkt prasowy niemieckiego koncernu Bauer! Dziewczynki wymieniają też pisma związane z konkretną produkcją telewizyjną (na przykład Hannah Montana, H2O, Kaczor Donald itp.) pisma zakupowe i magazyny tęczowe dla dorosłych oraz programy TV. Cztery dziewczynki czytają magazyn edukacyjny dla gimnazjalistów Victor junior. Lubię gdy kolorowe pisma mają ciekawe i pożyteczne prezenty Co czytają chłopcy? Wśród 65 tytułów ulubionych książek, wymienianych przez 38 „czytających” chłopców, obok lektur szkolnych i przywoływanych chyba przypadkowo książek z dzieciństwa (jak Karolcia Marii Kruger czy klasyczne baśnie) także wyróżnić można kilka grup tematycznych. Powieści przygodowe z wątkiem fantastycznym, często z elementami horroru, z chłopcemnastolatkiem jako głównym bohaterem J.K.Rowling – seria o Harry’ym Potterze (6 wskazań) (Jak widać, różne tomy Harry’ego Pottera. jako swoją ulubioną książkę wymienia nieco ponad 10 proc. respondentów – i tu widać większe znaczenie filmu, niż wersji literackiej przygód małego czarodzieja) 79

Eoin Colfer, seria Artemis Fowl Rick Riordan, seria Percy Jackson Isabel Abedi, Kraina duchów , Christopher Paolini, seria Eragon, John Flanagan, seria Zwiadowcy Tui T. Sutherland, seria Awatarzy Pierdomenico Baccalario, serie Ulisses Moore i Will Mogley Bernard Weber, Imperium mrówek Lemony Snickett, seria Seria niefortunnych zdarzeń Rafał Kosik, seria Felix, Net i Nika Timothy Zahn, seria Saga gwiezdnych wojen

Powieści przygodowe – sensacyjne Charlie Higson, Wróg Robert Muchamore, seria Cherub Jerry Thomas, seria Detektyw Zack Rob Mac Gregor, seria Indiana Jones Dymitr Głuchowski Metro 2033,2034 Jack Higgins, Próba ognia Suzanne Collins, seria Igrzyska śmierci Zbigniew Nienacki, Podróż za jeden uśmiech

Fantasy J.R.Tolkien, Władca Pierścieni, Silmarillion

humorystyczne książki o życiu szkolnym i podwórkowym René Gościnny, seria o przygodach Mikołajka, Francesca Simon, seria Koszmarny Karolek

Chłopcy czytają także komiksy oraz książki fachowe – o samochodach i motocyklach. Nie lubię książek dla młodzieży Wolę książki przygodowe i wszystko co przygodowe, bo tam się dużo dzieje

Tylko dziewięciu spośród badanych 57 chłopców czyta regularnie prasę, 36 przegląda ją od czasu do czasu. 45 czytelników wybiera przede wszystkim: prasę sportową – bauerowskie Bravo Sport (12 – ponad ¼ czytelników), Giga Sport, Magazyn Football, Przegląd sportowy; w sumie prasę sportową czyta co najmniej 20 chłopców (czyli ponad połowa czytających) magazyny komputerowe - CD-Action 4, Play 3, PC-Format 2, Komputer Świat – co najmniej 11 (około ¼); tytuły komiksowe i poświęcone konkretnym produktom medialnym, na przykład Kaczor Donald (powyżej 10 proc.), Star Wars komiks, Tytus, Romek i Atomek, Spiderman, Bakugan. Chłopcy przeglądają prasę dla dorosłych – m.in. tabloid Fakt!, czytają tygodniki telewizyjne. Reklamy telewizyjne Wśród wszystkich badanych 117 dwunastolatków, jedynie troje deklaruje, że bardzo lubi reklamy telewizyjne. Nie lubi/nigdy nie ogląda natomiast aż 96 (ponad 80 proc.) Jak widać, poziom krytycyzmu w stosunku do reklam rośnie z wiekiem, i jest najwyższy w najstarszej z badanych grup. Chłopcy są nieznacznie bardziej krytyczni, niż dziewczęta. Temat reklam telewizyjnych budzi u dzieci niezwykle silne emocje. Pomimo deklarowanej niechęci, znają bardzo dobrze bieżącą produkcję, chętnie i żarliwie się na jej temat wypowiadają. To właśnie na temat reklam dzieci dopisały na kwestionariuszach ankietowych najwięcej komentarzy. Jeśli w ogóle dzieci mają wymieniać reklamy, które im się podobają, wybierają reklamówki ironiczne, absurdalne, dwuznaczne – jak na przykład serię reklam Netii z Tomaszem Kotem, kampania Turbodymomen 36,6, Media Markt – nie dla idiotów. Podobają się reklamy ze zwierzętami (kampania sieci supermarketów Real z psem, kotem i chomikiem) i z zabawnymi, absurdalnymi postaciami animowanymi (Mały Głód Danone, Serce i Rozum TP S.A., kampania z animowanymi postaciami Tesco), chłopcom także – z futbolistami. Dwunastolatki bardzo krytycznie odnoszą się do reklam produktów FMCG i usług bankowych. Nie znoszą reklam z założenia przeznaczonych dla dzieci! Nie oglądam dużo dobrych i sensownych reklam Nie widziałam żadnej reklamy, którą bym uważała za najlepszą Gdy widzę reklamy, zmieniam kanał Nie znoszę przerw reklamowych w programach, bo za długo trwają Żadnych, bo na niektórych programach trwają od 10 do 15 minut i bardzo mnie to denerwuje Nie lubię reklam zabawek, jednak i ta sama może się pojawić na jednym programie nawet dziesięć razy Ogólnie lubię reklamy, ale trochę mnie denerwują ponieważ zazwyczaj są za długie. Gdy przerywają film w najlepszym momencie 81

Nie lubię wszystkich oprócz dwóch wymienionych (Danio i Tesco) Lubiłem reklamy kiedy miałem 11 lat. Bardzo bym chciał, żeby nie było reklam podczas filmów i seriali. Chciałbym, żeby reklamy były krótsze albo żeby ich w ogóle nie było.

ETAP II. SCENARIUSZE WŁASNE, PISANE PRZEZ DZIECI W drygiej fazie badań zadanie dla dzieci polegało na napisaniu wypracowania – scenariusza: krótkiej historii, która zdaniem respondentów powinna zostać sfilmowana i pokazywana w formie filmu fabularnego – w kinie lub w telewizji. Wypracowania poddano wstępnej ilościowej analizie zawartości. Następnie przeanalizowano je przy użyciu narzędzi analizy dyskursu. Respondenci napisali 79 scenariuszy; dziewczęta były autorkami 43 (54,4 proc.), chłopcy – 36 (45,6 proc.). Około 40 proc. dzieci (33) dołączyło do tekstu własne projekty plastyczne, najczęściej prezentujące głównych bohaterów. ORYGINALNOŚĆ I INSPIRACJE Podstawowym problemem badawczym, dotyczącym interpretacji tego zbioru, jest pytanie, czy dzieci, projektując filmu, dają rzeczywiście wyraz własnym upodobaniom (bo takie było założenie projektu i takie oczekiwania zostały w stosunku do dzieci jasno wyartykułowane) , czy też tworzyły na podstawie wyobrażeniem o tym, jaki „powinien być” film w świetle tego, co już oglądały i znają. Wyniki ankiety ilościowej oraz przeprowadzanych przy jej okazji indywidualnych rozmów jasno wskazują dużą kompetencje medialną dzieci, znajomość reguł gry, założeń relacji nadawczo – odbiorczych związanych z kinem, telewizja, filmem, rozmaitymi gatunkami medialnymi, należy zatem przyjąć, że projektując scenariusze bez wątpienia włączały te wiedze do działania. Przynajmniej częściowo zatem materiał badawczy jest odzwierciedleniem wyobrażeń dzieci o normach i regułach rządzących współczesną produkcją filmową. Z drugiej jednak strony, w sytuacji szerokiego repertuaru i dużej wiedzy intertekstualnej, fakt że właśnie takie, a nie inne wątki, tematy, gatunki były przez dzieci wybierane we własnym projekcie mogą świadczyć o preferencjach i pragnieniach, artykułowanych na podstawie wiedzy i doświadczeń. Wiedze te i doświadczenia dość dobitnie odzwierciedla analiza źródeł inspiracji, z jakich czerpali autorzy i autorki scenariuszy. Z 79 scenariuszy 39 (blisko połowa: 49,4 proc.) uznać można za oryginalne – w tym sensie, że nie nawiązują, nie trawestują, nie cytują żadnego możliwego do zidentyfikowania filmu, serialu, książki, ani też nie nawiązują w sposób czytelny do konkretnego formatu filmowego

czy telewizyjnego (na przykład modnych wśród młodzieży narracji o wampirach, filmów wyścigowych czy tanecznych). Autorzy oryginalnych scenariuszy to 25 dziewcząt i 14 chłopców. Wśród pozostałych 22, około 1/3

(27,8 proc.) zawiera wyraźne, możliwe do

zidentyfikowania nawiązania do konkretnych, znanych autorom filmów, książek, gier komputerowych. Źródła wyraźnych nawiązań intertekstualnych i czytelnych inspiracji to filmy o Indianie Jones’się (dwa scenariusze),

1. Kamil S., Bez tytułu Kino akcji a la Indiana Jones. Bohater imieniem Thomas jest archeologiem i synem archeologa. Grzebiąc w rzeczach ojca znajduje tajemniczą mapę, prowadzącą do skarbu. Poszukuje skarbu w jaskini, zaprzyjaźnia się z innym archeologiem, teleportuje się do starożytnego budynku, walczy z ożywionymi szkieletami i Panem Zła w czarnej zbroi, który czarami wywołuje deszcz płonących strzał. Skarb to kamienne tablice. Bohater oddaje tablice do muzeum i staje się sławny5. Saga o Wiedźminie, Avatar, I’m a legend (i/lub inne filmy katastroficzne wykorzystujące motyw ostatniego człowieka na ziemi), liczne horrory: Inni, Piła, Koszmar minionego lata, Noc żywych trupów, Jaskinia i/lub Zejście, powieść Desmonda Bagleya Wróg (lub jej ekranizacja)

57. Patryk K., Noc w strasznym lesie Horror. Rysunek z krótkim tekstem. Straszny psychopata tnie piłą mechaniczną ludzi w lesie. Na ilustracji „psychopata” z piłą, jedna z ofiar leży, druga stoi związana. Dom, drzewa, noc. 78. Paweł z., Koszmar minionej nocy Rysunek z krótkim tekstem. Horror o psychopatycznym mordercy, który uciekł z więzienia. Z rysunku (b. realistyczny) wynika, że morduje przy pomocy piły. 77. Sylwia M., Pod ziemią Horror. Rysunek z krótkim tekstem. W jaskini żyją ślepe potwory, które zjadają ludzi. Jednej kobiecie udało się wymknąć, ale gdy się wydobyła, ktoś znienacka ją uderzył i wrzucił z powrotem do jaskini. a także Skazani na Shawshank i/lub Prison Break (itp. filmy o ucieczce z więzienia), Tokyo Drift (i/lub inne filmy samochodowo-wyścigowe),

70. Szymon Ł., Skazany na mękę 5

Przykładowe scenariusze zamieszczamy w formie krótkich streszczeń. Kursywą - cytaty z oryginalnych scenariuszy. Zachowana pisownia oryginałów.

Obrazek z krótkim tekstem. Historia więźnia, który ucieka z więzienia. Ma tatuaże na całym ciele. Na rysunku: więzienie, wytatuowany więzień, policjant/strażnik z bronią. 30. Maciej D. Bez tytułu Film akcji, wyścigowy. Mechanik Jackson Misse w Nowym Jorku udział w wyścigach typu Spirit Drift. Wyjeżdża do Tokio. Ciągle wygrywa i ma przez to problemy z Jakuzą. Jednocześnie okrada zamożne wille. Film kończy się na ostatnim wyścigu jego życia w którym wygrywa dużo pieniędzy, dom i Plymouth Henri Cuda. Projekt graficzny bohatera + szczegółowy opis jego wyglądu i stanu posiadania. Mali Agenci, Willy Wonka i Fabryka Czekolady; a także filmy i seriale rysunkowe: Madagaskar, Czarodziejki W.I.T.C.H., Lilo i Stitch, 23.Aleksandra M., Niezwykła historia Historia fantastyczna na podbudowie realiów życia codziennego. Dziewczynka spotyka na podwórku kosmitę. Zabiera go do domu, nadaje mu imie Kingos i opiekuje się nim. (Dołączona opowieść w opowieści: narracja o walce kosmitów ze smokiem na ich planecie). Zapowiedź dalszego ciągu. Liczne, pomysłowe, szczegółowe informacje na temat życia na innej planecie. Starannie rozpisane dialogi. ... Opowiedział mi wtedy historię z ich planety Smus. Na wszystkich schodach ich planety siedzą tyranozaury, które zdzierają z nich futerko i zabierają im jedzenie. - Dlaczego dla was jest tak ważne wasze okrycie? – byłam ciekawa. Ponieważ u nas jest dość zimno i ono nas okrywa. (...) - Czy wszyscy mają jednakowe kolory? - Oczywiście, że nie, możemy mieć czerwone, zielone, fioletowe futerko i wiele, wiele innych kolorów. - A czy te kolory coś oznaczają? - Tak, jeśli jestem zakochany robię się zielony, fioletowy jak jestem szczęśliwy, niebieski kiedy mam pokojowe zamiary, a czerwony to ostrzeżenie, że gdzieś się pali. Ogólnie wszyscy są niebiescy tylko zmieniają kolory w zależności od nastroju lub potrzeby. Autorzy piszą też nowe przygody Robinsona Crusoe, Sindbada Żeglarza, Alicji w Krainie Czarów, kosmity Alfa, Harry’ego Pottera oraz superbohatera granego przez Arnolda Schwarzeneggera (aktor jest wymienionym z imienia i nazwiska bohaterem scenariusza). 34. Karol Sz., Niebezpieczna walka Film akcji, wojenno – szpiegowski. Jest wojna polsko-rosyjska w 2099 roku. Polskę ma obronić Arnold Shwarzenegger. … jest bardzo inteligentny i pomysłowy. Jest zawodowym szpiegiem i ma nie dopuścić do zniszczenia państwa Polskiego. Jest bardzo umięśniony i zazwyczaj ubrany w kamizelkę kuloodporną i najnowsze karabiny maszynowe oraz najnowszą broń. W tym filmie powinien wystąpić prawdziwy Arnold Shwarzeneger. Autorzy wykorzystują też w swoich scenariuszach gry komputerowe, w tym co najmniej trzy możliwe do zidentyfikowania. To Resident Evil, Titan Quest i Heroes of Might and Magic.

76. Mateusz K., Łowca Bestii Fantasy. Łowca potworów Gareth w różnych miejscach przyjmuje zlecenia na zabijanie potworów. Pewnego dnia przyjmuje zlecenie zabicia tajemniczego potwora… Ciąg dalszy nastąpi. Akcja odbywałaby się w świecie fantasy z systemem Might and Magic.(Ów system okreśła świat Ashan, różne rasy i miejsca – na jego podstawie powstało kilka gier). Historię można by przedstawić w formie serialu z żywymi aktorami. Technologia 3D jest całkiem zbędna, zwłaszcza że obecnie nie ma zbyt wielu odpowiednich odbiorników. Treść kolejnych 14 (17,7 proc.) scenariuszy nie może być wprawdzie w uprawniony sposób powiązana z konkretnym tekstem, oparta jest jednak na implikaturze intertekstualnej II stopnia: wykorzystuje konwencje formalne, tematykę, konstrukcje bohatera typową dla możliwego do zidentyfikowania zespołu tekstów. Scenariusze stanowią zatem warianty takich formatów jak narracje o superbohaterach, kino przygodowo- archeologiczne (typu Indiana Jones), horror w wariancie o nawiedzonym domu, film taneczny (typu Step Up, Kochaj i tańcz, High School Musical itp.), filmy wyścigowe (typu Tokyo Drift, Szybcy i wściekli itp.), seriale animowane dla dzieci z motywami „kosmicznymi”(typu He-Man), anime, seriale o życiu wśród zwierząt (typu Elza z afrykańskiego buszu), a także klasyczne baśnie magiczne. 19. Szymon K., Bez tytułu Film akcji/superbohater. Uczeń Richard Monder z Londynu podczas wycieczki do laboratorium naukowego zostaje ukąszony przez kameleona przezroczystego. Nabiera w związku z tym nadzwyczajnych umiejętności, m.in. staje się nadzwyczaj sprawny fizycznie (strzela najwięcej goli w szkolnych meczach), zmienia kolor, może być niewidzialny i zwielokrotniać własną osobę. Ma różne przygody – pokonuje potwora demolującego miasto... Stał się niewidoczny i pomnożył się wiele razy. Obszedł potwora dookoła i związał mu nogi liną. Bestia się przewróciła, a ten przywiązał ją do ziemi. Wyglądało to jakby liny same powaliły potwora. Dużo osób zrobiło zdjęcia, kiedy bestia padała na ziemię. Ale na zdjęciach nic nie było widac oprócz lin, które same oplątywały potwora. Po tej akcji cały kraj mówił o tym zdarzeniu. ...oraz odbija oficerów uwięzionych przez partyzantów w Iraku. Kiedy dotarł na miejsce, stał się nie widoczny i pomnożył się wiele razy. Przeskoczył przez mury budynku i pokonał wszystkich partyzantów. Potem pojawiło się tam wielu żołnierzy i niektórzy z nich mieli aparaty i kamery w celu opublikowania tego wydarzenia. Nagle na dachu budynku ukazały im się setki takich samych postaci, a następnie została tylko jedna. Staje się sławnym superbohaterem, ale nikomu nie zdradza źródła swoich umiejętności. 3. Krystian B., Dwu karatowy człowiek Film akcji rozgrywający się na Saharze, w Górach Smoczych, w USA. Ekipa podróżników (poszukiwacz skarbów, wynalazca, przyrodniczka, archeolożka i lekarz) na ekspedycji na Saharze znajduje ofiarę morderstwa. Wynalazca stara się ująć mordercę, ale jego życie też jest zagrożone. …Lecz Krzysiek miał ze sobą telefon. I wysłał SMS-a do Kamila, który opowiedział o porwaniu reszcie zespołu. Wyruszyli by uratować Krzysia.

Dzięki współpracy ekipy wynalazca zostaje uratowany, a mordercy ujęci. Ekipa dostaje w nagrodę karatowego człowieka i milion dolarów. Bardzo szczegółowa charakterystyka zewnętrzna i psychologiczna wszystkich bohaterów. 2. Ola R., Wysypka Horror rozgrywający się w małym amerykańskim miasteczku. Młode małżeństwo z dzieckiem wprowadza się do domu, w którym straszy, wszyscy dostają tajemniczej czarnej wysypki. Dziecko zachowuje się dziwnie - rozumie zagrożenie wcześniej, niż rodzice. Źródłem zagrożenia okazuje się społeczność karaluchów żyjących pod deskami na strychu. Karaluchy opanowują umysł dziecka. W ostatniej chwili całej rodzinie udaje się uciec. Chciałabym, aby ten film był pokazywany w telewizji 73. Klaudia M., Zombie Horror. Państwo Knight mieszkają w domu na odludziu. Nocą zombie powstają z grobów i wypijają krew doktorowi Knight. Jego żona umiera ze strachu. 26. Patrycja B., Breakdance Film obyczajowy, taneczny. Dwudziestoletnia Sylwia, uczennica szkoły tańca, przeprowadza się w nowe miejsce. Spotyka tam nowych przyjaciół (imiona: Karolina, Dawid, Mateusz, Nicola, Krystian), wstępuje do ich grupy tanecznej i przygotowuje się z nimi do Międzynarodowego Finału Tańca Breakdance (ćwiczenia taneczne w lesie). ... Było to ważne , ponieważ nagrodą było dwieście tysięcy euro oraz uczęszczanie do prywatnej szkoły tańca w New York. Sylwia po ukresie kłótni i konfliktów zakochuje się z wzajemnością w Krystianie. Jej nowa grupa taneczna ma w turnieju się zmierzyć z jej poprzednia grupą, w której tańczy dawny ukochany Sylwii. Sylwia musi rozwiązać konflikt lojalności – wybrać dawnych lub nowych przyjaciół. Wybiera nowych. Krystian nie może tańczyć w turnieju, więc Sylwia zostaje wyznaczona na kapitana grupy. Grupa wygrywa turniej. Bohaterka musi się jednak z powrotem przeprowadzić do dawnego mieszkania. Rozstaje się z Krystianem na zawsze – na pamiątkę zostają im tylko obojgu naszyjniki z literami K i S. 60. Adrian G., Taxi 8 Film o samochodzie z gadżetami, … ma nitro podświetlenia, telewizor, hydraulikę który wygrywa nielegalne wyścigi. Sam bym chciał mieć taki samochód. Rysunek z tekstem. Na rysunku żółta Honda Civic, podpisy, starannie oddane szczegóły. 72. Konrad S., Wygrać z Kosmitami Rysunkowe sci-fi. Ilustracja z tekstem. Kosmici chcą przejąć ziemię. B5 zabija wszystkich kosmitów i ratuje świat. 17. Ania S., Dzicy przyjaciele Film przygodowy. Siostry Maja i Gabrysia, mieszkające w miasteczku Laksanda (w Afryce nad rzeką) przygarniają dwa małe tygryski i zaprzyjaźniają się z dziewczynką Moniką. Dziewczynki mają z tygryskami różne przygody (jednemu z małych zagraża dorosły tygrys – ojciec musi go odstraszyć strzałem; tygryski ostrzegają je, gdy podczas kąpieli w rzece zagraża im krokodyl). Po latach dziewczynki zakładają schronisko dla dzikich zwierząt. Własne ilustracje, staranny opis bohaterek.

13. Paweł G., Scenariusz Baśń. Krystian i Nastia wyruszają na Bezkresne Morze. W sztormie ginie Nastia, Krystian trafia na nieznaną wyspę, zostaje uratowany przez tajemniczego starca, przygarnięty przez króla, żeni się z księżniczką, uczy się szermierki, dostaje magiczny miecz, na czele armii stawia czoła władcy ościennego państwa. Przegrywa, zostaje wtrącony do lochu i czeka na wyrok śmierci – ciąg dalszy nastąpi. Ważnym źródłem inspiracji wydaje się amerykańskie młodzieżowe kino i seriale „szkolne”, opowiadające o życiu szkolnym, domowym i towarzyskim nastolatków. Mimo pewnych trudności z odróżnieniem, które z motywów w scenariuszach dotyczących życia szkolnego i domowego zaczerpnięte zostały z własnych doświadczeń autorów, a które z amerykańskich seriali, pewne elementy amerykańskiej formuły są czytelne: na przykład powracający motyw balu szkolnego i dylematów, z kim na ten bal iść (bardzo częsty temat amerykańskich filmów młodzieżowych), spektakularne przyjęcia urodzinowe-niespodzianki albo rozmowy w szkole na korytarzu przy szafkach na ubrania (to widać w filmach amerykańskich – piszący w swoich szkołach mają zwykłe boksy w szatni), itp. Przynajmniej 11 scenariuszy oparte było na formacie tego typu lub w części do niego nawiązywało. 16. Natalia W., Emily i jej wilczek, część 1 Dziewczynka imieniem Emily przyjaźni się z Alex i jest zafascynowana Ericem (rozmowy i zwierzenia między dziewczynkami, plany pójścia z Ericem na bal). Emily znajduje małego wilczka, zabiera go do domu, daje mu imie Jake, zaprzyjaźniają się. Babcia Emily umiera na raka. Jej babcia nie żyje, w spadku dała jej przepiękny naszyjnik w kształcie czarnego wilka. I bransoletkę z małym czerwonym serduszkiem. Gdyby Emily mogła na pewno za to by jej podziękowała. Było jej przykro, ale pewnie babcia nie chciała by płakała. Emily idzie z Ericem na bal, zakładając naszyjnik i bransoletkę. Zostają królem i królową balu. Na pożegnanie całują się romantycznie. Bardzo szczegółowy opis wyglądu i strojów bohaterek. 32. Zuzanna S., Midovi kokova. Zielone serce Jedenastoletnia Agatha Johnson z polsko-angielskiej rodziny po rozwodzie rodziców przeprowadza się do Polski. W szkole spotyka trzynastoletniego Feliksa Adamowskiego. Zakochują się w sobie, całuja się. … ale Feliks zaczyna unikać Agaty, aż w końcu postanawia przełamać się i zaprasza dziewczynę na Bal Noworoczny. Podczas niego zaczynają razem tańczyć i znowu się całują. The End. Bardzo staranna, szczegółowa charakterystyka zewnętrzna i psychologiczna bohaterów. Wyjaśnienie: „midowi kokova” po japońsku znaczy zielone serce. 45. Ewa Ż., Bez tytułu Czternastoletnia Emily z Teksasu po rozwodzie rodziców buntuje się i zamyka w sobie. Podróżuje z ojcem z Teksasu do Tennessee, do matki. Tam zaprzyjaźnia się ze zbuntowaną Sam i dołącza do ulicznej bandy Alexa. Na próbę każą jej rozbić szybę w samochodzie, chwyta ją na tym policja. Chłopiec Liam, któremu rozbiła szybę okazuje się bardzo miły. Emily zostaje jego dziewczyną. 87

Trzy scenariusze były po prostu trawestacją znanego autorowi/autorce filmu; na nowo opowiedziane zostały Wyznania Gejszy (ze zmienionym zakończeniem), Ghost Rider, Inni. 31. Kinga K., Wyznanie Gejszy Własna wersja filmu Wyznania Gejszy – z happy endem. Więc moja historia kończy się na tym, iż Czijo zamieszkała z Prezesem. Prezes podarował pieniądze rodzicom Czijo. Rodzice Czijo wyzdrowieli dzięki lekom kupionym za pieniądze podarowane od p. prezesa. Rodzice pragnęli być blisko córki więc zamieszkali wraz z p. prezesem i Czijo. I żyli długo i szczęśliwie. Na tym kończy się moja historia.

GATUNKI I FORMATY Zarówno opisana wyżej sieć nawiązań i inspiracji, jak ukształtowanie gatunkowe pisanych przez dzieci scenariuszy świadczą o dużej kompetencji i znajomości tekstów kultury popularnej, a także jej konwencji gatunkowych i rozwiązań narracyjnych. 22 (27,8 proc.) scenariusze zawiera rozwiązania narracyjne, strukturę bohatera, tematykę itp. pozwalające na zaliczenie ich przygodowego kina akcji (tylko 4 spośród nich napisały dziewczęta, autorami pozostałych 18 są chłopcy; ponad 60 proc. wszystkich historii napisanych przez chłopców to scenariusze filmu przygodowego). 24 (30,4 proc. całości) to filmy obyczajowo – psychologiczne; co najmniej 15 spośród nich można w całości zaliczyć do tego gatunku, wśród tych 8 zawiera wątki melodramatyczne. Pozostałe stanowią połączenie kina obyczajowo-psychologicznego z baśnią, horrorem, filmem przygodowym itp. Autorkami scenariuszy obyczajowo - psychologicznych niemal w całości (z wyjątkiem 2) są dziewczęta. 16 (20, 25) proc.) filmów zaliczyć można do gatunku baśni, bądź w wariancie klasycznej baśni magicznej (co najmniej 4 teksty), bądź – fantasy. 10 (ponad 1/10) filmów to horrory! W dwóch innych przynajmniej część narracji ma charakter horroru. Pięć to thrillery, cztery – komedie, cztery – filmy science-fiction. Blisko połowa dzieci - autorki i autorzy 33 scenariuszy (41,8 proc.) - wskazała, że „ich” film powinien być zrealizowany z żywymi aktorami, ośmioro zażyczyło sobie realizacji filmu animowanego (pozostali nie dołączyli wskazówek). 28. Klaudia G., Bez tytułu Od autorki: Gdyby to opowiadanie miało przerodzić się w scenariusz filmowy i zostać nagrane z pewnością nie byłby to film animowany. Chciałabym żeby to był film grany przez prawdziwych aktorów. Chciałabym też aby był on w 3d, ponieważ uważam że tą technologie należy wykorzystywać ze względu na to że jest ona w stanie zapewnić widzowi moc dobrych wrażeń.

35. Adrianna M, bez tytułu Według mnie jest to historia która mogłaby okazać się dobrym filmem kinowym niż serialem. Aktorzy byliby prawdziwi a nie anonimowi. 48. Marcin M., Bohater galaktyki Ta bajka powinna zostać w telewizji puszczana ponieważ (jest w niej) dużo przygód i koleżeństwa. Najlepszy byłby animowany w telewizji. Dzieci dołączają do scenariuszy własne projekty graficzne, przedstawiające wygląd bohaterów lub sceny z filmów. Z 34 ilustracji – 28 miało charakter autorski, oryginalny. Wśród pozostałych pięć wyraźnie nawiązywały stylistyką do japońskich anime; jeden rysunek nawiązywał go gry komputerowej. Pisząc scenariusze, dzieci wykazują nie tylko dużą wiedzę intertekstualną i znajomość konwencji gatunkowych, lecz także sporą biegłość w prowadzeniu narracji. Wprawdzie tylko pięć scenariuszy zawiera dwa zazębiające się wątki, 2 zaś mają złożoną konstrukcję wielowątkową, 72 (91,1 proc.) zaś scenariuszy to historie jednowątkowe (co zapewne w jest znacznej mierze usprawiedliwione ograniczeniami czasowymi i objętością prac), ale autorzy potrafią używać retrospekcji, budować napięcie, sugerować tajemnicę, puentować itp. 6. Krzysztof P., Kosmiczny floret Wielowątkowa (opowieść w opowieści) akcja dotyczy treści filmu, w którym gra główny bohater (jest to film science-fiction w typie Odysei kosmicznej), wydarzeń na planie filmowym, wydarzeń w szkole floretu, w której bohater jest instruktorem. Bohater jednocześnie gra w filmie i zostaje wyzwany na nocny pojedynek floretowy w wytwórni filmowej przez tajemniczego przeciwnika, który w krytycznym momencie rozwiewa się w powietrzu. 7. Kinga K., Podwójna osobowość Długa, rozbudowana, szczegółowa historia dziewczyny, która żyje w dwóch światach. Przeplatające się dwie historie, które wzajemnie na siebie wpływają! Bohaterka jako Sophia Orchidea chodzi normalnie do szkoły, ma licznych przyjaciół i życie towarzyskie (jest mowa o piżama party z przyjaciółkami, szkolnym balu, wzajemnych zwierzeniach między dziewczynkami, szkolnej przemocy, kłopotach z nauczycielami), jako Sophia de Lacrossa Ihuana jest królową magicznej wyspy Slangonii, zmuszoną do walki o jej przetrwanie z Bogiem Zła (magiczne kryształy i ich moc, czarodziejski kwiat, specjalny język, który okazuje się…łaciną). Dziewczyna jest uczuciowo rozdarta między dwóch kolegów szkolnych, Kyle’a i Damona, którzy jednocześnie w świecie baśniowym są Synem Dobra i Synem Zła. Po długich przygotowaniach i walce bohaterka zwycięża Boga Zła, przy pomocy Bogini Dobra oraz innego kolegi, Stana, pełniącego funkcje zaufanego pomocnika; okazuje się, że oboje – Bóg Zła i Bogini Dobra - są rodzicami Damona/Syna Zła – bo dobro i zło są częściami natury każdego człowieka. Sophia, Kyle, Damon i Stan zaprzyjaźniają się. Bardzo staranny projekt graficzny bohaterów, stylistycznie nawiązujący do japońskich anime lub mangi.

Cztery scenariusze zawierają nawet wątki autoreferencjalne, autorzy manifestują spora twórczą samoświadomość, świadomie bawią się konwencjami filmowymi i/lub popisują się wiedzą. 62. Ola S., Szkoła Strachu Miły i samotny wilkołak - sierotka Wolfi trafia do Szkoły Strachu dla Mało Strasznych, w Miasteczku Złych Snów, gdzie burmistrzem jest Duch Ziemi. W szkole nauczycielka Duchwomen przedstawia mu mumię Mammy, w której się zakochuje z wzajemnością. Pobierają się, mają dwoje dzieci: Manię i Monię. Dialogi. Humor. I żyli… o przepraszam. I umarli długo i szczęśliwie. TEMATYKA Dziewczynki: najważniejsza jest codzienność Niewątpliwie niezmiernie istotnym tematem filmu jest dla dzieci po prostu ich własne życie. 23 (42,6 proc.) scenariuszy rozgrywa się w całości lub w znacznej części w środowisku domowym i dotyczy relacji rodzinnych, w tym szczególnie relacji między nastoletnim dzieckiem a rodzicami oraz między rodzeństwem 17 (31,5 proc.) – to historie dotyczące relacji między rówieśnikami – przyjaźni, rywalizacji, wzajemnej pomocy, pierwszych miłości itp. 10 (18,5 proc.) przynajmniej w części rozgrywa się w szkole i dotyczy szkoły – relacji w klasie, stosunków z nauczycielami, stopni, zadań domowych, klasówek itp. Przynajmniej 1/4 scenariuszy (14, czyli 25,9 proc.) łączy w sobie te dwa tematy: życie rodzinne i relacje między rówieśnikami, i rozgrywa się w dwóch środowiskach – w domu i w szkole. Spośród ośmiu historii, mających za główny temat romantyczną relację miedzy dwojgiem ludzi, sześć dotyczy romansu między nastolatkami. Autorkami scenariuszy o życiu codziennym w domu, rodzinie, szkole są przede wszystkim dziewczyny. Na 33 (41,8 proc. całości) scenariusze w sumie, dotyczące co najmniej jednego z trzech tematów: życia rodzinnego, szkoły, relacji między rówieśnikami (a najczęściej łączące te tematy ze sobą), zaledwie 5 napisali chłopcy, 28 - dziewczynki. Ponad ¾ (76,7 proc.) wszystkich scenariuszy napisanych przez dziewczynki to historie rodzinno-szkolnorówieśnicze! Chłopcy traktują ten temat jako rodzaj odskoczni czy tła dla narracji o charakterze sensacyjnym, przygodowym czy podróżniczy. Fantazja a życie codzienne Ocena realizmu analizowanych scenariuszy pokazuje jednak, że narracje pisane przez dzieci nie muszą mieć w całości realistycznego charakteru. 39 (zatem niemal połowa)

analizowanych scenariuszy ma charakter realistyczny, w tym sensie, że nie zawierają żadnych elementów magii, interwencji sił nadprzyrodzonych, magicznych artefaktów itp.; realistyczne jest 18 narracji obyczajowo-psychologicznych, 16 historii przygodowych i wszystkie thrillery. Poza tymi opowieściami bardziej lub mnie wziętymi z życia, wśród badanych scenariuszy jest 10 opowiadających o życiu codziennym – rodzinnym, przyjacielskim, szkolnym, w które wkracza pierwiastek magiczny (8 autorstwa dziewcząt); 18 to fantazje na podbudowie realiów życia codziennego (pomimo realistycznych szczegółów z życia, elementy fantastyczne dominują; autorami są w równej liczbie chłopcy i dziewczynki); 12 to czyste fantazje. 9. K. Grzegorczyk, Niesamowita historia Samolot, którym leci bohater, rozbija się. Bohater ląduje na bezludnej wyspie, zaprzyjaźnia się z małpą. Budują razem most i przedostają się na wyspę Króla Małp, tam walczą z „obcym”, następnie teleportują się do Miasta Wielorybów, gdzie zakładają drużynę siatkówki i grają w pucharze ligi wielorybów. Po wygranej Król Wielorybów darowuje im statek i odsyła ich do domu. Małpa jedzie wraz z bohaterem, ale jego matka odsyła małpę do zoo. W sumie zatem liczbowo scenariuszy w większym lub mniejszym stopniu fantastycznych jest 39

- niemal tyle samo, co tych,

które obywają się bez elementów magii i sił

nadprzyrodzonych. Wśród analizowanych scenariuszy jest 18 narracji w całości lub w znacznej części baśniowych – i tu autorkami 12 są dziewczynki, tylko 4 – chłopcy. Dziewczynki są autorkami wszystkich baśni „czystych” gatunkowo. Spośród 9 (16,7 proc.) narracji o zwierzętach, w tym często z elementem fantastycznym, autorkami 7 są dziewczynki. 61. Marcelina M., Samotny piesek Historia psa imieniem Tijana, który się zgubił i trafił do schroniska. Po bardzo złych doświadczeniach w schronisku suczkę i jego dwie przyjaciółki przygarnia jakaś rodzina. Po domyciu psa okazuje się, że to ci ludzie, u których była na początku. Wszyscy są szczęśliwi. Stare schronisko zostaje zamknięte, a właściciele Tijany otwierają nowe, wzorowe. Całe miasto im dziękuje. Jak się wydaje: formuła polegająca na skojarzeniu życia codziennego z elementami magicznymi jest szczególnie atrakcyjna i pożądana wśród dziewcząt. Chłopcy łączą magię z treściami sensacyjnymi i przygodowymi. Chłopcy: przygody, podróże i przemoc Z 25 (46,3 proc. całości) scenariuszy filmów podróżniczych i przygodowych, 18 napisali chłopcy, 4 – dziewczynki; chłopcy są zatem autorami ponad ¾ historii o przygodach i podróżach. Pamiętajmy, że są oni też autorami niemal wszystkich scenariuszy zaliczanych gatunkowo do filmów akcji! Ważnym dla autorów elementem scenariusza dobrego filmu dla 91

chłopców wydaje się obecność rozmaitych form przemocy i przestępczości. Dzieci uczyniły przestępców bohaterami, a przemoc i przestępstwa tematem 15 scenariuszy – w tym tylko jeden z nich (gatunkowo: realistyczny thriller) napisany został przez dziewczynkę. Ponad 1/3 (38,8 proc.) scenariuszy pisanych przez chłopców dotyczy tego tematu! 54. Mateusz D., Bez tytułu Thriller. Seryjny morderca zabija ogrodników i gosposie w jednej z warszawskich dzielnic. Zawsze zostawia przy ciałach złamane grabki. W śledztwie do morderstw przyznaje się dwudziestoletni Łukasz Batycki, syn miejscowych bogaczy, który zawsze marzył o tym, by zostać policjantem. Zabija on także własnego ojca. Wreszcie popełnia samobójstwo, zostawia list, wyjaśniający, że woli umrzeć, niż czuć się niespełniony. Po jego śmierci dzielnicę nawiedzają duchy zabitych ogrodników. Pałac Batyckich popada w ruinę, matka Łukasza wyjeżdża i zakłada nową rodzinę. 18. Piotr W., Na tropie Fantomasa Thriller, starannie rozpisany na sceny. Szczegółowa charakterystyka psychologiczna głównych bohaterów. Tajemnicze porwanie piłkarza drużyny futbolowej Wisła Ciechocinek. Porywacz pisze do trenera anonimowe listy z żądaniami okupu. Policja ujmuje porywacza podczas przekazywania okupu; porywaczami okazują się zazdrosny kolega porwanego z drużyny oraz trener konkurencyjnego Liptona Sopot. Piłkarzem zajmuje się psycholog, porywacze trafiają do więzienia. Chłopcy są autorami czterech spośród pięciu scenariuszy wojennych, ich narracje dotyczące fantazji naukowej i futurystycznej bardzo często zawierają w sobie elementy przemocy, walki, antagonizmu. Chętnie włączają elementy fantastyczne narracje o przygodach – i wówczas mamy często do czynienia z potworami, zombie, walczącymi wojownikami itp. A oto zbiorczy wykaz tematyki – całościowej lub częściowej – analizowanych scenariuszy.

Tab. 6. Tematyka scenariuszy

Tematyka

Liczba

Przygody i podróże

25 (46,3)

Codzienność w domu, życie rodzinne, relacje 23 (42,6) dzieci-rodzice i między rodzeństwem Fantazja baśniowa 18 (33,3) Przyjaźń, relacje między rówieśnikami

17 (31,5)

Przemoc, przestępczość

15 (27,8)

Szkoła

Zwierzęta

Romans

Wojna

Media i showbusiness

Fantazja naukowa i futurystyczna

Fantazja historyczna

N = 79, w nawiasach przybliżone wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 proc., bo scenariusze mogły dotyczyć kilku tematów naraz.

Atrakcyjni bohaterowie: silni mężczyźni i nastolatki Scenariusze mają wielu bohaterów. Przy pewnym wysiłku, da się jednak niemal w każdym z nich zidentyfikować bohatera najważniejszego, którego losy determinują cała narrację (tym bardziej, że, jak już wspomnieliśmy, przeważająca większość scenariuszy to narracje jednowątkowe). Najważniejszym

bohaterem/bohaterką

projektowanych

scenariuszy

jest

nastolatek/nastolatka. 41 (zatem ponad połowa) scenariuszy ma nastolatków jako indywidualnych lub zbiorowych głównych bohaterów, podczas gdy dorośli są bohaterami 32 (ponad 40 proc.). Można by z pewnym wahaniem przyjąć, że gdy bohaterami są nastolatki, chodzi o rówieśników autorów scenariuszy – ale w rzeczywistości w scenariuszach niemal zawsze obsadzany jest ktoś nieco, o parę lat starszy od autorek i autorów. Często jest to wyraźnie precyzowane: bohater/bohaterka ma mieć 15, 17, 19 lat. To zrozumiałe - dla dwunastolatków nieco starsze nastolatki są najważniejszą grupą odniesienia, która się interesują i do której aspirują. Opisują więc bohaterów jak własnych rówieśników

(7 scenariuszy jest nawet

napisanych w 1 osobie liczby pojedynczej!), prezentując ich jednak jako nieco od siebie starszych, bardziej niezależnych, prowadzących „dorosłe” życie towarzyskie, dysponujących pieniędzmi, samochodami itp. 21. Wiktoria C., Niespełniona miłość Bohaterka Weronika przyjaźni się z Sabiną i Pauliną i zakochuje się z wzajemnością w chłopcu Piotrze spotkanym na podwórku. Po jakimś czasie chłopiec przestaje zwracać na nią uwagę. W wyniku szczerej rozmowy okazuje się, że nadal ją kocha, ale postanowił o niej zapomnieć. Teraz tylko spotykamy się w sklepie na ulicy. Ale ja wiem, czuje że on mnie kocha i tak jak ja trwa w niespełnionej miłości. Aż 24 scenariusze ukazują nastolatków samodzielnych, radzących sobie bez opieki rodziców i nauczycieli, suwerennie podejmujących decyzje w sprawie ubioru, pieniędzy, relacji, lecz także

ratujących

dorosłych

opałów

lub

samodzielnie

zmagających

się

niebezpieczeństwami.

47. Patrycja K., Agent nr 2a Dwie siostry: Martyna i Klaudia mieszkają w Krakowie. Ich mama wyjechała do spa, a tato zawiózł je do szkoły i zniknął. Mama wraca, a siostry organizują akcję ratunkową, lecąc prywatnym samolotem taty do Egiptu. Ciąg dalszy nastąpi. Szczegółowy, realistyczny opis życia szkolnego i portret głównej bohaterki Mam nadzieję że to będzie w kinie.

Istotny jest wygląd bohaterów, a zwłaszcza bohaterek, opisywanych szczegółowo i niemal zawsze fizycznie atrakcyjnych, oraz ich styl odzieżowy i stan posiadania (dzieci okazują się tu kompetentnymi konsumentami). 47. Patrycja K., Agent nr 2a Martyna jest 13-latką i mieszka w Krakowie. Ma pocieniowane włosy bląd niebieskie oczy jest mądra i pomysłowa radzi sobie z problemami. 10. Aga M., Szaman cię zje Malwina i Laura były przyjaciółkami i chodziły do klasy 1 gimnazjum. Malwina była wysoką blondynką. Miała niebieskozielone oczy i jasną cerę. Uwielbia sport – odnosi sukcesy niemal w każdej dyscyplinie. Jest bardzo nerwowym człowiekiem, ale również bardzo wesołym i otwartym. Natomiast Laura była nieco niższa od Malwiny, miała czarne, proste włosy do ramion, niebieskie oczy i ciemna cerę. Uwielbiała fotografię, chodziła nawet na specjalne zajęcia. Uśmiech nie znikał z jej twarzy. 50. Ola B., Bez tytułu Bohaterka, czternastoletnia Kasia... miała kasztanowe długie włosy, często spinała go w kucyka. Jej oczy były ciemno zielone w których podobno można było się zgubić. Ubierała się jak chłopak. Jej strój składał się często ze zwykłych dżinsów, podkoszulka i trampkach. Miała także takie swoje ulubione buty. 43. Izabela G., To, co dobre musi się kiedyś skończyć Czternastoletnia Marta, córka mieszanego małżeństwa polsko – francuskiego ...chodzi ubrana w dżinsy i luźną bluzkę. Jej szafa jest zawalona ubraniami, ponieważ Marta niema czasu, aby tam posprzątać, Jak już wspomniałam, przeżywa bardzo rozwód swoich rodziców, ale mimo to jest przyjazna i miła dla otoczenia. W szkole cały czas napotyka jakieś problemy. Co krok koleżanki wypominają jej, że jest klasowym kujonem. (…) Moim zdaniem powinni to zagrać prawdziwi aktorzy. 30. Maciej D. Bez tytułu Mechanik Jackson Misse ...ma niebieskie oczy czarne błyszczące włosy. Jest wysokim mężczyznom dobrze zbudowanym. Jest ubrany w (nieczytelne) koszulkę Led Zeppelin, czarne spodnie i kowbojki. Jeździ ciemnoszarym Dodge Charger R/T posiada ten samochut czerwone felgi O.Z.

Niezmiernie ważne wydaje się to, że bohaterami scenariuszy są osoby tej samej płci, co autorzy, przy czym przedmiotem zainteresowania dziewczynek są inne dziewczynki – chłopców zaś – dorośli mężczyźni.

A zatem, dziewczęta – nastolatki są głównymi bohaterkami 25 (33,3 proc.) scenariuszy, wyłącznie pisanych przez dziewczynki. Ponad połowa - 58,1 proc wszystkich scenariuszy napisanych przez dziewczynki ma jako bohaterkę inną dziewczynkę! Dorosłe kobiety są bohaterkami pięciu scenariuszy – i tym razem piszą o nich tylko dziewczęta. Chłopcy – nastolatkowie są głównymi bohaterami 11 scenariuszy – autorzy są obojga płci. Dorośli mężczyźni natomiast to bohaterowie 23 narracji, napisanych niemal wyłącznie przez chłopców (z wyjątkiem dwóch scenariuszy). Ponad połowa wszystkich scenariuszy napisanych przez chłopców (63,9 proc.) to opowieści o dorosłych mężczyznach! Głównymi bohaterami ośmiu są dorośli przestępcy – mordercy, uciekający więźniowie, kierowcy i motocykliści uczestniczący w nielegalnych wyścigach, napadach itp. (Widać tu, jak się zdaje, skutki długotrwałego oswojenia z formułą „męskiego” filmu akcji/thrillera.) Poza tym – sportowiec, komandos, aktor, kucharz uczestniczący w konkursie kulinarnym, rozmaici wojownicy i superbohaterowie. Jest także w roli głównych bohaterów dwóch „zwykłych mężczyzn”, ukazanych groteskowo czy komediowo. 5. Jakub Sz., Film komediowy pt. Fred, wieczny pechowiec Komedia o Fredzie, zamieszkałym w XXI wieku w Nowym Jorku, który ma wiecznego pecha w życiu i nic mu się nie udaje: wygrywa pieniądze, ale zaraz je traci; stawia na konia, który pierwszy dobiega do mety – lecz Fred ze szczęścia wstał i rzucił resztkami jedzenia na metę. Wtedy wiadomo co się stało; wyrzuca jakiś kupon, a potem się okazało, że to był kupon z wygraną. Fred jest średniego wzrostu, ma wąsy, bujną czuprynę, zwykle nosi dżinsy i sportowe bluzy. Jest w średnim wieku, ma 39 lat. (...) Mieszka w zwykłym domu w oddali miasta. Dom dostał od rodziców, Żony nie ma, ma za dużego pecha. Humor, ale dość gorzki. Poza tym bohaterami filmów są dorośli ujmowani jako grupa (4), nastolatki jako grupa (5), dzieci (3), po jednym - stwór fantastyczny (wilkołak), kosmita, dinozaur i... samochód. Tab. 7. Bohaterowie scenariuszy

Nastolatka

25 (31,6)

Nastolatek

Nastolatki zbiorowo

Dorosła kobieta

Dorosły mężczyzna

23 (29,1)

Dorośli zbiorowo

Dzieci

Inne

N=79. W nawiasach przybliżone wartości procentowe.

Miejsce: wielkie miasto i magiczna wyspa Autorzy 59 scenariuszy wskazują, gdzie powinna się rozgrywać akcja filmu; 26 historii (44 proc. spośród tych, w których miejsce jest określone) dzieje się w Polsce, 33 (55,9 proc.) za granicą (pięć scenariuszy rozgrywa się częściowo w Polsce, częściowo za granicą). Co najmniej 11 spośród pozostałych scenariuszy umiejscowione jest w rzeczywistości baśniowej, fantastycznej, alternatywnej. Najczęściej przywoływane kraje zagraniczne to USA, a także Australia, Japonia, Anglia, Francja, Włochy, Egipt, Sahara, Góry Smocze (lub ogólnie: Afryka).

Autorzy, którzy

umiejscowili swoje historie w realnym kraju, wskazują najczęściej, że rozgrywają się one w miastach (35 scenariuszy, blisko 60 procent). Z miast zagranicznych, wymieniają głównie wielkie metropolie: Los Angeles, Nowy Jork, Waszyngton, Seattle, Londyn, Rzym, Paryż. Gdy natomiast chodzi o miasta polskie – piszą przede wszystkim o własnym otoczeniu (stąd z 33 narracji umiejscowionych w Polsce cztery dzieją się w Krakowie, pięć – w Miechowie, jedna – w Ogrodzieńcu koło Olkusza; poza tym – w Warszawie i Zakopanem. Jak się wydaje, zasadnicza logika tych wyborów jest następująca: historie o przygodach, fantastyczne i futurystyczne rozgrywają się przede wszystkim za granicą. Filmy dotyczące życia codziennego, rodziny, szkoły, romansu – nieco częściej (choć nie zawsze) umiejscowione zostają w znanych autorkom miastach polskich. Jeśli się bliżej przypatrzeć szczegółom, panuje tu osobliwe materii pomieszanie: scenariusze filmów obyczajowych umiejscowionych na przykład w USA zawierają szczegóły wzięte z polskiej rzeczywistości domowej i szkolnej, historie wyraźnie z tej rzeczywistości przeniesione sytuowane są za granicą. Niewątpliwie jest tu ślad wpływu amerykańskich filmów dla młodzieży, ale też wyraża się w ten sposób tęsknota za wielkim światem czy aspiracje do „zagranicznego” stylu życia. Bardzo znamienne wydaja się pod tym względem imiona bohaterów. Znajdują się między nimi takie, jak (żeńskie): Alex, Angelika, Emily, Kim, Laura, Lili, Lillian, Lily Lake, Lisa, Lollita, Madge, Marry, Meena, Mina, Nastia, Natali, Raksa, Sakura, Sara, Sophia Orchidea, Tili, Rue, i inne - oraz męskie: Akash, Alechandro, Alonzo, Damon, Dartan, David, Eric, Fred, Gale, Gareth, Greg Lindernholf, Haymith, Ike, Joel, John Warner, Kyle, Liam, Mark, Max (kilkukrotnie), Mikael, Mike, Nastian, Nicholas, Nico, Nicolas Bruge, Persi Dżekson, Richard Monder, Stan, Thomas, Trent, i inne. Imiona krajowe też bywają stosunkowo wymyślne: Amelia, Anastazja, Ariadna, Emilia, Helena, Karolina, Klaudia, Malwina, Martyna, Nicola, Nina, Tamara Anna, Dawid, Krystian,

Nikodem. Są oczywiście także scenariusze, których bohaterami są Ania, Marcin, Krzysiek, Tomek czy pan Miecio – jednak jest to zdecydowana mniejszość. Niezależnie od wskazań konkretnych krajów i miast, są tez wśród analizowanych scenariuszy takie, których autorzy precyzują, że akcja dzieje się gdzieś w plenerze. Las (6 scenariuszy) oraz fantastyczna, magiczna, alternatywna wyspa (co najmniej 5) pełnią rolę przestrzeni magicznej, w której rozgrywają się często niezwykłe przygody. Wielki temat Niezależnie od konkretnej tematyki, scenariusze odzwierciedlają – niekiedy umownie, lecz często tez zupełnie konkretnie - ważne wybory aksjologiczne i dylematy życiowe swoich autorów. To zrozumiałe – dla widza w tym wieku film czy literatura mogą być nie tylko rozrywka czy źródłem wiedzy, lecz także ważnym narzędziem poznawczym, pozwalającym na porównywanie dobra i zła, poszukiwanie rozwiązań życiowych, próby opisu społeczeństwa i własnego w nim miejsca itp. Analiza wykazała, że scenariusze zorganizowane są – na wyższym ideologicznym poziomie – wokół kilku „wielkich tematów”, spośród których niewątpliwie najważniejsza jest walka między złem i dobrem Dodać należy, iż scenariusze dziewcząt są konceptualnie bogatsze – zwykle dotyczą problemów czy dylematów jednocześnie, podczas gdy scenariusze chłopców są bardziej jednoznaczne, poświęcone jednemu problemowi.

Tab. 8. „Wielkie tematy” w scenariuszach dziecięcych

Temat

Udział całości N=79

Dobro / Zło

31 (39,2)

Niebezpieczeństwo, zagrożenie jednostki, 27 (34,2) ratowanie życia Niebezpieczeństwo, zagrożenie, ratowanie 27 (34,2) świata Przyjaźń 27 (34,2)

w Udział w scenariuszach dziewcząt N = 43 21 (48,8)

Udział w scenariuszach chłopców N = 36 10 (27,8)

11 (25,8)

16 (44,4)

10 (23,25)

17 (47,2)

19 (44,2)

8 (22,2)

Samodzielność, radzenie sobie bez nadzoru 24 (30,4) rodziców i opiekunów Idealna rodzina 15 (27,8)

18 (41,9)

6 (16,6)

13 (41,9)

Miłość

14 (17,8)

12 (27,9)

Inny, stosunek do odmienności

13 (16,45)

7 (16,3)

6 (16,6)

Tożsamość

13 (16,45)

Samotność, alienacja w rodzinie lub grupie

Sława i pieniądze Pomoc, altruizm, opieka

10 8

5 6

5 2

W nawiasach wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 procent, bo część scenariuszy zawierała kilka ważnych tematów.

Jak widać, najważniejszy w scenariuszach wydaje się problem rozróżnienia między złem i dobrem, walki dobra i zła, prawidłowych wyborów aksjologicznych. Temat ten, obecny w blisko ponad 1/3. scenariuszy, wyraźniej i częściej

artykułowany jest w scenariuszach

dziewcząt. Blisko połowa wszystkich scenariuszy napisanych przez dziewczęta w większym lub mniejszym stopniu odnosi się do podstawowego dylematu wyboru między dobrem i złem. Temat ten niekiedy przybiera konkretną postać sporu między postawami życiowymi i zestawami wartości... 27. Daria Ś., Za wszelką cenę Melodramat. Historia mężczyzny nazwiskiem Greg Lindernholf, który za wszelką cenę dąży do sukcesu. Przywłaszcza sobie tożsamość przyjaciela, który zginął w Himalajach, odbiera za niego spadek... Greg za wszelką cenę chciał dotrzeć do celu nawet w zamian za utratę moralności. Uważał że zdobycie majątku nieżyjącego kolegi da mu szczęście. ...żeni się dla pieniędzy, prowadzi podwójne życie z dwiema kobietami – żoną i kochanką, spycha ze schodów ciężarną kochankę, która traci dziecko. Chce się ustatkować, lecz kochanka strzela mu w serce, a sama popełnia samobójstwo. 79. T.S., Na ratunek światu Rysunek/komiks z dialogami (w dymkach) i towarzyszącym tekstem. Film fabularny o złym człowieku, który ma fabrykę, bo chce być bogaty za wszelką cenę i dobrym komandosie, który ma ją zniszczyć. Komandos niszczy fabrykę i ratuje świat. 43. Izabela G., To, co dobre musi się kiedyś skończyć Czternastoletnia Marta, córka mieszanego polsko – francuskiego małżeństwa, mieszka z babcią w małym francuskim miasteczku i ciężko znosi rozwód rodziców. Przestaje być dobrą uczennicą i grzeczną dziewczynką, wraz z trzema przyjaciółkami palą papierosy. Jedna z przyjaciółek ma ojca – właściciela fabryki papierosów i mu je podkrada. Gdy sprawa się wydaje, ojciec zabiera Martę do Polski, gdzie ponownie staje się ona dobrą uczennicą i miłą dziewczynką. Chce wrócić do Francji, ale ojciec jej nie pozwala. Ciąg dalszy nastąpi. 46. Adrian Ś., Na Przedmieściach Krakowa Dwaj bracia biorą udział w nielegalnych wyścigach. Jeden z nich ulega wypadkowi, drugi ściga się na pieniądze i kradnie auto, by uzbierać pieniądze na operację tego pierwszego. Oddaje się na koniec w ręce policji, ale policja rozumie jego motywacje i nie posyłają go do więzienia. Udaje mu się uratować brata i troszczy się o niego aż do wyzdrowienia. ...znacznie częściej jednak w scenariuszach pojawiają metafory lub figuracje dobra i zła, walczące ze sobą lub zmuszające bohaterów do opowiedzenia się.

39. Jagoda S., Bez tytułu Meena mieszka w Seattle. Jest jedynym dzieckiem, które urodziło się w dzień pradawnego święta Samhain. W dniu 16 urodzin ma zostać poświęcona złym mocom, które w zamian nie będą nawiedzać ziemi. Przyjęcie urodzinowe odbywa się na polanie w lesie, Meenę porywa książę ciemności - wampir, który ma ją poślubić, a następnie złożyć w ofierze. Możliwy dalszy ciąg: I tak skończy dziewczyna oddana ciemności. Chyba że… Ktoś niespodziewanie ją uratuje… 48. Marcin M., Bohater galaktyki Futurystyczne sci-fi. W połowie 30 wieku dwaj przywódcy pewnego plemienia – dobry Tofik i zły Saligia wywołali wojnę o kolor antycznego posagu. Z zemsty za decyzję, że posąg ma mieć dwa kolory zły Saligia postanawia zniszczyć całą galaktykę. Mała dziewczynka z plemienia prosi o pomoc bohatera, nazwanego metalowym wzbrojarzem. Bohater pokonuje Saligię, Tofik zostaje królem, Saligia zostaje wygnany, a na cześć metalowego wzbrojarza postawiono nowy posąg. Opis bohatera: Główny bohater ma cechy charakteru, mądry, sprytny, miły, sympatyczny, koleżeński, bohaterski. (...) Wygląd zewnętrzny: szaro-czarne włosy, krótki nos, niebieskie oczy (...) metalowa zbroja, hełm metalowy jasno niebieski i purpurowa grzywa na hełmie. (...) Ta bajka powinna zostać w telewizji puszczana ponieważ (jest w niej) dużo przygód i koleżeństwa. Najlepszy byłby animowany w telewizji. 12. Karolina T., Spełnione życzenie Baśń magiczna. Bohaterowie: dziewczynka Sara i jej pies Skrapi. Dziewczynka życzy sobie, widząc spadająca gwiazdę, niesamowitej przygody i fantastycznego prezentu. Pies znajduje w lesie magiczny naszyjnik. Spotykają dwie wróżki: złą Azarę i dobrą Samantę. Wróżki spierają się o to, czy zostawić naszyjnik Sarze, czy go jej odebrać. Przy tej okazji ginie pies. Sara z dobrą wróżką na latającym dywanie lecą do Elfa Edwarda, który obiecuje ożywić psa pod warunkiem przyniesienia magicznej róży z Kwiatowej Góry. Elf ożywia psa. Razem pokonują i wyganiają złą wróżkę. Okazuje się, że naszyjnik spełnia życzenia. Dobra wróżka chowa się w naszyjniku, przyjaciele wracają do domu i zachowują wydarzenia w tajemnicy. Dodajmy, 50 scenariuszy (ponad 60 proc.) kończy się happy endem, 17 – ambiwalentnie lub zawieszeniem akcji, nie pozwalającym odgadnąć zakończenia. Tylko 12 ma nieszczęśliwe zakończenie (6 horrorów, jedna baśń, jedna komedia, jeden film wojenno-przygodowy i trzy melodramatyczne opowieści obyczajowe). Dzieci wykazują sporą świadomość znaczenia złego lub niejasnego zakończenia – jako koniecznego elementu gatunkowego (np. w wypadku horrorów) oraz jako cliffhangera, atrakcji nakłaniającej widza do oglądania dalszego ciągu. Niekiedy jednak jasno artykułują cel aksjologiczny złego czy ambiwalentnego zakończenia: 50. Ola B., Bez tytułu Film obyczajowy / melodramat. Czternastoletnia Kasia która jest z sierocińca, ale zostaje adoptowana. W nowym miejscu – miasteczku o 45 km od Krakowa - poznaje chłopaka Sebastiana i zaprzyjaźnia się z nim. Przyjaźni się z chłopcami, dziewczynki jej dokuczają. Pewnego dnia Sebastian staje w jej obronie, ale Kasia nie chce jego pomocy. Po kłótni między przyjaciółmi zdenerwowany Sebastian wpada na deskorolce pod samochód. Umiera, a dziewczynka się o to obwinia. Opuszcza się w nauce, zaczyna pisać wiersze.

Ta historia dowodzi, że nie wszystko kończy się „happy endem”. Drugim co do ważności wielkim tematem wydaje się problem zagrożenia jednostki i ratowania się przed tym zagrożeniem. Element ten zawiera połowa scenariuszy, przy czym tym razem problem jest zdecydowanie, blisko dwukrotnie ważniejszy dla chłopców. W scenariuszach chłopców wyraźnie częściej występuje też motyw ratowania całego świata przez zniszczeniem – zawsze silnie spleciony z problemem dobra i zła. Z motywem tym wiąże się także kwestia stosunku do Innego, poczucia zagrożenia czy fascynacji innością. O ile w scenariuszach chłopców inny to najczęściej kosmita czy potwór, którego należy zniszczyć, o tyle dziewczynki akcentują potrzebę empatii i porozumienia. 10. Aga M., Szaman cię zje Film obyczajowy z elementami magii. Dziewczynki – przyjaciółki Laura i Malwina znajdują w Internecie instrukcję, jak przywołać magicznego szamana z waty cukrowej (opowieść w opowieści o powstaniu szamana). Niechcący wywołują go naprawdę i bardzo się boją dostrzegając go kilkakrotnie w pobliżu. Lepiąc bałwana w lesie, spotykają Szamana i dowiadują się, że nie jest on niebezpieczny i że szuka przyjaciół. - Ale w Internecie… - Tak, wiem co pisało w Internecie – przerwał Laurze Szaman. – Ale to bzdury… Laura, Malwina i Szaman zostają przyjaciółmi. O ile chłopcy poświęcają wiele uwagi niebezpieczeństwom i walce, o tyle dla dziewcząt wyraźnie ważniejsze są tematy dotyczące indywidualnych wyborów jednostki w realnym świecie – ogromnie istotna potrzeba przyjaźni, 29. Anna M., „Przykazania Przyjaźni” Baśń. Bohaterem jest Australijczyk John Warner, pseudonim Roma. Roma nie znajduje porozumienia z matką, zawiódł się na przyjacielu. Waha się, czy może zaufać nowemu przyjacielowi Jimmi’emu. We śnie pojawiają mu się cztery postacie, które nakazują spełnić cztery zadania/podróże, dzięki czemu bohater dowie się, czym jest prawdziwa przyjaźń. John wykonuje zadania, spotyka też czarnego skrzydlatego skrzata/elfa – dzięki temu dowiaduje się, że warunkiem przyjaźni są: 1. Chęć zrozumienia w trudnej sytuacji i możliwość wypłakania się. 2. Ciepło i serdeczność. 3. Ważne jest aby przyjaciele nie bali się mówić sobie szczerej prawdy, nawet jeśli miałaby ona być przykra. Jednakże skrzat podkreślił, że (...) przy wyborze przyjaciela na całe życia należy przede wszystkim posłuchać głosu serca a nie umysłu. Roma wraca do domu. Wie, że pewnego dnia spotka prawdziwego przyjaciela. poszukiwanie miłości, tożsamość, pragnienie posiadania idealnej rodziny czy wreszcie problem braku porozumienia, nieakceptacji, alienacji - czy to w rodzinie czy w grupie rówieśniczej. 28. Klaudia G., Bez tytułu 100

Film obyczajowy. Dwunastoletnia Julia przyjaźni się z Anastazją i innymi dziewczętami w szkole (rozmowy i zwierzenia między dziewczynkami, lekcje i klasówki, realistycznie oddane szczegóły życia codziennego) oraz nie może znaleźć porozumienia z rodzicami (brak zainteresowania ze strony dorosłych, awantury o sposób ubierania się). - Kochanie, musimy porozmawiać. - Dobrze mamo. Tylko o czym? - odpowiedziała dziewczyna - Jak sama wiesz razem z tatą nie popieramy twojego gustu, związanego z ubraniami. Doskonale zdaje sobie sprawę z tego że możesz mieć problem z... – nie dokończyła ponieważ przerwała jej córka. - Że niby jaki problem? Znów chcesz mi kupić granatową spódniczkę i białą bluzeczkę? Ty oszalałaś do reszty? Ja mam swój styl, jestem inna niż ty i nie zmienisz tego żadną dwuzdaniową rozmową! Dziewczynka kupuje w sklepiku zeszyt i zaczyna w nim pisać pamiętnik. Zeszyt ma magiczną moc spełniania zapisanych w nim życzeń; co dziesiąte jest nieodwracalne. Wyraża życzenie, by rodzice ja zrozumieli, i jej stosunki z rodzicami poprawiają się. Pewnego dnia niechcący zapisuje, że chciałaby, by wszyscy wiedzieli o zeszycie. Wszyscy się dowiadują, pod domem Julii staje tłum fotoreporterów... 35. Adrianna M, bez tytułu Film obyczajowy. Szesnastoletnia Daria mieszka w Miechowie, tylko z matką gdyż ojciec ich nie szanował. Należy do subkultury emo, nie jest rozumiana i akceptowana przez otoczenie. Przyjaźni się z trzema dziewczętami, które są dla niej podporą. Realistyczne szczegóły z życia codziennego nastolatki – odrabianie lekcji, esemesy itp. Daria zasypia i śni się jej, że otoczenie ją rozumie i szanuje. Ale to tylko sen… Istotnym tematem dziecięcych scenariuszy jest wreszcie problem samodzielności i osobistej niezależności, konieczność działania bez opieki i ochrony rodziców, a nawet wbrew nim. Odbijają się tu niewątpliwie istotne lęki, związane z usamodzielnianiem się i wyrastaniem, a także potrzeba niezależności. Aż 24 scenariusze pokazują młodych ludzi działających samodzielnie, układających sobie życie bez obecności dorosłych. 24. Maksymilian P., Wróg Rozbudowany, wielowątkowy horror – trawestacja powieściowego horroru pod tym samym tytułem. Londyn/Waszyngton (jest mowa o stadionie Arsenal London i o Białym Domu) nawiedza epidemia: ludzie po ukończeniu 15 roku życia stają się krwiożerczymi i obrzydliwymi zombie. Grupa dzieci usiłuje przetrwać w bazie w opuszczonym supermarkecie pod wodzą trzynastoletniego Achrona. Głównym bohaterem jest dziesięcioletni Sam, starający się ocalić siebie i małą siostrzyczkę. Potyczki dzieci z bandami agresywnych dorosłych – zombie; pościgi, ucieczki Sama przed goniącymi go zombie; walka o władzę wewnątrz grupy dzieci; spotkania z innymi grupami dzieci (jedna z grup rezyduje w opuszczonym Białym Domu); pułapka, zastawiona na dzieci przez dorosłego – kanibala; spotkania bohaterów z zombie, w których rozpoznają własnych rodziców; poszukiwanie i odnalezienie zaginionej siostry; itp. Dzieci dorastają. Boją się, że dorastając także zamienia się w zombie, ale to się nie staje. Tajemnicza choroba jak szybko przyszła tak szybko poszła lecz dorośli nie wyzdrowieli. Staranna charakterystyka bohaterów. Pomysłowe szczegóły życia grupy dzieci w ukryciu w supermarkecie. Bardzo wyrazista i brutalna przemoc.

101

Struktura przypomina grę komputerową (kolejne misje i zadania do wypełnienia). Szczegóły być może wzięte z Resident Evil. 20. Kamil K., Złodziejaszki z Wenecji II Dwóch osieroconych chłopców (Mikael i Maks) oraz ich przyjaciele Kim i Alechandro zaprzyjaźniają się z Nico, królem małoletnich złodziei. Żyją samodzielnie w kryjówce w opuszczonym kinie, dokonują drobnych kradzieży, sprytnie umykając policji, przyjaźnią się za sobą i opiekują się małym Maksem. Płyną razem na wyspę z zaczarowaną karuzelą, która może popychać do przodu lub cofać czas. - Podobno ta karuzela może odmładzać jak i też starzeć. - Ja wiem, na czym można jeździć – powiedział chory chłopczyk - Można jeździć na: - jednorożcu - lwie - syrenie - na anielskim posłańcu - gryfie i nie jestem pewien, ale na byku też. - Mamy łódź więc możemy tam popłynąć – powiedział uradowany Alechadro. - No to jedziemy – powiedział Nico. - Tak - Tak, hura. Na wyspie Nico wsiada na karuzelę i staje się dwudziestolatkiem; pozwoli mu to uniezależnić się od ojca, który go źle traktuje. Spotkane tam stare małżeństwo(?) Alonzo i Ariadna też chce się odmłodzić. Alonzo stoi na straży karuzeli i strzela z pistoletu. Ariadna kupuje od dzieci posiadane przez nie skrzydło. Odmładza się, jednak gdy na karuzelę wsiada pan Alonzo i cofa się do wieku czterolatka, karuzela pod jego ciężarem zostaje zniszczona. Po przybyciu do miasta nastolatkowie oddali 4-latka Alonza do rodziny zastępczej. Za pieniądze, które dostali od Ariadny za skrzydło kupili dwa jachty. Mikael i Kimi zostali parą, kupili trzy osobowy dom dla Mikaela, Kim i dla Maxa. Reszta wróciła do domów zastępczych. Wszystko dobre, co się dobrze kończy. Starannie rozpisane dialogi, dołączony rysunek ołówkowy magicznej karuzeli. Atrakcje, haczyki, konieczne elementy gry Dzieci zawierają w swych scenariuszach pewne stałe, powtarzające się elementy, będące zarówno niezbędnymi narzędziami narracyjnymi, jak i szczególną atrakcją. Z pewnym wahaniem można na podstawie analizy częstotliwości występowania tych „haczyków” wskazać, co według dwunastoletnich widzów jest w filmie obowiązkowe/atrakcyjne. Przede wszystkim więc, scenariusze dziecięce zawierają bardzo dużo przemocy, nawiązań do przestępczości, łamania prawa, naruszania norm itp. Chyba zwłaszcza chłopcy obecność przemocy uważają za warunek sine qua non dobrej historii, jednak przemoc występuje też w połowie scenariuszy napisanych przez dziewczęta (uwaga; podliczono jedynie elementy przemocy jawne, jednoznaczne, pominięto wypadki wątpliwe lub na przykład przemoc psychologiczną czy łamanie norm dobrego wychowania).

102

Film atrakcyjny dla chłopców najwyraźniej powinien zawierać suspense (dzieci bardzo kompetentnie budują w swych scenariuszach napięcie i wykorzystują efekt zaskoczenia), a także walki, pojedynki, pogonie, wyścigi. W scenariuszach pisanych przez dziewczęta częściej występują zjawiska magiczne, czarowanie, zmienianie tożsamości itp. Dla obu płci atrakcyjna jest, jak się wydaje, idea magicznych artefaktów – naszyjników, pierścieni, mieczy itp., pozwalających człowiekowi wykraczać poza fizyczne ograniczenia i sterować zachowaniem innych ludzi; a także możliwość teleportacji i kontaktów/przyjaźni/walki z fantastycznymi stworami – kosmitami, elfami, gnomami itp. Tylko dziewczynki umieszczają w swych wymarzonych scenariuszach sceny (łagodnie) erotyczne; także dla nich atrakcyjna wydaje się idea bliskiego kontaktu, ponadnaturalnego porozumienia człowieka ze zwierzęciem. Tab. 9. Elementy atrakcyjne w scenariuszach dziecięcych

Element atrakcyjny

Liczba zastosowań Uwagi

Przemoc, przestępczość, łamanie prawa

39 (49,4)

Suspense

28 (51,85)

Walki i pojedynki

22 (27,8)

Broń

Tajemnica, sekret, podwójna tożsamość

Magia, czary

21 (26,6)

Potwory i fauna fantastyczna

19 (24)

Teleportacja i magiczne przemieszczanie się

18 (22,8)

Magiczne artefakty

11 (20,4)

Obecne w ponad 1/3 scenariuszy dziewcząt i w blisko 70 proc. scenariuszy chłopców! Obecne w 11 (1/4) scenariuszy dziewcząt, w 17 (blisko połowa) scenariuszy chłopców. 15 (68 proc.) tych scenariuszy napisali chłopcy. Prawie wyłącznie chłopcy (1 scenariusz dziewczyny) 10 z tych scenariuszy napisały dziewczynki.

15 (71,4 proc.) tych scenariuszy napisały dziewczynki.

103

Duchy, zjawy, zombie Zwierzęta, zwłaszcza człowieka ze zwierzęciem

5 porozumienie

7 z tych scenariuszy napisały dziewczynki.

Wyścigi samochodowe

Tylko chłopcy.

Sport

Taniec

Tylko dziewczęta.

Pocałunki i zaloty

Tylko dziewczęta.

Humor

Prawie wyłącznie chłopcy (1 scenariusz dziewczyny)

N = 79. W nawiasach przybliżone wartości procentowe. Liczby nie sumują się do 100 procent, bo część scenariuszy zawierała kilka ważnych tematów.

WNIOSKI Jaki powinien być film dla najmłodszych nastolatków? Z rozmów z dziećmi oraz analizy materiału badawczego wynika, że film w kinie i/lub w telewizji, aby się im spodobał, powinien spełniać kilka warunków: 1. Musi być do stosowany do potrzeb i upodobań dzieci różnej płci. Dziewczętom i chłopcom w tym wieku podobają się odmienne rzeczy. 2. Jeżeli to film dla dziewcząt, musi mieć bohaterkę, która sama jest dziewczyną – nastolatką, lub ładną młodą kobietą, na pewno starszą niż 12 lat. Bardzo ważne są szczegóły życia codziennego w szkole, domu, wśród przyjaciół. Bardzo ważne jest, by bohaterka miała przyjaciół (a zwłaszcza przyjaciółki). Mniej istotny, choć także pożądany jest młodzieńczy romans. Filmy i seriale tego typu powinny mieć żywych aktorów. O ile to możliwe, powinny przypominać wyglądem i sposobem prowadzenia narracji seriale i filmy dla dorosłych (kobiet). 3. Jeżeli to film dla chłopców, musi mieć bohatera, który jest silnym, sprawnym mężczyzną – superbohaterem, rycerzem, wojownikiem, sportowcem, przestępcą. Jeżeli bohaterem miałby być chłopiec, powinien być nastolatkiem i musi być „zwariowany” – płatać figle i sztuczki, w umiarkowany sposób łamać normy społeczne i reguły dobrego wychowania. mieć specjalne umiejętności i właściwości. Filmy i seriale tego typu powinny mieć żywych aktorów. Bardzo ważna w filmach jest dla chłopców jest widowiskowa przemoc, groza i horror, a także spektakularne efekty specjalne!

104

4. Dwunastolatki NIE uważają dzieci w swoim wieku za atrakcyjnych bohaterów filmowych! Jeśli już w filmie ma występować młodzież, to muszą to być co najmniej starsze nastolatki. 5. Filmy o nastolatkach powinny pokazywać nastoletnich bohaterów jako niezależnych, aktywnych, działających samodzielnie bez kurateli, a nawet bez obecności dorosłych. 6 . Elementy magii (magiczne artefakty, czarodziejskie właściwości ludzi i zwierząt) oraz siły nadprzyrodzone są dla dzieci interesujące, lecz muszą być umiejętnie, przekonująco, realistycznie sfilmowane. Podnoszą one atrakcyjność filmów opowieści życiu codziennym – zatem atrakcyjny film dla tweens może pokazywać życie codzienne nastolatków z elementami magii. 7. Filmy rysunkowe atrakcyjne dla dzieci w tym wieku to jedynie animacje o zwierzętach i /lub zabawnych stworach fantastycznych. Jeżeli maja się podobać chłopcom, musi w nich być wartka akcja i szalone przygody; dziewczynkom podobają się te filmy animowane, w których zwierzęta są antropomorfizowane i mają podobne problemy do ludzi (przyjaźnią się, smuca, kochaja itp.) Wszystkie dzieci oczekują, że w tego typu filmie (serialu) będzie dużo humoru. 8. Atrakcyjne dla dzieci narracje filmowe winny koncentrować się przede wszystkim na kilku ważnych – z punktu widzenia psychologii rozwojowej – „wielkich tematach”: walce dobra ze złem, obronie siebie i innych przed zagrożeniami, pragnieniu przyjaźni i ciepłych relacji rodzinnych oraz potrzebie samodzielności i oddalenia się spod opieki rodziców. 9. Filmy dla tweens nie muszą się kończyć happy endem, choć jest on zasadniczo pożądany; niezbędna jest jednak zrozumiała, wyrazista, jednoznaczna kwalifikacja aksjologiczna bohaterów i ich działań. 10. Dzieci w tym wieku są bardzo kompetentnymi widzami, którzy oglądali już wiele filmów i są dobrze oswojeni z rozmaitymi medialnymi gatunkami i konwencjami nadawczo – odbiorczymi. Przyjemność sprawiają im w filmie nawiązania intertekstualne, które potrafią zidentyfikować. Bardzo sprawnie jednak identyfikują także ukrytą agendę wychowawczą czy ideologiczną – i takie filmy odrzucają. ------------------------------------------------------------------------Wykorzystana literatura Ariès P., 1995: Historia dzieciństwa. Dziecko i rodzina w dawnych czasach. Gdańsk, Marabut. Becker G. S., 1991: A Treatise on the Family. Harvard, Harvard University Press. Beirao A.F. i in., 2005: Brands, mascots and children. A Qualitative Approach,

http://www.escp-

eap.net/conferences/marketing/2005_cp/Materiali/Paper/Fr/Beirao_Lencastre_Dionisio.pdf . Bettelheim B., 1997: Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni. Warszawa, WAB. Bogunia – Borowska M., 2006: Dziecko w świecie mediów i konsumpcji. Kraków, Wydawictwo UJ.

105

Buliński T., 2002: Człowiek do zrobienia. Jak kultura tworzy człowieka: strudium antropologiczne. Poznań, Wydawnictwo Poznańskie. Carlson, L and Grossbart S., 1988: Parental style and consumer socialization of children. [w:] Journal of Consumer Research 15/1988. Carlson L., Grossbart S., Stuenkel K.J., 1992: The role of parental socialization types on differential family communication patterns regarding consumption, [w:] Journal of Consumer Psychology, 1/1992. Erikson H. E., 2000: Dzieciństwo i społeczeństwo. Poznań, Rebis. Fatyga B., 2005: Dzicy z naszej ulicy. Antropologia kultury młodzieżowej (wydanie II, poprawione). Warszawa, ISNS UW, http://antropologia.isns.uw.edu.pl/teksty_uzupelniajace/Dzicy_z_naszej_ulicy.pdf . Fleming D., 1996: Powerplay. Toys as Popular Culture. Manchester: Manchester University Press. Hendershot H., 1999: Sesame Street: Cognition and Communications Imparialism, [w:] Kinder 1999. Inglehart R., 2006: Pojawienie się wartości postmaterialistycznych, [w:] Sztompka P., Kucia M. (red.), 2006: Socjologia. Lektury. Kraków, Znak. Jessa J., 2006: Znaki dla malucha. Sklep z zabawkami a proces przekazu kompetencji kulturowych [w:] Marcjanik M. (red.), 2006: Retoryka codzienności. Zwyczaje językowe współczesnych Polaków. Kraków, Trio. Jenkins H., 2006: Kultura konwergencji. Zderzenie starych i nowych mediów. Warszawa, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. Kapur J., 1999: Out of Control. Television and the Transformation of Childhood in Late Capitalism, [w:] Kinder 1999. Kinder M., 1992: Playing with Power in Movies, Television and Video Games; from Muppet Babies to Teenage Mutant Nina Turtles. Berkelay, University of California Press. Kinder M. (red.), 1999: Kid’s Media Culture. Duke University Press. Kline S., 1993: Out of the Garden: Toys, TV, and Children’s Culture in the Age of Marketing.

Verso.

Klus – Stańska D. (red.), 2004: Światy dziecięcych znaczeń. Warszawa, Żak. Kohlberg L., Levine C., Hewer A, 1983: Moral stages: a current formulation and a response to critics. Basel, Karger. Kołodziejczyk A., 2003: Dziecięca koncepcja fikcji, czyli co jest „na niby” w telewizji. Kraków, Wydawnictwo UJ. Krajewska A., 2003: Zabawki jako forma socjalizacji do ról płciowych, [w:] Łaciak 2003. Kubicka C., Kołodziejczyk A., 2007: Psychologia wpływu mediów. Wybrane teorie, metody, badania. Kraków, Impuls. Lemish D., 2008: Dzieci i telewizja. Perspektywa globalna. Kraków, Wydawnictwo UJ. Lindstrom M., 2003: Dziecko reklamy. Dlaczego nasze dzieci lubią to, co lubią. Warszawa, Świat Książki. Łaciak B. (red.), 2003: Dziecko we współczesnej kulturze audiowizualnej. Warszawa, Instytut Spraw Publicznych. Maffesoli M. 2008: Czas plemion. Schyłek indywidualizmu w społeczeństwach ponowoczesnych. Warszawa, PWN. Martens L., Southerton D., Scott L., 2004: Bringing Children (and Parents) into the Sociology of Consumption. Towards a theoretical and empirical agenda, [w]: Journal of Consumer Culture, 4(2)/2004.

106

Mirski, A., 2000: Stadialny model rozwoju perspektywy społecznej w ujęciu Roberta Selmana, [w:] Socha P. (red.), Rozwój duchowy człowieka. Kraków, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, str 61 – 66. Moschis G.P., 1985: The role of family communication in consumer learning, [w]: Journal of Consumer Research, 11/1985. Piaget J., 1966: Studia z psychologii dziecka. Warszawa, PWN. Postman N., 1994: The Disappearance of Childhood. Nowy Jork, Vintage Books. Roedder John D., 1999: Consumer Socialization of Children: A Retrospective Look at Twenty-Five Years of Research, [w]: Journal of Consumer Research, 26/1999. Roedder John, D., 2008: The Development of Consumer Knowledge, Skills and Values from Childhood to Adolescence, [w:] Haugvedt C.P., Herr P., Kardes F.R., 2008: Handbook of Consumer Psychology. Nowy Jork, Psychology Press Taylor & Francis Group, LCC; 221 - 236 Rogers M. F., 2003: Barbie jako ikona kultury. Warszawa, Muza. Schaffer R., 2009: Psychologia dziecka. Warszawa, PWN. Seiter E., 1993: Sold separately. Parents and Children in Consumer Culture. New Brunswick, Rutgers. Sitarczyk M., 2005: Bohater telewizyjny w percepcji dzieci sześcioletnich, [w:] Dyczewski 2005. Sutherland A., Thompson B., 2003: Kidfluence : The Marketer’s Guide to Understanding and Reaching Generation Y - Kids, Tweens and Teens, Ali Mc Graw Hill 2003. Veblen T., 1998: Teoria klasy próżniaczej. Warszawa, Muza.

107